B U R Z A Od redakcji Powstanie warszawskie to wystąpienie zbrojne przeciwko okupującym Warszawę wojskom niemieckim, zorganizowane przez Armię Krajową w ramach akcji Burz. Rozpoczęło się 1 sierpnia 1944 roku w stolicy o godz. 17.00 (tzw. godzina W ). Jednak potyczki rozpoczęły się tego dnia znacznie wcześniej: pierwsze starcie miało miejsce na Żoliborzu już o godzinie 13:50. Mieszkańcy Warszawy chcieli odpłacić Niemcom za bombardowania we wrześniu 1939 r., za 5 lat ciężkiej okupacji z łapankami, upokorzeniem i egzekucjami. Podjęcie walki miało przyspieszyć wyzwolenie miasta. Powstanie trwało do 2 października, łącznie 63 dni. Pomimo wielu początkowych sukcesów strony polskiej, III Rzesza, dzięki sile militarnej, ostatecznie wygrała. Nasza gazetka przybliży Wam pierwszy tydzień powstania warszawskiego.
Dlaczego wybuchło powstanie? Głównym celem powstania warszawskiego było przede wszystkim oczyszczenie Warszawy z niemieckiego okupanta i wyzwolenie własnymi siłami stolicy, zanim wejdą do niej zbliżające się wojska radzieckie. W tym celu 26 lipca 1944 roku Rząd Polski na Uchodźstwie w Londynie upoważnił gen. Tadeusza Komorowskiego Bora i Delegata Rządu na Kraj Jana Stanisława Jankowskiego do rozpoczęcia akcji zbrojnej w celu wyzwolenia Warszawy. Trudna sytuacja Niemców, ogromna wola odwetu za 5 lat krzywd oraz wiadomość o Rosjanach, zbliżających się od Wschodu, sprzyjały rozpoczęciu akcji. 31 lipca 1944 roku Komorowski wydał rozkaz do powstania na podstawie informacji o wkroczeniu do miasta wojsk sowieckich. Kto nami dowodził? Monter STRONA 2 W momencie wybuchu powstania warszawskiego główny ciężar walki z Niemcami wzięły na siebie oddziały Armii Krajowej. Do działań powstańczych przystąpiły wówczas: 1. Jednostki Okręgu Warszawskiego AK pod dowództwem pułkownika Antoniego Chruściela, ps. Monter. 2. Jednostki dyspozycyjne Komendy Głównej AK tj. Kedyw KG AK, dowodzony przez podpułkownika Jana Mazurkiewicza ps. Radosław oraz Pułk Baszta, dowodzony przez podpułkownika Stanisława Kamińskiego ps. Daniel. Liczba powstańców, która zaczęła walkę, wynosiła ok. 36 tys. Radosław Daniel (z lewej) Z kim walczyliśmy? W tłumieniu powstania warszawskiego wzięły udział dwie grupy wojsk niemieckich: 1. Żołnierze z Garnizonu Warszawa, utworzone- go w stolicy w 1939 r., dowodzonego przez gen. Reinera Stahela. 2. Oddziały odsieczy, przybyłe do Warszawy na wieść o powstaniu. Dowodził nimi SS-Obengruppenfuhrer Erich von dem Bach Zelewski. Erich von dem Bach Zelewski Oddziały te tworzyły: Grupa dowodzona przez SS-Gruppenführera Heinza Reinefartha (dwie i pół kompanii zmotoryzowanej policji, kompania zmotoryzowanej żandarmerii, kompania SS Röntgen, batalion podchorążych z V oficerskiej szkoły piechoty); Pułk Specjalny SS Dirlewanger dowodzony przez SS-Oberführera Oskara Dirlewangera. Jednostka ta specjalizowała się dotąd w prowadzeniu brutalnych akcji pacyfikacyjnych na tyłach frontu wschodniego. Większość jego żołnierzy stanowili niemieccy kryminaliści, powyciągani z więzień i obozów koncentracyjnych, którym obiecano ułaskawienie w zamian za walkę dla III Rzeszy; Brygada Szturmowa SS RONA (Rosyjska Wyzwoleńcza Armia Ludowa), dowodzona przez SS-Brigadeführera Bronisława Kamińskiego. Była to formacja kolaboracyjna złożona w większości z Rosjan i Białorusinów. Po wybuchu powstania spośród żołnierzy brygady sformowano pułk szturmowy pod dowództwem majora Iwana Frołowa. 608. pułk ochronny dowodzony przez pułkow-
Czym Niemcy walczyli? nika Willi Schmidta; Liczba wszystkich żołnierzy niemieckich, walczących w powstaniu wyniosła ok. 50 tys. Oddziały niemieckie były bogato wyposażone w nowoczesne rodzaje broni. Na ich stanie uzbrojenia znajdowały się np. moździe1 sierpnia 1944 na stanie sześciolufowe rze rakietowe, miny sauzbrojenia Okręgu Warszawskiego AK znajdowało się: mobieżne, 188 ciężkich dział, moździerze oblęż 846 pistoletów nicze. Niemcy mieli też 2629 karabinów swojego lot 657 pistoletów maszyno- wsparcie nictwa Luftwaffe. Niewych mieckie samoloty w ciągu 145 ręcznych karabinów trwania całego powstania maszynowych zrzuciły 1580 ton bomb. 47 ciężkich karabinów Czym walczyliśmy? maszynowych 29 karabinów przeciwpancernych i granatników PIAT 16 moździerzy i granatników 2 działka przeciwpancerne 30 miotaczy ognia 43 971 granatów ręcznych i 416 granatów przeciwpancernych ok. 12 tys. butelek zapalających 1266 kg materiałów wybuchowych. Amunicji wystarczało na 2-3 dni walki. Ile było ofiar? 1 sierpnia zginęło ponad 2000 polskich żołnierzy. 2 sierpnia poległo ok. 91 powstańców, 600 więźniów, 35 księży i zakonników. 4 sierpnia zginął poeta Krzysztof Kamil Baczyński. 5 sierpnia rozpoczęła się tzw. rzeź Woli, największa jednorazowa masakra ludności cywilnej w Europie w czasie wojny. W ciągu 3 dni zamordowano od 30 tys. do 65 tys. ludzi. 8 sierpnia zginęło wie- lu naukowców i twórców. Wśród nich byli: Karol Irzykowski, Juliusz Kader-Bandarowski. W całym powstaniu zginęło ok. 150-180 tys. osób cywilnych oraz ok. 16 tys. żołnierzy. Co radzono mieszkańcom stolicy? - Zakazuje się rozmawiania z wrogiem. Współpraca z Niemcami będzie karana śmiercią. Należy bezwzględnie wykonywać polecenia dowódców powstania. Gdy Niemcy zaczną bombardowanie, należy jak najszybciej schować się do piwnic. Jeżeli bombardowanie się nasili, należy zmienić miejsce pobytu. - Jeżeli zwykły cywil bądź powstaniec zostanie ranny, należy przetransportować go do szpitala. Powstaniec z miotaczem ognia STRONA 3
Gdzie walczyliśmy? STRONA 4
Jaka była pogoda? 1. Sierpnia 2. Sierpnia 3. Sierpnia 4. Sierpnia Wtorek Środa Czwartek Piątek wschód 5:11 wschód 5:13 wschód 5:15 wschód 5:16 zachód 20:44 zachód 20:42 temp.powietrza zachód 20:41 temp.powietrza zachód 20:39 temp.powietrza temp.powietrza 18*C 18*C 17*C 18*C zachmurzenie duże zachmurzenie duże pochmurno zachmurzenie duże lokalne deszcze 125 deszcz rano mżawka lokalne deszcze wieczorem cm 130 cm 137 cm przejaśnienia 123 cm 5. Sierpnia 6. Sierpnia 7. Sierpnia 8. Sierpnia Sobota Niedziela Poniedziałek Wtorek wschód 5:18 wschód 5:19 wschód 5:21 wschód 5:23 zachód 20:37 zachód 20:35 temp. powietrza zachód 20:33 temp. powietrza zachód 20:21 temp. powietrza temp. powietrza 16*C 18*C 19*C 20*C 163 cm 163 cm 173 cm 160 cm Jak powstanie przebiegało? 1 SIERPNIA, WTOREK Już pierwszego dnia nie obyło się bez trudności. Przed ustaloną godziną W głównym problemem była mobilizacja. Brakowało broni, czasu na jej wydobycie i zebranie plutonów. W niektórych dzielnicach powstanie zaczęło się przed godziną W. Stan uzbrojenia powstańców przedstawiał się tragicznie. Nawet połowa z nich nie miała czym walczyć. Z ważniejszych obiektów powstańcy zdobyli magazyny żywnościowe i mundurowe, koszary w budynku szkoły, Wojskowy Instytut Geograficzny, Prudential. Jednak z dzielnic powstańcom udało się wyzwolić tylko część Starego Miasta. Cywile przyłączają się do powstania W rękach wroga pozostały tak ważne obiekty jak mosty na Wiśle, dworce, lotniska, liczne budynki koszarów. W wielu miejscach był problem z łącznością. Ludność cywilna spontanicznie przyłączała się do pomocy. Pomagali w budowaniu barykad, umocnień, kopaniu rowów przeciwczołgowych. 2 SIERPNIA, ŚRODA Tego dnia powstańcy całkowicie opanowali Stare Miasto. Zdobyli kluczowy obiekt w tej części miasta - Polską Wytwórnię Papierów Wartościowych. Oprócz tego, inne ważne miejsca: Pocztę Główną, budynek Arbeitsamtu, budynek Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Tego dnia miał również miejsce nieudany atak na lotnisko Bielany. Żołnierze Batalionu Zośka zdobyli dwa czołgi typu Pantera. Podczas zdobycia szkoły przy ulicy Woronicza, zyskali sporo broni i amunicji. Tego dnia zginęła autorka popularnej pieśni Hej, chłopcy, bagnet na broń!, która zasłynęła także z pozowania do pomnika warszawskiej Syrenki. 3 SIERPNIA, CZWARTEK Tego dnia miały miejsce brutalne mordy. Na Ochocie, w Śródmieściu i na Woli nieprzyjaciel wyko- STRONA 5
rzystał ludność cywilną jako żywe tarcze, osłaniające niemieckie czołgi przed ogniem powstańców. Zginęłą duża część ludności cywilnej tych dzielnic. Niemcy uderzyli z Mostu Poniatowskiego w stronę Dworca Głównego. Na Starym Mieście Polacy zdobyli Pałac Blanka oraz Pałac Mostowskich. W nocy lotnictwo niemieckie dokonało pierwszych nalotów na Wolę i Stare Miasto. Józef Szczepanski Ziutek napisał słowa piosenki pt. Pałacyk Michla. 4 SIERPNIA, PIĄTEK Sztab Komendy Okręgu AK przeniósł się ze zburzonego hotelu Victoria do budynku PKO. Zaczęła działać Harcerska Poczta Polowa. Główną siłą Poczty byli harcerze z drużyny Zawisza, wchodzącej w skład Szarych Szeregów. Członkami drużyny byli chłopcy i dziewczynki w wieku 12-14 lat. Tego dnia rozpoczęła się trwająca do 25 sierpnia rzeź Ochoty. O godz. 10.00 do tej dzielnicy wkroczyły oddziały SS RONA pod dowództwem płk. Bronisława Kamińskiego. Żołnierze formacji dokonywali licznych morderstw przez rozstrzelanie, wrzucanie granatów do piwnic, w której ukrywali się cywile. Akty przemocy połączone były z masowymi rabunkami oraz podpaleniami mieszkań i domów. 5 SIERPNIA, SOBOTA W nocy z 4 na 5 sierpnia odbyły się pierwsze zrzuty lotnicze, zapowiedziane poprzedniego dnia drogą radiową. Trzy brytyjskie samoloty zrzuciły ładunki w rejon cmentarzy, Szpitala Wolskiego i Fortu Bema. W godzinach popołudniowych Batalion Zośka zdobyli Konzentrationslager Warschau - obóz, tzw. Gęsiówkę przy ulicy Gęsiej, uwalniając więzionych tam Żydów (324 mężczyzn i 24 kobiety z różnych krajów Europy). Ważnym wydarzeniem było przybycie do Warszawy generała broni SS i policji Ericha von dem Bacha - Zelewskiego, mianowanego przez Heinricha Himmlera (szefa SS i Gestapo) głównodowodzącym niemieckich sił zwalczających powstanie. 6 SIERPNIA, NIEDZIELA W nocy z 5 na 6 sierpnia izolowany dotychczas Mokotów odzyskał łączność ze Śródmieściem. Generał Tadeusz Komorowski Bór podjął decyzję o kolejnym ewakuowaniu Komendy Głównej AK i Delegatury Rządu na Kraj z dotychczasowej siedziby, do szkoły przy ul. Barokowej 6. Na Powiślu załoga Elektrowni ofiarnie wspiera powstańców, nieprzerwanie wytwarzając prąd dla walczącego miasta. 7 SIERPNIA, PONIEDZIAŁEK Trwała okrutna pacyfikacja Starego Miasta. Rozpoczęła się budowa wykopu i barykady. Przejście to do ostatniego dnia Powstania zapewniło łączność oddziałom z obu części Śródmieścia. Dla ludności cywilnej była szlakiem ewakuacyjnym. Ewakuacja cywili 8 SIERPNIA, WTOREK Nieprzyjaciel od rana nacierał z wielu stron na Stare Miasto. Wieczorem oddziały niemieckie wycofały sią na pozycje wyjściowe. Na Ochocie sytuacja z godziny na godzinę stawała się coraz bardziej przerażająca. W Reducie Wawelskiej powstańcy przekopali się z piwnic do sieci kanałów, by mieć drogę odwrotu. Redakcja Redaktor naczelna: Justyna Szymańska Redaktorzy: Dominika Falińska, Emilia Chojecka, Aleksandra Kowalik, Alicja Niewiatowska, Kamila Patocka, Bartłomiej Patocki, Anna Piętka, Norbert Szymański, Wiktoria Zalewska, Magdalena Budzyńska, Patrycja Gawryszewska, Ewelina Kaska, Gabriela Królak, Alicja Wąsak, Aleksandra Wąsak STRONA 6