PANEL I NISKA EMISJA OKREŚLENIE PROBLEMU Czas szkolenia 1 godzina Szkolenia dla Nauczycieli Wersja skrócona

Dr hab. inż. Robert Kucęba Prof. nadzw. Politechnika Częstochowska PANEL I NISKA EMISJA OKREŚLENIE PROBLEMU Czas szkolenia 1 godzina Szkolenia dla Nauczycieli Wersja skrócona 1. POJĘCIE NISKIEJ EMISJI Niska emisja - to emisja zanieczyszczeń powietrza pochodzących ze źródeł o niewielkiej wysokości nad poziomem gruntu, takich jak drogi i skrzyżowania, składowiska odpadów oraz paleniska. Zanieczyszczenia koncentrują się w powietrzu w pobliżu tych obiektów i następuje nawet kilkusetkrotny wzrost stężenia szeregu szkodliwych substancji w stosunku do poziomu tła (odniesienia) [5]. Zgodnie z powyższym niska emisja dotyczy: emisji komunikacyjnej, emisji wynikającej z wytwarzania energii, w szczególności ciepła dla potrzeb utrzymania komfortu cieplnego dotyczy centralnego ogrzewania i ciepłej wody użytkowej, które są wytwarzane w kotłach lokalnych i paleniskach indywidualnych. Niejednokrotnie w definicjach niskiej emisji, wprowadza się również emisję wynikającą z wytwarzania ciepła technologicznego, jednakże dot. to mikro i małych instalacji o niskich mocach, niejednokrotnie również z ograniczeniem wysokości emiterów (kominów). EMISJA KOMUNIKACYJNA wprowadzanie do środowiska w wyniku spalania paliw w silnikach, zanieczyszczeń: gazowych - głównie dotyczy to wprowadzania: tlenku węgla, tlenku azotu, dwutleneku węgla i węglowodorów (z uwzględnieniem benzenu),

pyłowych - wytwarzanych w procesach ścierania się opon, hamulców i nawierzchni drogowej. Zanieczyszczenia te zawierają związki ołowiu, kadmu, niklu. EMISJA WYNIKAJĄCA Z WYTWARZANIA ENERGII, W SZCZEGÓLNOŚCI CIEPŁA DLA POTRZEB UTRZYMANIA KOMFORTU CIEPLNEGO - emisja pyłów i szkodliwych gazów generowanych w lokalnych kotłowniach węglowych lub w domowych kotłach grzewczych. W szczególności, dotyczy to spalania w nieefektywny sposób węgla, innych paliwo lub odpadów stałych, jak również paliw i odpadów ciekłych oraz gazowych, w kotłach o niskich parametrach spalania jak również niskich parametrach grzewczych. W tym miejscu należy podkreślić, że dotyczy to regionów o słabej wentylacji. Niska emisja jest główną przyczyną powstawania smogu, który zwiększa zachorowalność oraz śmiertelność związaną z chorobami układu krążenia i oddychania[10]. Umowne ograniczenie wysokości emiterów Przy definiowaniu źródeł niskiej emisji (dot. emiterów, np. kominów) wprowadza się ograniczenia w zakresie ich wysokości, aby również w ten sposób odróżnić tą grupę od źródeł emisji przemysłowej. Dlatego też, niejednokrotnie spotykamy się z definicją, że niska emisja jest emisją produktów nieefektywnego spalania paliw stałych, ciekłych i gazowych do atmosfery, ze źródeł emisji (emiterów) znajdujących się na wysokości nie większej niż 40 m. Przy definiowaniu niskiej emisji wynikającej z zanieczyszczenia z urządzeń wytwarzania ciepła grzewczego oprócz ograniczenia wysokości do 40 m, wskazywana jest również wysokość emitera 10 m, celem podkreślenia lokalnego/regionalnego jej zasięgu [3, 5]. Poddział źródeł niskiej emisji Zasadniczo wprowadza się trzy stopniowy podział źródeł emisji [8]: źródła emisji liniowej, źródła emisji punktowej oraz źródła emisji powierzchniowej. Wszystkie źródła emisji w tych grupach są zaliczane do powszechnego korzystania ze środowiska.

W szczególności, źródła emisji liniowej to główne trasy komunikacyjne przebiegające na terenie danej strefy, w której dokonuje się oceny jakości powietrza. Z kolei, źródła emisji punktowej to źródła o znaczącej emisji zanieczyszczeń do powietrza, oddziaływające na obszar objęty analizą. Do grupy tych źródeł emisji zaliczmy jednostki organizacyjne, np. przedsiębiorstwa. Trzecia grupa to źródła emisji powierzchniowej - powodujące niską emisję. Obejmują one obszary zwartej zabudowy mieszkaniowej (jedno i wielorodzinnej), z indywidualnymi źródłami ciepła, małe zakłady rzemieślnicze bądź usługowe oraz obiekty użyteczności publicznej wraz z drogami lokalnymi. SMOG jest to zanieczyszczone powietrze zawierające duże stężenia pyłów zawieszonych (aerozolów) i toksycznych gazów. Często za źródła smogu przyjmuje się motoryzację i przemysł. Jednakże, przypadek londyński (ale nie tylko, dotyczy to wielu miast i aglomeracji miejskich, w Polsce liderem tego niepożądanego zjawiska jest Kraków), świadczy że źródłem smogu jest emisja urządzeń grzewczych opalanych niskojakościowym paliwem (np. węglem czy odpadami). W rezultacie smog jest mieszaniną dymu i mgły. Mieszanina cząstek sadzy pochodzącej z dymu oraz mgły atmosferycznej jest idealnym absorberem gazów toksycznych, pyłów zawieszonych (w tym metali ciężkich) pochodzących z gospodarstw domowych oraz komunalnych (w szczególności źródeł ciepła), przedsiębiorstw jak również pochodzących ze źródeł emisji komunikacyjnej. Reasumując, smog to nienaturalne zjawisko atmosferyczne, polegające na współwystępowaniu zanieczyszczeń powietrza spowodowanych działalnością człowieka oraz niekorzystnych, naturalnych zjawisk atmosferycznych: znacznej wilgotności powietrza (mgła) i braku wiatru. Smog typu Los Angeles (smog fotochemiczny, utleniający) występuje przede wszystkim w okresach letnich. Istotny jest przedział temperatury powietrza w zakresie 24-35 C, jak również brak wiatru będącego podstawą przewietrzenia obszarów o dużej gęstości zabudowy (np. miasta, aglomeracje miejskie). Smog fotochemiczny zwany również

utleniającym cechuje się ograniczeniem widoczności powietrze ma brązowe zabarwienie. Za przyczynę powstawania tego smogu, przyjmuje się reakcje zachodzące pomiędzy tlenkami azotu i węglowodorami pochodzącymi z zanieczyszczeń komunikacyjnych (głównie z silników samochodowych) a światłem (silne nasłonecznienie powietrza). Uzasadnia to, dlaczego ten rodzaj smogu powstaje przede wszystkim w okresach letnich. Przy tworzeniu się smogu fotochemicznego, zasadniczym zmianom ulega zachowanie tlenków azotu w powietrzu. W wyniku tych reakcji powstają silne utleniacze szkodliwe dla ludzi, zwierząt i roślin, m.in.: ozon, formaldehyd, nadtlenek wodoru, acetaldehyd. Smog typu londyńskiego [11] (kwaśny, siarkawy ) w Polsce określany również jako klasyczny, występuje przede wszystkich w okresach zimowych przy temperaturach niskich w granicach 2-5 C. Smog ten jest również zauważalny. Powoduje wyraźne ograniczenie widoczności. Głównymi zanieczyszczeniami powietrza są: dwutlenek siarki, dwutlenek węgla, pyły zawieszone (np. PM 2,5 oraz PM 10). Smog ten powoduje duszność, łzawienie, zaburzenia pracy układu krążenia i układu oddechowego oraz podrażnienie skóry. Wywiera również silne działanie korozyjne w środowisku. W tym miejscu należy nadmienić, że ten rodzaj smogu smogu klasycznego występuje w Polsce, w szczególności w dużych miastach i aglomeracjach miejskich. 2. KRYTERIA OCENY ODDZIAŁYWANIA INSTALACJI NA STAN POWIETRZA STANDARDY JAKOŚCI POWIETRZA, STANDARDY EMISYJNE ORAZ WARTOŚCI ODNIESIENIA SUBSTANCJI W POWIETRZU STANDARDY JAKOŚCI POWIETRZA - SKŁAD "CZYSTEGO" I SUCHEGO POWIETRZA ATMOSFERYCZNEGO DO WYSOKOŚCI 80 KM Powietrze atmosferyczne jest bezbarwną i bezwonną mieszaniną gazów, tworzącą zewnętrzną strefę Ziemi. Procentowy skład powietrza w przeliczeniu na powietrze suche, pozbawione pary wodnej jest następujący: Azot N2-78,08 Tlen O2-20,95

Argon Ar - 0,93 Dwutlenek węgla CO2-0,03 Neon Ne - 0,002 Hel He - 0,0005 Krypton Kr - 0,0001 Wodór H2-0,00005 Ksenon Xe - 0,000009 Ozon O3-0,000001 Jest to średni skład tzw. powietrza czystego, stanowiącego wzorzec do oceny stopnia zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego, z którym człowiek ma kontakt codziennie. ZANIECZYSZCZENIA POWIETRZA Zanieczyszczenie powietrza to gazy, cząstki stałe i aerozole, które zmieniają naturalny skład powietrza atmosferycznego. Mogą one być szkodliwe dla zdrowia ludzi, zwierząt i roślin, a także niekorzystnie wpływać na glebę, wody i inne elementy środowiska przyrodniczego. Zanieczyszczenia stanowią zawsze fazę rozproszoną w powietrzu. W zależności od ich stanu skupienia rozróżniamy zanieczyszczenia pyłowe i gazowe. Podział źródeł zanieczyszczeń powietrza Rozróżniamy dwie grupy źródeł zanieczyszczeń powietrza: naturalne oraz antropogeniczne. NATURALNE wulkany (ok. 450 czynnych), z których wydobywają się m.in. popioły wulkaniczne i gazy (CO2, SO2, H2S - siarkowodór i inne), pożary lasów, sawann i stepów (emisja CO2, CO i pyłu), bagna wydzielające m.in. CH4 (metan), CO2, H2S, NH3, gleby i skały ulegające erozji, burze piaskowe (globalnie do 700 mln ton pyłów/rok), tereny zielone, z których pochodzą pyłki roślinne, pył kosmiczny.

ANTROPOGENICZNE energetyczne spalanie paliw, przemysłowe (uprzemysłowienie) - procesy technologiczne w zakładach chemicznych, rafineriach, hutach, kopalniach i cementowniach, W TYM ŹRÓDŁA NISKIEJ EMISJI komunikacyjne (rozwój motoryzacji) - głównie transport samochodowy, ale także kołowy, wodny i lotniczy, komunalne (zurbanizowanie) - gospodarstwa domowe oraz gromadzenie i utylizacja odpadów i ścieków (np. wysypiska, oczyszczalnie ścieków). Metody określania stężeń zanieczyszczeń w atmosferze: monitoring jakości powietrza- wykorzystuje pomiary stężeń zanieczyszczeń w atmosferze, monitoring biologiczny- przeprowadzony za pomocą wskaźników biologicznych, czyli bioindykatorów (mchy, porosty, rośliny uprawne i ozdobne, drzewa), modelowanie rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń powietrza pozwala na obliczenie stężeń przy wykorzystaniu modeli numerycznych. Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska odpowiada za monitoring i ocenę jakości powietrza w każdej strefie na obszarze danego województwa Produkty spalania przy niskiej emisji W grupie produktów spalania wpływających na powstawanie niskiej emisji wyróżnia się [3, 5, 6, 7, 10]: GAZY m.in.: dwutlenek węgla CO2, tlenek węgla CO, dwutlenek siarki SO2, tlenki azotu NOX; WIELOPIERŚCIENIOWE WĘGLOWODORY AROMATYCZNE WWA (ang. PAH - polycyclic aromatic hydrocarbons)- np.: benzo(a)piren oraz dioksyny - policykliczne węglowodory aromatyczne. Zawierają skondensowane

pierścienie aromatyczne. Źródłami powstawania WWA są, m.in: : przemysł, ogrzewanie, wytwarzanie energii, transport, spalanie odpadów, pożary lasów, wybuchy wulkanów. WWA zmieszane z cząsteczkami pary wodnej są elementem smogu. Związki niebezpieczne - wywołują zmiany nowotworowe w różnych tkankach. METALE CIĘŻKIE m.in.: ołów, arsen, nikiel, kadm. Zbiór metali i półmetali charakteryzujących się dużą gęstością, często także właściwościami toksycznymi. Są to pierwiastki używane w przemyśle odznaczające się toksycznością dla człowieka lub/i środowiska. Toksyczne działanie metali ciężkich wiąże się m.in. ze zdolnością do kumulacji w organizmie, dotyczy to przede wszystkim: kości, nerek i mózgu. Sole i tlenki metali ciężkich mogą być przyczyną groźnych zatruć ostrych i przewlekłych, chorób układu krążenia, układu nerwowego, nerek, chorób nowotworowych. Środowisko metale ciężkie powodują zakwaszenie oraz skażenie gleb, wód i roślinności. PYŁY ZAWIESZONE PM10, PM2,5, aerozole atmosferyczne. Typy aerozoli: aerozol soli morskiej, pyły pochodzenia mineralnego, organiczne i nieorganiczne związki węglowo-grafitowe, popioły i cząstki sadzy. W procesach niekompletnego spalania tworzone są organiczne i nieorganiczne związki węglowo-grafitowe, popioły i cząstki sadzy. Niejednokrotnie prekursorami aerozoli atmosferycznych są tlenki siarki i azotu, które są przekształcane w procesach chemicznych i fotochemicznych w siarczany. TSP (total suspended particulates) całkowity pył zawieszony, aerozole o średnicy cząstek zarówno poniżej, jak i powyżej 10 mikrometrów. 3. WYMAGANIA USTAWOWE W ZAKRESIE STANDARDÓW EMISYJNYCH Z INSTALACJI ORAZ OBOWIĄZKU WYKONYWANIA POMIARÓW WIELKOŚCI EMISJI DOPUSZCZALNE STĘŻENIA ZANIECZYSZCZEŃ POWIETRZA - zgodnie z Dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/50/WE z dnia 21 maja 2008 r., w sprawie jakości powietrza i czystszego powietrza dla Europy oraz Dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady 2004/107/WE z dnia 15 grudnia 2004 r., w sprawie

arsenu, kadmu, niklu, rtęci i wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych w otaczającym powietrzu (Tabela1) [2]. W tabeli 1 wprowadzono dopuszczalne normy zanieczyszczeń w powietrzu. W przypadku dopuszczalnych wartości zanieczyszczeń: benzenem (C6H6-5 µg/m 3 ), pyłem PM2,5 (25 µg/m 3 do 2015 roku i 20 µg/m 3 do 2020 roku) oraz ołowiem (Pb 0,5 µg/m 3 ), wprowadza się normy odnoszące się do okresów rocznych (ekspozycji długotrwałej). Zestawione wartości dopuszczalne są stężeniami średniorocznymi. W przypadku dwutlenku azotu (NO2), wprowadzono dwa okresy uśredniania wyników pomiarów stężeń: roczny (ekspozycja długotrwała), któremu przypisano średnioroczną wartość dopuszczalną 40 µg/m 3 oraz okres jednogodzinny (ekspozycja krótkotrwała jednogodzinna), w którym dopuszczalny uśredniony wynik pomiaru wynosi 200 µg/m 3. UWAGA! Jednakże ta dopuszczalna wartość stężenia w godzinnym okresie uśredniania wyników pomiarów może być przekroczona maksymalnie 18 razy w roku kalendarzowym. W przypadku dwutlenku siarki (SO2), w dopuszczalnych standardach jakości powietrza wprowadzono dwa krótkotrwałe okresy uśredniania wyników: jednogodzinny i dobowy (ekspozycja krótkotrwała jednogodzinna i 24-godzinna). W okresie jednogodzinnym dopuszczalny uśredniony wynik pomiaru wynosi 350 µg/m 3 i może być przekroczony maksymalnie 24 razy w roku kalendarzowym. Z kolei, w okresie 24-godzinnym dopuszczalny uśredniony wynik pomiaru wynosi 125 µg/m 3 i może być przekroczony maksymalnie tylko 3 razy w roku kalendarzowym. Dopuszczalne normy zanieczyszczeń powietrza tlenkiem węgla (CO) określone są dla ośmiogodzinnych okresów (ekspozycja krótkotrwała - ośmiogodzinna). Dopuszczalna wartość 10 000 µg/m 3 to maksymalna średnia ośmiogodzinna spośród średnich kroczących, obliczanych co godzinę z ośmiu średnich jednogodzinnych w ciągu doby. W przypadku pyłu PM10 wprowadzono dwa okresy uśredniania wyników pomiarów stężeń: roczny (ekspozycja długotrwała), któremu przypisano średnioroczną wartość dopuszczalną 40 µg/m 3 oraz okres 24-godzinny, w którym dopuszczalny uśredniony wynik pomiaru wynosi 50 µg/m 3. Jednakże, może być on przekroczony maksymalnie 35 razy w roku kalendarzowym.

TABELA 1. Dopuszczalne stężenia zanieczyszczeń w powietrzu (Poziom dopuszczalny jest standardem jakości powietrza) NAZWA SUBSTANCJI OKRES UŚREDNIANIA WYNIKÓW POMIARÓW POZIOM DOPUSZCZAL NY µg/m 3 DOPUSZCZALNA CZĘSTOŚĆ PRZEKRACZANIA POZIOMU DOPUSZCZALNEGO W ROKU KALENDARZOWYM TERMIN OSIĄGNIĘCIA POZIOMU DOPUSZCZALNEGO Benzen (C6H6) rok kalendarzowy 5 - Osiągnięty 2010 Dwutlenek 1 godzina 200 18 razy Osiągnięty 2010 azotu (NO2) rok kalendarzowy 40 - Osiągnięty 2010 Dwutlenek 1 godzina 350 24 razy Osiągnięty 2005 siarki (SO2) 24 godziny 125 3 razy Osiągnięty 2005 Tlenek węgla 8 godzin 10 000 - Osiągnięty 2005 (CO) 1) Pył PM10 2) 24 godziny 50 35 razy Osiągnięty 2005 rok kalendarzowy 40 - Osiągnięty 2005 Pył PM2,5 3) rok kalendarzowy 25-2015 Rok bieżący rok kalendarzowy 20 4) - 2020 Perspektywa Ołów (Pb) rok kalendarzowy 0,5 5) - Osiągnięty 2005 1) Maksymalna średnia ośmiogodzinna spośród średnich kroczących, obliczanych co godzinę z ośmiu średnich jednogodzinnych w ciągu doby. Każdą tak obliczoną średnią 8-godzinną przypisuje się dobie, w której się ona kończy. Pierwszym okresem obliczeniowym dla każdej doby jest okres od godziny 17 00 dnia poprzedniego do godziny 01 00 danego dnia. Ostatnim okresem obliczeniowym dla każdej doby jest okres od godziny 16 00 do 24 00 tego dnia czasu środkowoeuropejskiego CET. 2) Stężenie pyłu o średnicy aerodynamicznej ziaren do 10 μm (PM10) mierzone metodą wagową z separacją frakcji lub metodami uznanymi za równorzędne. 3) Stężenie pyłu o średnicy aerodynamicznej ziaren do 2,5 μm (PM2,5) mierzone metodą wagową z separacją frakcji lub metodami uznanymi za równorzędne.

4) Poziom dopuszczalny dla pyłu zawieszonego PM2,5 do osiągnięcia do dnia 1 stycznia 2020 r. (faza II). 5) Suma metalu i jego związków w pyle zawieszonym PM10. Poziomy substancji w powietrzu dla zanieczyszczeń gazowych ustala się w warunkach: temperatura 293 K, ciśnienie 101,3 kpa Źródło: Główny Inspektorat Ochrony Środowiska http://powietrze.gios.gov.pl/gios/site/content/annual_assessment_air_acceptable_level;jsessionid=bhqkwmrzb3lzypnml64vx6zfq7k8xs2n50cwgkcjs2tgljtg4mj2!138244931

Nadrzędnym krajowym dokumentem jest Ustawa Prawo Ochrony Środowiska (Dz.U. 2015 poz. 1593 Ustawa z dnia 10 września 2015 r. o zmianie ustawy Prawo ochrony środowiska) [9]. Ostatnia nowelizacja określana jest również jako Ustawa Antysmogowa. USTAWOWE DETRMINANTY PRZECIWDZIAŁANIA NISKIEJ EMISJI W GMINACH Sejmik Wojewódzki ma uzasadniony przywilej na ograniczanie wykorzystywania paliw złej jakości, czy urządzeń grzewczych nie spełniających wymagań norm emisji produktów spalania do atmosfery. Sejmik Województwa podejmuje decyzję w sprawie powyższych ograniczeń na podstawie oceny stanu zanieczyszczenia powietrza na danym obszarze. Standard emisyjny (PN-EN 303:05-2012) Standard emisyjny PN-EN 303:05-2012 to europejska norma, która w odniesieniu do zjawiska niskiej emisji dotyczy kotłów grzewczych na paliwa biogeniczne i kopalne z zasypem ręcznym i automatycznym. 4. PRZYCZYNY NADMIERNEJ NISKIEJ EMISJI DOMOWE/KOMUNALNE PALENISKA W przypadku domowych palenisk oprócz niskiej ich sprawności za główną przyczynę uznaje się: spalanie paliw stałych w nieefektywnych energetycznie i wysokoemisyjnych urządzeniach grzewczych małej mocy. Powyższe dotyczy m.in. tzw. tanich węgli o bardzo niskiej jakości, jak również odpadów, np. tworzyw sztucznych, których spalanie jest niedopuszczalne. Może dotyczyć też paliw gazowych, np. gazu propanbutan nieefektywnie spalanego w starych urządzeniach grzewczych o niskich sprawnościach, relatywnie niska wysokość kominów (przy niskiej emisji jako jej kryterium stosowane jest ograniczenie wysokości emiterów, co skutkuje że rozproszenie zanieczyszczeń emitowanych z domowych palenisk ma wyłącznie oddziaływanie lokalne,

warunki spalania paliwa w domowych paleniskach są znacznie mniej korzystne w odniesieniu dużych palenisk w elektrowniach zawodowych, elektrociepłowniach czy ciepłowniach. Wynika to ze względu na wielkość rzeczywistej emisji zanieczyszczeń m.in. brak filtrów, paleniska domowe są źródłami zanieczyszczeń ulokowanymi po stronie użytkowników, dlatego ich wpływ jest bardzo duży na zagrożenia środowiska i zdrowie zwierząt oraz mieszkańców w perspektywie lokalnej. POJAZDY TRANSPORTOWE Z SILNIKAMI SPALINOWYMI Z kolei, przyczyny emisji komunikacyjnej to m.in.: relatywnie wysoki odsetek pojazdów transportowych (w tym samochodów) o złym stanie technicznym - nie spełniających norm emisji spalin, ścieranie opon czego efektem jest emisja pyłów zawierających m.in. cynk, głównym źródłem emisji komunikacyjnej są pojazdy z silnikami diesla - w szczególności są emiterami pyłów zawieszonych zawierających metale ciężkie, obserwowana dyfuzja wzrost natężenia ruchu motoryzacyjnego. Silniki diesla emitują większą ilość materii zawieszonej w porównaniu do silników benzynowych Powyższe przyczyny niskiej emisji mają charakter stricto fizyczny, jednakże ważne są też czynniki społeczno-ekonomiczne. W grupie tych czynników sprzyjających pogłębianiu się aktualnego negatywnego stanu jakim jest niska emisja wyróżnia się: brak krajowych uregulowań prawnych w odniesieniu do standardów emisji w mikroi małych instalacjach spalania paliw stałych o mocy poniżej 1 MW, brak uregulowań w odniesieniu do jakości paliw stałych, przede wszystkim węgla spalanego w źródłach generujących niską emisję, duże straty ciepła tym samym duże zapotrzebowanie na ten rodzaj energii, zwłaszcza w starym budownictwie z lat 80-tych, 70-tych i starszym, ciągle niska świadomość społeczna o wysokiej szkodliwości zanieczyszczeń pochodzących ze źródeł nisko emisyjnych generujących zagrożenia dla środowiska oraz zagrożenia utraty zdrowia a nawet śmierci zwierząt i ludzi,

brak powszechnych społecznie informacji o nowych systemach grzewczych, systemach wsparcia tych inwestycji, w tym dotyczy mikro- i mini- instalacji prosumenckich OZE, obawa przed kosztami w zakresie wymiany urządzeń grzewczych i stosowania w procesach spalania droższych paliw, mimo ich wyższych wartości kalorycznych, przy jednoczesnym mniejszym ich zanieczyszczeniu, niska skłonność społeczeństwa w zakresie pokrywania kosztów zewnętrznych (środowiskowych). WNIOSKI ZINTEGROWANE DZIAŁANIA SPOŁECZNOŚCI LOKALNYCH I GMIN W ZAKRESIE REDUKCJI NISKIEJ EMISJI zastosowanie roślinności jako naturalne środki do walki z zanieczyszczeniami pyłowymi (naturalne elektrofiltry), ograniczenie emisji zanieczyszczeń powietrza z palenisk domowych poprzez edukację oraz programy wsparcia finansowego w zakresie inwestycji termomodernizacyjnych oraz związanych z wymianą urządzeń grzewczych (dot. przede wszystkim małych źródeł gazowych, jak również preferowanych źródeł olejowych, biomasowych i węglowych), w tym z uwzględnieniem mikro- i mini instalacji prosumenckich, likwidacja domowych palenisk poprzez podłączenie do sieci cieplnej komunalnych budynków wielorodzinnych, przy jednoczesnej ich termomodernizacji, opracowanie i uchwalenie Programu Ochrony Środowiska gminy z uwzględnieniem działań związanych z redukcją niskiej emisji, w tym smogu, termomodernizacja budynków stanowiących mienie powiatowe lub gminne, współdziałanie gmin z Wojewódzkimi (Rejonowymi) Inspektoratami Ochrony Środowiska w zakresie systemów kontrolnych i pomiarowych lokalnych poziomów zanieczyszczeń powietrza, wynikających z niskiej emisji, opracowanie programu likwidacji niskiej emisji w Gminach (np. PONE), inwentaryzacja, opracowanie i realizacja programu usuwania wyrobów zawierających azbest, ograniczenie niskiej emisji do atmosfery poprzez wydawane administracyjne wymagania emisyjne wobec domowych kotłów i pieców na węgiel, zgodnie z ustawą

Prawo ochrony środowiska (Dz.U. 2015 poz. 1593 Ustawa z dnia 10 września 2015 r. o zmianie ustawy Prawo ochrony środowiska, art. 96), podejmowanie decyzji jakie paliwa, a przede wszystkim w jakiego rodzaju instalacjach, mogą być wykorzystywane na danym terenie, zgodnie z ustawą Prawo ochrony środowiska (Dz.U. 2015 poz. 1593 Ustawa z dnia 10 września 2015 r. o zmianie ustawy Prawo ochrony środowiska, art. 96). Zintegrowane działania społeczności lokalnych i gmin w zakresie redukcji emisji komunikacyjnej: wymiana przestarzałych autobusów komunikacji miejskiej na nowe modele, które spełniają normy unijne związane z mniejszą emisją spalin, preferowana implementacja taboru autobusów solarnych lub/i hybrydowych, przykład Częstochowa/Kraków, reorganizacja ruchu miejskiego w dużych miastach i aglomeracjach, zastąpienie paliw naturalnych biopaliwami, stosowanie paliwa gazowego (propan butan) i silników elektrycznych. MATERIAŁY ŹRÓDŁOWE [1] Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/50/WE z dnia 21 maja 2008 r., W sprawie jakości powietrza i czystszego powietrza dla Europy (Dz. Urz. UE L 152 z 11.06.2008) http://eur-lex.europa.eu/legal-content/pl/txt/?uri=uriserv%3aev0002 [2] Główny Inspektorat Ochrony Środowiska http://powietrze.gios.gov.pl/gios/site/content/annual_assessment_air_acceptable_level;jsessionid=bhqkwm RZb3LzYpNML64vX6zFQ7k8XS2n50CWGkcJs2TgLJTG4MJ2!138244931 [3] Energia i środowisko: PONE. http://www.energiaisrodowisko.pl/zarzadzanie-energia-isrodowiskiem/pone [4] Jędrak J. (W im. Krakowskiego Alarmu Smogowego): Wpływ zanieczyszczenia powietrza pyłem zawieszonym na śmiertelność: analiza dla Krakowa. http://www.krakowskialarmsmogowy.pl/zdrowie/szczegoly/id/28 [5] Kaczmarczyk M: Niska emisja od przyczyn występowania do sposobów eliminacji. Kraków: Geosystem Burek, Kotyza s.c., www.globenergia.pl, 2015. ISBN 978-83-64339-02-8. [6] Kinitz N.: Niska emisja palący problem. Przegląd Komunalny 1/2014. http://eczytelnia.abrys.pl/przeglad-komunalny/2014-1-733/temat-wydania-8531/niska-emisja-palacy-problem-17362 [7] Markiewicz A. (red.): Walcz a nami z dymonami. Artykuł w ramach kampanii Misja-emisja. Dodatek do PRZEGLĄDU KOMUNALNEGO 2/2014, ISSN 1232-9126. Wydawca: Abrys- Wydawnictwa Komunalne, http://misja-emisja.pl/wp-content/uploads/2013/11/dodatek.pdf [8] Najwyższa Izba Kontroli: Informacja o wynikach kontroli NIK, Ochrona powietrza przed zanieczyszczeniami LKR-4101-007-00/2014 Nr ewid. 177/2014/P/14/086/LKR, https://www.nik.gov.pl/plik/id,7764,vp,9732.pdf

[9] Ustawa Prawo Ochrony Środowiska (Dz.U. 2015 poz. 1593 Ustawa z dnia 10 września 2015 r. o zmianie ustawy Prawo ochrony środowiska) http://dziennikustaw.gov.pl/du/2015/1593/1 [10] Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie: Od toksycznych emisji do efektów zdrowotnych", 2006. http://www.krakow.pios.gov.pl/ispra/wnioski.htm [11] Wojtalik M.: Kiedy powietrze zabija: Wielki smog w Londynie. Newsweek, http://swiat.newsweek.pl/kiedy-powietrze-zabija--wielki-smog-w-londynie,99276,1,1.html [12] http://www.kostrzewa.com.pl/#!co_kryje_się_za_5_klasą_normy PN_EN_303_5:2012_- Co_kryje_się_za_5_klasą_normy PN_EN_303_5