Grzegorz Jakub Dejneka, Małgorzata Klimowicz, Wojciech NiŜański

Medicina Veterinaria 4(2) 2005, 65-70 WYBRANE ASPEKTY WYSTĘPOWANIA ZESPOŁU ENDOMETRITIS PYOMETRA U KOTEK 1 Grzegorz Jakub Dejneka, Małgorzata Klimowicz, Wojciech NiŜański Akademia Rolnicza we Wrocławiu Streszczenie. Przeprowadzono analizę niektórych aspektów występowania zespołu endometritis pyometra u 208 kotek. Stwierdzono, Ŝe częściej chorowały samice starsze ( 5 lat ), przy czym średnia wieku wynosiła 5,5 roku. W przypadku zwierząt młodych ( 2 lata) czynnikiem predysponującym do występowania schorzenia było uprzednie zastosowanie antykoncepcji hormonalnej. Najczęstszym symptomem klinicznym notowanym u chorych kotek był patologiczny wypływ z pochwy, który miał miejsce aŝ w 180 przypadkach (86,54%). Objawy ogólne (np. depresja, częściowy lub całkowity zanik apetytu, wzmoŝone pragnienie, wymioty, gorączka) wystąpiły tylko u 47 kotek (22,59%). Zanotowano stosunkowo rzadkie występowanie przypadków chorobowych (15,87%) w miesiącach jesienno-zimowych (od października do grudnia), co wskazuje na istnienie zaleŝności miedzy występowaniem endometritis pyometra complex a aktywnością płciową kotek. Słowa kluczowe: kotki, zespół endometritis pyometra WSTĘP Najczęstszą przypadłością ginekologiczną u suk i kotek są stany zapalne endometrium powszechnie określane mianem ropomacicza [Arthur i in. 1989, Boryczko i in. 2001, Dejneka 2001, Feldman i Nelson 1996, Johnston i in. 2001]. Termin ropomacicze tak często uŝywany przez lekarzy weterynarii nie odpowiada jednak w pełni procesom patologicznym, którymi objęta jest macica. Dlatego teŝ wyróŝnia się 3 formy schorzenia: torbielowaty przerost endometrium (hyperplasia glandularis cystica), przewlekłe zapalenie błony śluzowej macicy (endometritis chronica) dość często chociaŝ niezbyt trafnie określane jako otwarte ropomacicze i wreszcie typowe ropomacicze (pyometra), przy którym szyjka macicy pozostaje zamknięta, a wewnątrz narządu gromadzi się patologiczna, płynna zawartość. Adres do korespondencji Corresponding author: Grzegorz Jakub Dejneka, Katedra i Klinika Rozrodu, Chorób PrzeŜuwaczy oraz Ochrony Zdrowia Zwierząt, Akademia Rolnicza we Wrocławiu, pl. Grunwaldzki 49, 50-366 Wrocław, e-mail: kubdej@op.pl

66 G.J. Dejneka i in. Biorąc pod uwagę fakt, Ŝe ww. 3 formy schorzenia mogą wzajemnie w siebie przechodzić, być mniej lub bardziej wyraŝone przyjęto je określać wspólnym mianem zespołu endometritis pyometra EPC [Endometritis pyometra complex] [Arbeiter 1977, Birger i in. 1998, Dejneka 2001, Feldman i Nelson 1996, Johnston i in. 2001]. U podłoŝa procesu chorobowego leŝą zaburzenia natury hormonalnej, a infekcje bakteryjne (głównie na drodze wstępującej z pochwy) są czynnikiem wtórnym wikłającym przebieg schorzenia [Abel 1990, Christiansen 1984, Johnson 1992, Lawler i in. 1991, KrzyŜanowski 1994, Potter i in. 1991]. Zagadnienia dotyczące endometritis pyometra complex u suk są stosunkowo często poruszane w krajowej literaturze [Birger i in. 1998, Boryczko i in. 2001, Karczewski i in. 1987, KrzyŜanowski i in. 1994, Wawron i in. 1983, Zadura i in. 1983]. U kotek natomiast, problem ten zarówno w piśmiennictwie zagranicznym [Arbeiter 1977, Dow 1962, Lawler i in. 1991, Kenney i in. 1987, Potter i in. 1991], jak i przede wszystkim krajowym [Dejneka 2001, Dejneka i in. 1995, Lawler 2000] jest rzadkim tematem naukowych dociekań. Sytuacja ta skłoniła autorów do zanalizowania występowania zespołu endometritis pyometra (EPC) u samic tego gatunku w oparciu o liczny materiał kliniczny. MATERIAŁ I METODY Materiał do analizy stanowiły zapisy dotyczące 208 kotek leczonych zachowawczo lub operacyjnie w Katedrze i Klinice Rozrodu Wydz. Med. Wet. AR we Wrocławiu w okresie od stycznia 1987 do grudnia 2003. Informacje dotyczące etiologii oraz przebiegu schorzenia uzyskiwano drogą szczegółowego wywiadu oraz poprzez badanie chorych zwierząt. W wywiadzie uwzględniane były: wiek, liczba dotychczasowych porodów, ewentualność wcześniejszego stosowania środków antykoncepcyjnych oraz zauwaŝone przez właścicieli symptomy chorobowe. KaŜda z chorych kotek poddawana była szczegółowemu badaniu klinicznemu, a u części samic przeprowadzono równieŝ badania dodatkowe (hematologiczne, USG, Rtg). W przeprowadzonej analizie uzyskanych wyników zastosowano statystykę opisową. OMÓWIENIE WYNIKÓW I DYSKUSJA W tabeli 1 przedstawione są dane dotyczące wieku, uŝytkowania rozrodczego oraz stosowania środków antykoncepcyjnych. Stwierdzono, Ŝe częściej chorowały zwierzęta 5-letnie i starsze, które stanowiły 58,17%. Średni wiek chorych kotek wynosił 5,5 roku. Wśród 121 zwierząt, u których znana była historia uŝytkowania rozrodczego, uprzednio rodziły 53 samice, co stanowi 43,8%. Uzyskane wyniki są zgodne ze spostrzeŝeniami innych autorów, którzy równieŝ zwracają uwagę na zaawansowany wiek oraz brak uŝytkowania rozrodczego jako czynniki predysponujące do występowania EPC u kotek [Arbeiter 1977, Chaffaux 1990, Johnson 1992, Lawler i in. 1991, Potter i in. 1991]. Spośród wszystkich 208 kotek 39 samic (18,75%) otrzymywało w przeszłości doustne lub iniekcyjne środki antykoncepcyjne. Przy obecnym stanie wiedzy nie ulega wątpliwości, Ŝe stosowanie antykoncepcji hormonalnej przyczynia się walnie do powstawania metropatii a szczególnie zespołu endometritis pyometra [Arthur i in. 1989, Bloomberg 1996, Johnston i in. 2001, Romatowski 1989]. Warto w tym miejscu Acta Sci. Pol.

Wybrane aspekty... 67 zaznaczyć, Ŝe u młodych kotek tzn. w wieku do 2 lat odsetek zwierząt otrzymujących w przeszłości antykoncepcyjne preparaty hormonalne był stosunkowo wysoki, gdyŝ wynosił aŝ 38, 09%. MoŜe to tłumaczyć relatywnie duŝą liczbę (42 przypadki 20,19%) samic dotkniętych omawianą przypadłością, które nie przekroczyły 24 miesiąca Ŝycia. Potwierdzeniem tej tezy wydaje się być fakt, Ŝe Dow [1962] zbierając materiał do swych badań na przełomie lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych ubiegłego wieku nie zanotował ani jednego przypadku EPC u kotki młodszej niŝ 3 lata co było najprawdopodobniej związane ze sporadycznym stosowaniem hormonalnych środków antykoncepcyjnych w tamtym okresie. Tabela 1. Dane dotyczące wieku, uŝytkowania rozrodczego oraz uprzedniego stosowania antykoncepcji hormonalnej chorych kotek Table 1. Age, reproductive history and previous hormonal contaception in affected cats Liczba zwierząt ogółem Amount of studied animals 208 Liczba i % chorych kotek w zaleŝności od wieku Amount and percentage of affected cats dependent on age 1 4 lata 1 4 years 87 (41, 83%) 5 lat i więcej 5 years and more 122 (58, 17%) Średni wiek chorych samic Mean age of animals Poprzednie porody dane dotyczą 121 kotek Previous parturitions data concern 121 cats Nie rodziła Nulliparous 5, 5 lat 5, 5 years 68 samic (56, 2%) 68 females (56, 2%) Rodziła Parous 53 samice (43, 8%) 53 females (43, 8%) Liczba i odsetek chorych kotek, u których stosowano hormonalne środki antykoncepcyjne Amount and percentage causes with previous hormonal contraception 39 (18, 75%) Objawy notowane u chorych kotek przedstawia tabela 2. Dominującym symptomem klinicznym stwierdzanym u chorych kotek był patologiczny wypływ z pochwy. Miał ono charakter śluzowo-krwisty, śluzowo-ropny, krwisto-ropny lub ropny, zaś barwa jego wahała się od białokremowej do ciemnoczerwonobrązowej. Spośród wszystkich 208 kotek wypływ ten zaobserwowano aŝ u 180 samic (86,54%). Objawy ogólne, takie jak ospałość, częściowy lub całkowity zanik apetytu, brak pragnienia bądź wzmoŝone pragnienie wystąpiły tylko w 22,59% przypadków. Równoczesne występowanie objawów ogólnych oraz patologicznych wypływów z pochwy miało miejsce u 34 kotek (16, 34%). U 10 kotek (4,8%) zanotowano powiększenie objętości jamy brzusznej, przy czym u 4 z tych samic (1,92%) występowały równocześnie objawy ogólne. U 6 zwierząt (2,88%) nie zanotowano Ŝadnych objawów, a chorobę rozpoznano w 4 przypadkach przy okazji sterylizacji chirurgicznej, a u 2 pozostałych kotek przy badaniu rentgenowskim jamy brzusznej. Według niektórych autorów [Arthur i in. 1989, Christiansen 1984, Joshua 1971] w przypadku wystąpienia zespołu endometritis pyometra u kotek dominującym symptomem klinicznym są zaburzenia stanu ogólnego takie jak: depresja, zwiększone pragnienie, gorączka. SpostrzeŜenia własne wskazują jednak, Ŝe zdecydowanie najczęst- Medicina Veterinaria 4(2) 2005

68 G.J. Dejneka i in. szym objawem chorobowym była obecność patologicznego wypływu z pochwy co jest podobne do wyników odnotowanych przez Kenney'a i in. [1987]. Wydaje się, Ŝe stosunkowo niski odsetek zwierząt (22,59 %) z ogólnymi objawami chorobowymi był najprawdopodobniej związany z tym, Ŝe w większości zarejestrowanych przez nas przypadków był obecny wypływ z pochwy. Objaw ten świadczy bowiem o okresowym lub stałym rozwarciu szyjki macicy dzięki czemu następować moŝe wydalanie pewnej ilości drobnoustrojów i ich toksyn z macicy. Dlatego teŝ przebieg schorzenia jest wtedy duŝo łagodniejszy niŝ w przypadku klasycznego ropomacicza przy zamkniętej szyjce [Feldman i Nelson 1996]. Tabela 2. Objawy kliniczne notowane u chorych kotek Table 2. Clinical symptoms noted in the affected female cats Liczba zwierząt ogółem Amount of studied animals Patologiczny wypływ z pochwy Pathological vaginal discharge Objawy ogólne (depresja, częściowy lub całkowity brak apetytu, wzmoŝone pragnienie, wymioty, gorączka) General symptoms (depression, partial to complete anorexia, polydipsia, vomiting, pyrexia) Objawy ogólne jako pojedynczy syndrom chorobowy General symtoms only Objawy ogólne łącznie z patologicznym wypływem z pochwy General symptoms with pathological vaginal discharge Objawy ogólne łącznie z powiększeniem objętości jamy brzusznej General symptoms with abdominal distention Powiększenie objętości jamy brzusznej Abdominal distention Brak objawów No symptoms 208 180 samic 180 females (86, 54%) 9 samic 9 females (4, 33%) 34 samice 34 females (16, 34%) 4 samice 4 females (1, 92%) 10 samic 10 females (4, 8%) 6 samic 6 females (2,88%) Opisane powyŝej zaleŝności mogą równieŝ tłumaczyć fakt, iŝ tylko u 10 kotek (4,8%) odnotowano powiększenie objętości jamy brzusznej. Warto przy tym dodać, Ŝe u Ŝadnej z tych 10 samic nie występował wypływ z pochwy. Jest to oczywiście zrozumiałe, gdyŝ przy zamkniętej szyjce macicy powiększanie się chorego narządu a co za tym idzie, takŝe obrysu powłok brzusznych zachodzi szybciej niŝ w przypadku okresowego lub ciągłego opróŝniania się macicy z patologicznej zawartości. W tabeli 3 przedstawiono występowanie zespołu endometritis pyometra w zaleŝności od pory roku. Większość przypadków chorobowych odnotowano w miesiącach wiosennych i letnich (II i III kwartał), natomiast w miesiącach jesienno-zimowych (IV kwartał tj. od października do grudnia) obserwowano wyraźnie mniejszą częstotliwość ich występowania. Podobną sezonową zaleŝność wykazał równieŝ Dow [1962] oraz Kenney i in. [1987]. Przyczyna tego stanu rzeczy wynika zapewne z istnienia zaleŝności między występowaniem EPC a aktywnością płciową kotek. Pamiętać bowiem naleŝy, Ŝe w okresie jesienno-zimowym u większości samic tego gatunku występuje fizjologiczne anoestrus w związku ze skracaniem się dnia świetlnego [Arthur i in. 1989, Christiansen 1984, Chaffaux 1990, Dejneka i in. 1995, Dow 1962]. W okresie spokoju płciowego (anoestrus) stęŝenie hormonów gonadowych (progesteronu i estrogenów) utrzymuje się Acta Sci. Pol.

Wybrane aspekty... 69 na niskim poziomie. Dzięki temu ograniczona jest w znacznej mierze moŝliwość zaistnienia dysfunkcji hormonalnych a więc czynników inicjujących proces chorobowy [Feldman i Nelson 1996, Johnson 1992, Johnston i in. 2001, Kenney i in. 1987]. Tabela 3. Sezonowość występowania zespołu endometritis pyometra u kotek Table 3. Seasonal distribution of endometritis pyometra complex in cats Pora roku Season of year Styczeń Marzec January March Kwiecień Czerwiec April June Lipiec Wrzesień July September Październik Grudzień October December Liczba i odsetek przypadków chorobowych Amount and percentage of cases 54 ( 25, 96% ) 63 ( 30, 29% ) 58 (27, 88% ) 33 (15, 87% ) WNIOSKI 1. Do wystąpienia zespołu endometritis pyometra u kotek przyczyniają się: zaawansowany wiek, brak uŝytkowania rozrodczego oraz wcześniejsze poddawanie zwierząt antykoncepcji hormonalnej szczególnie zaś samic młodych. 2. Dominującym objawem klinicznym notowanym u chorych kotek jest patologiczny wypływ z pochwy, co świadczy o rozwarciu szyjki macicy. 3. Istnieje zaleŝność między występowaniem zespołu EPC a aktywnością płciową kotek w związku z rzadszym występowaniem omawianej przypadłości w miesiącach jesienno-zimowych (od października do grudnia). PIŚMIENNICTWO Abel D.L., 1990. Endometrial cysts and polyps in a cat with hydrometra. Feline Pract. 18, 19-23. Arbeiter K., 1977. Genitalerkrakungen der Katze. Kleintierprax. 18, 19-23. Arthur G.A., Noakes D.A., Pearson H., 1989. Veterinary Reproduction and Obstetrics. BailliereTindall, London. Birger M., Dejneka G.J., NiŜański W., Samborski W., 1998. Wybrane aspekty diagnostyki i terapii zespołu endometritis pyometra u suk. Medycyna Wet. 54, 301-304. Bloomberg M.S., 1996. Surgical neutering and nonsurgical alternatives. J. Amer. Vet. Med. Ass. 208, 517-519. Boryczko Z., Katkiewicz M., Bostedt H., Gajewski Z., 2001. Ropomacicze u suk objawy, rozpoznawanie i leczenie. Medycyna Wet. 57, 246-250. Chaffaux S., 1990. La pathologie de la reproduction feline. Rec. Vet. Med. 166, 699-709. Christiansen I.J., 1984. Reproduction in the Dog & Cat. Bailliere Tindall, London. Dejneka G.J., 2001. Uwagi na temat diagnostyki i leczenia zespołu endometritis pyometra u kotek. Magazyn Wet. 10(6), 23-26. Dejneka G.J., Dubiel A., NiŜański W., Wasecki A., 1995. Obserwacje nad występowaniem ropomacicza i endometritis u kotek. Magazyn Wet. 4, 306-307. Medicina Veterinaria 4(2) 2005

70 G.J. Dejneka i in. Dow C., 1962. The cystic hyperplasia pyometra complex in the cat. Vet. Rec. 74, 141-147. Feldman E.C., Nelson R.W., 1996.Canine and Feline Endocrinology and Reproduction. W.B. Saunders Comp. Philadelphia. Johnson C.A., 1992. Medical management of feline pyometra. Current Veterinary Therapy XI, Small Animal Practice, red. R.W.Kirk, J.D. Bonagura. W.B. Saunders Comp., Philadelphia, 969-971. Johnston S.D., Root Koostritz M.V., Olson P.N., 2001. Canine and Feline Theriogenology. W.B. Saunders Comp., Philadelphia. Joshua J.O., 1971. Some conditions seen in feline practice attributiale to hormonal causes. Vet. Rec. 88, 511-514. Karczewski W., Ostrzeszewicz W., Nagajewski M., 1987. Analiza czynników usposabiających do występowania ropomacicza u suk oraz wyników leczenia operacyjnego tego schorzenia. Medycyna Wet. 43, 487-489. Kenney K.J., Mattiesen D.T., Bron N.O., Bradley R.L., 1987. Pyometra in cats: 183 cases (1979-1984). J. Amer. Vet. Med. Ass. 191, 1130-1132. KrzyŜanowski J., 1994. Ropomacicze u suk. Medycyna Wet. 50, 436-438. Lawler D.F., Evans R.H., Reimers T.J., Colby E.D., Monti K.L., 1991. Histopathologic features,environmental factors, and serum estrogen, progesterone, and prolactine values associated with ovarian phase and inflamatory uterine diseases in cats. Amer. J. Vet. Res. 52, 1747-1753. Lawler D.F., 2000. Rozpoznawanie i leczenie zapaleń macicy u kotek. Weterynaria po Dyplomie 1(4), 28-31. Potter K., Hancock D.H., Gallina A.M., 1991. Clinical and pathological features of endometrial hyperplasia, pyometra and endometritis in cats: 79 cases (1980-1985). J. Amer. Vet. Med. Ass. 198, 1427-1431. Romatowski J., 1989. Use of megestrol acetate in cats. J. Amer. Vet. Med. Ass. 194, 700-702. Wawron W., Głuszak J., KrzyŜanowski J., Murawski J., Malinowski E., Sławomirski J., Wrona Z., 1983. Ropomacicze u suk. Mat. VII Kongresu PTNW, Lublin, t. II, 851-852. Zadura P., Kopczewski A., Czubek K., Głuszyński J., 1983.Obserwacje nad przebiegiem i leczeniem ropomacicza u suk. Mat. VII Kongresu PTNW, Lublin, t. II, 855-857. SOME ASPECTS OF INCIDENCE OF ENDOMETRITIS PYOMETRA COMPLEX IN CATS Abstract. Records of 208 cats determined to have endometritis pyometra complex (EPC) were studied. It was noted that more often old females (5 years and more) suffered, mean age was 5, 5 years. In young animals ( 2 years) the predisposing factor was previous hormonal contraception. The most common clinical symptom in affected cats was pathological vaginal discharege, which was noted in 180 cases (86, 54%). General symptoms (eg. depression, partial to complete anorexia, polydipsia, vomiting, pyrexia) apeared in 47 cats (22, 59%). It was noted relatively rare incidence of EPC in autum winter months (from october to december) this finding shows for dependence between EPC incidence and sexual activity of female cats. Key words: cats, endometritis pyometra complex Zaakceptowano do druku Accepted for print: 15.11.2005 Acta Sci. Pol.