Pomysł liberalizacji handlu światowego w oparciu o wielostronny układ handlowy był rozważany jeszcze w tracie II wojny światowej. Na konferencji w Hawanie w 1947 roku 21 państw ustaliło tekst Układu ogólnego w sprawie taryf celnych i handlu (General Agreement on Tariffs and Trade GATT). GATT wszedł w życie 1 stycznia 1948 roku, stając się podstawą prawną wielostronnego systemu współpracy handlowej i wprowadzając do codziennej praktyki takie zasady, jak klauzula najwyższego uprzywilejowania (KNU), czy narodowe traktowanie.
Światowa Organizacja Handlu (World Trade Organization WTO) jest międzynarodową organizacją. W wyniku kolejnej rundy liberalizacyjnej GATT, w 1995 roku (Runda Urugwajska) zadecydowano o powstaniu Światowej Organizacji Handlu 15 kwietnia 1994 r. w Marakeszu został podpisany Akt Końcowy Rundy Urugwajskiej. Wraz z nim przyjęto także Porozumienie ustanawiające Światową Organizację Handlu Głównym jej zadaniem jest liberalizacja międzynarodowego handlu dobrami i usługami, prowadzenia polityki inwestycyjnej wspierającej handel, rozstrzyganie sporów dotyczących wymiany handlowej, przestrzegania praw własności intelektualnej.
WTO określa zasady współczesnego światowego handlu i w przeciwieństwie do GATT ma osobowość prawną. Polska jest współzałożycielem WTO (porozumienie ratyfikowała w 1995r.). Obecnie 161 państw-stron Od 2012 również Rosja i Czarnogóra, Szeszele od kwietnia 2015 r.
Zasady rozwiązywania sporów zostały uregulowane w przepisach art. XXII i XXIII GATT oraz w Porozumieniu Stron Konwencji z 1.11.1958 roku DSU Understanding on Dispute Settlement. Głównym zadaniem tego mechanizmu nie było orzekanie o winie, lecz uzgodnienie tymczasowości naruszeń zasad handlu międzynarodowego i wskazanie właściwej drogi do szybkiej eliminacji problemów.
należy zwrócić uwagę, iż o ile podstawą odpowiedzialności na gruncie prawa międzynarodowego jest naruszenie normy prawnej, o tyle na gruncie WTO jest zniweczenie lub naruszenie korzyści (nullification and impairment benefits)
Klauzula Największego Uprzywilejowania (ang. MFN Most Favoured Nation clause) oznacza, że preferencja przyznana jednemu państwu musi być rozciągnięta na wszystkich członków WTO. Innymi słowy, preferencja przyznana ds. przez UE w imporcie z USA, musi być rozciągnięta na wszystkich członków WTO, i odwrotnie, wszelkie cła i opłaty wprowadzane przez UE na import danego produktu ds. z USA, muszą obowiązywać także innych członków, na tzw. zasadzie erga omnes. Nie dotyczy to umów preferencyjnych i stref wolnego handlu.
Przyznaje ono państwu obdarowanemu prawo do żądania wszystkich znaczniejszych korzyści niż te, które gwarantuje mu prawo powszechne lub bezpośrednie stosunki z państwem przyznającym, dla którego z kolei niniejsze traktowanie prowadzi do nałożenia obowiązku zachowania się w określony sposób, to jest przyznania tych wszystkich korzyści, które ze względu na swą wagę i rozmiar są znaczniejsze dla państwa obdarowywanego
Traktowanie narodowe (ang. National Treatment) Podatki i inne opłaty oraz przepisy krajowe nie powinny być stosowane wobec produktów importowanych i krajowych, tak aby stwarzać ochronę produkcji krajowej. Innymi słowy, zabroniona jest dyskryminacyjne traktowanie produktów importowanych w porównaniu z produkcją krajową.
Najważniejszym organem WTO jest Konferencja Ministerialna, która spotyka się nie rzadziej jak co 2 lata. W trybie ciągłym działa Rada Generalna, która może przybierać formę Organu ds. Rozwiązywania Sporów (DSB) Dispute Settlement Body lub Ciała ds. Przeglądu Polityki Handlowej. Podporządkowane Radzie Generalnej są Rady ds. Handlu Towarami, ds. Handlu Usługami i ds. Handlowych Aspektów Praw Własności Intelektualnej
Siedziba Sekretariatu WTO znajduje się w Genewie. Na czele Sekretariatu stoi powoływany na 4 lata Dyrektor Generalny, będący najwyższym przedstawicielem WTO na zewnątrz. Sekretariat będzie miał obowiązek niesienia pomocy zespołom orzekającym, szczególnie w zakresie prawnych, historycznych i proceduralnych aspektów prowadzonych spraw, a także wsparcia kancelaryjnego i technicznego.
DSB PANEL :3 OSOBOWY, CHYBA, ŻE W CIĄGU 10 DNI OD POWOŁANIA PRZEZ DSB STRONY UZGODNIĄ, ŻE CHCĄ PANELU 5 OSOBOWEGO; JEŻELI W CIĄGU 20 DNI STRONY NIE USTALĄ SKŁADU TO DYREKTOR GENERALNY SAM POWOŁUJE ORGAN APELACYJNY (APPELATE BODY)- 7 SĘDZIÓW STAŁY ORGAN POWOŁYWANY NA 4 LATA PRZEZ DSB Z MOŻLIWOŚCIĄ REELEKCJI
SEKRETARIAT: ZAPEWNIA POMOC PANELOM
Ramy czasowe rozwiązywania sporu 60 dni konsultacje, mediacje 45 dni powołanie zespołu orzekającego 6 miesięcy raport zespołu orzekającego dla stron sporu 3 miesiące raport zespołu orzekającego dla członków WTO 60 dni przyjęcie raportu przez DSB
I ETAP: POUFNE KONSULTACJE I MEDIACJE BILATERALNE KONSULTACJE 60 DNI PRZYSTĄPIENIE STRONY JEST OBOWIĄZKOWE NA WNIOSEK DRUGIEJ STRONY (W CIĄGU 10 DNI STRONA ODPOWIADA NA ŻĄDANIE, A W CIĄGU 30 PRZYSTĘPUJE DO KONSULTACJI) Każda ze stron sporu może zawsze prosić o dobre usługi, pojednanie i mediację. Mogą się one zacząć w każdym momencie i zakończyć w każdym momencie. Gdy procedury dobrych usług, pojednania i mediacji zostaną zakończone, wówczas strona wnosząca skargę może wystąpić z wnioskiem o powołanie zespołu orzekającego.
Gdy działania dobrych usług, pojednawcze lub mediacyjne zostaną podjęte przed upływem 60 dni od daty otrzymania wniosku o przeprowadzenie konsultacji, wówczas strona wnosząca skargę musi wstrzymać się na okres 60 dni od daty otrzymania wniosku o przeprowadzenie konsultacji z wniesieniem o powołanie zespołu orzekającego. Strona skarżąca może wnieść o powołanie zespołu orzekającego w ciągu tych 60 dni, jeśli strony sporu wspólnie uznają, że dobre usługi, pojednanie lub mediacja nie doprowadziły do rozstrzygnięcia sporu.
Za zgodą stron sporu procedury dobrych usług, pojednawcze i mediacyjne mogą być kontynuowane w czasie trwania postępowania w zespole orzekającym. Konsultacje rozpoczynają się w ciągu 30 dni od złożenia takiego wniosku i mogą trwać do 60 dni. Jeśli konsultacje nie doprowadzą do rozstrzygnięcia sporu, każda ze stron może złożyć wniosek o rozpatrzenie sprawy przez zespół orzekający
II ETAP: ŻĄDANIE POWOŁANIA PANELU, JEŚLI W CIĄGU 60 DNI DROGĄ KONSULTACJI NIE ROZSTRZYGNĘŁY SPORU Zostaje on powołany w ciągu 45 dni od złożenia wniosku o jego ustanowienie i ma 6 miesięcy na rozpatrzenie sprawy.
W skład zespołu orzekającego wejdą wysoko kwalifikowane osoby związane lub nie związane z administracją rządową, włączając w to osoby, które uczestniczyły w zespole orzekającym lub przedstawiały sprawę zespołowi orzekającemu, pełniły funkcje przedstawiciela Członka lub układającej się strony GATT 1947 lub przedstawiciela w radzie albo komitecie któregokolwiek z porozumienia wymienionego lub porozumienia poprzedzającego je, pracowały w Sekretariacie, nauczały lub publikowały opracowania z zakresu prawa międzynarodowego lub polityki handlowej bądź były urzędnikami wyższej rangi któregoś z Członków zajmującymi się polityką handlową.
Aby pomóc w wyborze członków zespołu orzekającego Sekretariat będzie prowadził wykaz osób zarówno związanych, jak i nie związanych z administracją rządową, posiadających kwalifikacje o Zespół orzekający będzie się składał z trzech osób, chyba że strony sporu uzgodnią w ciągu 10 dni od powołania zespołu orzekającego, iż będzie ich pięć. Członkowie zostaną niezwłocznie poinformowani o składzie zespołu orzekającego.
Sekretariat zaproponuje stronom sporu osoby desygnowane na uczestników zespołu orzekającego. Strony sporu nie będą wyrażać sprzeciwu wobec tych propozycji chyba że będą po temu ważne powody.
Jeśli nie osiągnięto zgody co do składu zespołu orzekającego w ciągu 20 dni od jego powołania, wówczas na prośbę jednej ze stron Dyrektor Generalny w porozumieniu z Przewodniczącym DSB i Przewodniczącym odpowiedniego komitetu lub rady, ustali skład zespołu orzekającego wyznaczając jego uczestników spośród osób, które uzna za najbardziej odpowiednie
III ETAP: POSTĘPOWANIE JEST WSZCZYNANE, JEŚLI JEDNA ZE STRON UWAŻA, ŻE DZIAŁANIA PODJĘTE PRZEZ INNĄ STRONĘ ZNOSZĄ LUB UMNIEJSZAJĄ UPRZEDNIO WYNEGOCJOWANE USTĘPSTWA, ŁAMIĄ REGUŁY WTO LUB SZKODZĄ OSIĄGNIĘCIU CEŁÓW WTO
RODZAJE SKARG: O NARUSZENIE ZOBOWIĄZAŃ SKARGA BEZ NARUSZENIA, ALE DZIAŁANIA UNIEWAŻNIAJĄ WCZEŚNIEJ NADANE KONCESJI SKARGA SYTUACYJNA
Zespoły orzekające będą miały następujący mandat, jeśli strony sporu nie uzgodnią innego, w terminie 20 dni od powołania zespołu orzekającego: "Zbadać, w świetle odpowiednich postanowień (nazwa porozumienia wymienionego lub porozumień, podana przez strony sporu), sprawę zgłoszoną do DSB przez (nazwa strony) w dokumencie... i dokonać takich ustaleń, które pomogą DSB w sformułowaniu zaleceń lub w wydaniu orzeczeń o których mowa w tym lub tych porozumieniach".
DZIAŁANIE PANELU: ZBADANIE FAKTÓW I DOKUMENTÓW SPOTKANIE ZE STRONAMI(STANOWISKA, REPLIKI, USTNE WYSTĄPIENIA) W początkowym etapie, jeszcze przed pierwszym posiedzeniem zespołu orzekającego, strony składają pisemne wyjaśnienia. Następnie, strony oraz podmioty, które zgłosiły zainteresowanie sporem, przedstawiają swoje argumenty na pierwszym i drugim posiedzeniu zespołu orzekającego. Jeśli okoliczności tego wymagają, możliwe jest powołanie grupy ekspertów, która doradza w odniesieniu do zagadnień naukowych lub technicznych podniesionych przez stronę sporu.
SPORZĄDZENIE RAPORTU TYMCZASOWEGO (Po rozważeniu argumentów stron, zespół orzekający przedstawia stronom część opisową projektu raportu (elementy faktyczne i argumenty). Strony mogą w terminie dwóch tygodni przedstawić swoje pisemne uwagi. Po upływie terminu składania uwag, zespół orzekający przedstawia stronom raport tymczasowy, który zawiera zarówno część opisową, jak i ustalenia oraz wnioski zespołu orzekającego)
USTALENIE KONKLUZJI I ZALECEŃ WYDANIE RAPORTU STRONOM I PRZEKAZANIE DSB W CIĄGU 20 DNI O PRZAKAZANIA STRONOM (W przypadku braku uwag, raport tymczasowy staje się raportem ostatecznym. Raport ostateczny zostaje w pierwszej kolejności przesłany stronom sporu, a następnie wszystkim członkom WTO. W terminie nie krótszym niż 20 dni, raport zostaje przekazany do zatwierdzenia przez DSB. Raport powinien zostać przyjęty przez DSB w ciągu 60 dni od jego przesłania członkom WTO, chyba że któraś ze stron dokona formalnej notyfikacji DSB o złożeniu apelacji lub DSB nie zatwierdzi raportu. )
IV ETAP: DSB MOŻE PRZYJĄĆ RAPORT W CIĄGU 60 DNI, W DRODZE KONSENSUSU ODRZUCIĆ STRONA MOŻE NOTYFIKOWAĆ ZAMIAR ODWOŁANIA: TYTUŁ RAPORTU PODLEGAJĄCEGO APELACJI, NAZWĘ STRONY WNOSZĄCEJ, DANE KONTAKTOWE, KRÓTKIE STRESZCZENIE PRZYCZYN ODWOŁANIA Apelacja ograniczona jest do aspektów prawnych i interpretacji prawnej dokonanej przez zespół orzekający. DSB przyjmuje lub odrzuca (w drodze konsensusu) raport Organu Odwoławczego w ciągu 30 dni od dostarczenia go członkom WTO. Strony muszą bezwarunkowo zaakceptować raport Organu Odwoławczego. POSTĘPOWANIE PRZED AB, NIE POWINNO TRWAĆ DŁUŻEJ NIŻ 90 DNI CZĘŚĆ PISEMNA I USTNA RAPORT POUFNY, SPORZĄDZONY BEZ UDZIAŁU STRON
V ETAP :WPROWADZANIE W ŻYCIE JEŚLI WYKONANIE NATYCHMIASTOWE JEST NIEMOŻLIWE, PAŃSTWO OTRZYMUJE ROZSĄDNY TERMIN Raport Organu Apelacyjnego będzie przyjęty przez DSB i zaakceptowany bezwarunkowo przez strony sporu, chyba że DSB przez konsensus zadecyduje w ciągu 30 dni od dnia dostarczenia go Członkom o odrzuceniu
JEŚLI POJAWIĄ SIĘ ROZBIEŻNOŚCI, CZY ŚRODKI ZOSTAŁY POPRAWNIE ZASTOSOWANE W ROZSĄDNYM TERMINIE MOŻNA ODWOŁAĆ SIĘ DO PROCEDUR ROZSTRZYGANIA SPORÓW- TEN SAM PANEL CZAS: 60 DNI OD ROZSĄDNEGO TERMINU CELEM ZBADANIE CZY POZIOM ZAWIESZENIA KONCESJI JEST RÓWNY POZIOMOWI ZNIWECZENIA ZOBOWIĄZANIA
Jeśli strona nie jest w stanie wykonać ich w rozsądnym terminie, musi podjąć negocjacje ze stroną skarżącą dotyczące wzajemnego zadowalającego wyrównania. Jeżeli takiego wyrównania nie uda się ustalić, DSB może upoważnić stronę skarżącą do zawieszenia koncesji lub zobowiązań w stosunku do członka, który był drugą stroną w sporze. Zawieszenie koncesji lub zobowiązań może trwać do momentu wykonania przez członka zaleceń i postanowień DSB
ZAWIESZENIE KONCESJI TRWA DO: ZANIECHANIA DZIAŁANIA UZNANEGO ZA NIEZGODNE Z POROZUMIENIEM MOMENTU ZADOWOLAJĄCEGO OBIE STRONY
Konsultacje (art. 4) Powołanie zespołu orzekającego (art. 6) Ustalenie mandatu zespołu orzekającego (art. 7) Ustalenie składu zespołu orzekającego (art. 8) Rozpatrzenie sprawy przez zespół orzekający Zwykle dwa spotkania ze stronami sporu (art. 12) oraz jedno spotkanie ze stronami trzecimi (art. 10) Etap tymczasowych ustaleń zespołu orzekającego Przedstawienie stronom części opisowej raportu (art. 15.1) Przedstawienie uwag do części opisowej przez strony sporu (art. 15.2) Przedstawienie stronom raportu wstępnego (art. 15.2) Przesłanie raportu końcowego stronom sporu (art. 12.8) Przedstawienie raportu końcowego DSB (art. 12.9) Przyjęcie raportu zespołu orzekającego lub Organu Odwoławczego przez DSB (art. 16.1, 16.4, 17.14) Implementacja zaleceń i postanowień panelu przez przegraną stronę sporu Uzgodnienie zadowalającego wyrównania w przypadku niezastosowania się przegranej strony sporu do zaleceń i postanowień DSB (art. 22.2) Retaliacja W przypadku braku porozumienia stron co do zadowalającego wyrównania, DSB zezwala na podjęcie działań odwetowych (art. 22)
POŁACZENIE ŚRODKÓW DYPLOMATYCZNYCH I PRAWNYCH BRAK KONIECZNOŚCI WYCZERPANIA ŚRODKÓW KRAJOWYCH ORGANICZENIE ROLI INTERWENIENTÓW W POSTĘPOWANIU PRECYZYJNE OKREŚLENIE TERMINÓW DOPUSZCZENIE WSTĘPNEJ WERYFIKACJI RAPORTÓW PRZEZ STRONY WIĄŻĄCY CHARAKTER SPRAWOZDAŃ
1.Na wszystkich etapach ustalania przyczyn sporu i procedur rozstrzygania sporu dotyczącego Członka - kraju najmniej rozwiniętego szczególna uwaga będzie zwrócona na sytuację Członków - krajów najmniej rozwiniętych. Z uwagi na to Członkowie zachowają stosowny umiar w podejmowaniu postępowań na podstawie niniejszych procedur dotyczących Członka - kraju najmniej rozwiniętego.
Jeśli zostanie stwierdzone, że zniweczenie lub naruszenie korzyści wynikło z postępowania Członka - kraju najmniej rozwiniętego, strony wnoszące skargę zachowają stosowny umiar w żądaniu wyrównania, lub upoważnienia do zawieszenia stosowania koncesji lub innych zobowiązań zgodnie z niniejszymi procedurami.
2.W przypadkach rozstrzygania sporów dotyczących Członka - kraju najmniej rozwiniętego, w których nie znaleziono wzajemnie zadowalającego rozwiązania w wyniku konsultacji, Dyrektor Generalny lub Przewodniczący DSB, na wniosek Członka - kraju najmniej rozwiniętego, powinien zaoferować swoje dobre usługi, działania pojednawcze i mediacyjne, aby pomóc stronom w rozwiązaniu sporu zanim złożony zostanie formalny wniosek o powołanie zespołu orzekającego. Dyrektor Generalny lub Przewodniczący DSB, świadcząc tę pomoc, mogą konsultować każde źródło, jakie uznają za odpowiednie.