SKŁAD CHEMICZNY OBORNIKA POCHODZĄCEGO Z WOJ. OLSZTYŃSKIEGO

ROCZNIKI GLEBOZNAWCZE T. 23? Z. 2; W ARSZAW A 1972 Omówienie doniesień na temat: Badania nad zawartością mikroelementów w oborniku MIECZYSŁAW KOTER, A N N A KRAUZE SKŁAD CHEMICZNY OBORNIKA POCHODZĄCEGO Z WOJ. OLSZTYŃSKIEGO Katedra Chem ii Rolniczej WSR w Olsztynie W STĘP Obok stale wzrastającego zużycia nawozów mineralnych obornik jest w dalszym ciągu poważnym źródłem składników pokarmowych dla w ielu roślin uprawnych. Wraz z dawką obornika, oprócz makroskładników, wprowadza się do gleby dość znaczną ilość mikroskładników [1, 2, 4, 5, 8, 11], których nie dostarcza się u nas jeszcze w formie mineralnej. Dlatego też obornik jako nawóz wieloskładnikowy ma duże znaczenie dla gospodarki rolnej, a szczególnie ogrodniczej. Mając na uwadze duże znaczenie obornika w gospodarce nawozowej naszego kraju konieczne jest wszechstronne poznanie jego składu chemicznego. Na podstawie wcześniejszych badań ustalono zawartość azotu, fosforu i potasu, natomiast co do innych składników występujących w oborniku nie mamy jeszcze całkowitego rozeznania. Chodzi tu zwłaszcza o zawartość mikroelementów. Celem pracy było zbadanie próbek obornika z terenu naszego w ojewództwa na zawartość makro- i mikroelementów. Wyniki badań wskazują (tab. 1), że obornik stanowi dość dobre źródło tych składników dla roślin okopowych, warzywnych i rzepaku, uprawianych w pierwszym roku po jego zastosowaniu. METODYKA BAD AŃ Analizowane próbki obornika pochodzą z 20 gospodarstw położonych na terenie powiatu Ostróda w woj. olsztyńskim. Łącznie pobrano 40 średnich próbek obornika, w tym 18 z PGR i 22 próbki z gospodarstw

292 M. Koter, A. Krauze T a b e l a 1 Zawartość mikroskładników i aakroskładników w dawca 250 q obornika Makro składniki w kg N P2 5 e2o CaO lógo S-SO^ 105,0 65 166 137 12,5 21 blikro składniki v; g Mn Cu В 1 Zn Ko Co 1252 126 137 j 458 17 5,4 indywidualnych. Obornik pobierano w dwóch terminach, tj. w okresie letnim i jesiennym. Próbki obornika pobierano za pomocą metalowej rury o średnicy 8 cm, którą wkręcano pionowo w stos obornika. Ilość pojedynczych próbek składających się na średnią wahała się od 15 do 20, zależnie od ilości obornika na gnojowni. Ze zbiorczej próbki po jej dobrym wymieszaniu pobierano 3 4 kg obornika do badań. Próbki obornika przewożono do laboratorium w słojach z doszlifowaną pokrywą. Na miejscu ważono, a następnie część konserwowano w celu oznaczenia azotu i innych lotnych składników pokarmowych w świeżej masie. W pozostałej części oznaczano suchą masę obornika, a po dokładnym zmieleniu pierwiastki popielne, jak fosfor, potas, wapń, magnez, siarkę, mangan, miedź, molibden, cynk i kobalt (tab. 1, 2, 3, 4). OMÓWIENIE WYNIKÓW Zawartość makroskładników w oborniku podlega nieznacznym wahaniom (tab. 2). Wahania te dotyczą zwłaszcza takich składników, jak azot i potas. W okresie letnim zawartość azotu w oborniku z PGR jest niższa od zawartości w oborniku pochodzącym z gospodarstw indywidualnych. Średnia zawartość azotu w okresie letnim i jesiennym układa się na tym samym poziomie i wynosi 0.42% świeżej masy. Większe natomiast zróżnicowanie występuje w zawartości potasu. Obornik z gospodarstw indywidualnych zawiera średnio o 0.05% więcej potasu niż obornik z gospodarstw uspołecznionych (PGR). Otrzymane dla azotu wartości przez innych autorów [2. 5, 14, 12, 3] są w większości wyższe, natomiast nasze dane są zgodne z wynikami uzyskanymi przez Sauer landta [13], które odnoszą się do obornika

Skład chemiczny obornika w woj. olsztyńskim 293 z dawnych Prus Wschodnich. Niższe zawartości azotu, wynoszące 0,37 i 0,38% N w świeżej masie, podaje Scharrer i Priin [14] oraz Kosiński. Wartości otrzymane dla potasu, a wynoszące 0,67% świeżej masy obornika, są wyższe niż podają to inni autorzy. Zaw artość m akroskładników w o b o rniku z pow iatu o s tró d z k ie g o w % św ieżej masy T a b e l a 2 Rodzaj m akroskładników W PGR W gospodarstw ach indyw idualnych w o k re s ie letn im jesiennym śred n io letn im jesiennym śred n io 1 Azot 0,41 0,43 0,4 2 0,4 5 0,4 0 0,42 A zot wodne ro zp. - 0,1 5 - - 0,1 2 1 F o sfo r ogólny 0,25 0,28 0,26 0,26 0,26 0,26 F o sfo r rozp. w H2O - 0,09 - - 0,08 _ P o tas ogółem 0,64 0,65 0,64 0,70 0,68 0,69 Magnez - 0,0 4-0,0 6 0,0 5 0,0 6 S ia rk a - 0,08-0,10 0,08 0,09 Wapń 0,4 6 0,6 0 0,4 9 0,5 5 Wahania w składzie chemicznym obornika wiążą się ściśle ze sposobem jego przechowywania, jak również zależą od rodzaju zwierząt, ich odżywiania i stosowanej ściółki. Próbki obornika z powiatu Ostróda były pobierane przeważnie z gnojowni, gdzie nie zawsze spotykano się z w łaściwym składowaniem obornika, zwłaszcza w gospodarstwach indywidualnych. Należy przypuszczać, że czynnik ten zadecydował o zawartości azotu w badanych próbkach obornika i dlatego występuje on w ilościach poniżej ustalonej normy. W przeciwieństwie do azotu, zawartość potasu w oborniku z powiatu Ostróda układa się powyżej ustalonej normy. Należy to tłumaczyć większym zastosowaniem ściółki zbóż i rzepaku oraz domieszkami mineralnymi (popiół), które zauważono przy pobieraniu obornika w gospodarstwach indywidualnych, stąd też wyższa zawartość potasu. Średnie zawartości pozostałych składników mineralnych, jak wapnia, magnezu i siarki, układają się na jednakowym poziomie, zarówno w oborniku pochodzącym z gospodarstw uspołecznionych, jak i indywidualnych. Zawartość wapnia wynosi 0,55% świeżej masy, magnezu 0,05%, a siarki 0,08% (tab. 2). Wyniki te w porównaniu z wynikami innych autorów [4, 14] wskazują na niską zawartość wapnia i magnezu oraz na dobrą zawartość siarki. Zawartość poszczególnych mikroelementów jest wyższa w oborniku pochodzącym z gospodarstw indywidualnych niż z gospodarstw uspołecznionych (tab. 3). Średnio dla obornika z pow. Ostróda (tab. 4) zawartość

294 M. Koter, A. Krauze Zawartość mikroelementów w oborniku w mg/kg św ieżej masy T a b e l a 3 W PGR W gospodarstw ach indyw idualnych Rodzaj m ikroskładników w o k re s ie letnim jesi-*:.nym śred n io letn im jesiennym śred n io Mangan 49,3 46,1 47,7 6 3,3 62,0 6 2,5 j Miedź 4,8 5,3 5,0 *.3 5,9 5,1 j Bor 5,4 5,3 5,3 6,2 5,2 5,7 1 Cynk 17,0 18,0 17,5 20,5 18,0 19,2 1 Molibden 0,4 1,0 0,7 0,46 0,86 0,66 i K obalt l... 0,25 0,17 0,2 1 0,22 0,2 2 0, 2 2 j T a b e l a 4 Ś red n ia zaw artość makro- i mikroelementów w oborniku z pow iatu o stródzkiegc W % św ieżej masy К k2o MgO 1 s P2 5 CaO ; j i 1 1 0,4 2 0,2 6 0,6 6 0,05 i 0,08,5 5! W mg/kg św ieżej masy Mn Cu! 3 1 I Zn j Mo Cc! 5 0,1 5,1 5,5 i 1 8,4 j 0,68..i 0,2 2 ; Zaw artość m ikroskładników w oborniku z pow iatu o stró d z k ie g o w mg/kg suchej masy Tabela 5 Rodzaj m ikro- 3kładników W FGR 1 w o k re s ie W gospodarstw ach indyw idualnych letn im jesiennym śred n io letn im jesiennym śred n io Mangan 197,4 146,1 171,2 253,0 248,9 250,9 Miedź 19,2 21,1 20,1 17,2 23,8 20,5 Bor 2 1,4 21,3 21,3 24,9 21,1 23,0 Cynk 7 0,0 7 4,0 72,0 8 2,0 7 1,0 9 6,0 M olibden 1,8 4,0 2,0 1,87 3,44 2,65 K obalt 1,0 0,7 0,85 0,9 0,9 0,9

Skład chemiczny obornika w woj. olsztyńskim 295 Tabela ô Zaw artość poszczególnych mikroelementów w oborniku u stalo n a p rzez różnych, autorów w mg/kg s.m. A utor Un Zn Cu В Mo Co A tkinson 201 116,0 1 5,6 20,0 2,4 0,9 4 Hemingway 182 126,0 19,8-2,3 1,43 Katałymow 866 110,0 - - - - S c h a rre r 217 8 2,0 9,8 1 7,4 0,6 9 1,0 4 Stenberg 55-5,5 3,9 - - Hanower i Kwas 200 - - 8,33 - - Ż ó ter i Krauze 220 7 4,4 20,3 j 22,0 2,7 0,86 tych składników w jednym kilogramie świeżej masy obornika kształtuje się następująco: manganu 50, miedzi 5, boru 5,5, cynku 18, molibdenu 0,68 i kobaltu 0,22 mg. W przeliczeniu na suchą masę zawartości te są oczywiście znacznie wyżisze i w większości przypadków zgodne z w ynikami uzyskanymi przez innych autorów (tab. 6). Należy przy tym zaznaczyć, że badań w tym zakresie przeprowadzono bardzo mało zarówno za granicą, jak i w kraju, niemniej stanowią one podstawę do wnioskowania i dowodzą, że obornik jest nawozem zaopatrującym rośliny nie tylko w makro-, ale również w mikroelementy. Dla przykładu weźmy przeciętny plon buraków cukrowych, tj. 350 q/ha, który pobiera z jednego hektara gleby ok. 400 g boru i 1000 g manganu. Przy zastosowaniu dawki obornika 250 q (tab. 1) można pokryć zapotrzebowanie buraków na mangan w całości, zaś na bor w ok. 35%. Podobnie sytuacja przedstawia się z pozostałymi mikroelementami, wprowadzonymi wraz z obornikiem do gleby. Nie mamy wprawdzie rozeznania co do stopnia wykorzystania tych składników z obornika, ale nie ulega wątpliwości, że stanowią one realne źródło tych pierwiastków, których jeszcze w praktyce u nas prawie się nie stosuje. Korzystne oddziaływanie obornika na glebę i roślinę, o którym od dawna mówi się w literaturze, znajduje swe uzasadnienie nie tylko w działaniu substancji organicznej, ale przede wszystkim w kompleksowym oddziaływaniu wprowadzonych składników mineralnych, znajdujących się w moczu, kale i ściółce, które zabezpieczają w sposób harmonijny zapotrzebowanie uprawianych roślin. Nie będzie chyba przesadą stwierdzenie, że dopóki przemysł nie przygotuje rolnictwu zestawów nawozów kompleksowych mineralnych i organiczno-mineralnych, wyłączne nawożenie m i neralne nie da pożądanych efektów, zwłaszcza pod uprawy roślin o dużych wymaganiach (jak rośliny przemysłowe, okopowe, warzywne). Dlatego stosowanie obornika pod te kultury przy jednoczesnym nawożeniu

296 M. Koter, A. Krauze mineralnym będzie jeszcze przez długie lata dominować w nawożeniu w ielu specjalistycznych kultur roślin i decydować o ich efektach produkcyjnych. W NIOSKI Z przeprowadzonych analiz 40 próbek obornika pobranych z gospodarstw indywidualnych i PGR pow. Ostróda można wyprowadzić następujące wnioski: 1. Zbadany obornik zawiera, w porównaniu do wyników innych badaczy, mniejszy procent azotu, magnezu i wapnia, natomiast odznacza się wyższą zawartością potasu (0,67% w św. m.) i dobrą zawartością siarki (0,08%). 2. Średnia zawartość mikroelementów w przeliczeniu na 1 kg św.m. obornika kształtuje się następująco: manganu 50, cynku 18, boru 5,5, miedzi 5, molibdenu 0,68 i kobaltu 0,22 mg. 3. Z dawką 300 q obornika wprowadza się do gleby ok. 160 g boru i 1500 g manganu. Są to ilości, które mogą pokryć w całości zapotrzebowanie pokarmowe buraków w stosunku do manganu. 4. Biorąc pod uwagę skład chemiczny obornika można stwierdzić, że jest to nawóz wieloskładnikowy o kompleksowym działaniu na glebę i roślinę. LITERATURA [1] Atkinson К. J., Gilles G. R., Desjardins: Trace elem ent, content of farm yard manure. Canad. J. of Agric. Sei., t. 34, 1954, nr 1. [2] Górski M.: Obornik i gnojówka naw ozy organiczne. T. 3, 1956. [3] Górski M., Chmielewski K.: D ziałanie obornika w św ietle dośw iadczeń polowych. P uław y 1938. [4] G i s ing er L., Werner E.: U ntersuchungen über den Stallm ist. L andw irtschaftliches Jahrbuch der Schw eiz, 54, 1940, s. 142 180. [5] Hanower P., Kwas W.: Skład chem iczny obornika na podstaw ie analiz w ykonanych w stacjach chem iczno-rolniczych. IUNG, Praca D ziału Żyw ienia Roślin i Nawożenia, z. 1, 1951 1955, s. 38. [61 Hem ingway R. G.: The m ineral com position of farm yard. The Empire Journal of E xperim ental A griculture, t. 29, nr 113, s. 14 18. [7] Katałymow: Sodierżanije m argancow w udobrienijach. Dokłady AN SSSR, t. 77, 1951. [8] Koter M.: Chemia rolna. Łódź W arszawa 1957. [9] К r e y b i g, Frank: Die Phosphorsäure Vergärung der Stalldüngers. Acta A gronom ica Acad. Scient Hungariceae. Fasciculus, 2, 1951, s. 3 109.

Skład chemiczny obornika w woj. olsztyńskim 297 [10] Niklewski M.: Obornik. Poznań 1956. [11] P a n а к H.: Form y fosforu w oborniku i wartość naw ozow a obornika przeferm entow anego z dodatkiem naw ozów fosforow ych. Rocz. glebozn., t. 13, 1963, s. 513 564. [12] Roszyk E., Trybała M.: Skład chem iczny obornika i gnojów ki. Zesz. nauk. WSR Wroc., nr 12, 1958, s. 67 76. [13] Sauerlandt W.: Stallm istuntersuchungen. Planzenern. Düng, und B odenkunde, 1(46), 1936, s. 223 235. [14] Scharrer K., Prün: Über den M ikro- und M akronährstoffgehalt von W irtschaftsdüngem itteln. Landwirt. Farschung, 1955 1956, s. 182 206. [15] Steenbjerg E.: M anganese, cooper and boron in farm yard manure, ligniel m anure and cenercial fertilizers. Tielsskr. Planteare, 1940. P rof. dr M ieczy sła w K oter Instytut C hem izacji R olnictw a WSR O lsztyn -K ortow o, bl. 38