POSIADANIE RODZINY PRZEZ POLITYKA A ZACHOWANIA WYBORCZE FAMILY STATUS OF POLITICS AND VOTING 1

1 Żemojtel-Piotrowska, M. (2010). Posiadanie rodziny przez polityka a zachowania wyborcze. Studia Psychologiczne, 2010, 4, 69-78. POSIADANIE RODZINY PRZEZ POLITYKA A ZACHOWANIA WYBORCZE FAMILY STATUS OF POLITICS AND VOTING 1 1 Autorka pragnie podziękować swoim studentom: Adriannie Bradtke, Romie Ciesielskiej, Natalii Gorzkowskiej i Bartoszowi Janowiczowi za pomoc w realizacji badania.

2 Adres do korespondencji: Magdalena Żemojtel-Piotrowska, Instytut Psychologii UG, ul. Bażyńskiego 4, Gdańsk, 80-952. e-mail: psymzp@ug.edu.pl, 523 43 71

3 POSIADANIE RODZINY PRZEZ KANDYDATA A ZACHOWANIA WYBORCZE DONIESIENIE Z BADAŃ W prezentowanym badaniu (N =124) uwzględniono wpływ posiadania rodziny na chęć głosowania na polityka, ocenę jego szans wyborczych, stopień reprezentowania interesów wyborcy przez kandydata i ocenę jego sprawności, moralności, atrakcyjności oraz sympatyczności w zależności od płci kandydata i płci wyborcy. Uczestnikami badania były osoby po 50-tym roku życia. Posiadanie rodziny zwiększało chęć oddania głosu na kandydata mężczyznę, w przypadku kobiety-polityka zmniejszało chęć głosowania (u badanych mężczyzn). Posiadanie rodziny podnosiło oceny moralności i sympatyczności polityka, w przypadku kobiety-polityk obniżało oceny moralności i sympatyczności. Słowa kluczowe: marketing polityczny, rodzina, zachowania wyborcze

4 POSIADANIE RODZINY PRZEZ KANDYDATA A ZACHOWANIA WYBORCZE DONIESIENIE Z BADAŃ W marketingu politycznym od dawna wykorzystywana jest rodzina kandydata. Jej prezentowanie jest powszechnie stosowanym zabiegiem służącym wzbudzaniu sympatii i ocieplania wizerunku polityka. Sytuacja rodzinna kandydata jest jednym z wyznaczników sympatii wobec niego (Shabad i Andersen, 1979) i elementem wymiarów oceny (Wattenberg, 1991). Wizerunek polityka to tworzenie wyobrażenia wpływającego na jego emocjonalny odbiór poprzez wywoływanie określonych skojarzeń (Cwalina i Falkowski, 2006). Stąd wywołanie pozytywnego wrażenia poprzez eksponowanie tak powszechnie akceptowanej wartości jak rodzina wydaje się stosunkowo prostym i skutecznym zabiegiem. Emocje żywione wobec kandydata lub partii są silnym wyznacznikiem zachowań wyborczych (Cwalina i Falkowski, 2006), dlatego wzbudzanie sympatii poprzez ekspozycję cenionych przez wyborców wartości jest po prostu opłacalne. Teorie spostrzegania ludzi wskazują na znaczenie kategoryzacji w formułowaniu sądów o drugim człowieku (por. Lewicka i Wojciszke 2000, Wojciszke, 2002). Niestety dla polityków, są oni spostrzegani na ogół negatywnie (Skarżyńska, 1999). Wywołanie rekategoryzacji poprzez eksponowanie rodziny może częściowo ten efekt zniwelować. Opieranie sądów jedynie na kategoryzacji zachodzi między innymi przy braku motywacji do głębszego przetwarzania danych. W przypadku polityków mało wyrazistych, przy braku szczegółowych informacji na temat ich poglądów znaczenie kategoryzacji również rośnie. Zwłaszcza, że większość wyborców nie głosuje zgodnie z modelem racjonalnego wyborcy, a ich wiedza na temat poglądów polityka jest nikła. W podejmowaniu decyzji politycznych dominuje myślenie oparte na heurystykach a nie myślenie analityczne (por. Cwalina i

5 Falkowski, 2006, Lau, 2008, Skarżyńska, 2005). Ponadto ocena polityka często dotyczy jego cech osobowych (Shabad i Andersen, 1979, Wattenberg, 1991). Dlatego właśnie eksponowanie rodziny może być skutecznym zabiegiem marketingowym. Co więcej, w społeczeństwie dość konserwatywnym brak rodziny może dyskredytować kandydata na posła czy prezydenta. Na stosunkowo wysoki poziom konserwatyzmu polskiego społeczeństwa wskazuje szereg danych socjologicznych. Dla przykładu, w badaniach World Value Survey nad wartościami cenionymi w poszczególnych społeczeństwach (w ostatnim badaniu uwzględniono aż 177 krajów), jeden z dwóch podstawowych wymiarów stanowi opozycja wartości przetrwania - autoekspresji. Wartości przetrwania obejmują między innymi tradycyjne rozumienie ról płciowych i społecznych oraz szacunek dla osób starszych. Polska znajduje się bliżej bieguna wartości przetrwania ze wskaźnikiem - 0,5 na skali od -2 do 2 (Boski, 2009, Inglehart, Basanez, Diez-Madrano, Halman i Luijkx, 2004, Zdziech, 2010). Innym wskaźnikiem konserwatyzmu jest absolutyzm moralny przekonanie, że zawsze można odróżnić dobro od zła. Pomiaru absolutyzmu moralnego różnych społeczeństw dokonano w ramach badań EVS, w badaniach tych uwzględniano też poziom rygoryzmu moralnego w trzech sferach moralności osobistej, społecznej i obywatelskiej. Zwłaszcza dwa pierwsze rodzaje rygoryzmu są przejawem konserwatyzmu. Dane te wskazują na występowanie rygoryzmu moralnego w społeczeństwie polskim, choć nie jest on skrajny (Jasińska-Kania, 2002, Jasińska-Kania i Skarżyńska, 2009). Rygoryzm moralny wiąże się między innymi z autorytaryzmem, poglądami raczej prawicowymi, starszym wiekiem (Jasińska-Kania i Skarżyńska, 2009). Przekonanie o korzystnym wpływie posiadania rodziny jest rozpowszechnione (co widać chociażby w obecnej kampanii prezydenckiej). Tym bardziej interesujący jest brak badań empirycznych na polskim gruncie dotyczący tego, czy rzeczywiście obecność rodziny

6 zwiększa szanse kandydata na sukces wyborczy? I czy posiadanie rodziny jest tak samo ważne dla odbioru polityków mężczyzn i kobiet? W polityce występuje silne niedoreprezentowanie kobiet (Skarżyńska, 2005). Przyczyn takiego stanu rzeczy jest wiele (por. np. Cwalina i Falkowski, 2006, Pratto, 2002, Siemieńska, 2000, Skarżyńska, 2005). Renzetti i Curran (2008) wskazują na następujące czynniki odpowiadające za nierówną reprezentację kobiet i mężczyzn w polityce: (1) socjalizację do ról płciowych, (2) trudności w realizacji zadań politycznych u kobiet wynikające z zaangażowanie w organizację życia rodzinnego, (3) niższe kwalifikacje kobiet; (4) dyskryminacja i uprzedzenia ze strony wyborców i ze strony samego systemu politycznego (wymogów urzędu). Analizując jednak szereg danych empirycznych uznają czynniki socjalizacyjne i niższe kwalifikacje kobiet za nie udowodnione. Randall (1987) również wskazuje na czynniki socjalizacyjne, związane z zasobami oraz na czynniki sytuacyjne, głównie związane z sytuacją rodzinną. Bardzo ważnym czynnikiem negatywnie wpływającym na ich udział w polityce jest też niedoszacowywanie szans wyborczych kobiet (Skarżyńska, 2005). Jak wskazują dane Eurobarometru (2005) badani Europejczycy w przytłaczającej większości (71% mężczyzn i 77% kobiet) uważają scenę polityczną za zdominowaną przez mężczyzn. Takie przekonanie może prowadzić do rezygnacji w ubieganiu się o stanowiska przez kobiety i niechęć do popierania kobiet-polityków przez wyborców jako osób nieprzystosowanych do męskich reguł gry. Renzetti i Curran (2008) wskazują ponadto na efekt sprawującego urząd jako istotny czynnik podtrzymujący nierównowagę w obejmowaniu stanowisk publicznych przez kobiety i niższe fundusze na kampanie polityczne kobiet. Dane OBOP z 2000 roku (Raport OBOP, Warszawa 2000) wskazują na to, że Polki w porównaniu do Polaków mniej interesują się polityką, jednak procenty kobiet i mężczyzn deklarujących gotowość wzięcia udziału w wyborach parlamentarnych i prezydenckich były

7 zbliżone, z nieznaczną przewagą mężczyzn (5 punktów procentowych w przypadku wyborów parlamentarnych na korzyść mężczyzn). Ten brak zainteresowania polityką przy jednoczesnym deklarowaniu chęci brania udziału w wyborach wskazuje na istotne znaczenie wizerunku kandydata przy podejmowaniu decyzji wyborczych. Wizerunek ten bywa siłą rzeczy uproszczony i oparty na stereotypach, w tym i tych dotyczących płci kandydatów. W przypadku ocen polityków obojga płci wyborcy kierują się rozmaitymi stereotypami. Dotyczą one między innymi ocen przydatności do pełnienia ról politycznych, oceny podstawowych atrybutów kandydata jako polityka, wpływu sytuacji rodzinnej na funkcjonowanie kandydata. Większość badań wykazuje preferencje przy głosowaniu dla kandydata mężczyzny. Jednym z nielicznych wyjątków są badania Sanbonmatsu (2002), w których wystąpił efekt faworyzacji własnej płci. Jednak nawet tu preferencje dla kandydata mężczyzny i kandydata kobiety wynikały z odmiennych uwarunkowań. Preferencja dla mężczyzn (u wyborców obu płci) wiązała się m.in. z przekonaniem, że mężczyźni bardziej nadają się do prowadzenia polityki zagranicznej i walki z przestępczością, potencjalni wyborcy zwracali też uwagę na poglądy kandydata na wydatki rządowe. Natomiast kobiety uważano za bardziej kompetentne w dziedzinach bezpieczeństwa socjalnego i w kwestiach aborcji. W badaniach Rosenwasser i współpracowników (Rosenwasser, Rogers, Fling, Silvers-Pickens i Butemeyer, 1987, Rosenwasser i Seale, 1988) polityk mężczyzna był oceniany lepiej pod względem tzw. kompetencji męskich, a niżej kobiecych, takich jak edukacja, opieka społeczna, dbanie o mniejszości etniczne. Badani łagodniej oceniali wpływ problemów osobistych na szanse wyborcze mężczyzny, natomiast problemy rodzinne nie różnicowały ocen szans wyborczych kandydatów kobiet i mężczyzn (Ogletree, Coffee i May, 1992). Ponadto sama sytuacja rodzinna (problemy rodzinne) wpływała na ocenę kompetencji kobiecych, ale nie męskich

8 (Ogletree i in., 1992). Pośrednio może to wskazywać na względną niepodatność ocen kompetencji męskich na fakt posiadania rodziny przez polityka. Jednym ze stereotypów dotyczących ról zawodowych kobiet jest przekonanie, że kobieta jest stworzona do życia rodzinnego, a zaangażowanie polityczne odbywa się kosztem rodziny (Siemieńska, 2000). Z tego powodu posiadanie przez kobietę rodziny może zaniżać jej szanse wyborcze. Wyborcy mogą obawiać się, że kobieta polityk nie będzie potrafiła skutecznie pogodzić życia rodzinnego i polityki, a więc będzie mniej skuteczna. Z kolei zbyt duża koncentracja na karierze może zaktywizować negatywny stereotyp wyrodnej matki. Posiadanie rodziny przez kandydata mężczyznę powinno natomiast zawyżać szanse wyborcze, gdyż w przypadku mężczyzn oczekiwania co do ról społecznych są odmienne. Rodzina jest w tym wypadku traktowana jako źródło wsparcia i dowód sukcesu życiowego polityka-mężczyzny. Posiadanie rodziny w tym wypadku nie koliduje z pełnieniem ról politycznych i obiektywnie i w odbiorze wyborców (por. np. Renzetti i Curran, 2008). Johns i Shepard (2007) wykazali, że wyborcy przy ocenie polityka mężczyzny stosują wymiar ciepła a przy ocenie polityka kobiety siły. Również z tego powodu eksponowanie rodziny może być bardziej opłacalne dla polityka mężczyzny. Badania Borawskiej (2002 za: Cwalina i Falkowski, 2006) potwierdzają, że w ocenie polityków kobiet i mężczyzn stosowane są odmienne wymiary ocen w przypadku mężczyzn częściej stosowano wymiar niewiarygodnego amatora niż uczciwego aktywisty. Wyniki wskazywały na większą sympatię wobec kandydatki niż kandydata o wysokiej kompetencji i moralności oraz silniejszy spadek ocen polityka niekompetentnego i niemoralnego wtedy, gdy był on mężczyzną. Tomczak (2004, za Cwalina i Falkowski, 2006) analizowała znaczenie wieku i płci polityka dla budzonej przez niego sympatii. Młoda kobieta-polityk budziła większą sympatię niż pozostałe kategorie polityków, jednak ocena szansy bycia dobrym politykiem ujawniła, że wyższe oceny uzyskiwał polityk-mężczyzna. Ponadto badani mężczyźni

9 przejawiali silniejszą sympatię do polityków niż kobiety. Wyniki obu zrealizowanych w polskich warunkach badań generalnie wskazują, że oceny kobiet-polityków nie są negatywne, a poparcie polityka zależy bezpośrednio od ocen moralności i kompetencji. Badania te jednak nie rozstrzygają o tym, co decyduje o ocenie moralności i kompetencji. Takim czynnikiem, zwłaszcza w odniesieniu do moralności może okazać się posiadanie rodziny. Kolejnym ich ograniczeniem jest badanie młodych grup wyborców, stosunkowo niepodatnych na oddziaływanie stereotypów płciowych. Posiadanie rodziny w przypadku kandydata mężczyzny powinno wywierać korzystny wpływ na jego ocenę i zwiększać chęć oddania głosu na niego. Wynika to z różnych powodów: (1) braku aktywizacji stereotypu wyrodnej matki ; (2) mniejszych wątpliwości wyborców co do możliwości pogodzenia roli ojca z rolą polityka; (3) stosowania wymiaru ciepła w ocenie polityka-mężczyzny a nie polityka-kobiety; (4) wyższej oceny stopnia reprezentowania interesów wyborców przez polityka z rodziną, przy założeniu, że większość wyborców ma rodziny i uważa rodzinę za istotną wartość. Natomiast przewidywania co do wpływu posiadania rodziny na ocenę kobiety polityka jest mniej jednoznaczny. Z jednej strony, posiadanie rodziny może budzić obawę wyborców co do możliwości skutecznego pogodzenia roli matki/małżonki z rolą polityka, z drugiej jednak może podnosić ocenę kompetencji w dziedzinach przypisywanych stereotypowo kobietom politykom, jak praca socjalna czy służba zdrowia, gdyż kobieta posiadająca rodzinę może się wydawać bardziej kobieca niż kobieta samotna. Badanie przeprowadzono na próbie osób dorosłych po 50-tym roku życia. Dobór próby był podyktowany faktem, że są to osoby o dużym doświadczeniu życiowym, ta grupa wiekowa wykazuje stosunkowo wysoki udział w wyborach parlamentarnych i prezydenckich (OBOP 2000). Również zainteresowanie polityką jest wyższe w starszych grupach wiekowych (Skarżyńska, 2005). Z drugiej strony, w tej grupie wiekowej stereotypy płciowe

10 mogą być szczególnie wyraziste, gdyż poziom konserwatyzmu i autorytaryzmu koreluje z wiekiem, a te postawy sprzyjają powstawaniu uprzedzeń (Korzeniowski, 1999). Hipotezy 1. Wyższa skłonność do głosowania na kandydata z rodziną, jednak jedynie w odniesieniu do polityka mężczyzny. 2. Posiadanie rodziny obniża ocenę szans wyborczych kobiety polityk. 3. Posiadanie rodziny podwyższa ocenę szans wyborczych mężczyzny polityka. 4. Politycy z rodziną są oceniani jako lepiej reprezentujący interesy wyborców niż politycy samotni. 5. Posiadanie rodziny podwyższa ocenę moralności i atrakcyjności mężczyzny polityka. 6. Występują silniejsze preferencje dla polityka mężczyzny (w głosowaniu, ocenie szans wyborczych, ocenie kompetencji politycznych i sprawności). OSOBY BADANE METODA W badaniu udział wzięły 124 osoby po 50-tym roku życia (62 kobiety i 62 mężczyzn), w wieku M = 57,04, SD = 6,12, mieszkańców Trójmiasta. Dobór badanych był incydentalny, badanie odbywało się w warunkach terenowych. Taki dobór próby miał na celu zwiększenie jej różnorodności i dotarcie do osób z różnych środowisk społecznych. PROCEDURA I MATERIAŁY Eksperyment przeprowadzono na planie grup niezależnych 2 (płeć kandydata) x 2 (płeć wyborcy) x 2 (posiadanie rodziny przez kandydata). Dodatkowo uwzględniono poziom zainteresowania polityką (na skali od 1 zdecydowanie nie do 5 zdecydowanie tak) i poglądy osób badanych (lewicowe-prawicowe, na skali od 1 zdecydowanie lewicowe do 7 zdecydowanie prawicowe). Średnie

11 zainteresowanie polityką wśród badanych wyniosło M = 3,56, SD = 1,15, poziom lewicowości-prawicowości M = 4,28, SD = 1,74. O udział w badaniu proszono osoby spacerujące ulicami Trójmiasta. Badani otrzymywali opis fikcyjnego kandydata do Sejmu z zamieszczonym zdjęciem stylizowanym na ulotkę wyborczą. Zależnie od warunku zdjęcie przedstawiało tę samą osobę samotną lub z rodziną (z małżonkiem i dzieckiem-dziewczynką w wieku szkolnym w przypadku kandydatów obu płci). W tekście dodatkowo pojawiała się informacja o posiadaniu lub nie rodziny. Zdjęcie w przypadku kandydata i małżonka kandydata płci przeciwnej przedstawiało tę samą osobę (czyli np. kandydat był w innym warunku mężem kandydatki-kobiety). Zdjęcie zostało wysędziowane pod kątem atrakcyjności fizycznej osoby prezentowanej na zdjęciu, tak by zdjęcia kandydatów prezentowały podobny poziom atrakcyjności (M = 4,30 dla mężczyzny, M = 4,25 w przypadku kobiety, t(19) = 0,24, p = 0,815 na skali od 1 do 6). Badani byli pytani o ocenę szans wyborczych kandydata, chęć osobistego głosowania na niego, reprezentowanie interesów badanego przez kandydata oraz ocenę kompetencji do pracy w poszczególnych ministerstwach. Lista ministerstw zawierała nazwy wszystkich 16 ministerstw obecnych aktualnie w polskim rządzie. Skala odpowiedzi zawierała się od 1(nie) do 4 (tak). Analiza czynnikowa wykazała, że oceny kompetencji do pracy w poszczególnych ministerstwach tworzą jeden czynnik o wartości własnej 5,28 wyjaśniający 32,99 % wariancji, rzetelność utworzonej w ten sposób skali wyniosła α Cronbacha = 0,86, nie udało się więc wyodrębnić empirycznie ministerstw związanych z kompetencjami męskimi i kobiecymi jak miało to miejsce w badaniach Ogletree i in. (1992). Na koniec badani oceniali kandydata pod względem posiadania pozytywnych cech moralnych, sprawnościowych i dotyczących atrakcyjności interpersonalnej i fizycznej na skali 7-stopniowej. Listę cech zaczerpnięto z Kwestionariusza Samoopisu Wojciszke (inf. osobista). Kwestionariusz zawiera 20 wysędziowanych przymiotników dotyczących

12 moralności (7 cech), sprawności (7 cech) i atrakcyjności (6 cech). Do list cech dodano ocenę sympatyczności, ocenianej również na skali 7-stopniowej. W obecnym badaniu skala do oceny moralności wykazała rzetelność 0,93, do oceny sprawności 0,88, do oceny atrakcyjności fizycznej 0,89 (α Cronbacha). Wszystkie skale były ze sobą skorelowane dodatnio, jednak siła korelacji wskazuje na odrębność poszczególnych czynników (od r(123) = 0,46 do r(123) = 0,49). WYNIKI Uzyskane dane poddano analizie wariancji ANOVA. Do analizy wprowadzono poziom zainteresowania polityką jako współzmienną. Chęć głosowania na polityka Zgodnie z hipotezą, badani chcieli bardziej głosować na polityka z rodziną (M = 2,60, SD = 0,94) niż bez rodziny (M = 2,28, SD = 0,92), F(1,123)= 5,90, p < 0,05, η² = 0,05. Badani chcieli także bardziej głosować na mężczyznę (M = 2,59, SD = 0,94) niż na kobietę (M = 2,27, SD = 0,91), F(1,123) = 7,24, p < 0,05, η² = 0,06. Wystąpiła interakcja wszystkich warunków eksperymentalnych, F(1,123) = 4,03, p < 0,05, η ² = 0,03. Badane kobiety deklarowały wyższą chęć głosowania na polityka mężczyznę z rodziną (M = 2,80, SD = 0,56) niż polityka kobietę z rodziną (M = 2,13, SD = 0,83), t(28) = 2,57, p < 0,05, natomiast w przypadku chęci głosowania na polityka bez rodziny jego płeć nie miała znaczenia (polityk mężczyzna M = 2,41, SD = 1,12, kobieta polityk M = 2,40, SD = 0,82, t(30)= 0,03, p = 0,487). Natomiast badani mężczyźni w przypadku polityka z rodziną również chcieli bardziej głosować na polityka mężczyznę (M = 3,33, SD = 0,72) niż polityka kobietę (M = 2,13, SD = 1,06), t(28)= 3,62, p < 0,001. Jednak w przypadku samotnego polityka bardziej chciano głosować na samotną kobietę (M = 2,40, SD = 0,91) niż samotnego mężczyznę (M = 1,94, SD = 0,75) t(30)= -1,57, p < 0,01. Wyniki te częściowo potwierdzają bardziej korzystny wpływ posiadania rodziny na chęć

13 głosowania na polityka-mężczyznę z rodziną, ale nie na kobietę z rodziną. W przypadku badanych mężczyzn uzyskano wynik zgodny z hipotezą o negatywnym wpływie posiadania rodziny przez kobietę-polityka na chęć oddania na nią głosu. Ocena szans wyborczych i stopnia reprezentowania interesów wyborcy Zgodnie z hipotezą 3 badani wyżej oceniali szanse wyborcze kandydatów z rodziną (M = 3,00, SD = 0,69) niż bez rodziny (M = 2,81, SD = 0,71),, F(1,123)= 4,26, p < 0,05, η² = 0,04. Wyniki potwierdzają hipotezę, że jedynie w przypadku mężczyzny posiadanie rodziny zwiększa ocenę szans wyborczych. Wystąpiła interakcja posiadania rodziny i płci polityka, F(1,123) = 5,23, p < 0,05, η² = 0,04. Kandydat mężczyzna posiadający rodzinę ma w ocenie badanych większe szanse wyborcze (M = 3,23, SD = 0,63) niż kandydat mężczyzna samotny (M = 2,82, SD = 0,71), t(61)= 2,34, p < 0,01. W przypadku kobiet- polityków oceny szans kobiety samotnej (M = 2,80, SD = 0,66) i z rodziną (M = 2,78, SD = 0,69) nie różnią się istotnie, t(61) = 0,19, p = 0,848. Wystąpiła interakcja posiadania rodziny i płci kandydata, F(1,123) = 4,92, p < 0,05, η² = 0,04. W przypadku kandydata mężczyzny posiadanie rodziny wpływało na ocenę stopnia reprezentowania interesów wyborcy. Mężczyzna polityk posiadający rodzinę był oceniany jako silniej reprezentujący interesy wyborcy (M = 2,87, SD = 0,82) niż mężczyzna polityk samotny (M = 2,32, SD = 1,07), t(60,92) = 2,30, p < 0,05. W przypadku polityka kobiety posiadanie rodziny nie wpływało na ocenę stopnia reprezentowania interesów wyborcy (M = 2,30, SD = 0,95) w porównaniu do kobiety bez rodziny (M = 2,47, SD = 0,94), t(58) = -0,68, p = 0,497. Wynik ten potwierdza hipotezę, że posiadanie rodziny powoduje wyższą ocenę stopnia reprezentowania interesów wyborcy przez polityka z rodziną, jednak jedynie w odniesieniu do polityków mężczyzn.

14 Dla oceny stopnia reprezentowania interesów wyborcy przez polityka wystąpiła interakcja posiadania rodziny i płci badanego, F(1,123) = 4,22, p < 0,05, η² = 0,04. Kobiety podobnie oceniają polityka samotnego (M = 2,56, SD = 1,01) i z rodziną(m = 2,40, SD = 0,86), t(59) = 0,68, p = 0,499. Natomiast mężczyźni wyżej oceniają polityków z rodziną (M = 2,77, SD = 0,97) niż polityków samotnych (M =2,22, SD = 0,98), t(59) = 2,22, p < 0,05. Ocena moralności, sprawności, atrakcyjności i sympatyczności polityka Wyniki potwierdziły częściowo hipotezę o korzystnym wpływie posiadania rodziny na wizerunek polityka mężczyzny i niekorzystny polityka kobiety. Dla ocen moralności wystąpiła interakcja posiadania rodziny i płci kandydata F(1,123)= 11,96, p < 0,01, η² = 0,10. Samotne kobiety politycy były oceniane wyżej pod względem moralności (M = 4,21, SD = 1,47) niż samotni mężczyźni politycy (M = 3,47, SD = 0,56), t(52,09) = 2,29, p < 0,05. Polityk mężczyzna posiadający rodzinę był oceniany wyżej (M = 4,12, SD = 0,98) niż polityk kobieta posiadająca rodzinę (M = 3,55, SD = 1,31), t(53,65) = 1,92, p < 0,05. Dla ocen atrakcyjności wystąpiła interakcja wszystkich warunków eksperymentalnych, F(1,123) = 3,86, p < 0,05, η² = 0,03. Kobiety za bardziej atrakcyjnego uważają samotnego mężczyznę polityka (M = 5,83, SD = 0,85) niż samotną kobietę polityka (M = 5,03, SD = 1,56), t(21,03) = 1,83, p < 0,05, natomiast posiadanie rodziny nie wiąże się z różnicą ocen polityka kobiety (M = 4,72, SD = 1,55) i mężczyzny (M = 4,90, SD = 0,84), t(21,52) = 0,39, p = 0,700. Mężczyźni wyżej oceniają atrakcyjność samotnego polityka kobiety (M = 4,96, SD = 1,30) niż mężczyzny (M = 3,85 SD = 1,17), t(30)= -2,52, p < 0,05, natomiast oceny polityków z rodziną nie różnią się istotnie (M = 4,38, SD = 1,20 w przypadku kobiety i M = 4,01, SD = 0,83 - mężczyzny), t(28) = 0,98, p = 0,337. Jest to wynik sprzeczny z hipotezą o podnoszeniu ocen atrakcyjności w przypadku posiadania rodziny w przypadku mężczyzn.

15 Dla oceny sympatyczności wystąpiła interakcja posiadania rodziny i płci kandydata, F(1,123) = 7,48, p < 0,05, η² = 0,06. W przypadku kandydatów nieposiadających rodziny ocena sympatyczności nie zależy od płci polityka (mężczyzna samotny M = 4,44, SD = 1,26, kobieta samotna M = 4,87, SD = 1,50), t(62)= -1,23, p = 0,111. Polityk mężczyzna posiadający rodzinę jest natomiast oceniany jako bardziej sympatyczny (M = 4,77, SD = 1,19) niż kobieta posiadająca rodzinę (M = 4,17, SD = 1,18), t(58)= 1,96, p < 0,05. Na oceny sprawności posiadanie rodziny nie wywierało wpływu, F(1, 123) = 0,08, p = 0,773. Ocena kompetencji do pełnienia ról politycznych Posiadanie rodziny nie wpływało na oceny kompetencji polityków, F(1,123) = 0,97, p = 0,328. Wystąpił efekt główny płci polityka, F(1,123) = 6,53, p < 0,05, η² = 0,05 oraz interakcja płci badanego i polityka, F(1,123) = 4,91, p < 0,05, η² = 0,04. Kobiety oceniały kompetencje polityków kobiet (M = 2,39, SD = 0,43) podobnie jak polityków mężczyzn (M = 2,47, SD = 0,38), t(61) = -0,81, p = 0,421, natomiast mężczyźni oceniali wyżej kompetencje polityków mężczyzn (M = 2,35, SD = 0,66) niż polityków kobiet (M = 2,03, SD = 0,50), t(58) = 2,14, p < 0,05. DYSKUSJA Przedstawione badanie pozwoliło potwierdzić korzystny wpływ posiadania rodziny jedynie dla polityka-mężczyzny. Badani bardziej chcieli głosować na takiego kandydata, oceniali też wyżej jego szanse wyborcze. W przypadku kobiet-polityków fakt posiadania przez nie rodziny nie wywierał żadnego wpływu na ocenę szans wyborczych i chęci głosowania z wyjątkiem badanych mężczyzn, u których wystąpiła wyższa chęć głosowania na kobietę samotną. Posiadanie rodziny wpływało na ocenę stopnia reprezentowania interesów jedynie w przypadku wyborców mężczyzn i tylko na ocenę stopnia reprezentowania interesów wyborcy przez mężczyznę-polityka. Zgodnie z modelem racjonalnego wyborcy,

16 ocena reprezentowania interesów wyborcy to jeden z ważniejszych predyktorów oddania głosu na danego polityka (por. np. Sanbonmatsu, 2002). Także w obecnym badaniu ocena stopnia reprezentowania interesów przez polityka była silnie skorelowana z chęcią oddania głosu na niego (r(123) = 0,72, p < 0,001). Wyniki dla chęci oddania głosu wskazują natomiast, że to badani mężczyźni są bardziej wrażliwi na fakt posiadania rodziny przy ocenie stopnia reprezentowania interesów przez polityka niż badane kobiety. Posiadanie rodziny miało także znaczenie dla ocen moralności, atrakcyjności i sympatyczności. Wpływało ono na podwyższenie ocen moralności w przypadku mężczyzny i na obniżenie tej oceny w przypadku polityka kobiety. Wynik ten w sposób najbardziej wyrazisty wskazuje na znaczenie stereotypów płciowych w przypadku oceny polityka zależnie od posiadania przez niego rodziny. Mężczyzna-polityk posiadający rodzinę zyskuje na tym fakcie wizerunkowo, jednak w przypadku kobiety-polityka chęć godzenia roli tradycyjnej (matki i żony) z aktywnością polityczną powoduje obniżenie ocen potencjalnych wyborców. Co więcej, kobieta-polityk posiadająca rodzinę budzi mniejszą sympatię niż mężczyzna-polityk z rodziną. Wyniki te potwierdzają hipotezy o negatywnym wpływie wizerunkowym posiadania rodziny w przypadku kobiet-polityków. Fakt posiadania rodziny przez polityka nie wywierał wpływu na oceny sprawności i kompetencji politycznych. Dla wyborcy racjonalnego ocena kompetencji polityków jest istotna przy podejmowaniu decyzji o głosowaniu na danego kandydata. Posiadanie rodziny obiektywnie nie powinno wywierać wpływu na ocenę kompetencji politycznych, gdyż sfery działania publicznego i prywatnego podlegają odmiennym regułom. Ponadto osobami badanymi były osoby o sporym doświadczeniu życiowym, o stosunkowo wysokim zainteresowaniu polityką, które zresztą jest wyższe u wyborców starszych wiekiem. Stąd też przy ocenie kompetencji kierowały się zapewne innymi aspektami niż fakt posiadania rodziny przez kandydata.

17 Moralność i sprawność odgrywają kluczowe znaczenie przy formułowaniu oceny globalnej o drugim człowieku (Wojciszke i Baryła, 2006). Cechy te są ważne także przy ocenie polityków (Johns i Shepard, 2007). Znak tej oceny decyduje o sympatii, jaką wzbudza dany kandydat. Emocje żywione do kandydata wpływają natomiast silnie na chęć oddania na niego głosu (Cwalina i Falkowski, 2006). Posiadanie rodziny podwyższało oceny moralności i sympatyczności kandydata-mężczyzny niezależnie od płci wyborcy. Ten ostatni wynik potwierdza, że kobiety nie są bardziej zorientowane na cechy osobowe kandydata niż mężczyźni (por. Shabad i Andersen, 1979). Osobami badanymi były osoby po 50-tym roku życia. Z jednej strony, osoby te bardziej niż młodsze grupy wiekowe interesują się polityką. Z drugiej, wykazują się wyższym poziomem konserwatyzmu i co za tym idzie, większym przywiązaniem do tradycyjnego podziału ról płciowych. Także w badanej próbie badani wykazywali się poglądami raczej prawicowymi. Wyniki ukazały, że w ocenie polityków to badani mężczyźni bardziej kierowali się stereotypami płciowymi niż kobiety. Wyniki potwierdziły, że mimo iż posiadanie rodziny nie podnosi ocen kompetencji polityka, to jednak ma istotne znaczenie wizerunkowe i wpływa bezpośrednio na chęć oddania głosu na polityka-mężczyznę. Posiadanie rodziny nie jest natomiast korzystne dla kobiety polityka. Atrakcyjność i moralność samotnej kobiety polityk jest oceniana jako wyższa niż kobiety z rodziną. Jednak mając do wyboru mężczyznę polityka z rodziną i samotną kobietę polityk starsi wyborcy (niezależnie od płci) wykazują chęć głosowania na tego pierwszego, a także wyżej oceniają jego przydatność do pełnienia ról politycznych. W obecnym badaniu nie uzyskano skądinąd potwierdzenia badań Sanbonmatsu (2002) - badani nie różnicowali dziedzin męskich i kobiecych przy ocenie kompetencji politycznych. W przypadku wyborców mężczyzn wystąpił efekt faworyzacji grupy własnej.

18 Prezentowane wyniki nie pozwalają rozstrzygnąć, jaki jest mechanizm powyższych prawidłowości. Nie wiadomo na przykład, czy zaobserwowane różnice wynikają z pozytywnego stereotypu osoby z rodziną czy też negatywnego osoby samotnej. Ponadto warto by zbadać, czy istnieje różnica między percepcją polityków samotnych a rozwiedzionych. W ten sposób można by rozstrzygnąć, czy dobroczynny efekt posiadania rodziny wynika z niechęci do osób samotnych, czy też znaczenie ma ustabilizowane życie rodzinne. Warto pamiętać też o specyfice badanej próby w przypadku młodszych grup wiekowych podatność na tradycyjny stereotyp kobiety może być niższy.

19 LITERATURA CYTOWANA Boski, P. (2009). Kulturowe ramy zachowań społecznych. Podręcznik psychologii kulturowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, Academica Wydawnictwo SWPS. Cwalina, W. i Falkowski, A. (2006). Marketing polityczny. Perspektywa psychologiczna. Gdańsk: GWP. Inglehart, R., Basanez, M. Diez-Madrano, J., Halman, L. i Luijkx, R. (2004). Human beliefs and values. A cross cultural source book based on the 1999-2002 values surveys. Mexico City: Siglio XXI Editores. Jasińska-Kania, A. (2002). Przekształcenia moralności w Polsce i w Europie [w:] M. Marody (red.), Wymiary życia społecznego. Polska na przełomie XX i XXI wieku (s. 397-419). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar. Jasińska-Kania, A., Skarżyńska, K. (2009). Rygoryzm vs. permisywność moralna a przekonania o świecie, ludziach i systemach politycznych. [W:] K. Skarżyńska, J. Cisłak i K. Henne (red.), Przekonania w życiu jednostek, grup, społeczności (s. 67-86). Warszawa: SWPS Academica. Johns, R. i Shepard, M. (2007). Gender, candidate image and electoral preference. BJPIR, 7, 434-460. Kobiety i mężczyźni o różnych sprawach. Raport z badań. (2000). Warszawa: TNS OBOP. Korzeniowski, K. (1999a). Autorytaryzm i jego psychopolityczne konsekwencje. [w:] K. Skarżyńska (red.), Psychologia polityczna (s. 51-72). Poznań: Zysk i S-ka.. Lau, R. (2008). Modele podejmowania decyzji. [w:] D. Sears, L. Huddy, R. Jervis (red.), Psychologia polityczna (17-55). Kraków: Wydawnictwo UJ. Lewicka, M. i Wojciszke, B. (2000). Wiedza jednostki i sądy o świecie społecznym. [w:] J. Strelau (red.), Psychologia. Podręcznik akademicki. Tom 3 (s. 30-77). Gdańsk: GWP.

20 Ogletree, S., Coffee, M. i May, S. (1992). Perception of female/male candidates: Familial and personal situations. Psychology of Woman Quarterly, 16, 201-208. Pratto, F. (2002). Polityka płci: różnice między kobieta a mężczyzna w sypialni, kuchni i gabinecie. [w:] B. Wojciszke (red.), Kobiety i mężczyźni: odmienne spojrzenia na różnice (s. 146-189). Gdańsk: GWP. Randall, V. (1987). Women and politics. Chicago: University of Chicago Press. Renzetti, C.M. i Curran, D. J. (2008). Kobiety, mężczyźni i społeczeństwo. Warszawa: PWN. Rosenwasser, S., Rogers, R., Fling, S., Silvers-Pickens, K. i Butemeyer, J. (1987). Attitudes toward woman and man in politics: Perceived male and female candidate competencies and participant personality characteristic. Political Psychology, 8,2, 191-200. Rosenwasser, S. i Seale, J. (1988). Attitudes toward hypothetical male or female presidential candidate: A research note. Political Psychology,9,4, 591-598. Sanbonmatsu, K. (2002). Gender stereotypes and vote choice. American Journal of Political Science, 46, 1, 20-34. Shabad, G. i Andersen, K. (1979). Candidate evaluations by man and women. Public Opinion Quarterly. Columbia University: Elsevier North-Holland, Inc. Siemieńska, R. (2000). Nie mogą, nie chcą, czy nie potrafią? O postawach i uczestnictwie politycznym kobiet w Polsce. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar. Skarżyńska, K. (1999). Sprzeciw, poparcie czy dawanie świadectwa wartościom co motywuje Polaków do aktywności politycznej? [w:] B. Wojciszke i M. Jarymowicz (red.), Psychologia rozumienia zjawisk społecznych (s. 62-77). Warszawa, Łódź: PWN. Skarżyńska, K. (2005). Człowiek a polityka. Zarys psychologii politycznej. Warszawa: Scholar. Wattenberg, M. (1991). The rise of candidate-centered politics: Presidential elections of the 1980s. Cambridge: Harvard University Press.

21 Wojciszke, B. (2002). Człowiek wśród ludzi. Zarys psychologii społecznej. Warszawa: Scholar. Women and European Parliamentary Elections. Analytical Report. Eurobarometer: February 2009. www. ec.europa.eu/public_opinion/flash/fl_266_en.pdf stan z dnia 25.05.2010 Zdziech, P. (2010). Ronalda Ingleharta teoria rozwoju ludzkiego. Kraków: Wydawnictwo NOMOS.

22 Magdalena Żemojtel-Piotrowska Institute of Psychology University of Gdansk Gdansk FAMILY STATUS OF POLITICS AND VOTING BEHAVIOR RESEARCH REPORT In the presented study (N=124) the impact of family status on male/female candidates perception, assessment of chance of being elected, voting, perception of representing voters interests, and estimation of candidate s attractiveness, competence, and morality was concerned. Gender of candidates and voters was also taken into account. Owning family results in higher voting declaration in case of male politician, for women politician it causes lower willingness to vote (among men voters). Owning family resulted in higher estimates of candidate s morality and liking for male politician and decreased for women candidates. Key words: political marketing, family, voting behavior