Anna Fortuna-Marek Bogusław Szmygin Z U W N I W R

P Z U W N I W R

Anna Fortuna-Marek Bogusław Szmygin P Z U W N I W R

S I. Uwagi wprowadzające. 5 II. Uregulowania prawne dotyczące zewnętrznych nośników informacji wizualnej. 8 III. Zasady dotyczące zewnętrznych nośników informacji wizualnej na budynkach i w obszarach podlegających ochronie konserwatorskiej. 13 IV. Zewnętrzne nośniki informacji wizualnej dobre i złe przykłady. 22 1. 2. 3. 4. 5. 6. Szyldy i gabloty (firm, instytucji, organizacji, usług, itd.). Szyldy semaforowe. Napisy i znaki graficzne. Witryny, drzwi, okna wystawowe. Elementy wolnostojące. Banery i osłony. 23 27 30 32 36 39 V. Procedury i przepisy dotyczące umieszczania zewnętrznych nośników informacji wizualnej w Lublinie. 43 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Wprowadzenie. Cele przewodnika. Definicje prawne reklamy. Wybrane akty prawne regulujące sprawy reklamy w przestrzeni publicznej. Definicje i określenia użyte w przewodniku. Informacje dotyczące wniosku. Druki. 43 45 45 45 47 48 49 3

4

I. U Zasady wykonywania nośników informacji wizualnej i reklam to rodzaj przewodnika, który ma dopomóc w przygotowywaniu tzw. zewnętrznych nośników informacji wizualnej na obiektach i w obszarach objętych ochroną konserwatorską. I. UWAGI WPROWADZAJĄCE Zewnętrznymi nośnikami informacji wizualnej są nazywane szyldy, napisy, loga, witryny, potykacze, banery, osłony, itp., czyli wszelkiego rodzaju elementy służące przekazywaniu informacji i reklam na budynkach i w przestrzeni miejskiej. Celem przewodnika jest przedstawienie zasad, które z punktu widzenia konserwatorskiego powinny obowiązywać nośniki informacji wizualnej. Zasady są zilustrowane pozytywnymi i negatywnymi przykładami, które zostały zebrane na obszarach chronionych w Polsce i za granicą. Przewodnik jest skierowany do kilku grup odbiorców. Przede wszystkim ma dostarczyć informacji i przykładów osobom, które bezpośrednio zamawiają informacje i reklamy. Zarządcy i właściciele sklepów, lokali gastronomicznych, zakładów usługowych mają decydujący wpływ na nośniki informacji, które zamawiają dla swoich firm. Odpowiednie ukształtowanie ich wyobrażeń i pokazanie obowiązujących standardów ma więc kluczowe znaczenie. Drugą grupą odbiorców są osoby, które odpowiadają lub mają wpływ na działania podejmowane na obszarach chronionych. Są to przede wszystkim służby konserwatorskie oraz samorządowe. Konsekwentne i spójne utrzymywanie podobnych standardów przez wszystkie służby niewątpliwie ma wpływ na ład informacyjny na obszarach chronionych. Trzecią grupą odbiorców powinny być osoby wykonujące tego typu informacje i reklamy. Uświadamiając im ograniczenia i wymania jakie obowiązują w obszarach chronionych przez konserwatorów tworzy się możliwość pewnej współpracy również z ich strony. Przewodnik ma więc mieć charakter praktyczny, co określa jego treść i strukturę. Poradnik rozpoczynają uwagi dotyczące zasadności wprowadzania regulacji w zakresie zewnętrznych nośników informacji wizualnej. W drugiej zostały przedstawione prawne podstawy pozwalające regulować i kontrolować nośniki informacji na obszarach chronionych. W części trzeciej zebrane zostały generalne zasady, które powinny obowiązywać przy wykonywaniu i umieszczaniu nośników informacji. Część czwarta zawiera szczegółowe zasady dotyczące 5

Z U W N I W R... poszczególnych rodzajów nośników informacji. Wszystkie zasady przedstawione w części trzeciej i czwartej są zilustrowane wieloma pozytywnymi i negatywnymi przykładami. W części piątej są przedstawione zapisy prawa lokalnego oraz formularze, które obowiązują w Lublinie. W sumie Przewodnik zawiera więc materiały, które całościowo przedstawiają kwes e stosowania wizualnych nośników informacji na obszarach chronionych. * * * Wszystkie zewnętrzne nośniki informacji wizualnej szyldy, napisy, loga, witryny, potykacze, banery, osłony, flagi służą informacji i reklamie. To ich podstawowa funkcja, która zarazem pozwala traktować je jako pewną całość, niezależnie od wielu dzielących je różnic. Drugą ich wspólną cechą jest to, że z reguły są elementem dodanym do budynku lub przestrzeni, które wcześniej zaplanowano lub ukształtowały się jako pewne całości. To zaś w praktyce oznacza materialną, kompozycyjną, funkcjonalną czy estetyczną ingerencję w istniejące budynki i przestrzeń. Jest to oczywiście źródłem niejasności i problemów. Dlatego potrzebne jest określanie zasad, które powinny spełniać tego rodzaju nośniki. Szczególnie wiele problemów pojawia się w obiektach i na obszarach objętych ochroną konserwatorską. Taką ochroną są obejmowane dobra, które reprezentują wartości zabytkowe. Zachowanie tych wartości jest na tyle ważne z punktu widzenia interesu publicznego co jednoznacznie podkreśla Ustawa o ochronie i opiece nad zabytkami, że zabytkowe dobra i obszary zyskują specjalny status. Polega on na wprowadzeniu istotnych ograniczeń w prawie dysponowania zabytkową własnością, nad którą dodatkową kontrolę zyskują służby konserwatorskie. Jej celem jest zapewnienie ochrony dobra, poprzez ograniczenie jego przekształceń i wszelkich współczesnych ingerencji. W obiektach i na obszarach zabytkowych ograniczenie przekształceń i współczesnych ingerencji ma wiele form. Przede wszystkim ogranicza się nowe inwestycje, a te które powstają powinny harmonizować z historycznym otoczeniem. Na obszarach chronionych ogranicza się również komunikację, wjazd, parkowanie i wiele innych funkcji. W bardzo istotnym stopniu ogranicza się też możliwości przekształcania historycznych budynków ich wnętrz, funkcji, bryły, elewacji. Szczególnie ważne są właśnie elewacje, które chroni się kontrolując przekształcenia wszystkich elementów. Ważny jest detal architektoniczny, materiały, kolorystyka, kompozycja, otwory, stolarka, itd. Dlatego wymiana lub dodanie jakiegokolwiek nowego elementu musi być dokonane z rozmysłem i uzgodnione z konserwatorem. Ten zaś kieruje się przede wszystkim ochroną wartości zabytkowych. W tych warunkach oczywiście zewnętrzne nośniki informacji wizualnej muszą być poddane szczególnej kontroli, gdyż są współczesną ingerencją w historycznie ukształtowaną formę. Tak więc ochrona konserwatorska obiektów i obszarów chronionych polega również na określaniu zasad i kontroli umieszczanych tam informacji i reklam. Takie jest prawo i obowiązek służb konserwatorskich. Kontrola nośników informacji wizualnej nie obejmuje jednak tylko obszarów chronionych przez konserwatorów. Budynki i przestrzeń, które współcześnie projektują architekci i urbaniści również stanowią pewną całość i wartość. W profesjonalnie opracowanych projektach, każdy element jest starannie dobrany i ma znaczenie dla odbioru dzieła dotyczy to brył, proporcji, detali, materiałów, kolorów, zieleni, infrastruktury. Wszystko jest ważne. Dlatego w tak zaprojektowanej przestrzeni bardzo ogranicza się lub nawet całkowicie rezygnuje z dodawania informacji i reklam. Uznaje się, że ich nośniki obniżają estetykę, zaburzają harmonię, wprowadzają tandetniejsze formy i materiały, zasłaniają widoki, niszczą specyficzną atmosferę (problem ten podnosił w Paryżu już Le Corbusier). Dlatego też na bardzo wielu współczesnych budynkach, których właściciele nie kierują się tylko najprościej rozumianym zyskiem, po prostu nie wiesza się dodatkowych informacji i reklam. Podobnie jest w wielu nowych zespołach urbanistycznych. Można przy tym dostrzec prostą zależność, że im lepszej jakości architektura i przestrzeń, tym mniej dodawanych reklam i informacji. Natomiast największa swoboda w tym względzie jest tam, gdzie jest bied- 6

I. U nie i brzydko. Tak więc zarówno z punktu widzenia wartości zabytkowych, jak i z punktu widzenia wartości współczesnej zabudowy są argumenty, by określać zasady umieszczania i kontrolować zewnętrzne nośniki informacji wizualnej. I coraz więcej miast na całym świecie robi to skutecznie (np. Barcelona), a podobne działania rozpoczęły się w polskich miastach (np.kraków). Oczywiście informacji i reklam a więc również zewnętrznych nośników informacji wizualnej, nie można wyeliminować z przestrzeni chronionej restauracje, biura, zakłady usługowe, instytucje kultury, itd. Właściciele, użytkownicy, turyści, lokalne społeczności potrzebują tych funkcji, stanowią też one ekonomiczną podstawę utrzymania historycznych obiektów. A każdy podmiot informuje o swoich usługach, wiele z nich chce się reklamować, a z kolei ich klienci potrzebują informacji by je odnaleźć. To oznacza, że informacja i reklama są potrzebne na obszarach chronionych. Ustalenia wymagają więc tylko zasady, które powinny obowiązywać nośniki informacji. Ich celem jest zapewnienie równowagi pomiędzy potrzebą umieszczania informacji na historycznych budynkach a wymaganiami ochrony wartości zabytkowych. Warto też dodać, że pewne informacje i reklamy mogą wspomagać i stanowić wręcz dodatkowy element ochrony dziedzictwa. Można tak traktować na przykład informacje i reklamy, które są replikami, albo nawet tylko stylizacjami nawiązującymi do form historycznych. Współtworzą one historyczny klimat staromiejskich obszarów w pewnych sytuacjach mogą być wręcz formą ochrony dziedzictwa niematerialnego. Dlatego bacznie obserwują swoje poczynania i reagują na nie. W konsekwencji zwiększanie wielkości, krzykliwości, udziwnianie formy reklam, jest działaniem powodującym reakcję. Prowadzi do swoistej eskalacji aktywności reklamowej, natomiast nie zapewnia oczekiwanej przewagi. Efektem dla przedsiębiorców jest podnoszenie kosztów reklam, natomiast przestrzeń miejska jest coraz bardziej zasłaniania i zaśmiecana coraz większymi, dziwniejszymi i agresywnymi formami. Dlatego ograniczenie swobody i kontrola umieszczania informacji oraz reklam na obszarach chronionych wcale nie oznacza pogorszenia sytuacji przedsiębiorców. Obserwacje pozwalają stwierdzić wręcz przeciwne zjawisko; miejsca historyczne zachowujące wartości zabytkowe a więc skutecznie chronione konserwatorsko, są bardzo cenną lokalizacją wielu rodzajów usług. Zasady dotyczące informacji i reklam sformułowane w niniejszym Przewodniku mają na uwadze przede wszystkim ochronę wartości zabytkowych. Mają być wsparciem działań konserwatorskich. Nie obejmują więc rozległej problematyki związanej z informacją i reklamą postrzeganymi z punktu widzenia podmiotów, które je umieszczają w przestrzeni historycznej. Czytelność, atrakcyjność czy skuteczność reklamy to są problemy tu nie poruszane. Warto jednak podkreślić, że na obszarach staromiejskich koncentrują się podmioty i usługi o podobnym charakterze. W sposób naturalny konkurują więc ze sobą o tych samych klientów. 7

II. U II. UREGULOWANIA PRAWNE DOTYCZĄCE ZEWNĘTRZNYCH NOŚNIKÓW INFORMACJI WIZUALNEJ Obowiązujące w całej Polsce prawne regulacje dotyczące zewnętrznych nośników informacji wizualnej są sformułowane z kilku aktów prawnych. Są to przede wszystkim: Ustawa z dnia 23 lipca 2003 roku o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (tekst jednolity Dz.U. 2014 r., poz. 1446), Ustawa z dnia 21 marca 1985 roku o drogach publicznych (tekst jednolity Dz.U. 2013 r., poz. 260), Ustawa z dnia 7 lipca 1994 roku Prawo budowlane (tekst jednolity Dz.U. 2013 r., poz. 1409) oraz Ustawa z dnia 27 marca 2003 roku o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (tekst jednolity Dz.U. 2012 r., poz. 647). Zasadniczym dokumentem określającym warunki umieszczania nośników informacji wizualnej na obiektach zabytkowych oraz w obszarach objętych ochroną konserwatorską jest Ustawa z dnia 23 lipca 2003 roku o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (dalej: Ustawa o ochronie zabytków). Art. 36 ust. 1 pkt 10 jednoznacznie określa sposób postępowania w przypadku obiektów wpisanych do rejestru zabytków umieszczanie na zabytku wpisanym do rejestru zabytków urządzeń technicznych, tablic, reklam oraz napisów wymaga pozwolenia Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków¹. Jednak zapisy tego artykułu można również wykorzystać szerzej. Pozwolenie konserwatorskie wymagane jest bowiem również przy wykonywaniu robót budowlanych w otoczeniu zabytku (Art. 36 ust. 1, pkt 2), a za takie roboty uznaje się m.in. stawianie związanych na trwałe z gruntem bilbordów czyli wolnostojących wielkoformatowych nośników reklamowych. Ponadto w myśl Art. 36 ust.1 pkt 11 pozwolenie WKZ jest też konieczne w przypadku podejmowania innych działań, które mogłyby prowadzić do naruszenia substancji lub zmiany wyglądu zabytku wpisanego do rejestru; zapis ten można odnieść nie tylko do nośników informacji wizualnej umieszczanych na obiektach wpisanych do rejestru, ale również na obszarach wpisanych do rejestru zabytków np. na terenie układów urbanistycznych lub w objętych ochroną poprzez wpis do rejestru strefach ochrony konserwatorskiej. Pozwolenia na umieszczenie nośników informacji wydaje się na wniosek władającego obiektem, czyli osoby fizycznej lub jednostki organizacyjnej posiadającej tytuł prawny do korzystania z zabytku wpisanego do rejestru. Tytuł prawny wynikać może zarówno z prawa własności jak i z prawa użytkowania ¹ Zgodnie z Art.12, pkt 1 Ustawy o ochronie zabytków zapis ten nie dotyczy umieszczanego na zabytku nieruchomym znaku informującego o tym, że obiekt podlega ochronie. Umieszczanie takiego znaku należy do kompetencji Starosty, który winien to czynić w uzgodnieniu z WKZ. 8

II. U wieczystego, trwałego zarządu albo ograniczonego prawa rzeczowego lub stosunku zobowiązaniowego². Istotny jest zapis Art. 36 ust. 3, że pozwolenie konserwatora (podobnie jak pozwolenia dotyczące prac konserwatorskich, robót budowlanych przy i w otoczeniu zabytku, badań architektonicznych czy archeologicznych i innych działań wymienionych w Art. 36 ust. 1 pkt 1-12) powinno określać warunki, które zapobiegną uszkodzeniu lub zniszczeniu zabytku. Wojewódzki Konserwator Zabytków posiada uprawnienia do wykonywania nadzoru konserwatorskiego i kontroli oraz ma możliwość wstrzymania prac wykonywanych bez zgody lub niezgodnie z wydanym przez niego pozwoleniem. Odpowiednie zapisy Ustawy o ochronie zabytków dotyczące takich uprawnień mają też zastosowanie w odniesieniu do spraw związanych z nośnikami informacji wizualnej. W ramach nadzoru konserwatorskiego WKZ lub działający z jego upoważnienia pracownicy WUOZ prowadzą kontrolę przestrzegania i stosowania przepisów dotyczących ochrony zabytków i opieki nad zabytkami³. Są uprawnieni do sprawdzania zgodności podejmowanych przy zabytkach wpisanych do rejestru działań z zakresem lub warunkami określonymi w pozwoleniu i zatwierdzoną dokumentacją⁴. Zapis ten odnosi się także do działań związanych z umieszczaniem nośników informacji wizualnej. Wojewódzki Konserwator Zabytków ma też obowiązek (poprzez wydanie odpowiedniej decyzji) wstrzymania prac i działań wykonywanych bez pozwolenia lub w sposób odbiegający od zakresu i warunków określonych w wydanym pozwoleniu i dotyczy to także działań związanych z umieszczaniem na zabytku wpisanym do rejestru nośników informacji wizualnej⁵. Bardzo ważny jest zapis Art. 45 ust 1 pkt 1 i 2 ustawy, który mówi, że w przypadku umieszczenia na zabytku wpisanym do rejestru zabytków nośników reklamowych bez wymaganego pozwolenia lub w sposób odbiegający od zakresu i warunków określonych z pozwoleniu Wojewódzki Konserwator Zabytków wydaje decyzję nakazującą przywrócenie zabytku do poprzedniego stanu lub uporządkowanie terenu, określając termin wykonania tych czynności albo decyzję zobowiązującą do doprowadzenia zabytku do jak najlepszego stanu we wskazany sposób i w określonym terminie. Czynności nakazane w takiej decyzji wykonywane są na koszt osoby, która dopuściła się naruszenia przepisów o zabytkach lub naruszyła zakres i warunki określone w pozwoleniu. Sposób postępowania nakazowego reguluje ustawa z dnia 14 czerwca 1964 roku Kodeks Postępowania Administracyjnego (tekst jednolity Dz.U. 2013 r., poz. 267). W myśl Art. 104 KPA nakaz usunięcia z obiektu zabytkowego reklamy jest formą decyzji administracyjnej, od której przysługuje odwołanie do organu wyższej instancji (w tym przypadku Ministra Kultury i Ochrony Dziedzictwa Narodowego). Niezależnie od opisanego powyżej postępowania nakazowego Wojewódzki Konserwator Zabytków ma też obowiązek wykorzystania zapisanych w ustawie przepisów karnych. W myśl Art. 118 Ustawy o ochronie zabytków: kto bez pozwolenia umieszcza na zabytku wpisanym do rejestru urządzenia techniczne, tablice, reklamy oraz napisy, podlega karze grzywny. Konserwator składa wówczas wniosek do sądu o ukaranie grzywną podmiotu, a postępowanie sądowe odbywa się na podstawie Ustawy z dnia 20 maja 1971 roku Kodeks wykroczeń (tekst jednolity Dz.U. 2013 r., poz. 482). Coraz popularniejszą formą prawną (przewidzianą w Ustawie o ochronie zabytków) wykorzystywaną m.in. w celu regulowania, kontrolowania i egzekwowania zasad dotyczących nośników informacji wizualnej na obszarach chronionych jest park kulturowy. Utworzenie takiego parku pozostaje w kompetencjach rady gminy, podobnie jak obowiązujący w nim plan ochrony. Utworzenie parku kulturowego odbywa się po zasięgnięciu opinii wojewódzkiego konserwatora zabytków, natomiast plan jego ochrony w uzgodnieniu z wojewódzkim konserwatorem zabytków. Warto przy tym podkreślić, że zgodnie z Art. 17 ust 1 pkt 3 na terenie parku kulturowego lub jego części mogą być ustanowione zakazy i ograniczenia dotyczące m.in.: umieszczania tablic, napisów, ogłoszeń reklamowych i innych znaków związanych z ochroną parku kulturowego. Zapis ten jednoznacznie wskazuje, że to właśnie park kulturowy może być skuteczną formą kontroli nośników informacji ² Ustawa o ochronie zabytków Art. 36 ust.5 ³ Ustawa o ochronie zabytków Art. 38 ust.1 ⁴ Ustawa o ochronie zabytków Art. 38 ust. 3 pkt 3 ⁵ Ustawa o ochronie zabytków Art. 43 ust. 4 9

Z U W N I W R... umieszczanych na obszarach o wartości zabytkowej. Pozytywnym przykładem takiego właśnie unormowania zasad oraz wprowadzenia zakazów i ograniczeń dotyczących umieszczania nośników informacji wizualnej jest uchwała i plan ochrony Parku Kulturowego Stare Miasto w Krakowie⁶. Przyjęte unormowania oraz działania kontrolne prowadzone przez krakowskich urzędników miejskich dają już widoczną, znaczącą poprawę w zakresie funkcjonowania nośników reklamowych w historycznej przestrzeni miejskiej Krakowa. Regulacje dotyczące umieszczania nośników informacji wizualnej w pewnych obszarach przestrzeni publicznej zawarte są także w Ustawie z dnia 21 marca 1985 roku o drogach publicznych. Zgodnie z Art. 39 ust. 1 Zabrania się dokonywania w pasie drogowym czynności, które mogłyby powodować niszczenie lub uszkodzenie drogi i jej urządzeń albo zmniejszenie jej trwałości oraz zagrażać bezpieczeństwu ruchu drogowego. W pasie drogowym zabronione jest w szczególności umieszczanie reklam poza obszarami zabudowanymi, z wyjątkiem parkingów⁷. W terenie zabudowanym umieszczenie reklamy w pasie drogowym wymaga zezwolenia zarządcy drogi, wyrażonego w drodze decyzji administracyjnej. Za zajęcie pasa drogowego pobierana jest opłata⁸. W przypadku zajęcia pasa drogowego: bez zezwolenia zarządcy drogi, z przekroczeniem terminu zajęcia określonego w zezwoleniu zarządcy drogi lub o powierzchni większej niż określona w zezwoleniu zarządcy drogi zarządca drogi, wymierza jest kara pieniężna (w drodze decyzji administracyjnej)⁹. Zarządca drogi jest również zobowiązany do uwzględnienia przepisów Ustawy z dnia 20 czerwca 1997 roku Prawo o ruchu drogowym (Dz. U. 2005 r., Nr 108, poz. 908, z późn. zm.). Stanowią one, że zabronione jest umieszczanie na drodze lub w jej pobliżu, urządzeń wysyłających lub odbijających światło w sposób powodujący oślepianie albo wprowadzających w błąd uczestników ruchu oraz zasłanianie znaków i sygnałów drogowych (art. 45 ust. 1 pkt 7 i 8). Problematykę umieszczania reklam na obiektach i obszarach wpisanych do rejestru zabytków regulują też zapisy Ustawy z dnia 7 lipca 1994 roku Prawo budowlane. W myśl Art. 29 ust. 2 pkt 6 wykonywanie robót budowlanych polegających na instalowaniu tablic i urządzeń reklamowych na obiektach wpisanych do rejestru zabytków wymaga pozwolenia na budowę. Równocześnie Art. 39 ust. 1 stanowi, że prowadzenie robót budowlanych przy obiekcie budowlanym wpisanym do rejestru zabytków lub na obszarze wpisanym do rejestru zabytków wymaga, przed wydaniem decyzji o pozwoleniu na budowę, uzyskania pozwolenia na prowadzenie tych robót, wydanego przez właściwego wojewódzkiego konserwatora zabytków. Bardzo istotny bo rozszerzający zakres zabytkowych obiektów i obszarów, na które wymagane jest pozwolenie na budowę jest także zapis stanowiący, że: W stosunku do obiektów budowlanych oraz obszarów niewpisanych do rejestru zabytków, a ujętych w gminnej ewidencji zabytków, pozwolenie na budowę lub rozbiórkę obiektu budowlanego wydaje właściwy organ w uzgodnieniu z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków (Art. 39 ust. 3). Zatem kwes e dotyczące m.in. pozwolenia na instalowanie tablic i urządzeń reklamowych na obiektach i obszarach ujętych w gminnej ewidencji zabytków uzgodnić powinien wojewódzki konserwator zabytków, co znacznie rozszerza przedmiot ingerencji konserwatora, gdyż najczęściej gminna ewidencja zabytków jest znacznie większym zasobem zabytkowym niż obiekty wpisane do rejestru zabytków. Do ustalenia zasad umieszczania nośników informacji wizualnej obowiązujących na wybranych obszarach miasta czy gminy można też wykorzystać odpowiednie zapisy Ustawy z dnia 27 marca 2003 roku o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, lecz ich realizowanie i egzekwowanie zależy od uchwalenia przez samorząd miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, które to plany zawierają przepisy prawa lokalnego. Zgodnie z zapisami tej ustawy: Kształtowanie i prowadzenie polityki przestrzennej na terenie gminy, w tym uchwalanie studium uwarunkowań i kierun- ⁶ UCHWAŁA NR CXV/1547/10 RADY MIASTA KRAKOWA z dnia 3 listopada 2010 r. w sprawie utworzenia parku kulturowego pod nazwą Park Kulturowy Stare Miasto. ⁷ Zgodnie z definicją podaną w Ustawie o drogach publicznych Art. 4 pkt. 1 pas drogowy wydzielony liniami granicznymi grunt wraz z przestrzenią nad i pod jego powierzchnią, w którym są zlokalizowane droga oraz obiekty budowlane i urządzenia techniczne związane z prowadzeniem, zabezpieczeniem i obsługą ruchu, a także urządzenia związane z potrzebami zarządzania drogą. ⁸ Ustawa o drogach publicznych, Art. 40 ust 1, ust 2 pkt 3 oraz ust 3 ⁹ Ustawa o drogach publicznych, Art. 40 ust. 12 10

II. U ków zagospodarowania przestrzennego gminy miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego ( ) należy do zadań własnych gminy¹⁰. W miejscowym planie obowiązkowo należy m.in. określić: zasady ochrony i kształtowania ładu przestrzennego (rozumianego jako takie ukształtowanie przestrzeni, które tworzy harmonijną całość oraz uwzględnia w uporządkowanych relacjach wszelkie uwarunkowania i wymagania funkcjonalne, społeczno-gospodarcze, środowiskowe, kulturowe oraz kompozycyjno-estetyczne); zasady ochrony środowiska, przyrody i krajobrazu kulturowego; zasady ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej¹¹. Ponadto w miejscowym planie można m.in. określić w zależności od potrzeb zasady i warunki sytuowania obiektów małej architektury, tablic i urządzeń reklamowych oraz ogrodzeń, ich gabaryty, standardy jakościowe oraz rodzaje materiałów budowlanych, z jakich mogą być wykonane¹². Taki zapis daje bardzo duże możliwości prowadzenia przez samorząd odpowiedniej polityki w zakresie zasad wykonywania i umieszczania zewnętrznych nośników informacji wizualnej na obiektach i w obszarach objętych ochroną konserwatorską. Pewne narzędzia prawne do egzekwowania przez WKZ odpowiedniego umieszczania i utrzymywania nośników informacji wizualnej na obiektach zabytkowych wpisanych do rejestru dają też zapisy sformułowane w Ustawie o podatkach i opłatach lokalnych (tekst jednolity Dz.U. 2014 r., poz. 849) oraz w Ustawie o podatkach od spadku i darowizn (tekst jednolity Dz.U. 2009 r., Nr 93, poz. 768). Do kompetencji Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków wynikających z Ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami należy m.in. wydawanie zaświadczeń stwierdzających dochowanie nałożonego na właściciela zabytku obowiązku jego utrzymania i konserwacji, zgodnie z Ustawą o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Takie zaświadczenie uprawnia do uzyskania zwolnienia od zapłaty podatku od nieruchomości. Zgodnie bowiem z brzmieniem Art.7 ust.1 pkt 6 Ustawy z dnia 12 stycznia 1991 roku o podatkach i opłatach lokalnych zwalnia się od podatku od nieruchomości grunty i budynki wpisane indywidualnie do rejestru zabytków, pod warunkiem ich utrzymania i konserwacji, zgodnie z przepisami o ochronie zabytków, z wyjątkiem części zajętych na prowadzenie działalności gospodarczej. Podobnie na podstawie Ustawy z dnia 28 lipca 1983 roku o podatku od spadków i daro-wizn zwolnione od podatku jest nabycie w drodze spadku przez osoby zaliczone do I i II grupy po-datkowej zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków, jeżeli nabywca zabezpiecza je i konserwuje zgodnie z obowiązującymi przepisami (Art. 4 ust. 1 pkt 9 lit. d). Wojewódzki Konserwator Zabytków może zatem nie wydać takiego zaświadczenia w przypadku niewłaściwego utrzymywania obiektu czy wpisanych do rejestru gruntów, a za takie uznać można nieodpowiednie, ingerujące w substancję zabytkową umieszczanie nośników informacji wizualnej. Podsumowując, zwrócić należy uwagę na kilka istotnych kwes i dotyczących uregulowań prawnych dotyczących zewnętrznych nośników informacji wizualnej. Prawo krajowe zawarte w kilku przedstawionych powyżej aktach prawnych szczególnym obostrzeniom poddaje umieszczanie nośników informacji wizualnej na zabytkach wpisanych do rejestru zabytków, chronionym otoczeniu zabytków oraz w obszarach wpisanych do rejestru zabytków. Unormowania prawne dają w tym względzie wojewódzkiemu konserwatorowi zabytków pełną możliwość wpływu na formę, miejsce, ilość montowanych nośników. Konserwator posiada też uprawnienia do nadzoru i kontroli zgodności umieszczanych nośników z wydanym pozwoleniem oraz może podjąć decyzję dotyczącą ewentualnego usunięcia nośników, które zamontowane zostały niezgodnie z zakresem i warunkami ustalonymi w pozwoleniu. Konserwator wojewódzki posiada też kompetencje dotyczące sytuowania nośników reklamowych na obiektach i w obszarach ujętych w gminnej ewidencji zabytków, gdyż pozwolenie na budowę w tych przypadkach winno być wydawane w uzgodnieniu z WKZ. Duże możliwości w zakresie kształtowania właściwej polityki przestrzennej, w tym uregulowań odnoszących się do nośników informacji wizualnej posiada samorząd gminny. W kompetencjach samorządu leży bowiem utworzenie i uchwalenie parku kulturowego oraz planu ¹⁰ Ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, Art. 3 ¹¹ Ustawa o planowaniu i..., Art. 15 ust. 2 pkt 2-4 ¹² Ustawa o planowaniu i..., Art. 15 ust. 3 pkt 9 11

Z U W N I W R... jego ochrony. Uchwalenie takiej formy ochrony umożliwia wprowadzenie zakazów i ograniczeń oraz zasad kształtowania nośników informacji wizualnej nie tylko na obiektach i obszarach wpisanych do rejestru zabytków, lecz również na terenie innych wybranych przez samorząd historycznych obszarów. Możliwość wprowadzenia takich zasad daje też uchwalenie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego. 12

III. Z III. ZASADY DOTYCZĄCE ZEWNĘTRZNYCH NOŚNIKÓW INFORMACJI WIZUALNEJ NA BUDYNKACH I W OBSZARACH PODLEGAJĄCYCH OCHRONIE KONSERWATORSKIEJ Specyfika obiektów i obszarów podlegających ochronie konserwatorskiej sprawia, że w stosunku do umieszczanych tam informacji i reklam powinny obowiązywać pewne generalne zasady. Można je sformułować niezależnie od specyfiki poszczególnych miejsc i konkretnych nośników informacji. 13

Z U W N I W R... Na budynkach i w obszarach podlegających ochronie konserwatorskiej zewnętrzne nośniki informacji wizualnej powinny ograniczać się do przedstawienia podstawowych informacji dotyczących podmiotu lub usługi nazwa, adres, usługa (należy ograniczać stosowanie rozbudowanych informacji, form graficznych, kolorystyki). Fot.1. Szyldy zawierające tylko nazwy podmiotów. Fot.2. Agresywny kolorystycznie nośnik z rozbudowaną informacją o usłudze. Poszczególne podmioty mogą umieszczać tylko jeden zewnętrzny nośnik informacji wizualnej na budynku, w którym się mieszczą lub prowadzą działalność. Fot.3. Pojedynczy szyld semaforowy. Fot.4. Kilka nośników tego samego podmiotu. 14

III. Z Zabronione jest umieszczanie zewnętrznych nośników informacji wizualnej powyżej gzymsu parteru budynku dotyczy to również balkonów, okien, a yk, dachów budynków (z wyjątkiem budynków, w których prowadzony jest jeden rodzaj działalności np. hotele, banki, domy kultury, galerie sztuki itp.). Zabronione jest umieszczanie zewnętrznych nośników informacji wizualnej na ścianach szczytowych budynków (z wyjątkiem czasowo umieszczanych banerów). Fot.5. Szyldy umieszczone poniżej linii gzymsu parteru. Fot.6. Nośniki umieszczone powyżej linii gzymsu, na balkonach, oknach, częściach elewacji, zasłaniające detale architektoniczne i zaburzające układ kompozycyjny elewacji. Zewnętrzne nośniki informacji graficznej nie powinny przesłaniać detali i elementów wystroju architektonicznego budynków (w tym witryn, drzwi, okien). Fot.7. Nośniki nie przysłaniają detali i elementów wystroju architektonicznego. Fot.8. Nośniki przysłaniające elementy wystroju architektonicznego budynku. 15

Z U W N I W R... Zewnętrzne nośniki informacji wizualnej powinny być umieszczane z poszanowaniem kompozycji elewacji budynku, w szczególności z poszanowaniem osi pionowych oraz poziomych podziałów elewacji (wyznaczonych np. otworami okiennymi i drzwiowymi oraz elementami artykulacji architektonicznej: lizenami, gzymsami, boniowaniem, pilastrami itp.). Fot.9. Rozmieszczenie szyldów uwzględniające kompozycję elewacji. Fot.10. Baner przykrywający wystrój architektoniczny budynku. Jeżeli na elewacji budynku jest kilka zewnętrznych nośników informacji wizualnej to powinny one być uporządkowane według jednej osi horyzontalnej linii (górne krawędzie) lub wertykalnej (boczne krawędzie). Fot.12. Szyldy umieszczone na elewacji sprzecznie z zasadą utrzymania osiowości (linii horyzontalnych i wertykalnych). Fot.11. Nośniki informacji uporządkowane pionowo. 16

III. Z Zabronione jest umieszczanie zewnętrznych nośników informacji wizualnej na elementach małej architektury i wystroju architektonicznego takich jak ogrodzenia, daszki, balustrady, osłony, itp. Fot.13. Nośniki na balustradzie balkonu. Fot.14. Nośniki na ogrodzeniu kościelnym. Sumaryczna powierzchnia wszystkich nośników informacji graficznej nie może przekraczać 10% powierzchni elewacji parteru. Wielkość poszczególnych zewnętrznych nośników informacji wizualnej, w szczególności szyldów i szyldów semaforowych, nie powinna przekraczać 0,5 m². Fot.15. Nośniki o powierzchni nie przesłaniającej elewacji budynku. Fot.16. Szyld o zbyt dużej powierzchni. 17

Z U W N I W R... Zewnętrzne krawędzie nośników informacji wizualnej powinny być umieszczane z zachowaniem minimum 10 centymetrowego odstępu od najbliższej krawędzi detalu architektonicznego, otworów drzwiowych i okiennych. Fot.17. Zachowane minimalne odstępy od krawędzi płyciny elewacji. Fot.18. Szyldy umieszczone bez zachowania właściwego odstępu od krawędzi elementu, na którym zostały przymocowane. W przypadku umieszczenia więcej niż 3 szyldów zalecane jest pogrupowanie ich na elewacji w miejscu możliwie neutralnym z punktu widzenia kompozycji elewacji. Zalecane jest ujednolicenie poszczególnych nośników (wielkość, kształt, materiał, kolorystyka, itd.) W przypadku większej liczby szyldów zalecane jest wprowadzenie jednej tablicy (ramy), w której zostaną one umieszczone. Fot.20. Szyldy niezharmonizowane i nieujednolicone pod żadnym względem. Fot.19. Szyldy umieszczone w ramach, ujednolicone kolorystycznie. 18

III. Z Wszystkie nośniki informacji wizualnej powinny być zamontowane z należytą starannością należy zamaskować elementy mocujące, ewentualne okablowanie, itd. Fot.21. Starannie zamocowany szyld bez widocznych mocowań. Fot.22. Niestaranne i nieestetyczne zamocowanie. Wszystkie nośniki informacji wizualnej powinna charakteryzować wysoka jakość projektu, staranność wykonania i dobra jakość materiałów, z których są wykonane. Fot.24. Szyld wykonany z nietrwałego materiału o niskiej jakości. Fot.23. Starannie zaprojektowany i estetycznie wykonany nośnik z trwałych materiałów. 19

Z U W N I W R... Zewnętrzne nośniki informacji wizualnej powinny być wykonane z materiałów najwyższej jakości (zarówno tradycyjnych jak i współczesnych), przy czym zabrania się stosowania szkła lustrzanego lub koloryzowanego oraz materiałów tekstylnych, winylowych, PCV lub PVC (za wyjątkiem niektórych nośników umieszczanych czasowo, np. banerów). Fot.25. Zniszczony i wyblakły nośnik, wykonany z nietrwałych materiałów o niskiej jakości. Fot.26. Szyld wykonany z nietrwałych materiałów niskiej jakości. Zewnętrzne nośniki informacji wizualnej nie powinny wyróżniać się jaskrawą kolorystyką, a ilość kolorów na jednym nośniku należy ograniczać (ograniczenie to nie dotyczy znaku firmowego). Zaleca się stosowanie barw o niskim nasyceniu. Zabrania się stosowania nośników odbijających światło, odblaskowych oraz stosowanie neonów i reklam świetlnych emitujących światło o zmieniającym się natężeniu, błyskowe, pulsujące, fosforyzujące. Fot.27. Stonowana kolorystyka szyldu bardzo dobrze skomponowana z zabytkową elewacją. Fot.28. Niedopuszczalne zastosowanie reklamy świetlnej w zabytkowej witrynie. 20

III. Z W przypadku zachowania oryginalnych zabytkowych witryn, szyldów czy napisów zaleca się ich zachowanie i konserwację. Pozytywnym działaniem jest także wykonywanie replik nośników historycznych (o ile pozwala na to materiał ikonograficzny) lub aranżacja nawiązująca do historycznych reklam. Fot.29. Historyczne szyldy (po pracach konserwatorskich). Fot.30. Historyczna reklama (po pracach konserwatorskich). 21

IV. Z IV. ZEWNĘTRZNE NOŚNIKI INFORMACJI WIZUALNEJ DOBRE I ZŁE PRZYKŁADY Zewnętrzne nośniki informacji wizualnej mają bardzo różne formy, wielkość, kolory, materiały, itd. Wynika to z wielu czynników m.in. rodzaju przedstawianej usługi czy towaru, możliwości technicznych, lokalnych tradycji, indywidualnych gusty zleceniodawców, ich możliwości finansowych. Bardzo różne są też warunki w jakich znaki są umieszczane praktycznie każdy obiekt i każda przestrzeń historyczna ma swoją specyfikę, do której dostosowuje się umieszczane informacje i reklamy. Te wszystkie okoliczności sprawiają więc, że niemożliwe jest stworzenie uniwersalnych wzorców dla nośników informacji. Możliwe jest jednak wydzielenie kilku głównych grup typologicznych nośników, które obejmują znaczącą większość stosownych reklam i informacji. W odniesieniu do tych grup można zaś określić szereg szczegółowych zasad. 22

IV. Z 1. SZYLDY I GABLOTY (FIRM, INSTYTUCJI, ORGANIZACJI, USŁUG, ITD.) Szyldy są formą zewnętrznego nośnika informacji wizualnej, która pozwala na przekazanie najważniejszych informacji tekstowych dotyczących instytucji, firm lub usług wraz ze znakami graficznymi (np. logo). Szyldy umożliwiają zastosowanie różnego rodzaju materiałów, liternictwa i kolorystyki. Jednocześnie szyldy są formą zewnętrznego nośnika informacji, która stwarza duże możliwości zharmonizowania z zabytkową elewacją budynku i historycznym otoczeniem. Szyldy powinny być podstawowym zewnętrznym nośnikiem informacji wizualnej na budynkach i obszarach zabytkowych, szczególnie gdy w budynku jest wiele podmiotów i usług posługujących się nośnikami. Szyldy są podstawową formą przedstawiania informacji o instytucjach i urzędach państwowych. Godło państwowe oraz informacje o instytucjach i urzędach państwowych są przedstawiane na tzw. tablicach, które są określone przez Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 grudnia 1955 roku w sprawie tablic i pieczęci urzędowych (Dz. U. z dnia 31 grudnia 1955 r., Nr 47, poz. 314 z późn. zm.). Zgodnie z tym rozporządzeniem tablice te są ustandaryzowane, co do wielkości, ilości, miejsca rozmieszczenia oraz wielkości użytych na nich liter. Umieszczenie tych tablic powinno być również dostosowane do właściwości architektonicznych budynku ( 9). Fot.31. Godło oraz tablica instytucji. WIELKOŚĆ SZYLDU. Poszczególne szyldy nie powinny być zbyt duże w stosunku do elewacji budynku. Wielkość pojedynczego szyldu nie powinna przekraczać 0,5 m². Zalecane są szyldy prostokątne. Fot.32. Estetycznie wykonane szyldy o odpowie-dniej wielkości, zawierające tylko niezbędne informacje o podmiocie, dobrze wkomponowane w elewację. Fot.33. Zbyt duże szyldy, zasłaniające elementy elewacji. 23

Z U W N I W R... MIEJSCA MOCOWANIA SZYLDÓW. Szyldy nie powinny być mocowane do detali i elementów wystroju architektonicznego, które są szczególnie wyróżniające się i znaczące (np. obramowania okienne i drzwiowe, boniowanie, gzymsy, pilastry, lizeny, fryzy, elementy sztukatorskie). Szyldy powinny być mocowane na elewacji w miejscach możliwie pustych i najmniej znaczących z punktu widzenia wystroju i kompozycji architektonicznej. Fot.34. Prawidłowe umiejscowienie szyldu. Fot.35. Niewłaściwe miejsce położenia szyldu powyżej linii gzymsu parteru. SPOSÓB MOCOWANIA SZYLDÓW. Szyldy powinny być mocowane w sposób możliwie najmniej niszczący substancję obiektu historycznego. Sposób mocowania szyldu powinien być możliwie dyskretny, a jednocześnie umożliwiający w przyszłości likwidację śladów mocowania po usunięciu szyldu. Wskazane jest punktowe mocowanie szyldów (nie pełnymi krawędziami czy całą powierzchnią), co ogranicza niszczenie zabytkowej substancji. Fot.37. Niestarannie zamocowany baner. Fot.36. Tablica wykonana ze szlachetnego materiału zamocowana prawidłowo na obiekcie historycznym. 24

IV. Z MATERIAŁ SZYLDÓW. Materiały z których wykonane są szyldy powinny być dobrej jakości i jednocześnie zharmonizowane z elewacją. Dlatego niewskazane jest stosowanie materiałów, które formą, teksturą, kolorystyką bardzo odróżniają się od elewacji budynku. Szyldy powinny najmniej przesłaniać historyczne elewacje budynków, dlatego dobrym rozwiązaniem są szyldy wykonywane z przezroczystych materiałów. Fot.38. Szyld wykonany ze zharmonizowanego materiału. Fot.39. Szyld wykonany z tandetnych materiałów. GRUPOWANIE SZYLDÓW. Jeżeli na elewacji budynku jest kilka szyldów, to zalecane jest ich pogrupowanie. Pogrupowane szyldy powinny być umieszczone na płaskim, możliwie pustym i mało eksponowanym miejscu na elewacji budynku. Zalecane jest umieszczanie wszystkich szyldów w jednej ramie mocowanie szyldów do ramy pozwala na ograniczenie zniszczeń elewacji (unika się indywidualnego mocowania poszczególnych szyldów do elewacji). Poszczególne szyldy powinny być zharmonizowane mieć podobną formę i wielkość, i powinny być rozmieszczone w sposób uporządkowany. Fot.41. Brak uporządkowania szyldów pod względem ich wielkości, kształtu i umiejscowienia. Fot.40. Zgrupowanie szyldów w ramach w układzie poziomym i pionowym. 25

Z U W N I W R... TABLICE I GABLOTY INFORMACYJNE. Przy wejściach do lokali gastronomicznych dopuszczalne jest umieszczanie niewielkich tablic i gablot z informacjami na temat ich oferty. Tablice i gabloty powinny być umieszczane zgodnie z zasadami obowiązującymi szyldy. Fot.42. Gablota prosta w formie umieszczona zgodnie z zasadami określonymi dla szyldów. Fot.43. Nieestetyczne tablice reklamujące sprzedaż produktów. 26

IV. Z 2. SZYLDY SEMAFOROWE Szyldy semaforowe to szyldy zamocowane do ścian budynku pod kątem większym niż 0 stopni (w stosunku do płaszczyzny elewacji). WIELKOŚĆ I MIEJSCE MOCOWANIA SZYLDÓW SEMAFOROWYCH. W przypadku szyldów semaforowych obowiązują ograniczenia dotyczące ich kąta mocowania, wielkości, wysunięcia w stosunku do lica ściany oraz miejsca i wysokości zamocowania. Szyldy semaforowe powinny być mocowane prostopadle do elewacji. Wielkość i wysunięcie szyldu semaforowego w stosunku do lica ściany jest zależna od szerokości ulicy. Jeżeli ulica ma szerokość do 20 m to maksymalna powierzchnia szyldu wynosi 1 m², a najdalej wysunięty element szyldu może być oddalony o 1,2 m w stosunku do lica ściany. Jeżeli ulica ma szerokość powyżej 20 m to maksymalna powierzchnia szyldu wynosi 1,5 m², a najdalej wysunięty element szyldu może być oddalony o 1,5 m w stosunku do lica ściany. Minimalna wysokość najniżej położonego elementu szyldu semaforowego wynosi 2,5 m powyżej poziomu chodnika, ale nie wyżej niż poziom gzymsu kondygnacji parteru (optymalne jest umieszczenie szyldu pomiędzy poziomem gzymsu a górną krawędzią otworów okiennych i drzwiowych). Fot.44. Wielkość i wysunięcie szyldów semaforowych jest uzależnione od szerokości ulicy. Fot.45. Szyldy semaforowe umieszczone powyżej linii gzymsu parteru. Jeżeli na elewacji budynku jest umieszczonych więcej niż jeden szyld semaforowy, to najwyżej wysunięte elementy powinny być zlokalizowane na jednym poziomie (z dopuszczalnym wyjątkiem elementów dekoracyjnych i oświetleniowych) [Fot. 46, 47]. Fot.46. Szyldy semaforowe umieszczone na tej samej wysokości. 27

Z U W N I W R... Dopuszczalne jest montowanie szyldów semaforowych na krawędzi narożników budynku (na zbiegu dwóch elewacji) [Fot. 48]. Fot.47. Szyldy semaforowe umieszczone na różnych wysokościach. Fot.48. Dopuszczalne miejsce mocowania szyldów semaforowych. Szyldy semaforowe nie powinny być mocowane do detali i elementów wystroju architektonicznego budynków. Sposób mocowania szyldów powinien możliwie minimalnie niszczyć zabytkową substancję obiektu. Konieczne jest ograniczenie wielkości i ilości elementów mocujących szyldy oraz ukrycie kabli, mocowań, itd. Fot.49. Prawidłowy sposób mocowania szyldów semaforowych. Fot.50. Niestaranne mocowanie szyldów semaforowych. 28

IV. Z FORMA I MATERIAŁ SZYLDÓW SEMAFOROWYCH. Szyldy semaforowe są bardziej wyeksponowane w przestrzeni miejskiej niż szyldy tablicowe umieszczone na elewacji budynku. Dlatego też ich forma, materiał i kolorystyka powinny być w szczególnie staranny sposób zharmonizowane z zabytkowym otoczeniem. Podobnie jak w przypadku szyldów tablicowych szyldy semaforowe powinny być wykonane z materiałów dobrej jakości i jednocześnie zharmonizowane z elewacją. Niewskazane jest stosowanie materiałów, które formą, teksturą, kolorystyką bardzo odróżniają się od elewacji budynku. Wskazane jest ograniczenie ilości i różnorodności materiałów, z których wykonane są szyldy semaforowe. Fot.51. Starannie wykonany i zamocowany szyld semaforowy. Fot.52. Szyldy semaforowe wykonane z materiałów o niskiej jakości, niedostosowane do otoczenia. 29

Z U W N I W R... 3. NAPISY I ZNAKI GRAFICZNE Umieszczanie napisów oraz znaków graficznych na elewacjach budynków historycznych niesie wiele zagrożeń dla wartości zabytkowych rozbudowana forma i kolorystyka napisów i znaków graficznych, użycie zróżnicowanych materiałów oraz konieczność wielopunktowego (najczęściej) mocowania. Dlatego w sposób szczególnie rygorystyczny należy przestrzegać określonych zasad. Dopuszczalne jest umieszczanie napisów oraz znaków graficznych, których powierzchnia nie przekracza ½ powierzchni standardowego okna na elewacji danego budynku. Napisy lub znaki graficzne mogą być stosowane tylko w przypadku podmiotów, które w ten sposób identyfikują swoją działalność obowiązuje zasada umieszczania tylko jednego nośnika informacji przez podmiot mieszczący się w danym obiekcie. Niedozwolone jest umieszczanie neonów na elewacjach budynków historycznych. WIELKOŚĆ I MIEJSCE MOCOWANIA ZNAKÓW I NAPISÓW. Niedozwolone jest umieszczanie dużych (powyżej ½ standardowego okna elewacji) znaków graficznych i napisów na elewacjach budynków w szczególności zabronione jest umieszczanie ich powyżej gzymsu parteru budynku (w tym również na dachach, a ykach, bocznych ścianach. Wyjątkiem są obiekty, w których prowadzony jest jeden rodzaj działalności np. hotele, banki, domy kultury, galerie sztuki itp.). Fot.53. Napis o wielkości proporcjonalnej do skali elewacji. Fot.54. Nieodpowiednia forma i wielkość napisu. 30

IV. Z TREŚĆ ZNAKÓW I NAPISÓW. Niedozwolone jest umieszczanie znaków graficznych, które reklamują produkty lub producentów, a nie podmioty mieszczące się w danym obiekcie (np. umieszczanie znaku towarowego marki napoju). Fot.55. Nieodpowiednia treść napisu, zawierająca nie informację o podmiocie, a reklamę. MONTAŻ NAPISÓW I ZNAKÓW GRAFICZNYCH. Montaż napisów i znaków graficznych na elewacjach budynków powinien być możliwie dyskretny i w jak najmniejszym stopniu niszczyć historyczną substancję. Fot.56. Estetyczny montaż napisu na zabytkowej elewacji. Fot.57. Niestaranny montaż napisu na elewacji. 31

Z U W N I W R... 4. WITRYNY, DRZWI, OKNA WYSTAWOWE Generalną zasadą obowiązującą przy wszelkich działaniach dokonywanych w chronionej konserwatorsko przestrzeni jest utrzymanie formy historycznej. Dotyczy to oczywiście również fasad historycznych budynków, które najczęściej były zaplanowaną całością koncepcja architektoniczna obejmowała wszystkie elementy wystroju i detale architektoniczne, w tym również otwory okienne, drzwiowe, witryny. Z zasady powinno się więc fasady i ich poszczególne elementy zachowywać, natomiast ewentualne ingerencje i przekształcenia powinny mieć możliwie najmniejszy zakres i być zharmonizowane. Z punktu widzenia ochrony historycznych wartości elewacji najbezpieczniejszym działaniem jest zachowanie tradycyjnych form, kolorystyki, materiałów (tradycyjne materiały się patynują, wiele współczesnych materiałów się starzeje). W przypadku wprowadzania form, kolorystyki i materiałów współczesnych, generalną zasadą powinno być harmonizowanie (nie kontrastowanie) z otoczeniem historycznym. HISTORYCZNE PODZIAŁY ELEWACJI. Niewłaściwym działaniem jest zmiana historycznych podziałów elewacji (układu witryn, okien, drzwi). Elewacje wszystkie ich elementy, stanowią kompozycyjną całość, której wartość narusza przekształcanie otworów. Szczególnie destrukcyjne dla wartości obiektu jest poszerzenie istniejących otworów (witryn okien) oraz wybijanie dodatkowych otworów wejściowych, gdyż wymaga to również tworzenia dodatkowych schodków, podestów, balustrad, daszków, itd. Niewłaściwe jest również likwidowanie istniejących otworów. Wszelkie tego typu działania naruszają kompozycyjną spójność i wartość elewacji. Niewłaściwe jest dodawanie elementów takich jak schody, podesty, pochylnie, balustrady, osłony, daszki. Jeżeli ich wykonanie jest konieczne, powinny być jak najbardziej zharmonizowane z historycznym otoczeniem, ograniczone do swoich funkcji bez rozbudowywania formy, kolorystyki, materiałów (np. przezroczyste osłony, daszki czy proste balustrady). Elementy te nie powinny być nośnikami informacji wizualnej. Fot.58. Poprawne wkomponowanie napisu w historyczną elewację. Fot.59. Wtórnie dodany daszek, naruszający wartość zabytkowej elewacji. 32

IV. Z MATERIAŁY ELEWACJI I WITRYN. Niewskazanym działaniem jest wymiana materiałów na elewacji budynków historycznych lub ich pokrywanie innymi materiałami, w celu stworzenia witryn dla sklepów, restauracji, itp. Działania takie są podejmowane by dokonać przekształceń elewacji stworzyć witrynę w formie oczekiwanej przez inwestora, umożliwić umieszczenie wystroju graficznego, wyróżnić witrynę na tle elewacji budynku. Żaden z tych celów nie uzasadnia przekształcania, niszczenia lub zakrywania elewacji budynku historycznego. Fot.60. Zharmonizowane witryny w historycznym obiekcie. Fot.61. Witryna całkowicie przekształcająca historyczną formę. Niewłaściwe jest zmienianie historycznych materiałów drzwi, witryn i okien wystawowych. Najwłaściwsze jest stosowanie materiałów wykorzystanych w innych elementach elewacji. W przypadku zmiany materiałów, powinny być one zharmonizowane pod względem koloru, tekstury, itp., z pozostałymi materiałami [Fot. 62]. Fot.62. Nowa stolarka wykonana z PCV kolidująca z drewnianą witryną. 33

Z U W N I W R... Niewskazane jest rozbudowywanie kondygnacji parterowej dla powiększania witryn lokali usługowych, handlowych, gastronomicznych. Fot.63. Rozbudowany parter utrudniający odbiór kompozycji historycznej. MALOWANIE ELEWACJI I WITRYN. Niedopuszczalnym działaniem jest pomalowanie par i elewacji w celu jej wyróżnienia jako swoistej witryny. Zmiana koloru i często faktury elewacji jest niszczeniem spoistości historycznej formy elewacji [Fot. 64]. PODZIAŁY WITRYN I STOLARKI. Niewłaściwe jest zmienianie podziałów wewnętrznych witryn, drzwi i okien wystawowych, w stosunku do podziałów historycznych innych tego typu elementów elewacji [Fot. 65]. Fot.64. Przemalowana kondygnacja parterowa zaburza odbiór kompozycji elewacji historycznej kamienicy, jako jednej całości. Fot.65. Reklama wpasowana w historyczne podziały witryn i stolarki. 34

IV. Z POKRYWANIE POWIERZCHNI WITRYN I STOLARKI. Niewłaściwe jest pokrywanie reklamami całej powierzchni witryn, drzwi i okien wystawowych (np. folie, napisy, plakaty). Fot.66. Właściwe pokrycie powierzchni okna. Fot.67. Niewłaściwe pokrycie powierzchni witryny. FORMA I KOLORYSTYKA WITRYN. Niewłaściwe jest stosowanie na witrynach agresywnych, kontrastowych form i kolorów; powinny być one zharmonizowane z elewacją. Fot.68. Zbyt agresywne zestawienie kolorów na witrynie, całkowicie niedopasowane do historycznej elewacji. 35

Z U W N I W R... 5. ELEMENTY WOLNOSTOJĄCE Nośnikami informacji wizualnej na obszarach chronionych konserwatorsko są również różnego rodzaju elementy wolnostojące. Najpopularniejszą formą tego rodzaju są tzw. potykacze. Są to przenośne konstrukcje, najczęściej o niewielkich rozmiarach, na których umieszczane są informacje i reklamy. Z założenia mają one charakter czasowy ustawiane są na przykład w godzinach pracy lokalu gastronomicznego lub sklepu. Potykacze są wykonywane z elementów tradycyjnych lub współczesnych, ich forma jest najczęściej prosta jedna lub dwie powierzchnie do umieszczenia informacji i reklam. W tym zakresie nie ma istotnych ograniczeń. Rozmiar, ilość i miejsce ustawienia nie powinny w istotnym stopniu utrudniać ruchu, szczególnie na wąskich ulicach staromiejskich. WIELKOŚĆ POTYKACZY. Potykacze powinny mieć niewielkie wymiary powierzchnia nie powinna przekraczać 1 m². Niedozwolone są potykacze o większych rozmiarach, szczególnie umieszczane na podwoziach przystosowane do holowania przez samochody. Fot.69. Odpowiednia wielkość potykacza. USYTUOWANIE POTYKACZY. Niewskazanie jest zbytnie zagęszczenie potykaczy na niewielkiej przestrzeni obowiązuje zasada jednego nośnika informacji na jeden podmiot. Postawienie zbyt wielu potykaczy na niewielkiej przestrzeni zbytnio utrudnia ruch. Nadmierne utrudnienia mogą powodować nawet pojedyncze potykacze, jeżeli są ustawione w nieodpowiednim miejscu [Fot. 70, 71]. 36