Udział Sił Zbrojnych RP w systemach ratownictwa

ORGANIZACJA SYSTEMÓW RATOWNICTWA Udział Sił Zbrojnych RP w systemach ratownictwa Andrzej Marjański 2 R e f l e k s y j n i e Wykorzystanie sił zbrojnych w celu udzielenia władzom cywilnym wsparcia na rzecz zapewnienia bezpieczeństwa obywatelom państwa, stanowiło i stanowi jeden z podstawowych elementów organizacji bezpieczeństwa narodowego. Dzieje się tak zwłaszcza w sytuacjach, kiedy powołane konstytucyjnie służby i instytucje nie są w stanie samodzielnie realizować postawionych przed nimi zadań, zwłaszcza, gdy do określonych zagrożeń dochodzi w sposób nagły i gwałtowny. Czasami także dochodzi do użycia wojska w sytuacji, gdy inne siły nie są w stanie sprostać oczekującym je zadaniom, a czasami nawet nie są w stanie ich wykonać. A. Zapałowski 1

Agenda Skala współczesnych zagrożeń Istota Sił Zbrojnych RP Usytuowanie Sił Zbrojnych w systemie prawa Dziedziny wsparcia udzielanego przez Siły Zbrojne Zadania SZ w zapewnieniu bezpieczeństwa wewnętrznego Żandarmeria wojskowa Wojska inżynieryjne Działanie wojska w sytuacjach kryzysowych Rodzaje wojsk i służb używanych w zapewnieniu bezpieczeństwa wewnętrznego 3 Skala współczesnych zagrożeń Skala i zróżnicowanie współczesnych zagrożeń naturalnych i cywilizacyjnych wskazują na konieczność rozwoju sił ratowniczych zdolnych do podejmowania działań w ramach ochrony ludności. Powstaje pytanie czy w czasie pokoju państwo jest w stanie utrzymać siły ratownicze pozwalające na zapobieganie i przeciwdziałanie każdemu zagrożeniu, szczególnie w dużej skali? 4 Tak czy nie? 2

Integracja wielu podmiotów Podjęcie skutecznych działań ratowniczych w warunkach wystąpienia zagrożeń w dużej skali wymaga zaangażowania i współdziałania wielu podmiotów Do podejmowania działań ratowniczych szczególnie w dużej skali predestynowane są Siły Zbrojne RP 5 Siły zbrojne stanowią jedno z kluczowych i podstawowych narzędzi bezpieczeństwa narodowego, bez których państwo nie mogłoby realizować swojej podstawowej misji, w szczególności zapewnienia bezpieczeństwa fizycznego oraz bezpieczeństwa mienia swoich obywateli, i ochronę możliwości rozwoju państwa. Struktura Sił Zbrojnych RP 6 3

Obawy związane z użyciem SZ w kraju Użycie sił zbrojnych w działaniach wewnątrz kraju budziło i nadal budzi obawy związane z możliwością ich wykorzystania w utrzymaniu niedemokratycznego charakteru sprawowanej władzy, czy też w wymuszaniu rozwiązań w polityce wewnętrznej nie cieszących się popularnością społeczną. Doświadczenia Polski w tym względzie do dzisiaj budzą wiele obaw przy okazji uchwalania nowych uregulowań prawnych nadających wojsku możliwość zastępowania, uzupełniania, czy nawet wyręczania instytucji i służb państwowych stojących konstytucyjnie na straży bezpieczeństwa wewnętrznego. 7 Jakiś przykład z naszej historii? Usytuowanie Sił Zbrojnych Uregulowania prawne sytuują Siły Zbrojne RP jako główny element struktury państwa odpowiedzialny za zapewnienie bezpieczeństwa zewnętrznego oraz istotny element jego osłony strategicznej Muszą one także wpisywać się w system zarządzania kryzysowego Paktu Północnoatlantyckiego i uwzględniać różnice występujące w obu systemach. Dotyczy to zarówno systemu zarządzania jak i również stosowania procedur w sytuacjach kryzysowych 8 4

NATO a Polska 9 W Polsce system zarządzania kryzysowego w Polsce obejmuje wyłącznie kwestie zagrożeń niemilitarnych, a w praktyce skupia się na ratownictwie i ochronie ludności, NATO w zarządzaniu kryzysowym obejmuje obszarem zainteresowania całokształt zaangażowania środków cywilnych w przeciwdziałaniu wszystkim sytuacjom kryzysowym, w tym również o charakterze polityczno-militarnym Potencjał wojska: zasoby ludzkie zorganizowanie wyposażenie Potencjał Sił Zbrojnych Wojsko posiada duży potencjał, który może zostać stosunkowo szybko wykorzystany do wsparcia środowiska cywilnego w czasie klęsk żywiołowych, awarii, katastrof technicznych i innych nadzwyczajnych zagrożeń 10 Praktyką stosowaną na całym świecie, w tym w Polsce jest wykorzystywanie sił zbrojnych do akcji ratowania ludności i mienia w sytuacjach pojawienia się nie tylko zagrożeń militarnych ale także zagrożeń o charakterze niemilitarnym 5

Kiedy używać Siły Zbrojne? Zasadnicze pytanie kiedy należy użyć wsparcia Sił Zbrojnych? Wtedy gdy: użycie innych sił jest niemożliwe posiadane siły są niewystarczające zasoby innych sił zostały wyczerpane Skala zadań dla sił zbrojnych ciągle wzrasta bo następuje wzrost zagrożeń niemilitarnych Istotny i stały charakter zadań ratowniczych dla wojska wymaga od niego ciągłego dostosowywania liczby, struktury, dyslokacji, wyposażenia i wyszkolenia części jednostek wojskowych do potrzeb ratowniczych. 11 Koordynacja działań wojsk Za koordynację działań wojsk odpowiadają centralne i terytorialne organa administracji wojskowej Dysponowanie użycia Sił Zbrojnych RP obywa się na wniosek organów władzy cywilnej Wojskowe wsparcie władz cywilnych i społeczeństwa przez użycie sił zbrojnych w znaczeniu funkcjonalnym to podstawowa forma współpracy cywilno-wojskowej w zapewnianiu bezpieczeństwa narodowego, realizowana zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa, ustalonymi zasadami i procedurami, obejmująca wydzielenie i przygotowanie jednostek sił zbrojnych do udzielania koniecznej pomocy, a także koordynację działań z organami władzy, służbami i organizacjami pozarządowymi w sytuacji szczególnych zagrożeń i wezwania pomocy wojskowej. 12 6

Dziedziny wsparcia Sił Zbrojnych Szczególne dziedziny wsparcia Sił Zbrojnych określonych za pomocą kryterium celu: ochrona ludności, ochrona środowiska i dóbr kultury, ratownictwo, bezpieczeństwo i porządek publiczny, pomoc humanitarna, zapewnienie funkcjonowania organów władzy i ważnych instytucji publicznych, ochrona granicy państwowej, zapewnienie funkcjonowania służb użyteczności publicznej i mediów komunalnych edukacja na rzecz bezpieczeństwa 13 Istota Sił Zbrojnych RP Siły Zbrojne są wyspecjalizowanym organem państwa przeznaczonym do ochrony i obrony jego interesów przez możliwość zastosowania przemocy zbrojnej. Są wykorzystywane jako czynnik odstraszania przed agresją lub do prowadzenia walki zbrojnej. Siły Zbrojne RP stoją na straży suwerenności i niepodległości Narodu Polskiego oraz jego bezpieczeństwa i pokoju. 14 7

Zadania Sił Zbrojnych RP w bezpieczeństwie wewnętrznym Zwalczanie klęsk żywiołowych i likwidacji ich skutków, Działania antyterrorystyczne, Ochrona mienia, Akcje poszukiwawcze Ratowania lub ochrona zdrowia i życia ludzkiego, Oczyszczanie terenów z materiałów wybuchowych i niebezpiecznych pochodzenia wojskowego oraz ich unieszkodliwianiu, Realizacja zadań z zakresu zarządzania kryzysowego Siły Zbrojne RP, mogą być one w razie konieczności wykorzystane w szeroko pojętych działaniach na rzecz zapewnienia bezpieczeństwa wewnętrznego obywateli i ochronie ich własności. 15 Wojska Lądowe Siły Powietrzne Marynarka Wojenna Wojska Specjalne 16 Rodzaje wojsk Sił Zbrojnych RP 8

Organizacja Sił Zbrojnych RP Siły Zbrojne RP składają się z: jednostek wojskowych związków organizacyjnych Żandarmerii Wojskowej, jako wyodrębnionej i wyspecjalizowanej służby 17 Organizacja Sił Zbrojnych RP Jednostka wojskowa - jednostka organizacyjną Sił Zbrojnych RP, funkcjonującą na podstawie nadanego przez Ministra Obrony Narodowej Etat określa jej strukturę wewnętrzną, liczbę, rodzaje i rangę wszystkich stanowisk służbowych występujących w tej jednostce, jak również liczbę i rodzaje uzbrojenia, środków transportu i innego wyposażenia należnego jednostce, Posługuje się pieczęcią urzędową z godłem Rzeczypospolitej Polskiej i nazwą (numerem) jednostki. 18 9

Organizacja Sił Zbrojnych RP Związek organizacyjny - funkcjonuje samodzielnie albo w składzie rodzaju Sił Zbrojnych. Związek organizacyjny stanowią jednostki wojskowe zorganizowane w określoną strukturę, w szczególności w: 19 korpus dywizję brygadę Możliwość użycia Sił Zbrojnych RP na terenie kraju Siły Zbrojne RP są konstytucyjną formacją, której wykorzystanie wewnątrz kraju z zadaniem wzmocnienia bezpieczeństwa wewnętrznego jest obwarowana wieloma uwarunkowaniami i procedurami i brak jest całościowych uregulowań w zakresie ich użycia Częściowe uregulowania prawne obejmują funkcjonowanie SZ w stanach nadzwyczajnych 20 Stan wojenny Stan wyjątkowy Stan klęski żywiołowej 10

Możliwość użycia Sił Zbrojnych RP na terenie kraju Ustawa o zarządzaniu kryzysowym Jeżeli w sytuacji kryzysowej użycie innych sił i środków jest niemożliwe lub może okazać się niewystarczające (o ile inne przepisy nie stanowią inaczej), Minister Obrony Narodowej, na wniosek wojewody, może przekazać do jego dyspozycji pododdziały lub oddziały Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej, wraz ze skierowaniem ich do wykonywania zadań z zakresu zarządzania kryzysowego. W realizacji zadań z zakresu zarządzania kryzysowego mogą uczestniczyć oddziały sił zbrojnych, stosownie do ich przygotowania specjalistycznego, zgodnie z wojewódzkim planem zarządzania kryzysowego 21 Zadania Sił Zbrojnych w zarządzaniu kryzysowym Współudział w monitorowaniu zagrożeń; Wykonywanie zadań związanych z oceną skutków zjawisk zaistniałych na obszarze występowania zagrożeń; Wykonywanie zadań poszukiwawczo-ratowniczych; Ewakuowanie poszkodowanej ludności i mienia; Wykonywanie zadań mających na celu przygotowanie warunków do czasowego przebywania ewakuowanej ludności w wyznaczonych miejscach 22 11

Zadania Sił Zbrojnych w zarządzaniu kryzysowym 23 Współudział w ochronie mienia pozostawionego na obszarze występowania zagrożeń; Izolowanie obszaru występowania zagrożeń lub miejsca prowadzenia akcji ratowniczej; Wykonywanie prac zabezpieczających, ratowniczych i ewakuacyjnych przy zagrożonych obiektach budowlanych i zabytkach; Zadania Sił Zbrojnych w zarządzaniu kryzysowym Prowadzenie prac wymagających użycia specjalistycznego sprzętu technicznego lub materiałów wybuchowych będących w zasobach Sił Zbrojnych RP Usuwanie materiałów niebezpiecznych i ich unieszkodliwianie, z wykorzystaniem sił i środków będących na wyposażeniu Sił Zbrojnych RP Likwidowanie skażeń chemicznych oraz skażeń i zakażeń biologicznych; Usuwanie skażeń promieniotwórczych; Wykonywanie zadań związanych z naprawą i odbudową infrastruktury technicznej; Współudział w zapewnieniu przejezdności szlaków komunikacyjnych; Udzielanie pomocy medycznej i wykonywanie zadań sanitarnohigienicznych i przeciwepidemicznych; 24 12

Zadania Sił Zbrojnych w zarządzaniu kryzysowym Oddziały Sił Zbrojnych RP mogą być przekazane do dyspozycji wojewody w składzie etatowym albo jako tworzone doraźnie zgrupowania zadaniowe. Dowodzenie tymi oddziałami odbywa się na zasadach określonych w regulaminach wojskowych i według procedur obowiązujących w Siłach Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej. Użycie oddziałów sił zbrojnych w sytuacji kryzysowej nie może zagrozić ich zdolności do realizacji zadań wynikających z Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej i ratyfikowanych umów międzynarodowych. Szczegółowo zasady udziału jednostek wojskowych i oddziałów w zapobieganiu skutkom klęsk żywiołowych określa rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 20 lutego 2003 r. w sprawie szczegółowych zasad udziału pododdziałów i oddziałów Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej w zapobieganiu skutkom klęski żywiołowej lub ich usuwaniu 25 26 Żandarmeria wojskowa Żandarmeria Wojskowa jest jedyną formacją wojskową posiadającą tak szerokie uprawnienia w zakresie bezpieczeństwa wewnętrznego. Jest najlepiej przygotowana do działań wspierających policję, a we wstępnej fazie kryzysu do koordynowania użycia jednostek zbrojnych (specjalistycznych pododdziałów, sprzętu itp.). Zwłaszcza oddziały specjalne Żandarmerii Wojskowej są doskonałym odwodem Sił Zbrojnych RP, gotowym do podjęcia natychmiastowych działań w sytuacji kryzysowej 13

27 Żandarmeria wojskowa Zadania określone są w dwóch ustawach Ustawie o Żandarmerii Wojskowej i wojskowych organach porządkowych Ustawie o Policji Żandarmeria wojskowa Do zakresu jej właściwości w zakresie wsparcia służb i instytucji stojących na straży porządku wewnętrznego należą m.in.: ochranianie porządku publicznego na terenach i obiektach jednostek wojskowych oraz w miejscach publicznych, współdziałanie z polskimi oraz zagranicznymi organami i służbami właściwymi w sprawach bezpieczeństwa i porządku publicznego oraz policjami wojskowymi, zwalczanie klęsk żywiołowych, nadzwyczajnych zagrożeń środowiska i likwidowanie ich skutków czynne uczestniczenie w akcjach poszukiwawczych, ratowniczych i humanitarnych, mających na celu ochronę życia i zdrowia oraz mienia, 28 14

Żandarmeria wojskowa Do zakresu jej właściwości w zakresie wsparcia służb i instytucji stojących na straży porządku wewnętrznego należą m.in.: zabezpieczanie śladów i dowodów popełnienia przestępstw i wykroczeń oraz sporządzanie ekspertyz i opinii kryminalistycznych, wykonywanie kontroli ruchu drogowego, przymusowe doprowadzanie osób, w zakresie i na zasadach przewidzianych w przepisach o postępowaniu karnym, karnym skarbowym, karnym wykonawczym i cywilnym asystowanie przy czynnościach egzekucyjnych, w zakresie i na zasadach przewidzianych w przepisach o postępowaniu cywilnym i o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. 29 Współdziałanie z Policją Żołnierzom oddziałów i pododdziałów Sił Zbrojnych kierowanych do pomocy uzbrojonym oddziałom i pododdziałom Policji przysługują w zakresie niezbędnym do wykonywania ich zadań, wobec wszystkich osób, uprawnienia policjantów określone w ustawie o Policji. Korzystanie z tych uprawnień następuje na zasadach i w trybie określonych dla policjantów. Zasady reguluje Rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie szczegółowych warunków i sposobu użycia oddziałów i pododdziałów Policji oraz Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej w razie zagrożenia bezpieczeństwa publicznego lub zakłócenia porządku publicznego 30 15

Wojska inżynieryjne Znaczącą rolę w funkcjonowaniu armii oraz niemilitarnych struktur państwa odgrywają wojska inżynieryjne. Ostatnie lata dowiodły, jak duże znaczenie dla społeczeństwa posiada ich działalność w sferze niemilitarnej, gdy współdziałają z organizacjami cywilnymi w akcjach ratowniczych oraz usuwaniu skutków klęsk żywiołowych i katastrof. 31 Specyfika wojsk inżynieryjnych Wojska inżynieryjne posiadają zdolność do niesienia natychmiastowej pomocy społeczeństwu w sytuacjach, gdy zagrożone jest życie i zdrowie ludzkie. W okresie pokoju utrzymują cześć sił i środków w gotowości do użycia w akcjach ratowniczych i ewakuacyjnych. Po ich zakończeniu mogą realizować odbudowę obiektów drogowych i mostowych. Pododdziały saperów można także wykorzystać do prac wyburzeniowych podczas porządkowania terenów dotkniętych klęską żywiołową. 32 16

Obszary użycia wojsk inżynieryjnych Główne obszary użycia wojsk inżynieryjnych w sferze niemilitarnej: powodzie Pożary Katastrofy przemysłowych i budowlanych Katastrofalne mrozy i opady śniegu Katastrofy radiacyjne Tereny, na których występują niewypały i niewybuchy 33 Zasady udziału Sił Zbrojnych w zagrożeniach kryzysowych SZ RP mogą być użyte, gdy zagrożone jest mienie i życie ludzkie. Konstytucja RP w art. 228. określa, że: W sytuacjach szczególnych zagrożeń, jeżeli zwykłe środki konstytucyjne są niewystarczające, może zostać wprowadzony odpowiedni stan nadzwyczajny: stan wojenny, stan wyjątkowy lub stan klęski żywiołowej. W art. 232. napisano: W celu zapobieżenia skutkom katastrof naturalnych lub awarii technicznych noszących znamiona klęski żywiołowej oraz w celu ich usunięcia Rada Ministrów może wprowadzić na czas oznaczony, nie dłuższy niż 30 dni, stan klęski żywiołowej na części albo na całym terytorium państwa. Przedłużenie tego stanu może nastąpić za zgodą Sejmu 34 17

Zasady udziału Sił Zbrojnych w zagrożeniach kryzysowych Ustawa o powszechnym obowiązku obrony RP w art. 3.1a. określa, że: SZ RP mogą brać udział ponadto w zwalczaniu klęsk żywiołowych, nadzwyczajnych zagrożeń środowiska i likwidacji ich skutków, w akcjach poszukiwawczych i ratowania życia ludzkiego, a także w oczyszczaniu terenów z materiałów wybuchowych i niebezpiecznych pochodzenia wojskowego oraz ich unieszkodliwianiu 35 Art. 25. 1. Ustawa o zarządzaniu kryzysowym Jeżeli w sytuacji kryzysowej użycie innych sił i środków jest niemożliwe lub może okazać się niewystarczające, o ile inne przepisy nie stanowią inaczej, Minister ON, na wniosek wojewody, może przekazać do jego dyspozycji pododdziały lub oddziały SZ RP zwane dalej oddziałami SZ, wraz ze skierowaniem ich do wykonywania zadań z zakresu zarządzania kryzysowego 36 18

Ustawa o stanie klęski żywiołowej 37 Art. 18. W czasie stanu klęski żywiołowej, jeżeli użycie innych sił i środków jest niemożliwe lub niewystarczające, Minister ON może przekazać do dyspozycji wojewody, na którego obszarze odpowiedzialności występuje klęska żywiołowa, pododdziały lub oddziały SZ RP, wraz ze skierowaniem ich do wykonywania zadań związanych z zapobieżeniem skutkom klęski żywiołowej lub ich usunięciem Zasady udziału Sił Zbrojnych Rada Ministrów w drodze rozporządzenia z dnia 20 lutego 2003r. określiła Szczegółowe zasady udziału pododdziałów i oddziałów SZ RP w zapobieganiu skutkom klęski żywiołowej lub ich usuwaniu. W rozporządzenia ( 2.1.) określono zadania prewencyjno ratownicze, jakie mogą wykonywać pododdziały i oddziały SZ RP 38 19

Zadania prewencyjno-ratownicze SZ RP monitorowanie i ocena zagrożeń; zadania poszukiwawczo ratownicze; ewakuacja i tymczasowe zapewnienie bytu ewakuowanym; izolowanie miejsc zagrożonych i współudział w ochronie pozostawionego mienia; prace wymagające użycia specjalistycznego sprzętu technicznego i materiałów wybuchowych z zasobów SZ RP; usuwanie materiałów niebezpiecznych i ich unieszkodliwianie; zabiegi specjalne; odbudowa infrastruktury technicznej; współudział w zapewnianiu przejezdności szlaków komunikacyjnych; pomoc medyczna oraz zadania sanitarnohigieniczne i przeciwepidemiczne. 39 Plan zarządzania kryzysowego W rozporządzeniu wskazano, że podstawą udziału SZ RP w realizacji działań ratowniczych lub prewencyjnych są: wojewódzki plan zarządzania kryzysowego, opracowany przez wojewódzki zespół zarządzania kryzysowego; plan zarządzania kryzysowego, opracowany przez Rządowy Zespół Koordynacji Kryzysowej, o ile stan klęski żywiołowej jest wprowadzony na obszarze większym niż jedno województwo. 40 20

Wyspecjalizowane siły i środki W przeciwdziałaniu zagrożeniom niemilitarnym oraz w usuwaniu skutków klęsk żywiołowych i katastrof SZ RP powinny być w gotowości do użycia wyspecjalizowanych sił i środków. Główne elementy wykonawcze armii stanowią: Bataliony Ratownictwa Inżynieryjnego Zespoły Rozpoznania Biologicznego 41 Chemiczno Radiacyjne Zespoły Awaryjne Grupy Ratownictwa Lotniczego Grupy Naziemnego Poszukiwania Minerskie Patrole Oczyszczania Bataliony Ratownictwa Inżynieryjnego Przeznaczone są do: akcji ewakuacyjno - ratunkowych prac inżynieryjnych podczas usuwania skutków klęsk żywiołowych. 42 21

43 Zespoły Rozpoznania Biologicznego Przeznaczone do: rozpoznania rodzaju środka biologicznego oznaczenia granic rejonu jego działania. Chemiczno Radiacyjne Zespoły Awaryjne Przeznaczone do: usuwania skutków działań TŚP (Bojowych Środków Trujących) do prac odkażających i dezaktywujących środki chemiczne i radiacyjne 44 22

Grupy Ratownictwa Lotniczego Formowane do ratowaniu życia załóg jednostek wojskowych SZ Sojuszu, Niesienia pomocy w wypadkach lotnictwa cywilnego oraz w wypadkach morskich. Podobny zakres działań dotyczy Grup Naziemnego Poszukiwania prowadzących swoje działania na lądzie 45 46 Minerskie Patrole Oczyszczania Przeznaczone do likwidacji: sprzętu, amunicji przedmiotów wybuchowych niewiadomego pochodzenia 23

Plan użycia oddziałów i pododdziałów SZ RP w przypadku wystąpienia sytuacji kryzysowych Zasadniczy dokument stosowanym podczas kryzysów pozamilitarnych, opracowany w Sztabie Gen. WP Plan zawiera procedury, organizację łączności oraz zasady aktywacji SZ. Główne jego załączniki to: Rejestr zagrożeń... (obejmuje analizę i oceną zagrożeń na terenie kraju) plany szczegółowe zarządzania kryzysowego. Plan ten stanowi podstawę do opracowywania planów szczegółowych na każdym szczeblu dowodzenia SZ RP. 47 Elementy planu Każdy z planów szczegółowych posiada określony układ oraz zawiera, w odniesieniu do poszczególnych zagrożeń, następujące elementy: unormowania prawne udziału SZ RP w przeciwdziałaniu zagrożeniu; szczegółową charakterystykę zagrożenia; wykaz zadań realizowanych w sytuacji wystąpienia zagrożenia; procedury aktywacji sił i środków; zabezpieczenie działań sił i środków w sytuacji kryzysowej; zakres współdziałania z układem niemilitarnym; wykazy sił i środków wydzielanych do działań kryzysowych; czasy gotowości do użycia wydzielanych sił i środków. 48 24

Zasady planowania Istotą każdego planu szczegółowego jest adekwatność do zagrożeń oraz określenie efektywnego sposobu wykorzystanie posiadanych sił i środków w sytuacji kryzysowej. Podstawowa procedura działania polega na tym, że przedstawiciel danego szczebla administracji państwowej rejonu, gdzie wystąpiło zagrożenie (zdarzenie), powiadamia ogniwa nadrzędne do szczebla wojewody. 49 Zasady użycia Sił Zbrojnych Wojewoda, poprzez WSzW, powiadamia właściwe dowództwo OW, korpusu lub flotylli oraz składa pisemny wniosek o potrzebie użycia sił i środków SZ. Dowództwa zarządzają przystąpienie do akcji poszczególnych JW. Szef WSzW oraz Dowództwa powołują Grupy Operacyjne, jako swoje organy pomocnicze, do koordynowania przebiegu akcji. 50 25

Tryby wprowadzania do akcji JW Podstawowym - gdy władze lokalne zagrożonego rejonu powiadamiają ogniwa nadrzędne, a te informują określone dowództwo, które zarządza przystąpienie do akcji JW. Alarmowym - w którym dowódca JW (samodzielnie lub na żądanie z terenu) podejmuje decyzję o przystąpieniu do akcji Nakazowym - włączanie się wojska do akcji następuje na podstawie decyzji Ministra ON, na rozkaz szefa Sztabu Generalnego WP lub dowódców określonego szczebla 51 Alarmowa procedura Stosowana podczas gwałtownego rozwoju sytuacji kryzysowej o zasięgu lokalnym Polega na tym, że dowódca JW podejmuje decyzję o przystąpieniu do akcji, a następnie melduje o tym fakcie do dowództwa OW. 52 26

Nakazowa procedura Polega na włączaniu kolejnych JW do akcji na podstawie decyzji Ministra ON lub na rozkaz Szefa Sztabu Gen. WP. Podstawą jest prośba od przedstawicieli MSW lub Plan użycia oddziałów i pododdziałów SZ RP w przypadku wystąpienia sytuacji kryzysowych. Włączanie wyznaczonych JW do akcji może nastąpić także w ramach współdziałania między SzK MON, SZK MON, a Krajowym Centrum Koordynacji Ratownictwa i Ochrony Ludności. Grupy Reagowania Kryzysowego (GRK) wydzielają siły i środki zgodnie z Planem użycia oddziałów i pododdziałów SZ RP w przypadku wystąpienia sytuacji kryzysowych do Wojskowych Zgrupowań Ratowniczych (WZR). Działaniami WZR w terenie kieruje mobilna GO DO 53 Atak terrorystyczny W przypadku ataku terrorystycznego na obiekty naziemne, SZ mogą realizować: bezpośrednie akcje antyterrorystyczne; osłonę rejonu działań i wsparcia oraz izolację rejonu działań. Głównymi siłami do przeciwdziałania zagrożeniom terrorystycznym na morzu są okręty dyżurne, samoloty rozpoznawcze, śmigłowce oraz siły specjalne MW i Grupa Morska (Zespół Bojowy) z jednostki GROM. Zadania antyterrorystyczne mogą być realizowane w portach morskich i na wodach terytorialnych w odniesieniu do wszystkich statków, natomiast na wodach międzynarodowych tylko na statkach pod polską banderą. 54 27

Atak terrorystyczny Do likwidacji skutków ataków terrorystycznych mogą być użyte wyspecjalizowane: 55 jednostki inżynieryjne grupy poszukiwawczo - ratownicze, Chemiczno Radiacyjne Zespoły Awaryjne zespoły rozpoznania biologicznego pododdziały wojskowych straży pożarnych. W zwalczaniu terroryzmu powietrznego zasadniczą rolę odgrywają Siły Powietrzne pełniące dyżur w ramach zintegrowanego systemu obrony powietrznej NATO posiadające możliwości reagowania na zagrożenia związane z terroryzmem powietrznym. Powodzie 56 Celem działania SZ RP w strefach powodzi jest ochrona ludzi, mienia i obiektów przed skutkami przepływu wysokich wód i spływu lodów. Główne działania ratownicze lub prewencyjne w zakresie zwalczania powodzi i zjawisk lodowych realizowane są we współpracy z podmiotami układu pozamilitarnego przez: pododdziały ratownictwa inżynieryjnego specjalistyczne pododdziały wojsk inżynieryjnych 28

Zakres działania w sferach powodzi monitorowanie zagrożeń; zadania poszukiwawczo-ratownicze; ewakuację ludności i jej mienia z terenów zagrożonych i zalanych; dowóz żywności, środków medycznych i sanitarnych, wody pitnej i paszy do rejonów objętych powodzią; przewóz ludności do pracy i dzieci do szkół z rejonów objętych powodzią; prace zabezpieczające, ratownicze i ewakuacyjne przy zagrożonych dobrach kultury; 57 Zakres działania w sferach powodzi naprawę dróg i mostów oraz odbudowa infrastruktury technicznej; współdziałanie w zapewnieniu przejezdności szlaków komunikacyjnych; ochronę wałów przeciwpowodziowych (doraźne umacnianie, uszczelnianie) ochronę mostów, śluz, urządzeń piętrzących wodę i innych budowli hydrotechnicznych; prace minerskie związane z usuwaniem pokrywy lodowej i zatorów lodowych; usuwanie przeszkód piętrzących wodę. 58 29

Zakres działania w sferach powodzi W rejonach objętych powodzią wojska inżynieryjne można także wykorzystać do: budowy dojazdów do obszaru zalewisk; torowania dróg oraz odkopywania zasypanych w osuwiskach; przygotowania punktów ewakuacji ludności i mienia; wydobywania oraz ewakuacji poszkodowanych; odbudowy doraźnej dróg i mostów; budowy i utrzymania lądowisk śmigłowcowych wsparcia logistycznego zespołów ratownictwa. 59 Główne elementy wojsk w akcji przeciwpowodziowej 60 Grupy stałe - organizowane do ciągłej ochrony obiektów i rejonów podczas spływu kry lub wysokich stanów wód; Grupy interwencyjne -organizowane do czasowej ochrony obiektów i rejonów z użyciem materiału wybuchowego Grupy ewakuacyjno ratunkowe - organizowane do ewakuacji ludności oraz mienia z rejonów zagrożonych powodzią; Grupy minerskie na śmigłowcach - organizowane do niszczenia zatorów lodowych przy użyciu MW; Pododdziały odwodowe -organizowane z jednostek wyznaczonych do akcji przeciwpowodziowej lub z innych sił. 30

Możliwość wykorzystania NSR Planując udział wojsk inżynieryjnych w akcjach przeciwpowodziowych, trudno przewidzieć zakres kataklizmu oraz wydzielić odpowiedni potencjał. W początkowym okresie możliwości wojsk są ograniczone. W miarę narastania sytuacji kryzysowej mogą wzrosnąć wskutek powołania żołnierzy Narodowych Sił Rezerwy (NSR). 61 Udział w odbudowie Po zakończeniu akcji o charakterze ewakuacyjno - ratunkowym żołnierze mogą brać udział w usuwaniu skutków powodzi, likwidacji zagrożeń oraz pomocy poszkodowanym. W ramach programu odbudowy wojska inżynieryjne mogą realizować: tymczasową odbudowę dróg i mostów; budowę przepustów; mostów wojskowych z konstrukcji drewnianych i metalowych likwidację osuwisk; odbudowę wałów przeciwpowodziowych; usuwanie zatorów rzecznych oraz odtwarzanie koryt rzek; wyburzanie pozostałości po zniszczonych obiektach; oczyszczanie terenu z amunicji wypłukanej przez wodę; budowę studni rurowych; obsługę dodatkowych źródeł zasilania. 62 31

63 Działanie w strefach katastrof budowlanych i przemysłowych Płynąca woda podczas powodzi, bywa często przyczyną katastrof budowlanych. W aglomeracjach miejskich zakres tego typu zjawisk może być duży. Możliwości działania w takich strefach zależą od sprawnego dotarcia do miejsca realizacji zadania, przygotowania dróg wejścia i rozwinięcia sił i środków ratowniczych oraz ewakuacji poszkodowanych. 64 Działanie w strefach katastrof budowlanych i przemysłowych W celu udzielenia pomocy ludziom znajdującym się w strefach katastrof budowlanych niezbędne jest ich zlokalizowanie w zawalonych obiektach, dostarczenie powietrza, odgruzowanie oraz wydobycie. W przypadkach grubej warstwy gruzu w znacznej odległości od uszkodzonych budowli przygotowuje się tunele. Przy konieczności udzielenia natychmiastowej pomocy poszkodowanym (deficyt powietrza) można wykonać otwory w stropie lub ścianie przy użyciu materiałów wybuchowych. 32

Działanie w strefach skażeń Kilkadziesiąt największych zakładów naszego kraju wykorzystuje w procesie produkcji TŚP, przez co stwarza zagrożenie dla ludności zamieszkującej te rejony. Podczas powodzi może dojść do niekontrolowanego rozprzestrzeniania się tych środków. W przypadku zagrożeń ludności i środowiska, do rozpoznania i likwidacji skutków awarii chemicznych oraz wypadków radiacyjnych, użyte będą specjalistyczne formacje składające się z pododdziałów wojsk chemicznych, inżynieryjnych oraz służby zdrowia 65 Chemiczne i Radiacyjne Zespoły Awaryjne (CHRZA) Przygotowane są do: rozpoznawania i usuwania skutków awarii chemicznych oraz wypadków radiacyjnych w jednostkach organizacyjnych MON, a także udzielania pomocy zakładom produkującym, wykorzystującym lub transportującym TŚP oraz źródła promieniowania jonizującego Są to specjalistyczne formacje pododdziałów wojsk chemicznych, wojsk inżynieryjnych oraz wojskowej służby Zdrowia. Nadzór nad działalnością CHRZA sprawuje Szef Obrony Przed BMR. Na potrzeby SZ RP i wsparcia pozamilitarnych ogniw obronnych, utrzymywane są: Okręgowe ChRZA Wojsk Lądowych, ChRZA Marynarki Wojennej oraz Grupy rozpoznania chemicznego w Siłach Powietrznych. 66 33

Wojskowe ośrodki medycyny prewencyjnej (WOMP) Jednostki pionu sanitamo - epidemiologicznego SZ RP, przygotowane do osłony przeciwepidemicznej i przeciwepizootycznej (zapobieganie chorobom odzwierzęcym) wojsk oraz zabezpieczenia sanitarno - weterynaryjnego. Jako samodzielna jednostka badawczo rozwojowa funkcjonuje Wojskowy Instytut Higieny i Epidemiologii (WIHE), spełniający wiodącą rolę w obronie przed bronią biologiczną oraz określonych działań ochrony radiologicznej i toksykologii. Każdy WOMP posiada mobilny Zespół Rozpoznania Biologicznego, którego zadaniem jest pobieranie próbek materiału zakaźnego bądź podejrzanego, jego zabezpieczenie oraz dostarczenie do laboratorium w celu neutralizacji lub zniszczenia 67 Zadania saperów W ramach oczyszczania terenu z przedmiotów wybuchowych i niebezpiecznych, na podstawie obowiązujących zarządzeń, zadania realizują: minerskie patrole oczyszczania terenu grupy minersko - morskie w przydzielonych rejonach odpowiedzialności Rejony odpowiedzialności patroli pokrywają obszar kraju oraz plaże i wody przybrzeżne Morza Bałtyckiego 68 34

Główne zadania saperów w strefach skażeń torowanie dróg do rejonów skażeń i zniszczeń; odgruzowywanie zniszczeń i wydobywanie poszkodowanych ewakuacja poszkodowanych, mienia i sprzętu technicznego; wykonywanie prac ziemnych w celu ograniczenia lub likwidacji wypływu toksycznych środków przemysłowych do środowiska; prace minerskie w rejonach skażeń 69 Ochrona przeciwpożarowa Przygotowanie wojska w ramach ochrony przeciwpożarowej obejmuje: utrzymanie bezpieczeństwa pożarowego w JW wydzielenie sił i środków SZ RP, głównie z jednostek Wojskowej Ochrony Przeciwpożarowej, do wsparcia Państwowej Straży Pożarnej. 70 35

Akcja odśnieżania Pomoc wojska obejmuje odśnieżanie najważniejszych z punktu widzenia interesów państwa węzłów i stacji kolejowych, dróg publicznych, lotnisk oraz innych ważnych obiektów, które nie mogą być odśnieżone siłami i środkami terenowych organów administracji państwowej, a ponadto: ewakuację pasażerów ze środków komunikacji publicznej; ewakuację mienia z miejsc zagrożonych; zaopatrzenie medyczne gospodarstw odciętych przez śniegi; zaopatrzenie w żywność i wodę. 71 Podsumowanie Obecne uregulowania prawne w zakresie użycia Sił Zbrojnych RP wewnątrz kraju, umożliwiają wydzielenie pododdziałów Wojska Polskiego do podjęcia działań mających na celu przywrócenie bezpieczeństwa publicznego w sytuacji jego zakłócenia oraz sytuacji związanych z zarządzaniem kryzysowym Dotyczy to zwłaszcza sytuacji, w których dochodziłoby do niemożności jego przywrócenia wyłącznie siłami pododdziałów Policji. Siły Zbrojne RP z uwagi na potencjał ludzki i sprzętowy powinny być wykorzystywane w zakresie wsparcia państwa w zapewnieniu porządku wewnątrz kraju oraz w zakresie wzmocnienia instytucji i służb wykonujących zadania na rzecz bezpieczeństwa wewnętrznego obywateli. Zakres ich użycia, a zwłaszcza stosowania siły powinien być jednoznacznie i klarownie uregulowany prawem w jednym akcie prawnym. 72 36

73 Zagadnienia do dyskusji Istota Sił Zbrojnych RP Historyczne uwarunkowania i dylematy użycia SZ w systemie zapewnienie bezpieczeństwa wewnętrznego Zasady wsparcia przez Siły Zbrojne działań Policji Zadania Sił Zbrojnych w zarzadzaniu kryzysowym Dziedziny wsparcia udzielanego przez Siły Zbrojne 74 Literatura do wykładu Tomasz Ciszewski, UDZIAŁ SIŁ ZBROJNYCH RZECZYPOSPOLITEJ W ZAPOBIEGANIU ORAZ USUWANIU SKUTKÓW ZAGROŻEŃ NIEMILITARNYCH, ZESZYTY NAUKOWE WSOWL, Nr 2 (160) http://geopolityka.net/rola-sil-zbrojnych-rp-w-zapewnieniubezpieczenstwa-wewnetrznego/ 37

75 Pytania? www.amarjanski.san.edu.pl 38