Rzeki łączą narody. Fundusz Małych Projektów. Sąsiedzi w działaniu

Rzeki łączą narody Upės jungia tautas Rivers link nations Fundusz Małych Projektów Sąsiedzi w działaniu 1

Folder został wydany w ramach projektu Rzeki łączą narody. Wspólne problemy, wspólne rozwiązania promocja szlaków wodnych Litwy i Polski. Projekt jest współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Funduszu Małych Projektów Programu Współpracy Transgranicznej Litwa Polska 2007 2013. Projekt jest realizowany w ramach Celu 3: Europejska Współpraca Terytorialna. Partnerzy Projektu: Gmina Pisz, Gmina Nowogród, Gmina Zbójna, Samorząd Rejonu Alytus. Celem projektu Rzeki łączą narody. Wspólne problemy, wspólne rozwiązania promocja szlaków wodnych Litwy i Polski jest wspólne promowanie przygranicznych szlaków wodnych: szlaku PISA NAREW w Polsce i szlaku NIEMEN na Litwie. Informacinis leidinys išleistas projekto Upės jungia tautas. Bendros problemos, bendri sprendimai Lietuvos ir Lenkijos vandens telkinių garsinimas pagrindu. Projektas finansuojamas Regioninės Plėtros Europos fondo lėšomis pagal Europos teritorinio bendradarbiavimo tikslo Lietuvos ir Lenkijos bendradarbiavimo per sieną programos 2007-2013 3 tikslą: Europos Sąjungos teritorinis bendradarbiavimas. Projekto partneriai: Pišo Gmina (Gmina Pisz), Novogrodo Gmina (Gmina Nowogród), Zbojna Gmina (Gmina Zbójna), Alytaus rajono savivaldybė. Projekto Upės jungia tautas. Bendros problemos, bendri sprendimai Lietuvos ir Lenkijos vandens telkinių garsinimas tikslas - garsinti projekte dalyvaujančių šalių pasienyje esančius vandens telkinius: PISA-NAREV (PISA-NAREW) upių intakus Lenkijoje ir NEMUNO upės intakus Lietuvoje. This brochure was issued as part of the project entitled Rivers link nations. Common problems, common solutions promotion of the waterways of Lithuania and Poland. The project is co-financed by the European Regional Development Fund, under the Crossborder Co-operation Programme Lithuania- Poland 2007-2013, Objective 3: European Territorial Cooperation Programmes. Project Partner: Municipality of Pisz, Municipality of Nowogród, Municipality of Zbójna, Local Government of the Alytus Region. The aim of the project entitled Rivers link nations. Common problems, common solutions promotion of the waterways of Lithuania and Poland is the joint promotion of border waterways: the PISA-NAREW route in Poland and the NEMAN route in Lithuania. Fundusz Małych Projektów Sąsiedzi w działaniu 3

SZLAK WODNY PISA NAREW PISA i NAREW to rzeki tworzące niezwykle atrakcyjny turystyczny szlak wodny Polski Północno-Wschodniej. Jest to jednocześnie szlak tranzytowy łączący Wisłę z Krainą Wielkich Jezior Mazurskich. Obie rzeki należą do największych rzek nizinnych w Polsce. Szlak PISA NAREW to odcinek 120 km. Składa się nań rzeka PISA (80 km) oraz fragment rzeki NAREW od ujścia Pisy w Nowogrodzie do miasta Ostrołęka (40 km). Szlak PISA NAREW prowadzi przez obszary cenne przyrodniczo. Należą do nich: Puszcza Piska (drugi pod względem wielkości kompleks leśny w Europie) Czartoryskie Jałowce (ok. 180 ha porośniętych tylko jałowcami o różnej wielkości). Atrakcje szlaku wodnego PISA NAREW są wzbogacone przez coraz lepiej funkcjonującą i coraz bardziej urozmaiconą ofertę kulturową regionu. Szlak ten łączy ze sobą cztery tradycje: Mazur, Kurpiów, Podlasia i Mazowsza. W rozwój projektu PISA NAREW zaangażowane są cztery samorządy: Gmina Pisz www.pisz.pl Gmina Nowogród www.nowogrod.com Gmina Zbójna www.zbojna.powiatlomzynski.pl Miasto Ostrołęka www.ostroleka.pl www.pisa-narew.eu PISA Rzeka Pisa wypływa z jeziora Roś, znajdującego się w gminie Pisz, i płynie przez wschodnią część Puszczy Piskiej oraz Równinę Kurpiowską, po czym wpada do Narwi jako prawy dopływ w okolicach Nowogrodu. Rzeka ma długość ok. 80 km. Łączy Krainę Wielkich Jezior Mazurskich z Wisłą. Jest typową rzeką nizinną. Ze względu na swoją głębokość (na nurcie ponad 1 m), jest rzeką żeglowną. Na całym odcinku wije się i silnie meandruje, można także zaobserwować charakterystyczne elementy krajobrazu nadrzecznego: łachy piaskowe oraz urzekające starorzecza. Szlak łatwy, nieuciążliwy. Ciekawostką jest, iż jest to jedyna rzeka w tej części Europy, która płynie od początku do końca w kierunku południowym. Nazwa rzeki pochodzi od wyrazu pisa, co oznaczało w języku Prusów bagno, błoto. NAREW Rzeka Narew to jedna z głównych rzek Polski. Jest największym prawostronnym dopływem Wisły. Płynie od Podlasia na Mazowsze. Początek swój bierze we wschodnim krańcu Puszczy Białowieskiej, na terenie Białorusi. Od źródeł do ujścia do Wisły w Nowym Dworze Mazowieckim liczy 484 km (z tego w Polsce 448,1 km). Szerokość Narwi dochodzi do ok. 90 m, a jej średnia głębokość wynosi 1,5 m. Narew jest typową rzeką nizinną o bardzo niewielkim spadku i łagodnym nurcie. Tworzy rozległe powierzchnie bagien, błot i torfowisk. Ma liczne zakola, nieraz bardzo ostre. Szczyci się wysokim stopniem czystości. Jako jedna z nielicznych zachowała naturalny charakter prawie na całej długości. Ze względu na jej bardzo dobre zagospodarowanie (najlepiej zagospodarowany szlak wodny Mazowsza), na odcinku od Łomży w dół nadaje się do spływów żeglarskich i kajakowych. Narew jest jedynym w Europie i jednym z trzech na świecie przykładów rzeki anastomozującej, czasami zwanej rzeką warkoczową (płynie siecią rozgałęziających i łączących się koryt). Jej nazwa pochodzi od słowa nur, które w języku praindoeuropejskim oznaczało wodę lub rzekę. PISOS NAREVO UPIŲ VANDENS TAKAS PISOS ir NAREVO /PISA, NAREW/ upės tai upės, sukuriančios nepaprastai puikią turistinę Šiaurės-Rytų Lenkijos vandens trasą. Tuo pačiu jos sudaro tranzitinį vandens taką, jungiantį Vislos upę su Didžiųjų Mozūrų Ežerų Kraštu. Abi upės priklauso didžiausių Lenkijos žemumos upių skaičiui. Trasa PISA NAREVO, kuri tęsiasi 120 km., sudaryta iš PISOS upės (80 km) ir dalies NAREVO upės nuo Pisos upės ištakos Novogrode iki Ostrolenkos /Ostrołęka/ (40 km). Ši trasa veda per gamtos lobynų plotus. Prie gamtos lobių priskiriami: Pisko Giria /Puszcza Piska/ (antras pagal dydį miškų kompleksas Europoje), Čartoryskių Kadagynai/Czartoryskie Jałowce/ (apie 180 ha apaugę vien tik įvairių dydžių kadagiais). PISOS-NAREVO upių vandens tako atrakcijos praturtintos vis tobuliau veikiančiais ir kaskart turtingesniais regiono kultūros pasiūlymais. Šis takas tarpusavyje vienija keturias etnokultūros tradicijas: Mozūrų, Kurpių, Podlasio ir Mazovšės. Turizmo PISOS-NAREVO upėmis populiarinimo ir maršrutų jomis viešinimo projekto įgyvendinime dalyvauja keturios savivaldybės: Pišo Gmina www.pisz.pl Novogrodo Gmina www.nowogrod.com Zbojna Gmina www.zbojna.powiatlomzynski.pl Ostrolenkos Miestas www.ostroleka.pl www.pisa-narew.eu 4

PISOS UPĖ Pisos /Pisa/ upė išteka iš Ros /Roś/ ežero, esančio Pišo gminoje, teka per rytinę Pisko Girios dalį bei Kurpiovsko Lygumą ir kaip dešinysis intakas Novogrodo apylinkėse įteka į Narevo upę. Upė, kurios ilgis siekia apie 80 km, jungia Mozūrų Didžiųjų Ežerų Kraštą su Vislos upe. Tai tipiškas žemupys. Dėl savo vagos gilumo (tėkmės vietoje virš 1 m), joje gali plaukioti jachtos. Upės dugnas smėlingas, vaga smarkiai meandruoja. Plaukiant upe galima stebėti būdingus pakrančių peizažo elementus: smėlio užutekius ir kerinčius senovinius upės vingius. Taku lengva keliauti, kelionė nevargina. Reikšminga tai, jog tai yra vienintelė upė šioje Europos dalyje, kuri nuo pradžios iki galo teka pietų kryptimi. Upės pavadinimas kilęs iš žodžio pisa, kas Prūsų kalboje reiškia klampynė, pelkė. NAREVO UPĖ Narevo upė - tai viena pagrindinių Lenkijos upių, esanti didžiausiu dešiniuoju Vislos upės intaku. Ji teka nuo Podliasio į Mazovšį. Jos tėkmė prasideda rytiniame Bialoviežo Girios krašte, Baltarusijos teritorijoje. Nuo ištakos iki įtekėjimo į Vislos upę Novy Dvor Mazoviecki /Nowy Dwór Mazowiecki/ vietovėje tęsiasi 484 km (tame tarpe Lenkijoje 448,1 km). Narevo upės plotis siekia apie 90 m, o jos vidutinis gylis yra 1,5 m. Narevo upė sudaro tipišką žemupį su labai nedideliu nuolydžiu ir lengvu tekėjimu. Aplink upę susidarę plačios klampynių, pelkių ir durpynų teritorijos. Upė turi daugybę užuolankų, kartais net labai aštrių. Vertinama dėl didelio vandens švarumo laipsnio. Kaip viena iš nedaugelio, ji išlaikė natūralų pobūdį beveik per visą ilgį. Atsižvelgiant į labai gerą sutvarkymą (geriausiai įkurtas vandens takas Mazovšės teritorijoje), trasos atkarpa nuo Lomžės žemyn, tinka plaukiojimui jachtomis ir baidarėmis. Narevo upė yra vienintelė Europoje ir vienu iš trijų pasaulinio mąsto anastomuojančios upės pavyzdžių, kartais vadinama supintos kasos upe (teka išsisklaidančių ir vėl besijungiančių vagų tinkle). Jos pavadinimas kilęs iš žodžio nur, kuris pro-indų-europiečių kalboje reiškė vanduo arba upė. THE PISA NAREW WATERWAY PISA and NAREW are rivers forming an unusually attractive tourist water trail in north-eastern Poland, which is also a transit route, joining the Vistula River with the Great Mazurian Lakes. Both rivers are among the longest rivers in Poland. The PISA NAREW trail is a 120 km-long section. It consists of the PISA River (80 km) and a fragment of the NAREW River from the Pisa estuary in Nowogród to the town of Ostrołęka (40 km). The PISA NAREW waterway leads through high value natural areas. They include: The Piska Primeval Forest (the second largest forest complex in Europe), Czartoryskie Junipers (about 180 ha covered only by juniper bushes of various size). The attractions of the PISA NAREW waterway are complemented by the cultural offer of the region, which is continuously expanding and improving. This trail is a link joining the traditions of four regions: Masuria, Kurpie, Podlasie and Mazovia. Four local governments are involved in the development of the PISA NAREW project: The Municipality of Pisz www.pisz.pl The Municipality of Nowogród www.nowogrod.com The Municipality of Zbójna www.zbojna.powiatlomzynski.pl The town of Ostrołęka www.ostroleka.pl www.pisa-narew.eu PISA The Pisa River flows from Roś Lake, situated in the Municipality of Pisz, through the eastern part of the Piska Primeval Forest and the Kurpie Plain, and discharges into the Narew River as its right tributary near Nowogród. The river is about 80 km long and joins the Great Mazurian Lakes with the Vistula River. It is a typical lowland river whose depth (over 1 m of current) makes it a navigable river which winds and meanders along its entire length. It is also characterized by distinctive elements of riverside landscape: sandbanks and enchanting old river-beds. The trail is easy and does not require great effort. An interesting point to note is that the Pisa River is the only river in this part of Europe that flows southwards from its beginning to the end. The name of the river originates from the word pisa, which in the Prussian language meant bog or mud. NAREW The Narew River is one of the main Polish rivers. It is the largest right-site tributary of the Vistula. The Narew flows from Podlasie to Mazovia. It has its source in the eastern end of the Białowieża Primeval Forest, in the territory of Belarus. From its source to its intake to the Vistula River at Nowy Dwór Mazowiecki, it measures 484 km (448.1 km is in Poland). The width of the Narew River is up to 90 m and its average depth is 1.5 m. The Narew River is a typical lowland river with a very low gradient and gentle current. It creates vast areas of swamps, marshes and peat bogs and has numerous, sometimes very sharp, bends. The river is known for its high degree of purity. Like few other rivers, it has preserved its natural character along much of its length. Due to its good development (as the best-developed water trail of the Mazovia region), it is perfect for sailing and canoeing from Łomża downwards. The Narew is the only river in Europe and only one of three rivers in the world which are examples of an anastomosing river, also known as a braided river (flowing through a network of branching and connecting channels). Its name is derived from the word nur, which in the Pre-Indo European language denoted water or river. 5

6 NarewPisa

Narew7

8 Vandens kelias Žalčio kelias. Lietuviai Nemuną vadina upių tėvu. Senosios lietuvių religijos laikais prie šios upės buvo deginami aukurai, ruseno šventoji ugnis, aplink ją esantis miškas buvo laikomas šventu. Keliaujant Nemuno upe galima aplankyti įdomias Alytaus krašto istorines vietas, architektūros paminklus, susipažinti su vietos gyventojais. Nemunas driekiasi Raitininkų, Nemunaičio, Alytaus, Punios seniūnijose. Keliaudami šia trasa aplankysite Nemunaičio miestelį, Alytų, Punią, Rumbonis, aplink Nemuną esančius kitus lankytinus objektus, galėsite pramogauti nuotykių parke, pailsėti kaimo turizmo sodybose. Daugiau informacijos http://www.arsa.lt/zalciokelias/ Nemunas laukia Jūsų! Droga wodna (Žalčio kelias). Litwini nazywają Niemen ojcem rzek. W pradawnych czasach nad tą rzeką składano ofiary na ołtarzach, podtrzymywano niegasnący święty ogień, a las roztaczający się wokół był uznawany za święty. Dziś, podróżując rzeką Niemen, można zwiedzić ciekawe miejsca związane z historią krainy alytuskiej, pomniki architektoniczne, zapoznać się z mieszkańcami. Wzdłuż Niemna leżą starostwa: alytuskie, punios, raitininku, nemunaiczio. Podróżując tą trasą można podziwiać nadniemeńskie miasteczka, takie jak Alytus, Punia, Rumbonis. Nad Niemnem położone są także inne obiekty godne zwiedzenia. Można tam przyjemnie spędzić czas w parku rekreacyjno-sportowym lub odpocząć w którymś z gospodarstw agroturystycznych. Więcej informacji można uzyskać na stronie: http:// www.arsa.lt/zalciokelias/ Niemen czeka na Państwa! Žalčio kelias waterway. The Neman is called the father of rivers by Lithuanians. In ancient times, according to the ancient Lithuanian religion, it was here, on this river, that people offered sacrifices on altars and kept a holy fire burning continually and the surrounding forest was regarded as sacred. Currently, when travelling along the Neman River, you can visit interesting historical places of the Alytus region, admire its architectural monuments and get to know its inhabitants. Numerous districts stretch along the Neman: Raitininku, Nemunaiczio, Alytus or Punios. While travelling along this route, you can admire towns located on the Neman, such as: Alytus, Punia and Rumbonis. There are also many buildings worth visiting along the way and you can spend a great time at a recreation or sports park or relax at an agritourism farm. More information at: http://www.arsa.lt/zalciokelias/ The Neman is waiting for you!

Niemen9

PISZ Zapraszamy na Mazury! Pisz to urocze miejsce na Mazurach. Leży nad jeziorem Roś i rzeką Pisą. Wśród jedenastu jezior w pobliżu naszego miasteczka króluje jezioro Śniardwy największe w Polsce. Ze względu na swoją lokalizację Pisz nazywany jest Bramą Mazur, tu bowiem rozpoczyna się szlak żeglugi Wielkich Jezior Mazurskich. Rozciągająca się wokół Puszcza Piska nieustannie zachwyca bogactwem natury i pierwotną dzikością. Niewiele zostało w Piszu z zamierzchłych czasów: fundamenty zamku krzyżackiego, kilka zabytkowych kamienic, uroczy kościół św. Jana Chrzciciela, neogotycki ratusz. Nazwa miasta, podobnie jak rzeki Pisy, nad którą leży, jest pochodzenia pruskiego i wywodzi się od wyrazu pisa, co oznaczało bagno. Natomiast wzniesiony nad Pisą zamek krzyżacki otrzymał nazwę Johannisburg. Pierwszy przywilej dotyczący osady, która powstała wokół zamku, nadano w 1367 roku. Prawa miejskie otrzymał Pisz w 1645 roku i formalnie przyjął nazwę od zamku. Miejscowi Mazurzy nazywali miasto Jańsborkiem i nazwa w tej formie przetrwała aż do 1946 r. 10

PIŠAS (PISZ) Kviečiame aplankyti Mozūrijos kraštą! PIŠAS jauki vietovė Mozūrijoje, išsidėsčiusi šalia Ros (Roś) ežero ir Pisos upės. Iš vienuolikos šalia miestelio esančių ežerų išsiskiria Sniardvos (Śniardwy) ežeras didžiausias ežeras Lenkijoje. Todėl dėl šios ežero kaimynystės Pišas yra vadinamas Mozūrų vartais, nes čia prasideda plaukiojimo po Didžiuosius Mozūrijos ežerus maršrutas. Pišą supa Pišo giria (Puszcza Piska), nepaliaujanti žavėti gamtos ir pirmykštės civilizacijos lobynais. Nedaug kas iš senųjų laikų išliko Pišo vietovėje: kryžiuočių pilies fundamentai, keletas architektūrinių pastatų paminklų, žavi Šv. Jono Krikštytojo bažnyčia, neogotikinio stiliaus rotušė. Miesto pavadinimas kildinamas iš prūsų kalbos, iš žodžio pisa, kuris reiškė pelkyvietė. Gyventojai perėmė šį pavadinimą iš Ros (Roś) ežero ištekančios ir pelkėtomis pakrantėmis pasižyminčios upės pavadinimo. Šalia Pisos upės pastatyta kryžiuočių pilis buvo pavadinta Johannisburg. Pirmoji privilegija, susijusi su gyvenvietės įsikūrimu prie pilies, buvo suteikta 1367 metais. Miesto teises Pišas įgavo 1645 metais ir formaliai perėmė pilies pavadinimą. Vietiniai Mozūrijos krašto gyventojai miestą vadino Jansborku (Jańsbork) ir toks pavadinimas išliko net iki 1946 m. 12

PISZ [pi ] Welcome to Mazury! PISZ is a charming place in Mazury. It is located on Lake Roś and the Pisa River. Lake Śniardwy, the largest lake in Poland, is the most remarkable of eleven lakes situated in the vicinity of our town. Due to its location, Pisz is sometimes called the Gateway to Mazury, because it is here that the sailing trail of Great Mazurian Lakes begins. Pisz is surrounded by the Piska Primeval Forest, which enchants visitors with its natural abundance and untouched wilderness. There are a few remains of the distant past in Pisz: the foundations of a Teutonic castle, a few historic tenement houses, the beautiful St. John the Baptist Church and a neo-gothic town hall. The name of the town is of Prussian origin and derives from the word pisa, which meant swamp. Inhabitants of the town adopted this name after the river of boggy banks flowing from Lake Roś. The Teutonic castle erected on the Pisa River was given the name of Johannisburg. The first privilege concerning the settlement created around the castle was granted in 1367. Pisz was granted municipal rights in 1645 and formally assumed the name of the castle. Local Mazurians called the town Jańsbork, and the name in this form was preserved until 1946. 13

16 Gmina Nowogród

NOWOGRÓD - czarowne miejsce na ziemi Gmina Nowogród leży w zachodniej części województwa podlaskiego, w powiecie łomżyńskim. Znaczną część gminy stanowi Obszar Chronionego Krajobrazu Równiny Kurpiowskiej i Doliny Dolnej Narwi. Największą atrakcją w Nowogrodzie jest Skansen Kurpiowski położony na wprost ujścia Pisy do Narwi. Skansen powstał w 1927 roku. Są tu 23 budynki z wyposażeniem oraz kilkadziesiąt obiektów tzw. małej architektury. Na terenie skansenu znajdują się też pozostałości średniowiecznego grodu Piastów mazowieckich. Dzisiejszy Nowogród jest przede wszystkim mekką dla turystów i mieszkańców dużych aglomeracji spragnionych obcowania z nieskażoną przyrodą. Wspaniałe starorzecza Narwi i Pisy oraz obie rzeki dostarczają niezwykłych wrażeń i przeżyć. Czarowne widoki, cisza przerywana jedynie głosami ptaków i pluskiem wody, koją skołatane nerwy, skłaniają do wyciszenia, do całkowitego wyluzowania. W widłach Pisy i Narwi Położenie nad Pisą i Narwią sprzyja rozwojowi turystyki wodnej, zwłaszcza kajakarstwa. Wspaniałych wrażeń dostarcza wyprawa gondolami z Łomży do Nowogrodu. Miłośnicy militariów mogą przejść szlakiem schronów bojowych SGO Narew od Nowogrodu przez Szablak do Łomży. Między Nowogrodem i Szablakiem są znakomite warunki do uprawiania paintballu. Narew, Pisa i starorzecza stanowią raj dla wędkarzy; ryby biorą tu prawie zawsze. Zdarza się czterdziestokilogramowy sum, rzadka brzana, węgorz, jaź. Jesień, to czas grzybobrania, a grzybów ci u nas dostatek. Po wędkowaniu i grzybobraniu zapraszamy na psiwo kozicowe, parzaki i rejbak, które usuną zmęczenie i wzmogą siły witalne. 17

NOVOGROD (NOWOGRÓD) KERINTI VIETA ŽEMĖJE Novogrodo Gmina išsidėsčiusi vakarinėje Podlasko vaivadijos dalyje, Lomžos apskrityje (poviate). Didesnę gminos dalį užima Kurpiovskos Lygumos ir Žemutinės Narevo Slėnio Ploto Draustinis. Didžiausia Novogrodo įžymybė yra senovinis Kurpių architektūrinių paminklų ansamblis (Skansen Kurpiowski), išsidėstęs pagal Pisos upės intaką į Narevo upę. Ansamblis, kuris statytas 1927 metais, sudarytas iš 23 įrengtų pastatų ir kelių dešimčių, taip vadinamų, mažosios architektūros objektų. Senovinių Kurpių architektūrinių paminklų ansamblio teritorijoje dar randami Mazoviecko Didikų (Piastów mazowieckich) viduramžių miesto likučiai. Šiandininis Novogrodas tai visų pirma turistų ir bendravimo su neužteršta gamta išsiilgusių žmonių lankymosi vieta. Puikūs senovinių Narevo ir Pisos upių vingiai suteikia nuostabių įspūdžių ir išgyvenimų. Nuostabūs vaizdai, tyla, kurią pertraukia tik paukščių čiulbėjimas ir vandens čiurlenimo garsai, veikia raminančiai, mažina jaudulį, žadina palaimos ir visiško atsipalaidavimo jausmus. Pisos ir Narevo upių išsišakojimas Pisos ir Narevo upių apylinkės skatina vandens turizmo vystymą, ypatingai plaukiojimą baidarėmis. Puikių įspūdžių suteikia plaukiojimas gondolomis nuo Lomžos iki Novogrodo. Karo laikų įdomybių mėgėjai gali pakeliauti SGO Narew kovinių bunkerių keliu, išsitęsusiu nuo Novogrodo per Šablaką (Szablak) iki pat Lomžos. Tarp Novogrodo ir Šablako rasite puikias sąlygas pažaisti paintball žaidimą. Narevo, Pisos upės ir senovinių upių vingiai tai tiesiog rojus meškeriotojams; čia žuvys kimba beveik visuomet. Galima pagauti net iki 40 kilogramų šamą, retai sutinkamą ūsorių, ungurį, menkę. Rudens metu čia pilna grybų ir yra puiki galimybė pagrybauti. Pameškeriojus ir pagrybavus turistai ir regiono svečiai kviečiami paskanauti regioninių patiekalų: psiwo kozicowe, parzaki ir rejbak, pukiai nuimančių nuovargį ir atstatančių gyvybines jėgas. 18

NOWOGRÓD an enchanting place on earth The Municipality of Nowogród is situated in the western part of the Podlasie Province, in the Łomża District. The Landscape Protection Area of the Kurpie Plain and the Lower Narew Valley makes up a large part of the municipality. The greatest attraction in Nowogród is the Kurpie Open- Air Ethnographic Museum, located directly opposite the Pisa estuary on the Narew River. The Museum was founded in 1927. It includes 23 furnished buildings and a few dozen so-called landscaping elements. The remains of the medieval stronghold of the Mazovian Piasts are situated within the borders of the Open-Air Ethnographic Museum. Today, Nowogród is a Mecca for tourists and city dwellers yearning to commune with pristine nature. The gorgeous old river-beds of the beautiful Narew and Pisa rivers provide visitors with unforgettable impressions and experiences. Enchanting views and a silence interrupted only by bird calls and rippling of water, can sooth troubled nerves and provide a feeling of calm, felicity and total relaxation. At the fork of the Pisa and Narew Rivers Nowogród s location on the Pisa and the Narew rivers favours the development of water tourism, particularly canoeing. A journey by gondola from Łomża to Nowogród can also provide wonderful experiences. Military history enthusiasts can walk along the route of combat bunkers of the Narew Independent Operational Group, from Nowogród through Szablak to Łomża. The area between Nowogród and Szablak is a perfect location for practicing paintball. The Narew and Pisa rivers and their old riverbeds are a paradise for anglers, as the fish are almost always biting here you can catch a 40-kilogram European catfish, rare barbel, eel or ide. Autumn is the season for mushroom picking, and mushrooms can be found here in abundance. After fishing and mushroom picking, you can enjoy our local delicacies: psiwo kozicowe (juniper beer), parzaki (steamed dumplings) and rejbak (potato and sausage cake), which will remove fatigue and revitalise you. 21

GMINA ZBÓJNA Jest to gmina o wiejskim charakterze. Ma powierzchnię 18 577 ha i leży przy drodze wojewódzkiej nr 645 Łomża Myszyniec Olsztyn, wśród lasów Kurpiowskiej Puszczy Zielonej. Jej atutem jest czyste, nieskażone środowisko. Na terenie gminy i w jej bezpośrednim sąsiedztwie znajduje się 5 rezerwatów przyrody z wieloma gatunkami roślin i zwierząt podlegających ochronie. Można tu podpatrywać jelenie, łosie, dziki, bobry, spotkać bociana czarnego, puchacza, kraskę, orlika krzykliwego. Szczególną atrakcją Gminy Zbójna jest meandrowy szlak wodny rzeki Pisy, wiodący z Krainy Wielkich Jezior Mazurskich. Przez teren gminy przepływa również rzeka Narew i rzeka Szkwa. Cały obszar gminy należy do strefy chronionego krajobrazu. Zadecydowała o tym wysoka lesistość 48 proc., przekraczająca swym obszarem średnią krajową (28 proc.). W lasach można wędrować, jeździć na rowerze, a kręta rzeka Pisa to raj dla kajakarzy, którym szczególnie poleca się odpoczynek na Jazowej Górze między Dobrym Lasem a Jurkami. Szlak ten przeznaczony jest dla osób szukających ciszy, kontaktu z naturą i folklorem kurpiowskim. Wieś Dobry Las zachęca niepospolitymi urokami krajobrazu. Warto wybrać się tu na wycieczkę czy dłuższy wypoczynek, by bez pośpiechu podziwiać okolice. Pagórkowaty teren, pokryty gęstymi sosnowymi lasami, wieś z drewnianymi domami, kapliczki rozsiane przy drogach, a w dole kręta wstęga rzeki Pisy, dostarczają wielu wspaniałych wrażeń. Gmina Zbójna ma silne związki z tradycją kurpiowską. Zabytki ludowej architektury są rozsypane po całej gminie: w każdej wsi znajdzie się kurpiowskie chaty pod strzechą. W Dobrym Lesie i w Kuziach kościoły drewniane, a w Zbójnej parafialny kościół murowany są zabytkami architektury sakralnej na Kurpiach. 22

Gmina Zbójna 23

24 Zbojna Gmina (Gmina Zbójna) tai kaimo tipo gmina, kurios plotas - 18.577 ha. Ji įsikūrusi vaivadijos kelio Nr. 645 atkarpoje Lomža Myšyniec - Olštynas (Łomża Myszyniec Olsztyn), besidriekiančioje tarp Kurpių Žaliosios Girios (Kurpiowskiej Puszczy Zielonej) miškų. Zbojna Gminos sėkmės garantas- švari, neužteršta aplinka. Gminos teritorijoje ir gretimoje kaiminystėje yra 5 gamtos rezervatai, kuriuose randama daug saugomų augalų ir gyvūnų rūšių. Čia galima stebėti ir grožėtis elniais, briedžiais, šernais, bebrais, sutikti juodąjį gandrą, didįjį apuoką, žalvarnį, mažąjį erelį rėksnį. Ypatingu Zbojna Gminos turtu laikomas meandrinis Pisos upės vandens takas, pirmaujantis tarp Didžiųjų Mozūrijos krašto ežerų. Gminos teritoriją kerta Narvės (Narew) ir Škvos (Szkwa) upės. Visa gminos teritorija priskiriama saugiai kraštovaizdžio zonai. Lemiamu rodikliu čia laikomas didelis miškų skaičius 48%, savo teritorijos dydžiu viršijantis vidutinį šalies rodiklį (28 %). Miškuose malonu pasivaikščioti, važinėtis dviračiu, o vingiuota Pisos upė yra tikras baidarininkų rojus, kuriems siūloma pailsėti ant Jazovos Kalno (Jazowa Góra) tarp Gerojo Miško (Dobry Las) ir Jurkų (Jurki). Šis turistinis takas skirtas asmenims, ieškantiems tylos, ryšio su gamta ir kurpių folkloru. Nekasdienio kraštovaizdžio žavesį skleidžia Gerojo Miško kaimelis (wieś Dobry Las). Čia verta atvykti pasivaikščioti ir trumpam, ir ilgesniam laikotarpiui, kad neskubant būtų galima pasigrožėti apylinkėmis: kalvota teritorija, padengta tankiais pušų miškais, kaimu su mediniais nameliais, arti kelių išbarstytomis koplytėlėmis, apačioje vinguriuojančia Pisos upės juosta, suteikiančia daugybę nuostabių įspūdžių. Zbojna Gmina jaučiamas itin stiprus ryšys su Kurpių tradicijomis. Liaudies architektūros paminklai išbarstyti po visą gminą, kiekviename kaime rasime kurpiškas šiaudiniais stogais dengtas trobas. Kurpių krašto sakralinės architektūros paminklai tai Gerajame Miške (Dobry Las) ir Kuzuose (Kuzy) stovinčios medinės bažnyčios ir Zbojnos parapijos mūrinė bažnyčia.

The Municipality of Zbójna is a municipality of a rural nature with an area of 18,577 ha located on provincial road No. 645 Łomża Myszyniec Olsztyn, which runs through the Kurpie Green Forest. The attraction of Zbójna Municipality is its clean, unpolluted environment. Five nature reserves with numerous species of protected plants and animals are located within the boundaries of the municipality and in its direct vicinity. Here you can observe and admire deer, elk, boars and beavers, as well as black storks, eagle owls, the European roller and the lesser spotted eagle. A unique resource of Zbójna Municipality is a meandering water trail of the Pisa River, leading from the Land of the Great Mazurian Lakes. Other rivers flowing through the municipality are the Narew and Szkwa Rivers. The entire area of the municipality belongs to a protected scenery zone. The zone has been created because of its high afforestation level (48%), which exceeds the average for Poland (28 %). Forests are perfect for walking and biking and the winding Pisa River is a paradise for canoeists, who are particularly advised to take a break on Jazowa Góra hill between Dobry Las and Jurki. This trail is intended for persons seeking peaceful silence and solitude with nature and Kurpie folklore. The village of Dobry Las offers an exceptionally charming landscape. It is worth going here for a trip or for a longer stay, to admire the vicinity without any rush. Hilly areas, covered with dense pine forests, a village with wooden houses, chapels scattered along the roads and the winding ribbon of the Pisa River below all provide plenty of great scenery. Zbójna Municipality is strongly related to the Kurpie tradition. Monuments of folk architecture are scattered all over the municipality, since every village prides itself with Kurpie thatched cabins. Monuments of sacral architecture in the Kurpie region include the wooden churches in Dobry Las and in Kuzie, and a brick parish church in Zbójna. 27

28 Alytaus rajonas

Alytaus rajonas čia gera gyventi! Alytaus rajonas turtingas savo gamtos grožiu, garbinga praeitimi ir modernia šiandiena, įsikūręs gražiame pietų Lietuvos kampelyje. Čia teka didžiausia šalies upė Nemunas, tyvuliuoja daugiau kaip 70 ežerų. Rajono teritorija yra 1411 kvadratinių kilometrų, ją sudaro vienuolika seniūnijų. 2010 m. Alytaus rajone gyveno daugiau nei 30 tūkst. gyventojų. Miestai, miesteliai ir kaimai, priklausantys Alytaus rajonui, savo istoriją skaičiuoja nuo senų laikų. Kai kurių praeitis siekia ne vieną amžių. Simnas, Daugai, Butrimonys ir Punia buvo žinomi Lietuvos didžiųjų kunigaikščių ir Lenkijos karalių dvaruose. Rajoną pelnytai galime vadinti Dzūkijos krašto kultūros ir istorijos lopšiu. Šimtamečiai miškai, daugybė ežerų ir upių, piliakalnių, bažnyčių visa tai liudija garbingą Alytaus rajono praeitį. Čia yra nemažai saugomų teritorijų. Renovuotos mokyklos, laisvalaikio salės, milijoninės vietos valdžios investicijos į krašto infrastruktūrą, vandentvarką, žemės ūkį, kaimo turizmą, švietimą, kultūrą tuo šiandien gyvena Alytus rajonas ir jo gyventojai. Valstybinių švenčių minėjimai, Joninės, Kaziuko mugė, Grybų šventė, baidarių regata Didžiulio ežere, amatų mugės, naujai įrengti paplūdimiai ir poilsio parkai, aktyvaus poilsio mėgėjams įrengtos uždaros kartingų ar atviros motokroso trasos, skrydžiu virš Nemuno upės nutiestu lynu garsėjantis nuotykių parkas Alytaus seniūnijoje - tai tik nedidelė dalis tos kultūros ir aktyvaus laisvalaikio praleidimo galimybių, kurias savo gyventojams ir svečiams siūlo Alytaus rajonas. Tačiau didžiausias šio krašto turtas - jo žmonės. Nuoširdūs, vaišingi, atviri ir svetingi dzūkai mielai užkalbins, į svečius pakvies, kaimiškomis vaišėmis stalą nuklos. 29

Jak wspaniale jest mieszkać w rejonie alytuskim! Ziemia ta, położona w pięknym zakątku południowej Litwy, charakteryzuje się niezwykłym bogactwem przyrody, chlubi się swoją przeszłością i podąża za nowoczesnością. Właśnie tędy przepływa największa litewska rzeka Niemen, w otoczeniu ponad 70 jezior. Powierzchnia rejonu to 1411 km 2, podzielone na jedenaście starostw. W 2010 r. żyło tu ponad 30 tysięcy mieszkańców. Przeszłość miast, miasteczek i wsi rejonu alytuskiego sięga niepamiętnych czasów. Historia niektórych z nich liczy dziesiątki wieków. Simnas, Daugai, Butrimonys oraz Punia były już znane wielkim książętom litewskim i królom polskim. Rejon w pełni zasłużył na miano kolebki historii i kultury ziemi dzukijskiej. Stuletnie lasy, wiele jezior, rzek, zamków, kościołów - wszystko to przypomina o szacownej przeszłości. Tu znajduje się także wiele pomników przyrody w licznych rezerwatach. W obecnej dobie milionowe inwestycje państwa w infrastrukturę widoczne są w postaci uporządkowanych akwenów, unowocześnionego rolnictwa, agroturystyki, odnowionych szkół, sal gdzie można spędzać czas wolny, w postaci troski o oświatę i kulturę. Właśnie tym teraz żyją mieszkańcy rejonu alytuskiego. Na turystów czeka wiele atrakcji. Należą do nich na przykład obchody dnia św. Jana (Joninės), Kaziuki (Kaziuko mugė), święto grzybobrania, regaty kajakowe na Wielkich Jeziorach (Didžiulio ežere), targi rzemiosła. Można też skorzystać z zadbanych plaż oraz parków wypoczynkowych, a dla osób lubiących aktywny wypoczynek urządzono zamknięte tory kartingowe, otwarte trasy motokrosowe, przeloty przez rzekę Niemen na linie oraz park przygodowy, słynny w starostwie alytuskim. Jest to tylko niewielka część imprez kulturalnych i możliwości aktywnego spędzania czasu, jakie dla swych mieszkańców oraz gości proponuje rejon alytuski. Jednak najważniejszym bogactwem tej ziemi są ludzie. Serdeczni, uprzejmi, otwarci oraz gościnni Dzukowie zajmą cię miłą rozmową, zaproszą do siebie, zastawią stół wiejskimi smakołykami. 30

The Alytus region is great to live in! This region, situated in a beautiful part of southern Lithuania, takes pride in its unparallel abundant nature, glorious past and progress towards modernity. This is where the largest river of Lithuania, the Neman, flows; fathering over 70 lakes. The area of the region covers 1,411 km 2, divided into eleven districts. In 2010 the area was inhabited by over 30,000 people. The history of the cities, towns and villages of the Alytus region dates back to time immemorial. Some of them have existed for dozens of centuries. The Simnas, Daugai, Butrimonys and Punia tribes were well-known at the times of the Grand Duke of Lithuania. The region fully deserves to be named the cradle of history and culture of the Dzūkija region. Hundred-year-old forests, abundant lakes and rivers, castles and churches, all show the valuable past of the Alytus region. It is also an area with many natural monuments, located in numerous nature reserves. Nowadays, large state investments in infrastructure have provided regulated water bodies, modernized agriculture, agritourism, renovated schools, leisure facilities and improved education and culture. This is what the Alytus region inhabitants are focusing on. Tourists can enjoy numerous attractions here. These include, in particular: celebration of St. John s day (Joninės), the Kaziukas Fair (Kaziuko mugė), mushroom picking day, canoe regattas on the Great Lakes (Didžiulio ežere) and 32

handicraft fairs. You can also use the improved beaches and leisure parks, and those who seek a few thrills can enjoy indoor go-kart tracks, open motocross tracks, flights across the Neman over an extended rope or an adventure park the best known attraction in the Alytus district. This is only a small part of the cultural events and active ways of spending free time which the Alytus region offers to its inhabitants and visitors. However, the greatest value of this land lies in its people. Cordial, friendly, honest and hospitable Dzūkians are ready to entertain you with a pleasant conversation, to invite you and to fill the table with regional delicacies. 33