Załącznik 1 do Lokalnego Planu Działań dotyczącego efektywności energetycznej dla miasta Częstochowy (CEEAP)

Załącznik 1 do Lokalnego Planu Działań dotyczącego efektywności energetycznej dla miasta Częstochowy (CEEAP) Program poprawy efektywności wykorzystania energii w obiektach oświatowych miasta Częstochowy Autorzy: Jerzy Piszczek Sławomir Pasierb Łukasz Polakowski Katowice, sierpień 2009

Niniejszy dokument opracowany został dzięki pomocy finansowej Unii Europejskiej. Poglądy w niej wyrażone należą do Fundacji na rzecz Efektywnego Wykorzystania Energii i nie odzwierciedlają w żadnym razie oficjalnego stanowiska Unii Europejskiej

Spis treści Spis treści... 1 1. Podstawa i założenia metodyczne... 3 2. Ocena stanu istniejącego, zużycie oraz koszty nośników energii i wody... 5 2.1 Zużycie oraz koszt ciepła... 7 2.2 Zużycie i koszt energii elektrycznej... 10 2.3 Zużycie oraz koszt wody... 14 2.4 Klasyfikacja obiektów... 17 3 Program poprawy efektywności energetycznej dla budynków oświatowych... 21 3.1 Katalog przedsięwzięć:... 21 3.1.1 Działania organizacyjne i zarządcze... 21 3.1.2 Działania edukacyjne i informacyjne... 23 3.1.3 Działania inwestycyjne... 24 specyficznych dla sal gimnastycznych, widowiskowych, basenów... 26 3.2 Organizacja i procedura... 27 3.3 Zasady rozliczeń... 28 3.4 Projekcja funkcjonowania programu dla wybranych budynków oświatowych w Częstochowie... 29 3.5 Propozycje finansowania działań inwestycyjnych... 31 3.5.1 Finansowanie ze środków własnych miasta... 31 3.5.2 Finansowanie z udziałem dotacji... 31 3.5.3 Finansowanie z udziałem preferencyjnej pożyczki (np. WFOŚiGW)... 32 3.5.4 ESCO kontrakt gwarantowanych oszczędności... 33 3.6 Zakładane efekty programu poprawy efektywności energetycznej poprzez działania inwestycyjne... 33 Załączniki... 34 1

Spis rysunkówrysunek 1. Struktura obiektów w zależności od liczby obiektów... 5 Rysunek 2. Struktura obiektów w zależności od powierzchni ogrzewanej... 6 Rysunek 3. Struktura kosztów w analizowanej grupie obiektów edukacyjnych... 6 Rysunek 4. Struktura zużycia energii w analizowanej grupie obiektów... 7 Rysunek 5. Koszty jednostkowe ogrzewania... 8 Rysunek 6. Jednostkowe zużycie ciepła na ogrzewanie... 8 Rysunek 7. Jednostkowa emisja ekwiwalentna CO 2 związany z produkcją zużywanego ciepła... 9 Rysunek 8. Cena jednostkowa energii do ogrzewania... 9 Rysunek 9. Porównanie kosztu jednostkowego ogrzewania obiektów rozliczanych w systemie ryczałtowym oraz obiektów z zainstalowanym licznikiem... 10 Rysunek 10. Zużycie energii elektrycznej w latach 2006-2008... 11 Rysunek 11. Koszty jednostkowe energii elektrycznej... 12 Rysunek 12. Zużycie jednostkowe energii elektrycznej... 12 Rysunek 13. Jednostkowa emisja ekwiwalentna CO 2, powstająca na skutek wytwarzania zużywanej energii elektrycznej... 13 Rysunek 14. Cena jednostkowa energii elektrycznej... 13 Rysunek 15 Zużycie oraz koszty wody w obiektach edukacyjnych w latach 2006-2008... 14 Rysunek 16. Roczne zużycie wody w obiektach edukacyjnych... 15 Rysunek 17. Roczne koszty wody w obiektach edukacyjnych... 16 Rysunek 18. Roczne koszty wody w obiektach edukacyjnych... 16 Rysunek 19. Grupy priorytetowe wyznaczone w oparciu o zużycie jednostkowe oraz koszty roczne mediów wykorzystywanych do ogrzewania... 18 Rysunek 20 Obiekty posiadające audyt energetyczny... 19 Rysunek 21. Obiekty uwzględnione w Wieloletnim Planie Inwestycyjnym... 20 2

1. Podstawa i założenia metodyczne Bezpośrednią podstawą do opracowania Programu poprawy efektywności wykorzystania energii w obiektach oświatowych miasta Częstochowy była umowa z dnia 07.03.2009 zawarta między Gminą Miasto Częstochowa a Fundacją na rzecz Efektywnego Wykorzystania Energii w Katowicach na wykonanie Lokalnego planu działań dotyczącego efektywności energetycznej dla miasta Częstochowy (CEEAP). Lokalny plan działań dotyczący efektywności energetycznej dla miasta Częstochowy (CEEAP) ma podstawy formalno-prawne w następujących dokumentach prawnych i planistycznych: - Ustawa Prawo Energetyczne z dnia 10 kwietnia 1997 z późniejszymi zmianami. - Polityka energetyczna Polski do 2030 roku. Załącznik 3 Program Działań Wykonawczych na lata 2009 2012, Priorytet I. Poprawa Efektywności Energetycznej, Działanie 1.6. Zobowiązanie sektora publicznego do pełnienia wzorcowej roli w oszczędnym gospodarowaniu energią, punkt 4. Rozszerzenie zakresu założeń i planów zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe o planowanie i organizację działań mających na celu racjonalizację zużycia energii i promowanie rozwiązań zmniejszających zużycie energii na obszarze gminy 2010 r. - dyrektywa 2006/32/WE Parlamentu Europejskiego i rady z dnia 5 kwietnia 2006r. w sprawie efektywności końcowego wykorzystania energii i usług energetycznych. - Projekt ustawy o efektywności energetycznej (w przygotowaniu, wersja lipiec 2009). - Krajowy Plan Działań dotyczący efektywności energetycznej (EEAP), 2007 rok. - Deklaracja współpracy pomiędzy Urzędem Miasta Częstochowa a Fundacja na rzecz Efektywnego Wykorzystania Energii w projektach europejskich 3-NITY, EURO-TOPTEN, SEC-BENCH, COOLREGION. - Ogólna strategia rozwoju miasta Częstochowy w perspektywie 2025 roku. - Założenia do planu zaopatrzenia Miasta Częstochowy w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe. - Rekomendacja Rady na rzecz Zrównoważonego Rozwoju Gospodarki Energetycznej Miasta Częstochowy przy Prezydencie Miasta Częstochowy. Opracowanie programu ma spełnić następujące cele: - realizację Założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe dla miasta Częstochowy, których aktualizację Rada Miasta Częstochowy przyjęła w grudniu 2007 roku. w części racjonalizacja zużycia energii, - zmniejszenie kosztów energii i obciążenia środowiska w obiektach i budynkach użyteczności publicznej miasta przez programowe działania i skoordynowane obowiązki i kompetencje wydziałów Urzędu Miasta Częstochowy; - dalszy rozwój zarządzania energią i środowiskiem w budynkach i obiektach użyteczności publicznej Miasta Częstochowy; - przygotowanie Miasta Częstochowy do pełnienia wzorcowej roli w wypełnianiu obowiązku zmniejszenia zużycia energii w jednostkach sektora publicznego w myśl projektu Ustawy o efektywności energetycznej; - lokację Miasta Częstochowy w grupie przodujących miast Unii Europejskiej zaangażowanych w zrównoważone gospodarowanie energią i ochronę klimatu ziemi Convenant of Mayors Unii Europejskiej; 3

Opracowanie programu opiera się na metodyce przedstawionej w poradniku dla samorządów terytorialnych pt. Jak zarządzać energią i środowiskiem w budynkach użyteczności publicznej FEWE. Katowice, październik 2004r. oraz na doświadczeniach wdrażania systemów zarządzania energią i środowiskiem w miastach, w tym również w Częstochowie. Wskazówki metodyczne opracowania programu dotyczą głównie: 1) sekwencji wprowadzenia systemu zarządzania energią i środowiskiem w gminie, 2) sposobu inwentaryzacji i monitorowania zużycia energii stanu technicznego i potencjału oszczędności energii, 3) klasyfikacji budynków, stosownie do stanu technicznego i potencjału oszczędności energii, 4) benchmarkingu budynków i obiektów, 5) sposobu analiz techniczno-ekonomicznych i raportowania, 6) programowania przedsięwzięć, 7) monitorowania realizacji. Dla opracowania programu wykorzystano następujące informacje i dane wejściowe: - dane z monitoringu zużycia i kosztów energii, z lat 2003 2008, prowadzonego przez Biuro Inżyniera Miasta od 2003 roku, - wieloletniego planu inwestycyjnego Miasta Częstochowy, Wyróżniono przedsięwzięcia: - odtworzeniowe i modernizacyjne, mające na celu doprowadzenie do poprawnego stanu technicznego budowli i systemów energetycznych (remont elewacji, dachów, wymiana okien, wymiana kotłów, itp.) oraz spełnienia standardów ekologicznych i usług energetycznych (komfort cieplny, oświetlenia, likwidacja niskiej emisji zanieczyszczeń ze źródeł ciepła itp.), - efektywnościowe, poprawiające sprawność wykorzystania paliw i energii oraz wody w usługach energetycznych (efektywne systemy grzewcze i ich regulacja, energooszczędne oświetlenie, wodooszczędne urządzenia sanitarne itp.). Ze względu na efektywność przedsięwzięć i potrzeby remontowe i modernizacyjne obiektów oświatowych zaklasyfikowano obiekty w czterech grupach, o następujących cechach; A. Zły stan techniczny wymagający znacznych nakładów na modernizację, remonty i na termomodernizację. B. Dobry stan techniczny. Niska jakość usług energetycznych (np. niedogrzane pomieszczenia, przeciągi itp.). Niska efektywność energetyczna (duże jednostkowe zużycie energii). Duże bezpośrednie lub pośrednie obciążenie środowiska (bezpośrednie emisja zanieczyszczeń z własnych źródeł, pośrednie związane z dużym zużyciem energii). C. Dobry stan techniczny. Dobra jakość usług energetycznych. Niska efektywność energetyczna i duże obciążenie środowiska. D. Dobry stan techniczny, dobra jakość usług. Przeciętna/dobra efektywność energetyczna, małe obciążenie środowiska. Kompleksowość działań programowych obejmuje: (1) działania organizacyjne; (2) działania informacyjne; (3) działania edukacyjne; (4) działania inwestycyjne, w tym przygotowania do inwestycji; 4

W sposobie budowy programu opierano się również na podejściu prezentowanym w Krajowym Planie Działań dotyczącym efektywności energetycznej z 2007 roku. 2. Ocena stanu istniejącego, zużycie oraz koszty nośników energii i wody Oceny stanu istniejącego budynków miejskich oświatowych dokonano na podstawie informacji zbieranych w sposób ciągły przez Urząd Miasta Częstochowy ze 121 obiektów oświatowych, w których prowadzony jest ciągły monitoring faktur za energię oraz wodę. W skład analizowanych budynków wchodzi: - 68 szkół (w tym 1 z internatem oraz 2 z pływalnią), - 4 obiekty sportowe edukacyjne (2 pływalnie i 2 hale sportowe), - 4 internaty edukacyjne, - 41 przedszkoli, - 4 szkoły specjalne (w tym 1 z internatem). Strukturę podziału obiektów ze względu na przeznaczenie, w odniesieniu do liczby obiektów oraz powierzchni użytkowej przedstawiono na rysunkach 1 oraz 2.. Struktura podmiotów w zależności od liczby podmiotów 3% 34% 57% 3% 3% Szkoły Obiekty sportowe szkolne Internaty szkolne Przedszkola Szkoły specjalne Rysunek 1. Struktura obiektów w zależności od liczby obiektów 5

Struktura podmiotów w zależności od powierzchni ogrzewanej 2% 3% 9% 2% 84% Szkoły Obiekty sportowe szkolne Internaty szkolne Przedszkola Szkoły specjalne Rysunek 2. Struktura obiektów w zależności od powierzchni ogrzewanej Dane dla roku 2008 dotyczą 121 budynków oświatowych o łącznej powierzchni użytkowej około 312 tyś m 2. Strukturę podmiotów w zależności od liczby podmiotów oraz powierzchni ogrzewanej przedstawiono na rysunkach 1 oraz 2. Łączny koszt mediów energetycznych (razem z kosztem obsługi urządzeń energetycznych) oraz wody wyniósł w roku 2008 ok. 11 934 tyś zł, z czego największy koszt związany był z dostarczeniem ciepła sieciowego - 56%, oraz energii elektrycznej - 19%. Strukturę kosztów w analizowanej grupie obiektów oświatowych przedstawia rysunek 3. 2% 3% 7% 13% 19% 56% Ciepło sieciowe Energia elektr. Gaz ziemny Paliwa stałe Olej opałowy Woda Rysunek 3. Struktura kosztów w analizowanej grupie obiektów oświatowych Łączne zużycie energii w analizowanych budynkach wyniosło w 2008 roku ponad 196 tyś.gj, przy czym najwyższe zużycie związane było ze zużyciem ciepła sieciowego 69,1 %, następnie gazu 32,5 tyś.gj oraz energii elektrycznej 17,5 tyś.gj. Strukturę zużycia w analizowanej grupie obiektów przedstawiono w tabeli 1 oraz na rysunku 4. 6

Struktura zużycia w grupie [GJ/rok] Gaz 32 511,64 Ciepło sieciowe 135 530,26 Energia elektryczna 17 536,83 Paliwa stałe 5 800,25 Olej opałowy 4 751,27 Tabela 1 Struktura zużycia w analizowanej grupie obiektów Struktura zużycia paliw i energii w populacji 8,9% 3,0% 2,4% 0,000% Gaz 16,6% Ciepło sieciowe Energia elektryczna Paliwa stałe Olej opałowy Gaz płynny 69,1% Rysunek 4. Struktura zużycia energii w analizowanej grupie obiektów 2.1 Zużycie oraz koszt ciepła Na potrzeby opracowania przeanalizowano zużycie energii na potrzeby cieplne w 113 obiektach oświatowych w okresie od 2006 r. do 2008 r. W tej grupie obiektów łączne zużycie ciepła na cele ogrzewania wynosi 166,3 tys.gj/rok. Średni wskaźnik jednostkowy kształtuje się na poziomie 0,55 GJ/m2. Sumaryczny koszt ogrzewania wynosi 7 957 tyś zł/rok. Rozkład jednostkowych kosztów rocznych oraz rozkład jednostkowego zużycia rocznego przedstawiają kolejno rysunek 5 oraz rysunek 6. Dla podanej struktury obiektów emisja ekwiwalentna CO 2 wynosi 17 566 ton/rok a jej rozkład przedstawiono na rysunku 7. Ilość obiektów: 113 Zużycie energii [GJ] Min 86,49 Średnia 1 471,25 Max 7 871,23 Suma 166 259,34 Jednostkowe zużycie energii [GJ/m 2 ] Min 0,21 Średnia 0,55 Max 1,89 Tabela 2. Zużycie energii na potrzeby ogrzewania 7

140 120 Koszty jednostkowe [zł/m2/rok] 100 80 60 40 20 0 0 50 000 100 000 150 000 200 000 250 000 300 000 350 000 Powierzchnia ogrzewana (narastająco) [m2] Wskaźniki poszczególnych obiektów Wartość średnia 2,0 Rysunek 5. Koszty jednostkowe ogrzewania 1,8 1,6 Jednostkowe zużycie energii [GJ/m2/rok] 1,4 1,2 1,0 0,8 0,6 0,4 0,2 0,0 0 50 000 100 000 150 000 200 000 250 000 300 000 350 000 Powierzchnia ogrzewana (narastająco) [m2] Wskaźniki poszczególnych obiektów Wartość średnia Rysunek 6. Jednostkowe zużycie ciepła na ogrzewanie 8

250 Jednostkowa emisja ekwiwalentna [kgco2ekw/m2/rok] 200 150 100 50 0 0 50 000 100 000 150 000 200 000 250 000 300 000 350 000 Powierzchnia ogrzewana (narastająco) [m2] Wskaźniki poszczególnych obiektów Wartość średnia Rysunek 7. Jednostkowa emisja ekwiwalentna CO 2 związany z produkcją zużywanego ciepła 200,0 180,0 Cena jednostkowa energii [zł/gj] 160,0 140,0 120,0 100,0 80,0 60,0 40,0 20,0 0,0 0 50 000 100 000 150 000 200 000 250 000 300 000 350 000 Powierzchnia ogrzewana (narastająco) [m2] Wskaźniki poszczególnych obiektów Cena średnia Rysunek 8. Cena jednostkowa energii do ogrzewania 9

W analizowanej grupie obiektów istnieje obecnie 8 obiektów rozliczanych w systemie ryczałtowym z czego 1 rozliczany jest zarówno w systemie ryczałtowym jak i częściowo wg taryfy za ciepło C.1.D. Dla 7 pozostałych budynków przeanalizowano koszty ogrzewania w przeliczeniu na metr powierzchni ogrzewanej oraz porównano z takim samym wskaźnikiem dla pozostałych obiektów oświatowych. Wyniki takiego porównania przedstawiono na rysunku 9. Analiza wykazuje, iż wskaźnik kosztu ogrzewania na metr powierzchni ogrzewanej w budynkach rozliczanych w systemie ryczałtowym jest w 6 przypadkach wyższy od średniego wskaźnika dla budynków rozliczanych wg taryfy. Dla tych obiektów należy poważnie rozważyć instalację liczników ciepła w ramach oszczędności kosztów za energię cieplną. 60 Koszt jednostkowy ogrzewania w podmiotach rozliczanych ryczałtowo Koszt jednostkowy [zł/m2/rok] 50 40 30 20 10 0 MP34 ZSiB MP33 MP03 MP26 MP01 MP07/Mir26 Średni koszt dla budynków z licznikiem Rysunek 9. Porównanie kosztu jednostkowego ogrzewania obiektów rozliczanych w systemie ryczałtowym oraz obiektów z zainstalowanym licznikiem. 2.2 Zużycie i koszt energii elektrycznej W przedmiotowej grupie obiektów przeanalizowano trend zużycia energii elektrycznej na przestrzeni lat 2006 2008. W roku 2007 zaobserwowano wzrost zużycia o 2,6% względem roku 2006, jednak w roku 2008 odnotowano spadek zużycia 1,5% względem roku 2007. Wielkość zużycia energii elektrycznej przedstawiono na rysunku 10. Grupa - Zużycie energii elektrycznej [tys. kwh/rok] Rok 2006 4 819,72 Rok 2007 4 945,63 Rok 2008 4 871,34 Tabela 3. Zużycie energii elektrycznej w latach 2006-2008 10

[tys. kwh/rok] Grupa - Zużycie energii elektrycznej 6 000 5 000 4 000 3 000 2 000 1 000 0 4 820 4 946 4 871 Rok 2006 Rok 2007 Rok 2008 Rysunek 10. Zużycie energii elektrycznej w latach 2006-2008 W roku 2008 łączne zużycie energii elektrycznej wyniosło 4 871 tyś. kwh/rok. Średni wskaźnik jednostkowy wynosił 15,61 kwh/m 2, a całkowity koszt energii elektrycznej wyniósł ok. 2 323 tyś. zł. W tabeli 4 przedstawiono zużycie oraz koszt energii w roku 2008. Rozkład jednostkowych kosztów rocznych oraz jednostkowego zużycia energii elektrycznej przedstawiono na rysunkach 11 i 12. Zużycie energii [kwh] Min 2 805,00 Średnia 40 259,02 Max 304 685,00 Suma 4 871 350,00 Jednostkowe zużycie energii [kwh/m 2 ] Min 3,95 Średnia 15,61 Max 255,74 Koszty energii [zł] Min 2 091,92 Średnia 19 197,06 Max 120 291,41 Suma 2 322 843,89 Tabela 4. Zużycie oraz koszt energii elektrycznej w roku 2008 w obiektach oświatowych 11

120 100 Koszty jednostkowe [zł/m2/rok] 80 60 40 20 0 0 50 000 100 000 150 000 200 000 250 000 300 000 350 000 Powierzchnia ogrzewana (narastająco) [m2] Wskaźniki poszczególnych obiektów Wartość średnia Rysunek 11. Koszty jednostkowe energii elektrycznej 300,0 Jednostkowe zużycie energii [kwh/m2/rok] 250,0 200,0 150,0 100,0 50,0 0,0 0 50 000 100 000 150 000 200 000 250 000 300 000 350 000 Powierzchnia ogrzewana (narastająco) [m2] Wskaźniki poszczególnych obiektów Wartość średnia Rysunek 12. Zużycie jednostkowe energii elektrycznej 12

300 Jednostkowa emisja ekwiwalentna [kgco2ekw/m2/rok] 250 200 150 100 50 0 0 50 000 100 000 150 000 200 000 250 000 300 000 350 000 Powierzchnia ogrzewana (narastająco) [m2] Wskaźniki poszczególnych obiektów Wartość średnia Rysunek 13. Jednostkowa emisja ekwiwalentna CO 2, powstająca na skutek wytwarzania zużywanej energii elektrycznej 1,0 0,9 Cena jednostkowa en. elektrycznej [zł/kwh] 0,8 0,7 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0 50 000 100 000 150 000 200 000 250 000 300 000 350 000 Powierzchnia ogrzewana (narastająco) [m2] Wskaźniki poszczególnych obiektów Cena średnia Rysunek 14. Cena jednostkowa energii elektrycznej 13

2.3 Zużycie oraz koszt wody W przedmiotowej grupie obiektów przeanalizowano trend zużycia wody na przestrzeni lat 2006 2008. W roku 2008 zaobserwowano wzrost kosztów wody o 8,5% względem roku 2006 przy jednoczesnym spadku zużycia o blisko 6%. Wielkość zużycia oraz kosztów wody przedstawiono na rysunku 15. [m3/rok] 160 000 140 000 120 000 100 000 80 000 60 000 40 000 20 000 0 Grupa - Zużycie w ody 137 767 133 832 129 655 Rok 2006 Rok 2007 Rok 2008 [tys.zł/rok] 1 000 800 600 400 200 0 Grupa - Koszty wody 816 817 886 Rok 2006 Rok 2007 Rok 2008 Rysunek 15 Zużycie oraz koszty wody w obiektach oświatowych w latach 2006-2008 Koszt wody w roku 2008 wyniósł ok. 886 tyś. zł. Zużycie wody wyniosło 129 655 m 3. Zużycie średnie, jednostkową cenę wody oraz koszty wody przedstawiono w tabeli 5. Na rysunkach 16 i 17. przedstawiono roczne zużycie i roczne koszty wody dla wszystkich analizowanych obiektów oświatowych. Zużycie wody [m3] Min 6,00 Średnia 1 080,46 Max 9 763,00 Suma 129 654,77 Jednostkowa cena wody [zł/m3] Min* 1,96 Średnia 6,83 Max* 15,30 *Różnica w cenie jednostkowej wynika z uwzględnienia bądź nie uwzględnienia w kosztach wody kosztów związanych z wywozem szamba bądź odprowadzeniem ścieków. Koszty wody [zł] Min 91,79 Średnia 7 382,47 Max 65 398,83 Suma 885 896,54 Tabela 5. Zużycie, cena jednostkowa oraz koszt wody dla obiektów oświatowych w roku 2008 14

12000,0 10000,0 Roczne zużycie wody [m3/rok] 8000,0 6000,0 4000,0 2000,0 0,0 0 50 000 100 000 150 000 200 000 250 000 300 000 350 000 Powierzchnia ogrzewana (narastająco) [m2] Wskaźniki poszczególnych obiektów Wartość średnia Rysunek 16. Roczne zużycie wody w obiektach oświatowych 15

70000 60000 Roczne koszty wody [zł/rok] 50000 40000 30000 20000 10000 0 0 50 000 100 000 150 000 200 000 250 000 300 000 350 000 Powierzchnia ogrzewana (narastająco) [m2] Wskaźniki poszczególnych obiektów Wartość średnia Rysunek 17. Roczne koszty wody w obiektach oświatowych 18,0 16,0 14,0 Cena jednostkowa wody [zł/m3] 12,0 10,0 8,0 6,0 4,0 2,0 0,0 0 50 000 100 000 150 000 200 000 250 000 300 000 350 000 Powierzchnia ogrzewana (narastająco) [m2] Wskaźniki poszczególnych obiektów Cena średnia Rysunek 18. Roczne koszty wody w obiektach oświatowych 16

2.4 Klasyfikacja obiektów Priorytet działań w zakresie modernizacji obiektów, a także zmniejszania kosztów energii oraz obciążenia środowiska ustalono na podstawie klasyfikacji do grup G1 G4. Granicę podziału stanowi średni koszt mediów energetycznych wykorzystywanych do ogrzewania (średnia arytmetyczna kosztów poszczególnych obiektów) oraz założony poziom jednostkowego zużycia energii w wysokości 0,4 GJ/m 2 /rok możliwego do osiągnięcia w wyniku modernizacji. Ten poziom wskaźnika zużycia energii na potrzeby cieplne dla przeciętnego obiektu edukacyjnego można uzyskać w wyniku prowadzenia działań termomodernizacyjnych (rozdział 3.1.3). Generalna klasyfikacja obiektów do grup G1, G2, G3 oraz G4 została przedstawiona na rysunku 19. Do grupy G1 o najwyższym priorytecie działań, według kryteriów najwyższego kosztu rocznego za media energetyczne oraz jednostkowego zużycia wszystkich paliw i energii, zaliczono obiekty, które są lub powinny zostać objęte postępowaniem przedinwestycyjnym: przeglądy wstępne, audyty energetyczne, projekty techniczne i po potwierdzeniu efektywności ekonomicznej i wykonalności finansowej winny być zrealizowane programowe inwestycje. Grupa G2, charakteryzująca się wysokim jednostkowym zużyciem paliw i energii oraz umiarkowanymi kosztami rocznymi również wymaga działań diagnostycznych oraz inwestycyjnych. W grupach G3 i G4 uzasadnione są jedynie działania bezinwestycyjne, polegające np. na bieżącym zarządzaniu energią, rozwiązaniu problemu optymalnego doboru taryf, zmiany głównego nośnika zasilania (optymalizacja kosztów jednostkowych mediów). 17

2,0 1,8 1,6 Jednostkowe zużycie energii [GJ/m2/rok] 1,4 1,2 1,0 0,8 0,6 0,4 G2 G1 0,2 G4 G3 0,0 0 50 000 100 000 150 000 200 000 250 000 300 000 350 000 400 000 Koszt roczny [zł/rok] Wskaźniki średnie Wskaźniki poszczególnych obiektów Poziom odniesienia Rysunek 19. Grupy priorytetowe wyznaczone w oparciu o zużycie jednostkowe oraz koszty roczne mediów wykorzystywanych do ogrzewania Do poszczególnych Grup zakwalifikowano następującą liczbę obiektów: Symbol grupy Liczba obiektów Udział wg liczby obiektów Grupa G1 44 38,9% Grupa G2 56 49,6% Grupa G3 1 0,9% Grupa G4 12 10,6% Tabela 6. Podział obiektów na grupy kwalifikacyjne ze względu na liczbę obiektów Obiekty z grupy G1 stanowią drugą co do wielkości grupę obiektów w ogólnej liczbie analizowanych obiektów. Są to jednostki o dużych kosztach rocznych oraz wskaźnikach jednostkowych zużycia energii na potrzeby cieplne i to w tych grupach działania modernizacyjne mogą przynieść największe efekty energetyczne finansowe i ekologiczne. Zestawienie wszystkich analizowanych obiektów wraz z klasyfikacją do poszczególnych grup znajduje się w załączniku 2. W analizowanej grupie obiektów znajdują się obiekty posiadające obecnie audyt energetyczny. 18

2,0 1,8 1,6 Jednostkowe zużycie energii [GJ/m2/rok] 1,4 1,2 1,0 0,8 0,6 0,4 0,2 G4 G2 G1 G3 0,0 0 50 000 100 000 150 000 200 000 250 000 300 000 350 000 400 000 Koszt roczny [zł/rok] Wskaźniki średnie Wskaźniki poszczególnych obiektów Poziom odniesienia Obiekty posiadające audyt energetyczny Rysunek 20. Obiekty posiadające audyt energetyczny Ze wszystkich 13 obiektów posiadających audyt energetyczny 10 należy do grupy G1 łącznie stanowiąc powierzchnię równą 52 598 m 2. Pozostałe obiekty należą do grup G2 i G4. W analizowanej grupie znajdują się obiekty uwzględnione w Wieloletnim Planie Inwestycyjnym Miasta Częstochowy na lata 2009 2014. Ich zestawienie przedstawiono w tabeli poniżej. Na wykresie 20 naniesiono je na wykres priorytetu działań w grupach G1-G4. Obiekty uwzględnione w Wieloletnim Planie Inwestycyjnym Miasta Częstochowy Identyfikator LO5 ZGI Instytucja V Liceum Ogólnokształcące im. A. Mickiewicza, Zespół Gimnazjum im. Marszałka Piłsudskiego Środki finansowe razem, 2009-2014 3 200 000 Działanie Przebudowa i remont wraz z termomodernizacją i wymianą źródła ciepła 19

SP8, SP13, SP 33, SP39, SP50, Gi5, Gi16, ZSE, ZSiB, ZSiK, ZSiA, ZSTO Szkoła podstawowa nr 8, 13, 33, 39, 50, Gimnazjum nr 5, 16, Zespół Szkół Ekonomicznych, Zespół Szkół im. Dr Biegańskiego, Zespół Szkół im. J. Kochanowskiego, Zespół Szkół im. Gen. Andersa. Zespół Szkół Technicznych i Ogólnokształcących im. S. Żeromskiego 40 000 000 Termomodernizacja obiektów oświatowych (SP Nr 8, 13,33,39,50),Gimnazjum 5,16, ZSE, ZS im. dr Biegańskiego, ZS im. J. Kochanowskiego, ZS im. Gen. Andersa, ZSTiO im. S. Żeromskiego ) 2,0 1,8 1,6 Jednostkowe zużycie energii [GJ/m2/rok] 1,4 1,2 1,0 0,8 0,6 0,4 G2 G1 0,2 G4 G3 0,0 0 50 000 100 000 150 000 200 000 250 000 300 000 350 000 400 000 Koszt roczny [zł/rok] Wskaźniki średnie Wskaźniki poszczególnych obiektów Poziom odniesienia Obiekty uwzględnione w Wieloletnim Planie Inwestycyjnym Rysunek 21. Obiekty uwzględnione w Wieloletnim Planie Inwestycyjnym 20

3 Program poprawy efektywności energetycznej dla budynków oświatowych 3.1 Katalog przedsięwzięć: 3.1.1 Działania organizacyjne i zarządcze Proponuje się kontynuację prowadzonego obecnie monitoringu zużycia energii w obiektach oświatowych w następującym zakresie: Monitorowanie zużycia ciepła sieciowego, gazu, energii elektrycznej, wody, oraz pozostałych nośników/paliw dla 121 istniejących budynków oświatowych. Monitorowanie kosztów związanych ze zużyciem ciepła sieciowego, gazu sieciowego, energii elektrycznej, wody, oraz pozostałych nośników dla 121 istniejących obiektów oświatowych. Monitorowanie zużycia oraz kosztów mediów energetycznych generowanych przez pododbiorców. Monitorowanie szczegółów dotyczących rozliczania się z dostawcą mediów bądź paliw. Monitorowanie działań zrealizowanych związanych z poprawą efektywności energetycznej budynków. Informacje o liczbach stopniodni dla poszczególnych lat bądź sezonów grzewczych. Proponuje się kontynuację monitoringu oraz weryfikację istniejących parametrów i danych dotyczących obiektów oświatowych: a. Powierzchnia ogrzewana obiektu b. Kubatura ogrzewana c. Rok budowy d. Liczba budynków wchodzących w skład obiektu e. Liczba kondygnacji f. Liczba użytkowników g. Rok ostatniego remontu h. Technologia budowy i. Źródła c.o., c.w.u. Powyższe informacje należy weryfikować i monitorować w kontekście zachodzących zmian w budynkach. Proponuje się rozszerzenie prowadzonego obecnie monitoringu zużycia energii oraz kosztów mediów w budynkach oświatowych o następujące informacje: 1. Koszty inwestycji związanych z poprawą efektywności energetycznej takich jak termomodernizacja, wymiana oświetlenia na energooszczędne, wymiana źródła ciepła etc. 2. Uszczegółowienie opisu przedsięwzięć prowadzonych w budynkach a także obecnego stanu obiektu. Opis powinien w sposób czytelny diagnozować obecny stan budynku, 21

stopień jego modernizacji oraz stan źródeł ciepła, a także sygnalizować istniejące potrzeby w tym zakresie. Proponuje się procentowe określanie udziału oświetlenia energooszczędnego. 3. Przechowywanie dokumentów związanych z wykorzystaniem energii w budynkach oświatowych na potrzeby działań Biura Inżyniera Miejskiego, takich jak audyty energetyczne czy świadectwa charakterystyki energetycznej. Proponuje się przechowywanie tych dokumentów w formie papierowej bądź elektronicznej w miejscu umożliwiającym wgląd oraz uzupełnienie prowadzonego monitoringu. 4. Pozyskiwanie danych o długości sezonów grzewczych. W związku z proponowanym wzrostem ilości informacji pozyskiwanych od poszczególnych obiektów oświatowych proponuje się utworzenie w Biurze Inżyniera Miejskiego stanowiska pracy ściśle związanego z tworzeniem baz danych i przetwarzaniem informacji o obiektach, a także przeprowadzaniem analiz na podstawie zebranych informacji. Ponadto proponuje się następujące działania ze strony Biura Inżyniera Miejskiego: 1. Prowadzenie wszelkich spraw związanych z realizacją niniejszego programu. 2. Współpraca z odpowiednimi komórkami urzędu w ramach sporządzania warunków zamówienia (SIWZ) zawierających wytyczne dla wykonawców prac projektowych bądź prac kompleksowych, w których skład wchodzi komponent projektowy, dotyczących modernizacji budynków miejskich oświatowych. Współpraca powinna obejmować wydawanie opinii na temat specyfikacji przez pracowników Biura Inżyniera Miejskiego bezpośrednio w takcie tworzenia specyfikacji. 3. Kontynuacja obecnej aktywności w roli kreatora inwestycji związanych z efektywnością energetyczną w budynkach oświatowych, kierowanie propozycji przedsięwzięć poprawiających efektywność energetyczną w budynkach oświatowych bezpośrednio do prezydenta miasta Częstochowy. 4. Współpraca z Wydziałem Inwestycji i Zamówień Publicznych przy wyborze obiektów przeznaczonych do finansowania w ramach Programu (propozycję tworzenia rankingu obiektów przedstawiono w poprzedniej części opracowania). 5. Uzyskiwanie informacji od oraz przekazywania zaleceń do jednostek, wydziałów i placówek Urzędu Miasta, spółek miejskich i jednostek zależnych 6. Uczestnictwo w negocjowaniu umów z dostawcami energii Do zadań BIM należałoby prowadzenie całości spraw związanych z realizacją Programu Poprawy Efektywności Wykorzystania Energii w obiektach oświatowych Miasta Częstochowy jako kontynuacji/rozszerzenia Programu Zarządzania Energią i Środowiskiem w obiektach użyteczności publicznej. Sprawne funkcjonowanie Programu zależne jest od dobrej współpracy pomiędzy BIM a: Wydziałem Inwestycji i Zamówień Publicznych; Wydziałem Budżetu i Analiz; Wydziałem Edukacji; Wydziałem Funduszy Europejskich; Wydziałem Administracji Architektoniczno-Budowlanej; oraz uzgodnienia zasad wymiany informacji i procedur zgłaszania obiektów do finansowania z Programu. Proponuje się zakup oraz wykorzystanie mobilnego systemu monitoringu mediów energetycznych oraz wody. Mobilny, automatyczny system monitoringu, potrzebny dla weryfikacji stanu istniejącego oraz identyfikacji przyczyn porażki/sukcesu przedsięwzięć 22

inwestycyjnych, może zostać zbudowany w oparciu o przetworniki pomiarowe i liczniki energii, sprzęgnięte poprzez system transmisji (system bezprzewodowy i Internet) z bazą danych. Wyniki pomiarów można prezentować na stronie internetowej. System automatyczny zbudowany w tej konwencji pracuje autonomicznie. Propozycja obejmuje monitorowanie zużycia: ciepła sieciowego energii elektrycznej wody gazu przy pomocy 5 przenośnych (poza elementami montowanymi na stałe, jak przepływomierze, wodomierze itd.) zestawów pomiarowych, które wykorzystują dodatkowo instalowane liczniki energii elektrycznej, ciepła, wodomierze i gazomierze, wyposażone w wyjścia przekazujące wyniki pomiarów poprzez przetworniki bezprzewodowe do stacji bazowej. Dalej poprzez Internet pomiary trafiają do bazy danych i systemu wizualizacji na stronie internetowej. Jeżeli jest to technicznie możliwe można wykorzystać istniejące liczniki poszczególnych mediów i podłączyć je do przetworników pomiarowych systemu. Kotłownie indywidualne powinny zostać wyposażone w liczniki wytwarzanego lokalnie ciepła, które również w przyszłości będą umożliwiały pomiar ilości faktycznie produkowanego ciepła, bez potrzeby analitycznego szacowania na podstawie ilości zużytego paliwa. Koszt zestawu pomiarowego szacuje się na poziomie 30 000zł/1komplet. 3.1.2 Działania edukacyjne i informacyjne Działania edukacyjne Opracowanie Programu działania dotyczącego efektywności energetycznej budynku/instalacji w zakresie zarządzania oraz oszczędności energii w budynkach oświatowych będącego zestawieniem działań oraz możliwych do osiągnięcia efektów oszczędności energii w tej grupie budynków. Program powinien dotyczyć zarówno zachowań użytkowników energii jak i pracowników obsługi, uwzględniając specyfikę funkcji obiektu oraz obecny stopień jego energochłonności. Ważne by Program przybrał formę zwięzłą, prostą i czytelną, stanowiąc wskazówkę jak i gdzie identyfikować potencjalne oszczędności energii. Proponuje się przeprowadzenie cyklu szkoleń dla pracowników oświaty (dyrektorów szkół, administratorów, obsługi) w zakresie działań i zachowań prooszczędnościowych powiązanych ze wspomnianym wyżej Programem działań dotyczącym efektywności energetycznej budynku/instalacji. Szkolenie może odbywać się pod hasłem Identyfikacja możliwości poprawy efektywnego wykorzystania energii w budynkach oświatowych. Szkolenie powinno jednoznacznie i skutecznie określać sposoby i możliwości zmian w sposobie użytkowania energii poruszając takie aspekty jak: 1. Oszczędzanie energii w szkołach. Na co mam, a na co nie mam wpływu? 2. Identyfikacja słabych stron ze względu na efektywne wykorzystanie energii w obiekcie edukacyjnym 3. Promowanie działań efektywnościowych wśród uczniów oraz kadry pracowniczej 23

Skutecznym sposobem zwiększania świadomości użytkowników energii jest organizacja konkursów z nagrodami pieniężnymi lub rzeczowymi dla użytkowników jednostek oświatowych na temat efektywnego korzystania z energii. Istnieje co najmniej kilka możliwych tematów w które zaangażować mogą się zarówno uczniowie jak i wychowawcy: - Najbardziej skuteczne sposoby oszczędzania energii w szkole (konkurs dla uczniów) - Konkurs na opracowanie świadectwa energetycznego szkoły (konkurs dla uczniów) Konkurs można zrealizować przy pomocy środków pozyskanych ze środków NFOŚiGW. Działania informacyjne Rozszerzenie portalu www.czestochowa.energiaisrodowisko.pl o ilustrację dobrych praktyk i wzorców działań miasta w zakresie efektywności energetycznej w budynkach użyteczności publicznej. Przeprowadzenie kampanii informacyjno edukacyjnych dla uczniów: - postery zachęcające do działań i zachowań energooszczędnych bądź zawierające szereg informacji użytecznych dla młodych w zakresie oszczędzania energii a tym samym poszanowania środowiska naturalnego - broszury o tematyce podobnej do powyższej - lekcje okolicznościowe Umieszczanie wykonanych świadectw energetycznych dla budynków oświatowych w miejscach widocznych. 3.1.3 Działania inwestycyjne dotyczące zmniejszenia strat ciepła przez przegrody i na potrzeby wentylacji 1. dodatkowe zaizolowanie stropu nad najwyższą kondygnacją zmniejszenie strat ciepła przez ten element konstrukcji budynku poprzez wykonanie dodatkowej izolacji cieplnej. Jeżeli wykonanie wspomnianej izolacji nie jest możliwe bez naruszania pokrycia dachu, należy to przedsięwzięcie połączyć z remontem pokrycia. 2. dodatkowe zaizolowanie stropu nad piwnicami zmniejszenie strat ciepła przez ten element konstrukcji budynku poprzez wykonanie dodatkowej izolacji cieplnej od strony piwnic. Przedsięwzięcie to z reguły nie wymaga dodatkowych prac remontowych. 3. dodatkowe zaizolowanie ścian zewnętrznych zmniejszenie strat ciepła przez ten element konstrukcji budynku poprzez wykonanie dodatkowej izolacji cieplnej wraz z zewnętrzną warstwą elewacyjną. Rozważanie tego przedsięwzięcia jest szczególnie wskazane w przypadkach kiedy konieczne jest wykonanie remontu elewacji zewnętrznych. 4. wymiana okien na nowe o lepszych własnościach termoizolacyjnych zmniejszenie strat ciepła przez ten element konstrukcji budynku poprzez zastąpienie okien istniejących, oknami o niższym współczynniku przenikania ciepła U. Rozważanie tego przedsięwzięcia jest szczególnie wskazane w przypadkach kiedy okna istniejące są w bardzo złym stanie technicznym i konieczna jest ich wymiana na nowe. 5. zamurowanie części okien 24

zmniejszenie strat ciepła poprzez likwidację części otworów okiennych w obiekcie. Przedsięwzięcie to powinno być wykonane w taki sposób, aby spełnione były wymagania norm i przepisów dotyczące naturalnego oświetlenia pomieszczeń. 6. uszczelnienie okien i ram okiennych zmniejszenie strat ciepła spowodowanych nadmierną infiltracją powietrza zewnętrznego. Przedsięwzięcie to powinno się rozważać jeżeli okna istniejące są w dobrym stanie technicznym lub wymagają niewielkich prac remontowych. Uszczelnienia powinny być wykonane w taki sposób aby zapewnić wymagane normą lub odrębnymi przepisami wielkości strumieni powietrza wentylacyjnego w pomieszczeniach. 7. montaż okiennic lub zewnętrznych rolet zasłaniających okna przedsięwzięcie to może być rozpatrywane jako alternatywa dla wymiany okien w przypadku, kiedy ich stan techniczny jest zadowalający, a współczynnik przenikania ciepła U stosunkowo wysoki 3.0 W/(m2 K). 8. montaż tzw. "wiatrołapów" (otwartych lub zamkniętych dodatkowymi drzwiami) 9. montaż zagrzejnikowych ekranów refleksyjnych zmniejszenie strat ciepła przez fragmenty ścian zewnętrzych, na których zainstalowane są grzejniki i skierowanie ciepła do pomieszczenia. Przedsięwzięcie szczególnie polecane dla budynków, w których nie przewiduje się dodatkowej izolacji termicznej na ścianach zewnętrznych. 10. zastosowanie odzysku ciepła z powietrza wentylacyjnego zmniejszenie zużycia ciepła do podrzewania powietrza wentylacyjnego. Wprowadzenie przedsięwzięcia powinno się rozważać w odniesieniu do obiektów/pomieszczeń wymagających mechanicznych układów wentylacji. dotyczące poprawy sprawności źródeł ciepła grzewczego (w tym również węzłów cieplnych) i/lub wewnętrznych instalacji grzewczych 11. montaż lub wymiana wewnętrznej instalacji c.o. zastosowanie instalacji o małej pojemności wodnej wyposażonej w nowoczesne grzejniki o rozwiniętej powierzchni lub konwekcyjne. 12. montaż systemu sterowania ogrzewaniem system sterowania powinien umożliwiać co najmniej regulację temperatury wewnętrznej w zależności od temperatury zewnętrznej oraz realizację tzw.»obniżeń nocnych«i»obniżeń weekendowych«. 13. montaż przygrzejnikowych zaworów termostatycznych wraz z podpionowymi zaworami regulacyjnymi, zapewniającymi stabilność hydrauliczną wewnętrznej instalacji grzewczej 14. kompletna wymiana istniejącego węzła cieplnego na nowoczesny węzeł typu kompaktowego 15. kompletna wymiana istniejącego źródła ciepła opalanego paliwem stałym (węgiel, koks) na nowoczesne opalane paliwami przyjaznymi dla środowiska (gaz ziemny, gaz płynny, olej opałowy, odpady drzewne, węgiel typu Ekogroszek, itp) 25

Uwaga: przy realizacji przedsięwzięć 14 i 15 należy bezwzględnie wdrożyć przedsięwzięcia 12 i 13 dotyczące ciepłej wody użytkowej 16. montaż izolacji termicznej na elementach instalacji c.w.u. zaizolowanie wymienników, zasobników, instalacji rozprowadzającej i przewodów cyrkulacyjnych c.w.u. 17. montaż zaworów regulacyjnych na rozprowadzeniach c.w.u. zapewniających regulację hydrauliczną systemu c.w.u. 18. montaż układu automatycznej regulacji c.w.u., układ powinien zapewniać regulację temperatury c.w.u. w zasobniku oraz: - przydzielać priorytet grzania c.w.u. - umożliwia to uniknięcie zamówienia mocy do celów c.w.u. - sterować w trybie»start/stop«pracą pompy cyrkulacyjnej c.w.u. w zależności od temperatury wody na powrocie cyrkulacji do zasobnika 19. zmiana systemu przygotowania c.w.u. w obiektach z centralnie przygotowywaną c.w.u., a niewielkim jej zużyciem, uzasadnione może być przejście z systemu centralnego na lokalne urządzenia do przygotowania c.w.u. dotyczących urządzeń technologicznych w kuchniach i pralniach 20. wymiana urządzeń wyposażenia technologicznego na bardziej efektywne, efektywność powinna być oceniona energetycznie i ekonomicznie, bowiem nie zawsze sprawniejsze urządzenie zapewnia zmniejszenie kosztów uzyskania efektu końcowego (np. przygotowania posiłku czy też wyprania określonej ilości bielizny). W rachunku ekonomicznym należy uwzględnić koszty kapitałowe (koszty zakupu nowych, sprawniejszych urządzeń) specyficznych dla sal gimnastycznych, widowiskowych, basenów dotyczące: układów wentylacji mechanicznej, układów sztucznego oświetlenia, układów ciepłej wody użytkowej, 26

3.2 Organizacja i procedura Uruchomienie Programu Poprawy Efektywności Wykorzystania Energii w szkołach miasta Częstochowy to kontynuacja działań prowadzonych od 2003 roku z wprowadzeniem niezbędnych modyfikacji. Biuro Inżyniera Miejskiego (BIM) realizując zadania związane z zarządzaniem energią i obniżką kosztów użytkowania energii w obiektach użyteczności publicznej powinno pełnić rolę koordynatora działań remontowych i modernizacyjnych w obiektach oświatowych, aby: 1. łączyć konieczne prace remontowe i modernizacyjne z wdrażaniem przedsięwzięć zmniejszających zużycie i koszty energii; 2. w pierwszej kolejności wybierać takie obiekty, które charakteryzują się znacznymi kosztami energii oraz istotnym potencjałem dla opłacalnych przedsięwzięć energooszczędnych; 3. monitorować efekty wdrożenia przedsięwzięć; Proponuje się następujące zasady funkcjonowania Programu: 1. Na podstawie informacji zgromadzonych w bazie danych o obiektach oświatowych zbieranych w sposób ciągły przez BIM (prowadzony jest ciągły monitoring faktur za energię oraz wodę) uzupełnionych o propozycje działań remontowych i modernizacyjnych zgłoszone przez odpowiednie jednostki miejskie, odpowiedzialne za administrację obiektów, BIM tworzy ranking obiektów według następujących zasad: a. w zależności od przynależności do określonej grupy G1 G4 (zasady opisane w pkt 2.4 Klasyfikacja obiektów), obiektowi zostaje przypisany współczynnik przeliczeniowy G (ranking grupowy) wynoszący: - dla grupy G1 G = 7,0 - dla grupy G2 G = 5,0 - dla grupy G3 G = 3,0 - dla grupy G4 G = 1,0 b. jeżeli w obiekcie występują pilne potrzeby remontowe (zostały zgłoszone jako propozycja przez odpowiednią jednostkę) obiekt otrzymuje ranking remontowy R = 7 pkt, w przeciwnym wypadku R = 3 pkt; c. jeśli dla obiektu sporządzono audyt energetyczny obiekt otrzymuje ranking audytowy A = 5 pkt, w przeciwnym wypadku A = 2 pkt; d. wynik rankingowy RO (ranking ogólny) wylicza się według zależności: RO = G (R + A) Wielkości RO, G, R, A opisano w pkt a d powyżej. e. obiekty szereguje się od największego RO w porządku malejącym. 2. we współpracy z Wydziałem Inwestycji i Zamówień Publicznych dokonuje się wyboru kilku obiektów, które charakteryzują się najwyższymi RO. 3. dla wytypowanych obiektów Wydział Inwestycji i Zamówień Publicznych uzupełnia dokumentację zlecając wykonanie audytów energetycznych jeśli ich nie ma, a następnie zlecając sporządzenie projektów budowlanych wraz z kosztorysami inwestorskimi. 4. na podstawie audytów i kosztorysów inwestorskich Wydział Inwestycji i Zamówień Publicznych w porozumieniu z Wydziałem Funduszy Europejskich określa sposób 27

finansowania (tylko środki miasta/gminy lub częściowo środki miasta/gminy + poszukiwanie zewnętrznych źródeł finansowania). Jako nakłady inwestycyjne do poniesienia przyjmować należy pełne koszty, tzn. oprócz kosztów przedsięwzięć uwzględnić należy koszty prac studialnych, projektowych, wykonawstwa, niezbędnych robót dodatkowych, itp. Możliwe jest skorzystanie z pomocy wyspecjalizowanej firmy zewnętrznej. 5. na podstawie pkt. 4 wydziały: merytoryczny lub Inwestycji i Zamówień Publicznych we współpracy z Wydziałem Funduszy Europejskich sporządzają wnioski do instytucji finansowych o dofinansowanie wdrażania przedsięwzięć (jeżeli istnieją takie możliwości); Sprawne funkcjonowanie Programu i osiągnięcie realnych oszczędności będzie możliwe jedynie w przypadku pełnej współpracy pomiędzy jednostkami/wydziałami Urzędu Miasta. 3.3 Zasady rozliczeń Dla wiarygodnego rozliczenia efektów wprowadzonych przedsięwzięć proponuje się monitorowanie zużycia zgodnie z przyjętymi zasadami (ewidencjonowanie danych w funkcjonującej bazie danych). Dane wprowadzone do bazy, przed i po wprowadzeniu przedsięwzięć, stanowić będą podstawę rozliczeń. Poniżej omówiono czynniki korygujące zużycie. 2.3.1. Stopniodni Stopniodni to miara zewnętrznych warunków temperaturowych występujących w jakimś okresie czasu (tygodnia, miesiąca, roku). Wykorzystuje się je do standaryzowania zużycia energii do celów grzewczych, dla umożliwienia porównań pomiędzy kolejnymi sezonami grzewczymi. Stopniodni dla dłuższego przedziału czasu (tydzień, miesiąc, rok) oblicza się poprzez sumowanie dziennych wartości stopniodni. 2.3.2. Temperatury wewnętrzne w obiekcie Proponuje się wyznaczenie 3 punktów w obiekcie, w których mierzona będzie temperatura wewnętrzna. Jeden punkt na korytarzu, kolejny w pomieszczeniu o największej kubaturze ogrzewanej i ostatni w przeciętnym pomieszczeniu użytkowym obiektu. Jako temperaturę wewnętrzną do celów rozliczeniowych przyjmuje się średnią arytmetyczną ze wspomnianych trzech punktów. Odczytów należy dokonywać codziennie o stałej porze lub zainstalować urządzenia rejestrujące. 2.3.3. Stopień wykorzystania obiektu Stopień wykorzystania obiektu to liczba godzin faktycznego użytkowania obiektu w stosunku do czasu kalendarzowego wyrażonego w godzinach w kolejnych miesiącach roku. Możliwe są dwa sposoby określenia godzin użytkowania obiektu: 1. codzienne ewidencjonowanie godzin rozpoczęcia i zakończenia użytkowania obiektu; 2. zdefiniowanie powtarzalnego (np. tygodniowego) harmonogramu użytkowania obiektu w poszczególnych miesiącach roku bazowego i roku rozliczeniowego. 28

Rozliczenie efektów wprowadzenia przedsięwzięć dokonuje się poprzez porównanie standaryzowanych, skorygowanych zużyć energii. Zużycie standaryzowane to zużycie odniesione do znormalizowanej ilości stopniodni (dlatego konieczna jest znajomość temperatur zewnętrznych i wewnętrznych na podstawie których wyznacza się faktyczną ilość stopniodni w sezonie grzewczym aby taka standaryzacja była możliwa). Zużycie skorygowane, to zużycie standaryzowane, w którym uwzględniono również zmienność stopnia wykorzystania obiektu. Jeżeli możliwości techniczne są niewystarczające dla wiarygodnego określenia zużycia skorygowanego, poprzestaje się na określeniu zużycia standaryzowanego. 3.4 Projekcja funkcjonowania programu dla wybranych budynków oświatowych w Częstochowie Grupa na lata 2009 2013: We współpracy z Biurem Inżyniera Miejskiego Urzędu Miasta Częstochowy wybrano obiekty dla wdrożenia przedsięwzięć zmniejszających zużycie i koszty energii i zainicjowanie funkcjonowania Programu poprawy efektywności wykorzystania energii w obiektach oświatowych miasta Częstochowy. Są to: 1) Szkoła Podstawowa Nr 8, 2) Szkoła Podstawowa Nr 13, 3) Szkoła Podstawowa Nr 33, 4) Szkoła Podstawowa Nr 39, 5) Szkoła Podstawowa Nr 50, 6) Gimnazjum Nr 5, 7) Gimnazjum Nr 16, 8) Zespół Szkół Ekonomicznych, 9) Zespół Szkół im. dr Biegańskiego, 10) Zespół Szkół im. J. Kochanowskiego, 11) Zespół Szkół im. Gen. Andersa, 12) Zespół Szkół Technicznych i Ogólnokształcących im. S. Żeromskiego. Za wyjątkiem Gimnazjum nr 16 (RO = 12), wszystkie obiekty posiadają ranking RO = 84, czyli najwyższy możliwy do osiągnięcia w przyjętym systemie. Nie jest to zaskakujące, gdyż należą do grupy G1 (Gimnazjum nr 16 G4 najlepsza grupa), ich potrzeby remontowe i modernizacyjne uwzględniono w WPI na lata 2009 2014 i zostały sporządzone audyty energetyczne. Szacunkowe nakłady to ok. 20 mln zł. Szacunkowe efekty to zmniejszenie zużycia o ok. 18 000 GJ/rok, co dla bieżących cen energii daje ok. 0,77 mln zł/rok Grupa na lata 2014 2016 W tej grupie obiektów obecny ranking RO zawiera się w przedziale 40 do 63. Pięć obiektów z grupy G1, cztery G2 (wysokie i podwyższone jednostkowe koszty energii), poza jednym obiektem (Miejskie Przedszkole nr 30) potrzeby remontowe i modernizacyjne uwzględniono w WPI na lata 2009 2014, natomiast nie zostały wykonane audyty energetyczne dla tych obiektów (dla Przedszkola audyt wykonano). Są to następujące obiekty: 1) Gimnazjum nr 9, 29

2) Internat I Liceum Ogólnokształcącego, 3) V Liceum Ogólnokształcące, 4) Miejskie Przedszkole nr 9, 5) Miejskie Przedszkole nr 30, 6) Szkoła Podstawowa nr 38, 7) Szkoła Podstawowa nr 40, 8) Szkoła Podstawowa nr 52 i Gimnazjum nr 21, 9) Zespół Gimnazjów. Szacunkowe nakłady to ok. 14,5 mln zł. Szacunkowe efekty to zmniejszenie zużycia o ok. 8 000 GJ/rok, co dla bieżących cen energii daje ok. 0,4 mln zł/rok Realizacja przedsięwzięć energooszczędnych w obu opisanych powyżej grupach pozwoli na zmniejszenie zużycia energii w obiektach oświatowych miasta Częstochowy o ok. 14%. Grupa na lata 2016 2020 W zestawieniu obiektów oświatowych znajduje się 28 obiektów z obecnym rankingiem RO równym 35. Wszystkie obiekty z grupy G1 (wysokie jednostkowe koszty energii), ale brak wiedzy na temat potrzeb remontowych i ich pilności i nie zostały wykonane audyty energetyczne dla tych obiektów. Grupę stanowią następujące obiekty: 1) Gimnazjum nr 12 2) II Liceum Ogólnokształcące 3) IV Liceum Ogólnokształcące 4) IV Liceum Ogólnokształcące hala sportowa 5) VI Liceum Ogólnokształcące 6) VII Liceum Ogólnokształcące 7) Szkoła podstawowa nr 1 8) Szkoła podstawowa nr 2 9) Szkoła podstawowa nr 2 - pływalnia 10) Szkoła podstawowa nr 12 11) Szkoła podstawowa nr 19/Gimnazjum nr 19 ul. Orla 12) Szkoła podstawowa nr 24/ Gimnazjum nr 20 13) Szkoła podstawowa nr 29/ Gimnazjum nr 14 14) Szkoła podstawowa nr 31 15) Szkoła podstawowa nr 32 16) Szkoła podstawowa nr 34 17) Szkoła podstawowa nr 35 18) Szkoła podstawowa nr 36 19) Szkoła podstawowa nr 48/ Gimnazjum nr 3 20) Szkoła podstawowa nr 48/ Gimnazjum nr 3 - pływalnia 21) Szkoła podstawowa nr 49 Gimnazjum nr 22 22) Zespół szkół nr 1/ VIII Liceum Ogólnokształcące 23) Zespół Szkół nr 2 24) Zespół Szkół im. Cypriana Kamila Norwida 25) Zespół Szkół im. Władysława Stanisława Reymonta 26) Zespół Szkół Samochodowo Budowlanych 27) Zespół Szkół Zawodowych Specjalnych Szacunkowe nakłady to ok. 55,5 mln zł. Szacunkowe efekty to zmniejszenie zużycia o ok. 36 000 GJ/rok, co dla bieżących cen energii daje ok. 1,56 mln zł/rok 30

Z tych obiektów należałoby wyodrębnić ok. 10 12, dla których powinno się wykonać audyty energetyczne. Na tej podstawie możliwe będzie wykonanie analiz i zaproponowanie realizacji w latach 2016 2020. 3.5 Propozycje finansowania działań inwestycyjnych Jak wspomniano w rozdz. 3.4, dwie grupy obiektów o najwyższych rankingach RO, a zatem o najlepszym przygotowaniu do realizacji wymagają nakładów inwestycyjnych w wysokości 35 mln zł. Zgodnie z zapisami aktualnego WPI dla Grupy 2009-2013 zaplanowano następujące finansowanie: Nakłady inwestycyjne Łącznie 2009 2010 2011 2012 2013 w tys. Zł 1 2 3 4 5 6 Ogółem 20 000 1 000 4 000 5 000 5 000 5 000 Źródła zewnętrzne 10 000 500 2 000 2 500 2 500 2 500 Budżet Miasta 10 000 500 2 000 2 500 2 500 2 500 Natomiast dla Grupy 2014-2016 można zaproponować finansowanie według poniższego planu (przyjęto porównywalne z grupą poprzednią obciążenia budżetu miasta) Nakłady inwestycyjne Łącznie 2013 2014 2015 2016 W tys. Zł 1 2 3 4 5 Ogółem 15 000 1 000 4 000 5 000 5 000 Źródła zewnętrzne 7 500 500 2 000 2 500 2 500 Budżet Miasta 7 500 500 2 000 2 500 2 500 Jeśli chodzi o Grupę 2016-2020 to zgodnie z propozycją przedstawioną powyżej, powinno się najpierw dokonać zawężenia ilości obiektów do realizacji i wówczas zaplanować finansowanie. Do dalszych analiz przyjęto plany finansowania Grup 2009-2013 i 2014-2016. 3.5.1 Finansowanie ze środków własnych miasta Przyjmując model finansowania wyłącznie ze środków budżetu miasta mamy dwie możliwości: a. zakładając, że obciążenia budżetu miasta wykazane w zestawieniach powyżej nie mogą się zwiększyć musimy dwukrotnie wydłużyć okres realizacji; b. utrzymanie założonego harmonogramu czasowego (zakończenie realizacji w roku 2016) wymaga dwukrotnego zwiększenia obciążeń budżetu miasta. Oba warianty są niekorzystne i zaprezentowano je jedynie w celu pokazania poziomu odniesienia dla innych modeli finansowania. 3.5.2 Finansowanie z udziałem dotacji Istnieją możliwości uzyskania dofinansowania dotacyjnego do realizacji działań termomodernizacyjnych. Są to głównie środki z Unii Europejskiej dedykowane na ten cel 31