Instytut Turystyki Witold Bartoszewicz, Teresa Skalska Zagraniczna turystyka przyjazdowa do Polski w 2009 roku Warszawa 2010
Wykonano w Instytucie Turystyki na zlecenie Departamentu Turystyki Ministerstwa Sportu i Turystyki, w ramach Programu Badań Statystycznych Statystyki Publicznej. Temat nr 1.30.05(091) Turystyka zagraniczna Instytut Turystyki sp. z o.o. 02-511 Warszawa, ul. Merliniego 9a tel. (22) 844-63-47, fax. (22) 844-12-63 www.intur.com.pl; e-mail: it@intur.com.pl 2
Spis treści WPROWADZE IE. CEL I ZAWARTOŚĆ OPRACOWA IA... 7 CZĘŚĆ I. METODOLOGIA I CHARAKTERYSTYKA BADAŃ ZAGRA ICZ EJ TURYSTYKI PRZYJAZDOWEJ... 9 1. METODOLOGIA POLSKICH BADAŃ GRANICZNYCH... 9 1.1. Losowanie próby... 10 1.2. Organizacja i przebieg badań w 2009 roku... 11 1.3. Szacowanie liczby przekroczeń granicy... 16 1.4. Szacowanie przeciętnych wydatków... 22 CZĘŚĆ II. TE DE CJE W TURYSTYCE ŚWIATOWEJ I EUROPEJSKIEJ... 23 2. SYTUACJA OGÓLNA... 23 3. TRENDY W TURYSTYCE EUROPEJSKIEJ W 2009 ROKU. PODSTAWOWE KRAJE RECEPCYJNE I GENERUJĄCE RUCH TURYSTYCZNY... 25 CZĘŚĆ III. WY IKI BADAŃ I STYTUTU TURYSTYKI: STA I TE DE CJE WIELOLET IE... 31 4. RUCH PRZYJAZDOWY DO POLSKI... 31 5. WYDATKI CUDZOZIEMCÓW W POLSCE: PODSTAWOWE TRENDY I KIERUNKI ZMIAN... 43 5.1. Przeciętne wydatki turystów... 43 5.2. Wydatki według rodzajów i miejsca ponoszenia... 49 5.3. Wydatki odwiedzających jednodniowych... 56 5.4. Przychody dewizowe Polski z tytułu zagranicznej turystyki przyjazdowej... 61 6. CHARAKTERYSTYKA PRZYJAZDÓW TURYSTÓW DO POLSKI W 2009 ROKU... 68 6.1. Cele pobytu... 68 6.2. Długość pobytu... 71 6.3. Organizacja podróży... 72 6.4. Miejsca noclegów... 73 6.5. Rozmieszczenie terytorialne zagranicznego ruchu turystycznego w Polsce... 75 6.6. Charakterystyka demograficzna... 78 6.7. Charakterystyka przyjazdów z wybranych krajów... 79 6.8. Charakterystyka turystyki przyjazdowej do Polski w latach 2000-2009... 101 7. SEGMENTY RYNKU... 105 7.1. Uwagi ogólne... 105 7.2. Przyjazdy w celach typowo turystycznych... 110 7.3. Wizyty u krewnych lub znajomych... 112 7.4. Przyjazdy służbowe lub w interesach... 114 7.5. Przyjazdy na zakupy... 117 7.6. Cele zdrowotne... 118 8. PODSUMOWANIE... 120 OMÓWIE IE STOSOWA YCH POJĘĆ... 121 A EKS. SZCZEGÓŁOWE TABELE... 123 3
Spis tabel Tab. 1. Realizacja ankiet IT-TZ według miesięcy i przejść granicznych 11 Tab. 2. Realizacja ankiet IT-OJ według miesięcy i przejść granicznych 13 Tab. 3. Przykład uogólnienia wyników pomiaru 17 Tab. 4. Struktura ruchu osób i pojazdów według granic w latach 2008 i 2009 18 Tab. 5. Przyjazdy turystów zagranicznych na świecie według regionów 23 Tab. 6. Wpływy z turystyki międzynarodowej na świecie według regionów 24 Tab. 7. Przyjazdy turystów zagranicznych w Europie 25 Tab. 8. Wpływy z turystyki przyjazdowej w Europie 27 Tab. 9. Dynamika zmian PKB w Europie i ważnych krajów pozaeuropejskich 28 Tab. 10. Indeks nastrojów w UE od września 09 do kwietnia 2010 29 Tab. 11. Przyjazdy do Polski w latach 2007-2009 (w tys.) 32 Tab. 12. Przyjazdy ogółem i w tym turystów do Polski w kwartałach 2009 roku (w tys.) 33 Tab. 13. Przyjazdy turystów do Polski w latach 2000-2009 (w tys.) 34 Tab. 14. Liczba turystów zagranicznych i liczba noclegów w obiektach noclegowych zakwaterowania zbiorowego w latach 2000-2009 (w tys.) 35 Tab. 15. Dynamika zmian liczby korzystających z bazy noclegowej w 2009 roku 36 Tab. 16. Dynamika zmian liczby noclegów w bazie noclegowej w 2009 roku 36 Tab. 17. Liczba turystów zagranicznych i udzielonych im noclegów w obiektach zakwaterowania zbiorowego w 2009 r. 37 Tab. 18. Liczba korzystających z obiektów zakwaterowania zbiorowego według województw 38 Tab. 19. Liczba turystów zagranicznych korzystających z obiektów noclegowych zakwaterowania zbiorowego według najliczniej odwiedzanych powiatów (w tys.) 39 Tab. 20. Liczba noclegów turystów zagranicznych w obiektach noclegowych zakwaterowania zbiorowego według powiatów (w tys.) 40 Tab. 21. Przeciętne wydatki turystów zagranicznych na terenie Polski w latach 2007-2009 46 Tab. 22. Struktura wydatków poniesionych przez turystów na terenie Polski w latach 2003-2009 50 Tab. 23. Struktura wydatków turystów poniesionych przed podróżą w latach 2003-2009 51 Tab. 24. Poziom i struktura wydatków poniesionych przed podróżą (wybrane kraje) 52 Tab. 25. Przeciętne wydatki turystów w latach 2004-2009 według odwiedzanych województw 54 Tab. 26. Przeciętne wydatki turystów w latach 2004-2009 według odwiedzanych miast 55 Tab. 27. Przeciętne wydatki odwiedzających jednodniowych w latach 2003-2009 (w USD na osobę) 56 Tab. 28. Struktura wybranych rodzajów wydatków odwiedzających jednodniowych 58 Tab. 29. Wydatki odwiedzających jednodniowych według krajów i celu podróży w 2009 roku (USD) 58 Tab. 30. Cele przyjazdów odwiedzających jednodniowych w 2009 roku według krajów (%) 60 Tab. 31. Zakres poruszania się na terenie Polski odwiedzających jednodniowych w 2009 roku 61 Tab. 32. Wielkość i struktura łącznych przychodów dewizowych Polski w latach 2007-2009 63 Tab. 33. Skorygowane przychody dewizowe Polski w latach 2008-2009 z tytułu turystyki przyjazdowej 66 Tab. 34. Przychody z tytułu przyjazdów cudzoziemców a wpływy z eksportu towarów i usług 67 Tab. 35. Cele pobytu w Polsce (dane w %) 69 Tab. 36. Struktura przyjazdów w interesach (dane w %) 71 Tab. 37. Długość pobytu w Polsce (dane w %) 72 Tab. 38. Sposób organizacji podróży (dane w %) 72 Tab. 39. Główne miejsca noclegów (dane w %) 73 Tab. 40. Liczba wizyt w ciągu 12 miesięcy (dane w %) 75 Tab. 41. Dane demograficzne turystów zagranicznych (w %) 78 Tab. 42-44. Charakterystyka przyjazdów według krajów pochodzenia turystów (w %) 124 4
Spis rysunków Rys. 1. Przykład wypełnionego arkusza sprawozdawczego. 16 Rys. 2. Przykład podsumowania pomiarów z punktu przekraczania granic 17 Rys. 3. Schemat uogólnienia wyników pomiaru 18 Rys. 4, 5, 6. Godzinowy rozkład ruchu w przykładowych punktach przekraczania granic 20 Rys. 7, 8, 9. Tygodniowy rozkład ruchu na granicach z Niemcami, Słowacją i Białorusią 21 Rys. 10. Zmiany przyjazdów turystów do Polski według kwartałów 34 Rys. 11. Liczba korzystających z bazy noclegowej w latach 2000-2009 35 Rys. 12. Średnie miesięczne kursy USD i EUR w latach 2000-2009 43 Rys. 13. Przeciętne wydatki turystów na osobę w 2009 roku w USD (według krajów) 44 Rys. 14. Przeciętne wydatki turystów na dzień pobytu w 2009 roku (w USD) według krajów 45 Rys. 15. Zmiany wielkości przeciętnych wydatków nierezydentów w latach 2002-2009 47 Rys. 16. Wydatki turystów w 2009 roku według celu podróży (w USD na osobę) 47 Rys. 17. Wydatki turystów w 2009 roku według rodzaju wykorzystywanej bazy noclegowej 48 Rys. 18. Wydatki turystów w 2009 roku według sposobu organizacji podróży (w USD na osobę) 49 Rys. 19. Struktura wydatków poniesionych przez turystów na terenie Polski w latach 2008-2009 50 Rys. 20. Łączne wydatki na podróż poniesione przez turystów odwiedzających Polskę w 2009 roku 53 Rys. 21. Przeciętne wydatki odwiedzających jednodniowych w 2009 roku według krajów (w USD) 57 Rys. 22. Struktura wydatków odwiedzających jednodniowych w latach 2008-2009 (w %) 57 Rys. 23. Zmiany w poziomie przeciętnych wydatków odwiedzających jednodniowych 59 Rys. 24. Zmiany wielkości przeciętnych wydatków odwiedzających jednodniowych 60 Rys. 25. Łączne przychody Polski z tytułu przyjazdów cudzoziemców w latach 1996-2009 63 Rys. 26. Łączne przychody dewizowe Polski z tytułu przyjazdów cudzoziemców w latach 2005-2009 według kwartałów 64 Rys. 27. Struktura przychodów dewizowych w latach 2008-2009 według grup krajów 65 Rys. 28. Udział przychodów z turystyki w wartości eksportu towarów i usług (w %) 66 Rys. 29. Cele pobytu w latach 2007-2009 68 Rys. 30. Zróżnicowanie celów pobytu zależnie od środka transportu 70 Rys. 31. Zróżnicowanie form turystyki biznesowej zależnie od środka transportu 70 Rys. 32. Sezonowe zróżnicowanie celów pobytu 70 Rys. 33. Zróżnicowanie formy organizacyjnej przyjazdu zależnie od środka transportu 72 Rys. 34. Charakterystyka turystów korzystających z usług biur podróży 73 Rys. 35. Charakterystyka turystów korzystających z hoteli, moteli lub pensjonatów 74 Rys. 36. Struktura wieku turystów zagranicznych w 2009 roku 78 Rys. 37. Charakterystyka turystów należących do skrajnych grup wieku 79 Rys. 38. Profil turystów ogółem 80 Rys. 39. Profil turystów z Niemiec 81 Rys. 40. Profil turystów z Ukrainy 82 Rys. 41. Profil turystów z Białorusi 83 Rys. 42. Profil turystów z Litwy 84 Rys. 43. Profil turystów z Rosji 85 Rys. 44. Profil turystów z Republiki Czeskiej 86 Rys. 45. Profil turystów ze Słowacji 87 Rys. 46. Profil turystów z Łotwy i Estonii 88 Rys. 47. Profil turystów z Wielkiej Brytanii 89 Rys. 48. Profil turystów ze Szwecji 90 Rys. 49. Profil turystów ze Stanów Zjednoczonych 91 5
Rys. 50. Profil turystów z Włoch 92 Rys. 51. Profil turystów z Francji 93 Rys. 52. Profil turystów z Holandii 94 Rys. 53. Profil turystów z Austrii 95 Rys. 54. Profil turystów z Danii 96 Rys. 55. Profil turystów z Irlandii 97 Rys. 56. Profil turystów z Norwegii 98 Rys. 57. Profil turystów z Belgii 99 Rys. 58. Profil turystów z Hiszpanii 100 Rys. 59. Zmiany długości pobytu w Polsce 101 Rys. 60. Turystyka i wypoczynek trendy wieloletnie 102 Rys. 61. Interesy lub sprawy służbowe trendy wieloletnie 102 Rys. 62. Zakupy trendy wieloletnie 103 Rys. 63. Przyjazdy zorganizowane z udziałem biur podróży trendy wieloletnie 103 Rys. 64. Korzystający z bazy hotelowej trendy wieloletnie 104 Rys. 65. Przyjazdy turystów według podstawowych celów pobytu (oszacowanie w tys. przyjazdów) 106 Rys. 66. Wydatki turystów w 2009 roku, poniesione w Polsce i przed podróżą (według celu) 108 Rys. 67. Struktura łącznych wydatków poniesionych przez turystów w latach 2008-2009 w podziale na podstawowe segmenty rynku 109 Rys. 68. Przeciętne wydatki turystów na osobę i dzień pobytu w latach 2001-2009 (wybrane segmenty rynku) 109 Rys. 69. Przeciętne wydatki osób deklarujących w latach 2001-2009 cele typowo turystyczne 111 Rys. 70. Wydatki osób deklarujących cele typowo turystyczne struktura rodzajowa 112 Rys. 71. Przeciętne wydatki osób deklarujących odwiedziny u krewnych i znajomych jako główny cel podróży 113 Rys. 72. Wydatki osób deklarujących odwiedziny u krewnych i znajomych jako główny cel podróży struktura rodzajowa 114 Rys. 73. Przeciętne wydatki turystów deklarujących interesy lub sprawy służbowe jako główny cel podróży 115 Rys. 74. Wydatki osób deklarujących interesy lub sprawy służbowe jako główny cel podróży struktura rodzajowa 116 Rys. 75. Przeciętne wydatki osób deklarujących zakupy jako główny cel podróży 117 Rys. 76. Wydatki osób deklarujących zakupy jako główny cel podróży struktura rodzajowa 118 Spis map Mapa 1 Liczba turystów zagranicznych korzystających z obiektów noclegowych zakwaterowania zbiorowego (w tys.) 39 Mapa 2 Liczba noclegów turystów zagranicznych w obiektach noclegowych zakwaterowania zbiorowego (w tys.) 39 Mapa 3. Liczba turystów zagranicznych korzystających z obiektów noclegowych zakwaterowania zbiorowego według powiatów w 2009 roku 41 Mapa 4. Liczba udzielonych noclegów turystom zagranicznym korzystającym z obiektów noclegowych zakwaterowania zbiorowego według powiatów w 2008 roku 42 Mapa 5. Przeciętne wydatki turystów w 2009 roku według odwiedzanych województw 54 Mapa 6. Przyjazdy turystów zagranicznych według województw w 2009 roku (mln wizyt) 75 Mapa 7. Rozmieszczenie terytorialne zagranicznego ruchu turystycznego według celów pobytu 76 Mapa 8. Korzystający z usług biur podróży lub rezerwacji 77 Mapa 9. Korzystający z obiektów zakwaterowania zbiorowego 77 6
WPROWADZENIE. CEL I ZAWARTOŚĆ OPRACOWANIA Badania przyjazdowej turystyki zagranicznej do Polski są prowadzone przez Instytut Turystyki w ramach Programu Badań Statystycznych Statystyki Publicznej; finansuje je Ministerstwo Sportu i Turystyki. Przedmiotem tych badań są: charakterystyka turystów zagranicznych odwiedzających Polskę, charakterystyka ich pobytu w Polsce oraz określenie wielkości i struktury wydatków poniesionych w Polsce przez odwiedzających jednodniowych i turystów. Uzyskane wyniki stanowią bazę źródłową do szczegółowych analiz turystyki przyjazdowej pod kątem: krajów pochodzenia turystów, poszczególnych segmentów rynku, regionalnego zróżnicowania turystyki itp. Dzięki cykliczności badań możliwa jest obserwacja wieloletnich trendów. Badanie wydatków służy ponadto do oszacowania wpływów z turystyki przyjazdowej (m.in. dla NBP) i wykonywania analiz na potrzeby rachunku satelitarnego turystyki. Wyniki badań wykorzystuje się też do przygotowywania materiałów dla międzynarodowych organizacji zajmujących się statystyką turystyki, jak Światowa Organizacja Turystyki (UNWTO) oraz Eurostat. Do 2001 roku wyniki badań przedstawiano w dwu odrębnych publikacjach: jedna poświęcona była wydatkom cudzoziemców, druga zaś szczegółowej charakterystyce przyjazdów turystów do Polski. Od 2002 roku wyniki całości badań ankietowych zrealizowanych w ramach tematu Turystyka zagraniczna omawiamy w jednej publikacji. Pierwsza część jest poświęcona zagadnieniom metodologicznym. Od 2007 roku zmieniamy organizację i przebieg badań, w związku z tym informujemy o podstawowych założeniach zmodyfikowanej metody wdrożonej w 2007 i rozwijanej w 2009 roku i kierunkach jej rozwoju w przyszłości. W drugiej części omawiamy tendencje w turystyce światowej i europejskiej (międzynarodowy ruch turystyczny i nowe zjawiska w turystyce europejskiej w 2009 r.). Prezentacja wyników badań Instytutu Turystyki zawarta w trzeciej części koncentruje się na omówieniu rezultatów uzyskanych w 2009 roku na tle wyników badań z poprzednich lat. Również w analizie danych GUS o korzystających z bazy noclegowej, posługujemy się trendami wieloletnimi. Szczegółowo omówiono następujące zagadnienia: cele pobytu w Polsce, długość pobytu, formę organizacyjną przyjazdów, wykorzystywaną bazę noclegową, sposoby spędzania czasu, odwiedzane regiony i miasta, środki transportu i cechy demograficzne turystów. W rozdziałach poświęconych wydatkom określono przychody dewizowe Polski z tytułu zagranicznej turystyki przyjazdowej na podstawie analizy wielkości wydatków turystów zagranicznych i odwiedzających jednodniowych oraz strukturę wydatków według podstawowych grup (noclegi, wyżywienie, usługi rekreacyjne, zakupy oraz inne wydatki), z uwzględnieniem kraju zamieszkania cudzoziemców, długości i celu wizyty, typu wykorzystywanej bazy noclegowej, miejsca pobytu i innych zmiennych. Szczególną uwagę poświęciliśmy segmentacji rynku według głównego celu przyjazdu i najważniejszych krajów generujących ruch turystyczny do Polski. Publikację zamyka aneks tabelaryczny ze szczegółowymi danymi charakteryzującymi przyjazdy z 21 krajów. 7
8
CZĘŚĆ I. METODOLOGIA I CHARAKTERYSTYKA BADAŃ ZAGRANICZNEJ TURYSTYKI PRZYJAZDOWEJ 1. Metodologia polskich badań granicznych W Polsce regularne badania sondażowe na przejściach granicznych prowadzi Instytut Turystyki. Podstawą tych badań są zamówienia rządowe w ramach Programu Badań Statystycznych Statystyki Publicznej. Realizując badania wśród turystów i odwiedzających jednodniowych, Instytut Turystyki od 2007 roku posługuje się dwiema ankietami: - IT-TZ, przeznaczoną dla turystów (osób korzystających na terenie Polski przynajmniej z jednego noclegu), ukierunkowaną w jednej części na badanie celów, motywów i form przyjazdów do Polski, w drugiej na badanie wydatków poniesionych w związku z pobytem w Polsce, zarówno na terenie naszego kraju, jak i przed podróżą, - IT-OJ, dla odwiedzających jednodniowych, dostosowaną do charakteru ich pobytu w Polsce (znaczny udział przyjazdów na zakupy). Brak kontroli na granicach wewnętrznych strefy Schengen sprawił, że opracowaliśmy własną metodę, która musi zastąpić rejestry ruchu sporządzane dotąd przez Straż Graniczną. Wdrażana od 2007 roku nowa metoda obserwacji i pomiaru ruchu na granicach, w latach 2008 i 2009 była już podstawowym źródłem informacji o wielkości międzynarodowego ruchu turystycznego. Rezultatem zliczania ruchu na granicach i źródłem późniejszych analiz i oszacowań są wypełnione zestawienia zbiorcze ZAG, przygotowane w dwóch wersjach: dla drogowych punktów przekraczania granicy i pozostałych (lotnisk i portów promowych). Ankieta IT-TZ (charakterystyka turystów zagranicznych) Ankieta jest kompilacją dwóch ankiet stosowanych do 2006 roku. Na charakterystykę turysty i jego przyjazdu do Polski składają się: kraj stałego zamieszkania, główny cel przyjazdu, forma organizacyjna podróży (indywidualnie, grupowo, z biurem podróży), rodzaj bazy noclegowej wykorzystywanej w Polsce, długość pobytu (mierzona liczbą noclegów), liczba noclegów w odwiedzanych województwach i większych miastach. Konstrukcja ankiety pozwala na powiązanie informacji o odwiedzanych województwach i liczbie noclegów z rodzajem bazy noclegowej. Zbiera się także podstawowe dane demograficzne (płeć i wiek) i dane o środkach transportu. W części dotyczącej wydatków przyjęto zasadę, że na pytania odpowiada osoba bądź grupa osób wspólnie ponoszących wydatki w czasie pobytu w Polsce i dysponujących przez ten czas wspólnym budżetem (w jęz. angielskim nazywana często travelling party). Taki sposób badania dopuszczany jest w zaleceniach metodologicznych UNWTO 1, jak również stosowany w innych krajach, zarówno europejskich, jak i pozaeuropejskich. Istotną z punktu widzenia metodologii badań wydatków zasadą ustalania ich wielkości jest w pierwszym rzędzie pytanie o całą pozostawioną w Polsce sumę, a następnie o szacunkowy podział ogółu wydatków na grupy wymienione w ankiecie. Zgodnie z zaleceniami UNWTO, w badaniu Instytutu Turystyki z grupy wydatków na turystykę wyłączono: a) zakupy w celach handlowych, tj. w celu odsprzedania, b) inwestycje kapitałowe dokonywane na terenie odwiedzanego kraju, c) darowizny gotówkowe na rzecz krewnych i znajomych, a także darowizny dla instytucji. Ta pierwsza grupa wydatków może być wyłączona zarówno za pomocą pytania o główne cele przyjazdu do Polski, jak i o rodza- 1 Collection of Tourism Expenditure Statistics. A Technical Manual. WTO Madryt 1995, s. 37. 9
jową strukturę wydatków. Ankieta pozwala także na wyodrębnienie wydatków na transport międzynarodowy (zgodnie z zaleceniami MFW). Możliwa jest identyfikacja respondentów ze względu na sposób organizacji podróży i stopień zaangażowania organizatorów turystyki. Dzięki temu można w przybliżeniu oszacować wartość usług sprzedawanych w formie pakietów w miejscu zamieszkania turystów. Wynika to z treści pytania, w którym poproszono turystów o podjęcie próby określenia wysokości wydatków poniesionych przed podróżą i ich podziału na trzy podstawowe kategorie: koszty zakupu całego pakietu bądź przedpłaty na część usług, koszty transportu, inne wydatki. Należy jednak pamiętać, że dane o wydatkach ponoszonych przed podróżą nie są w pełni miarodajne. W tej grupie wydatków znalazły się bowiem zarówno kwoty, które wpłynęły pośrednio do Polski poprzez biura podróży i polskich przewoźników, jak i te, które pozostały za granicą (koszty usług transportowych zakupionych u obcych przewoźników, prowizje zagranicznych biur podróży itp.). A zatem uzyskane dane nie pozwalają wyodrębnić tej części wydatków, która jest przeznaczona na pokrycie kosztów świadczenia usług na terenie Polski. Nie dają również odpowiedzi na pytanie o strukturę pakietów. Osoby, które przyjechały indywidualnie i nie korzystały z usług pośredników, oraz te, które korzystały jedynie z pośrednictwa w rezerwacji, poproszone zostały o dokonanie podziału wydatków poniesionych na terenie Polski na sześć podstawowych rodzajów. W porównaniu z poprzednimi ankietami, obecna nie zawiera pytań o sposób spędzania czasu w Polsce i o ocenę pobytu. Ankieta IT-OJ (charakterystyka pobytu w Polsce i wydatki poniesione przez odwiedzających jednodniowych na terenie Polski) W badaniu zrealizowanym w 2009 roku zastosowano taki sam kwestionariusz badawczy przeznaczony dla odwiedzających jednodniowych jak w poprzednim roku. Ma on przede wszystkim na celu ustalenie łącznych wydatków tej grupy nierezydentów. Na podstawie uzyskanych danych możliwy jest także podział wydatków na wyżywienie (w tym na zakup usług gastronomicznych), transport (w tym na zakup paliw i zakup biletów), usługi rekreacyjne, zakupy (w tym: na własne potrzeby i w celu odsprzedania) oraz inne wydatki. Pozwala to na ujawnienie wielkości zakupów, a co za tym idzie, oszacowanie udziału wydatków na zakupy w strukturze wydatków ogółem. Pozwala również na wyłączenie zgodnie z zaleceniami UNWTO zakupów w celach handlowych (tj. w celu odsprzedania) z grupy wydatków na turystykę. Dzięki temu można skorygować sposób liczenia łącznych przychodów dewizowych i dostosować go w pełni do wymagań metodologicznych UNWTO. W porównaniu z ankietą stosowaną do 2006 roku włącznie, dodano pytania charakteryzujące sposób podróżowania na terenie Polski: (7) Czy wjeżdżając na teren Polski korzystał(a) Pan/Pani z tego samego przejścia granicznego co obecne? i (8) Jak daleko od przejścia granicznego Pan/Pani podróżował(a) na terenie Polski? 1.1. Losowanie próby Przy realizacji badań granicznych trzeba uwzględnić znaczną liczbę punktów przekraczania granic Polska ma długą granicę lądową. To bardzo utrudnia dobór próby i realizację badań, pewnym ułatwieniem jest duża koncentracja ruchu. Na podstawie danych Straży Granicznej wiemy, że 2007 roku połowa przejść obsłużyła 0,1% cudzoziemców, a 14 przejść ponad połowę (51,1%) całego ruchu z zagranicy, przy czym w tej czołowej czternastce było tylko jedno przejście na wschodzie i jeden port lotniczy (Okęcie). Jak poprzednio, w 2009 roku stosowano schemat losowania warstwowego i dwustopniowego. Zasadą grupowania jest rodzaj przejścia, tj. granice z poszczególnymi krajami plus 10
przejścia morskie i lotnicze. Dane do losowania pochodziły z danych Straży Granicznej o ruchu na przejściach granicznych w roku poprzedzającym badanie, czyli 2007. Na tej podstawie wyróżniono kategorie przejść, jako kryterium zakwalifikowania do danej kategorii przyjmując wielkość ruchu. Drugi etap doboru próby polega na wyznaczeniu odrębnie dla każdej tury wacht (konkretne odcinki czasowe na przejściu granicznym). Od 2008 roku nowa sytuacja na granicach wewnętrznych strefy Schengen utrudniła dostęp do osób przekraczających granicę, co sprawia, że zasada losowego wyboru respondentów na tych granicach została poważnie ograniczona. Element losowy zapewniony jest przez omówione wyżej losowanie przejść. Ponadto stosuje się następujące reguły, mające na celu zróżnicowanie badanych grup respondentów: - proporcjonalne, zależne od wielkości ruchu, określenie liczby ankiet do zrealizowania na danym przejściu; - wyznaczenie limitów ankiet IT-TZ do zrealizowania z mieszkańcami krajów sąsiedzkich, - przestrzeganie zasady co który. 1.2. Organizacja i przebieg badań w 2009 roku Badania realizowano w punktach przekraczania granic (na granicy wewnętrznej strefy Schengen) lub na przejściach granicznych (na granicy wewnętrznej strefy Schengen, czyli granicy z Rosją, Białorusią i Ukrainą). Ankieterzy rozdawali kwestionariusze (w dziesięciu wersjach językowych) cudzoziemcom opuszczającym nasz kraj. Każdy rodzaj ankiety wręcza się niezależnie różnym respondentom. Badaniem objęte są osoby w wieku 15 i więcej lat. Podczas przeciętnej tury badań w punkcie przekraczania granicy (i w jego okolicach) badania ankietowe prowadzi się w ciągu 2-5 dni, równolegle z pomiarem ruchu. W 2009 roku na polskich przejściach granicznych przeprowadzono osiem tur badań, które przypadły na dziewięć miesięcy: luty, marzec, kwiecień, maj, czerwiec, sierpień, wrzesień, listopad i grudzień. Pierwszą turę badań przeprowadzono w dniach od 27 lutego do 9 marca, drugą od 27 marca do 5 kwietnia, trzecią 18-28 maja, czwartą 15-24 czerwca, piątą 10-19 sierpnia, szóstą 16-25 września, siódmą 9-20 listopada, ósmą 7-17 grudnia. Każda tura badań obejmowała od 30 do 34 przejść granicznych. Łącznie w ciągu całego roku prowadzono badania na 67 przejściach. Dwie tury badań przypadające na każdy kwartał umożliwiają określenie poziomu wydatków turystów, a w konsekwencji oszacowanie wpływów z poszczególnych rynków zarówno w całym roku, jak i według kwartałów. Tab. 1. Realizacja ankiet IT-TZ według miesięcy i przejść granicznych Granica/przejście luty marz kwie maj czerw sierp wrze list gru Rosja Bezledy 15 17 21 21 10 Gronowo 15 20 20 Litwa Budzisko 31 49 40 40 40 Ogrodniki 30 40 50 40 Białoruś Bobrowniki 35 5 40 20 40 Kukuryki 15 15 15 Kuźnica Białostocka 30 50 20 30 Połowce 15 10 10 10 Sławatycze 20 20 20 Terespol (drog) 38 42 40 40 30 11
Granica/przejście luty marz kwie maj czerw sierp wrze list gru Ukraina Dorohusk 39 40 7 40 50 Hrebenne 10 39 6 10 50 45 Korczowa 20 10 22 40 20 30 Krościenko 10 Medyka (drog) 110 60 70 71 60 86 Zosin 10 10 30 30 20 Słowacja Barwinek 8 2 10 11 15 Chochołów 20 20 20 20 Chyżne 7 69 50 60 70 70 60 70 Jurgów 20 Korbielów 20 20 Leluchów 10 10 10 15 Łysa Polana 10 10 10 40 40 Niedzica 10 10 20 Winiarczykówka 10 15 10 Zwardoń 10 15 Czechy Boboszów 7 3 10 7 Cieszyn 80 Cieszyn - Boguszowice 60 60 92 70 60 90 50 Głuchołazy 10 10 14 Jakuszyce 20 30 36 Kudowa-Słone 5 15 50 50 25 Lubawka 15 10 10 Marklowice 10 10 15 Nowe Chałupki 2 18 30 20 20 Paczków 15 15 15 Pietraszyn 20 20 10 Pietrowice Głubczyce 5 20 20 Porajów-Hradek 10 5 Tłumaczów 15 Zawidów 11 10 iemcy Gubinek 20 10 15 10 Jędrzychowice 50 71 31 31 Kołbaskowo 40 30 20 20 Kostrzyń 20 40 10 10 Krajnik Dolny 30 10 30 30 40 Lubieszyn 18 22 40 Łęknica 15 15 20 20 25 Olszyna 30 32 51 30 Osinów Dolny 20 20 20 Przewóz 15 Radomierzyce 10 10 20 10 Rosówek 10 10 10 Sieniawka 20 10 10 15 Słubice 30 35 Świecko 190 90 96 120 100 90 100 Świnoujście (drog.) 160 15 Zasieki 15 12
Granica/przejście luty marz kwie maj czerw sierp wrze list gru Zgorzelec (drog) 10 20 20 20 20 Lotnicze Gdańsk-Rębiechowo 110 161 145 Katowice-Pyrzowice 230 120 130 120 110 Kraków-Balice 100 190 200 151 170 170 170 Poznań-Ławica 90 110 90 Warszawa Okęcie 157 253 230 240 200 230 240 240 Wrocław-Strachowice 65 25 100 110 110 100 Morskie Gdynia (port) 50 72 91 Świnoujście (port) 130 70 110 110 RAZEM 609 2030 245 1459 1602 1686 1495 1397 1460 Źródło: Badania Instytutu Turystyki w 2009 roku. Tab. 2. Realizacja ankiet IT-OJ według miesięcy i przejść granicznych Granica/przejście luty marz kwie maj czerw sierp wrze list gru Rosja Bezledy 19 42 41 42 30 Gronowo 46 30 30 Litwa Budzisko 51 79 80 80 60 Ogrodniki 20 40 30 40 Białoruś Bobrowniki 37 13 60 40 50 Kukuryki 10 10 10 Kuźnica Białostocka 60 80 50 60 Połowce 20 30 10 20 Sławatycze 20 20 20 Terespol (drog) 54 76 60 60 60 Ukraina Dorohusk 41 43 20 70 60 Hrebenne 10 57 13 30 50 70 Korczowa 52 18 70 50 70 70 Krościenko 20 Medyka (drog) 151 89 90 97 70 110 Zosin 5 5 10 10 10 Słowacja Barwinek 41 41 42 30 Chochołów 20 10 20 10 Chyżne 44 66 70 50 60 50 50 80 Jurgów 25 Korbielów 10 10 Leluchów 20 30 20 26 Łysa Polana 30 10 20 31 30 Niedzica 30 30 30 Winiarczykówka 20 20 20 Zwardoń 20 20 Czechy Boboszów 15 5 30 30 Cieszyn 140 Cieszyn - Boguszowice 100 100 120 100 100 60 120 13
Granica/przejście luty marz kwie maj czerw sierp wrze list gru Głuchołazy 20 20 20 Jakuszyce 40 10 10 Kudowa-Słone 20 40 100 90 60 Lubawka 15 20 15 Marklowice 30 30 30 Nowe Chałupki 24 26 70 60 50 Paczków 15 10 15 Pietraszyn 10 10 30 Pietrowice Głubczyce 40 10 10 Porajów-Hradek 80 70 Tłumaczów 15 Zawidów 20 20 iemcy Gubinek 80 89 90 90 Jędrzychowice 152 102 202 202 Kołbaskowo 50 151 80 80 Kostrzyń 90 90 100 100 Krajnik Dolny 65 35 60 110 100 Lubieszyn 100 30 130 Łęknica 35 35 134 130 131 Olszyna 111 131 92 131 Osinów Dolny 160 171 169 Przewóz 15 Radomierzyce 20 20 20 40 Rosówek 30 20 50 Sieniawka 50 40 40 60 Słubice 110 111 Świecko 210 150 110 150 110 110 130 Świnoujście (drog.) 10 140 Zasieki 72 Zgorzelec (drog) 22 30 50 70 70 Lotnicze Gdańsk-Rębiechowo 5 9 10 Katowice-Pyrzowice 15 10 10 10 5 Kraków-Balice 9 7 10 5 10 10 10 Poznań-Ławica 5 5 5 Warszawa Okęcie 15 15 20 10 10 20 10 10 Wrocław-Strachowice 5 5 5 5 5 Morskie Gdynia (port) 5 9 9 Świnoujście (port) 5 5 5 5 RAZEM 589 1930 494 1807 1669 1824 1470 1270 1505 Źródło: Badania Instytutu Turystyki w 2009 roku. Brak kontroli na granicach wewnętrznych strefy Schengen wymusił modyfikację metody pomiaru ruchu granicznego. Na przejściach drogowych podstawową jednostką obserwacji są pojazdy, na przejściach lotniczych i promowych nadal osoby. W związku z tym zróżnicowano zestawienia zbiorcze z przejść granicznych. Szczegółowe zasady organizacji pracy najlepiej przedstawić cytując fragment instrukcji dla wykonawców badań. 14
Pracę zaczynamy po przybyciu na przejście graniczne. Po 30 minutach pracy 2 i pół lub 3 godziny przerwy i zaczynamy kolejną wachtę. Jeśli na danym przejściu jest kilka bramek (potoków podróżnych), kolejną wachtę wykonujemy na drugiej bramce i tak dalej. Nominalny czas dyżuru: od 8.00 do 22.00 (14 godzin). Dopuszcza się niewielkie odstępstwa wynikające z możliwości transportu i organizacji pracy ekip. Na kilku przejściach (Medyka, Okęcie) wskazane byłoby przedłużenie pracy do północy. Z kolei są takie przejścia, na których czas dyżuru może być krótszy (np. od 10.00 do 20.00). [ ] Zliczanie ruchu cudzoziemców powinno objąć WYJAZDY z Polski Zliczanie ruchu Polaków powinno objąć POWROTY do Polski. Jeśli na przejściu pracuje jedna ekipa, najlepiej liczenie cudzoziemców i Polaków robić osobno t.j. po półgodzinnej pracy przy liczeniu cudzoziemców przechodzimy do liczenia ruchu granicznego Polaków, potem przerwa (ale już krótsza niż trzygodzinna) i cały cykl się powtarza. Jeśli pracują dwie ekipy co na przejściach o dużym ruchu byłoby wskazane liczenie Polaków i cudzoziemców odbywałoby się jednocześnie. Przyjmujemy, że średnio na przejściu w ciągu jednego dnia pracy będą 4 półgodzinne wachty poświęconych na zliczanie ruchu cudzoziemców. [ ] Na przejściach drogowych liczymy pojazdy przekraczające granicę i liczbę osób w nich podróżujących. Na podstawie rejestracji pojazdu określamy kraj. Wyniki zliczania podajemy odrębnie dla poszczególnych rodzajów pojazdów (samochód osobowy, mikrobus, autobus, ciężarowy/dostawczy, inne pojazdy). Arkusz sprawozdawczy zawiera też rubrykę piesi, których należy po prostu policzyć, mimo, że zapewne nie da się określić kraju zamieszkania pieszych. Po każdej wachcie wypełniamy arkusze sprawozdawcze nie zapominając o wpisaniu wartości N (co który liczony) przyjętej podczas każdej półgodzinnej wachty, odrębnie dla każdego typu pojazdu. Zakładamy, że zazwyczaj N=1. Ale musimy też przewidzieć takie sytuacje, kiedy ruch jest tak duży, że określenie rejestracji i liczby pasażerów może być trudne wówczas skupiamy uwagę na co N-tym. Zdajemy sobie sprawę, że trudne lub niemożliwe jest określenie kraju zamieszkania w sytuacji, kiedy osoby podróżują wynajętym lub świeżo zakupionym samochodem, albo stanowią wielonarodowościowe grupy osób, podróżujących wspólnym środkiem transportu (busy/autokary rejsowe). M.in. dlatego wyodrębniamy rodzaje pojazdów. Prosimy o przestrzeganie podanych liczb półgodzinnych wacht. 15
Rys. 1. Przykład wypełnionego arkusza sprawozdawczego. Nazw a przejścia granicznego ŚWIECKO Symbol przejścia granicznego SW Typ pojazdu ZAG Ruch graniczny cudzoziemców (przejścia drogowe) Data Początek Koniec Dzień 16 15 16 godzina miesiąc 9 30 0 minuta Instytut Turystyki Sp. z o.o. ul. Merliniego 9a, 02 511 Warszawa Tel. (022) 844-63-47 Fax (022) 844-12-63 N Wyniki zliczania co który liczony Kraj (wg rejestracji) Liczba pojazdów Liczba osób 1.1. Samochód osobowy 1 Niemcy 41 73 1.2. Litwa 5 7 1.3. Belgia 1 1 1.4. Holandia 1 2 1.5. Białoruś 1 2 1.6. Ukraina 1 3 2.1. Mikrobus 1 Niemcy 1 2 2.2. Litwa 1 3 3.1. Autobus 4.1. Ciężarowy/ 1 Rosja 9 9 4.2. dostawczy Litwa 22 23 4.3. Niemcy 17 18 4.4. Estonia 1 1 4.5. Ukraina 5 5 4.6. Mołdawia / Łotwa 1/2 1/2 4.7. Austria / Holandia 1/2 1/2 4.8. Białoruś 4 5 5.1. Inne pojazdy 1 Niemcy 1 1 6.1. Piesi 1.3. Szacowanie liczby przekroczeń granicy Wyniki zliczania ruchu na poszczególnych przejściach są podsumowywane, a następnie analizowane odrębnie dla typów granic. Mamy tu do czynienia z procedurą odwrotną do losowania próby. Uzyskane wyniki porównuje się z (historycznymi, z 2007 r. i niekiedy wcześniejszymi) danymi Straży Granicznej. Polega to na sprawdzeniu jaką część ruchu na danej granicy (np. ze Słowacją) obsługiwały zbadane przejścia/punkty przekraczania granic w analogicznym okresie 2007 roku. Uzyskane wskaźniki służą uogólnieniu wyników pomiaru dla każdego typu granicy z osobna. 16
Rys. 2. Przykład podsumowania pomiarów z punktu przekraczania granic a ½ godz. Świecko ( iemcy) 450 400 350 300 250 200 150 100 50 0 5:00 7:30 10:00 12:30 10:00 13:00 16:00 18:30 12:30 16:00 19:30 22:00 7:30 10:30 13:30 16:30 Źródło: Instytut Turystyki. Tab. 3. Przykład uogólnienia wyników pomiaru Straż Graniczna: wyjazdy cudzoziemców w III kw. 2007 r. Udział badanych przejść Uogólnione wyniki pomiaru na kwartał III kw. 2009 r.: doszacowanie Rep. Fed. Niemiec 10386948 0,74247 5033648 6 779 575 Gubinek 403692 0,03887 184300 Jędrzychowice 1040673 0,10019 880650 Kołbaskowo 537487 0,05175 281366 Krajnik Dolny 497944 0,04794 167453 Lubieszyn 796543 0,07669 234017 Łęknica 890397 0,08572 551000 Olszyna 707506 0,06811 254125 Osinów dolny 943921 0,09088 413488 Radomierzyce 77103 0,00742 136800 Rosówek 73803 0,00711 190633 Sieniawka 184114 0,01773 206483 Świecko 646707 0,06226 1015740 Świnoujście (drogowe) 596911 0,05747 139840 Zgorzelec 315222 0,03035 377753 Źródło: Instytut Turystyki. 17
Rys. 3. Schemat uogólnienia wyników pomiaru Kwartalne podsumowanie pomiarów z przejść na danej granicy Obliczenie średniej na godzinę Dane SG z 2007 roku Odrębnie dla każdego przejścia: = średnia * liczba godzin ruchu * liczba dni Udział badanych przejść w ruchu na danej granicy Doszacowanie sumy wyników z badanych przejść Źródło: Instytut Turystyki. = Rosja + Litwa + Białoruś + Ukraina + Słowacja + Czechy + Niemcy + morskie + lotnicze Nie sposób pominąć słabych punktów zastosowanej metody. Są to: Wciąż zbyt mała liczba obserwacji, która może zaowocować błędem w obliczaniu średniego ruchu na godzinę. Zbyt arbitralne, aczkolwiek oparte na obserwacjach ekipy realizującej badania, określenie godzin efektywnego ruchu na przejściu. Oparcie się na danych SG z 2007 roku, czyli przyjęciu, że nie zmieniła się istotnie struktura ruchu na poszczególnych przejściach. Założenie to będzie z czasem coraz bardziej ryzykowne. Możliwość błędu przy określeniu kraju tablic rejestracyjnych pojazdów. Trudności realizacyjne w portach lotniczych i morskich. Tabela 4. zawiera podsumowanie analizy ruchu osób i pojazdów na poszczególnych granicach. Dokonano tej analizy, aby sprawdzić, czy uzyskane w wyniku naszych pomiarów proporcje typów pojazdów wytrzymują porównanie z danymi Straży Granicznej za 2007 rok. Tab. 4. Struktura ruchu osób i pojazdów według granic w latach 2008 i 2009 Granica/ rodzaj pojazdu Udział osób na danej granicy Udział osób w całości obserwacji Udział pojazdów na danej granicy 2008 2009 2008 2009 2008 2009 Białoruś 3% 4% Samochód 67% 73% 79% 80% Mikrobus 8% 4% 5% 2% Autobus 15% 11% 1% 1% Ciężarowy 9% 12% 15% 17% Inne pojazdy 1% 0% 1% 0% 18
Granica/ rodzaj pojazdu Udział osób na danej granicy Udział osób w całości obserwacji Republika Czeska 20% 21% Udział pojazdów na danej granicy Samochód 51% 66% 60% 66% Mikrobus 9% 7% 8% 8% Autobus 24% 13% 2% 1% Ciężarowy 12% 11% 27% 22% Inne pojazdy 2% 2% 4% 3% Piesi 3% 2% Republika Litewska 3% 6% Samochód 31% 59% 24% 62% Mikrobus 0% 1% 0% 0% Autobus 18% 13% 1% 0% Ciężarowy 50% 26% 74% 37% Inne pojazdy 0% 1% 0% 1% Rep. Fed. iemiec 53% 51% Samochód 70% 67% 79% 76% Mikrobus 3% 5% 2% 3% Autobus 11% 11% 1% 1% Ciężarowy 8% 10% 15% 18% Inne pojazdy 1% 1% 3% 2% Piesi 6% 6% Federacja Rosyjska 1% 1% Samochód 38% 41% 63% 68% Mikrobus 9% 6% 8% 6% Autobus 40% 43% 5% 5% Ciężarowy 10% 8% 24% 19% Inne pojazdy 0% 1% 0% 1% Piesi 3% 0% Republika Słowacka 9% 9% Samochód 65% 74% 78% 83% Mikrobus 7% 5% 4% 4% Autobus 22% 14% 2% 1% Ciężarowy 5% 5% 14% 10% Inne pojazdy 1% 1% 2% 2% Piesi 1% 1% Ukraina 11% 8% Samochód 46% 44% 55% 64% Mikrobus 10% 13% 20% 17% Autobus 16% 17% 4% 2% Ciężarowy 5% 7% 20% 15% Inne pojazdy 1% 1% 1% 2% Piesi 22% 18% Źródło: badania Instytutu Turystyki w latach 2008 i 2009. Można uznać, że proporcje są zbliżone. Na przykład udział samochodów ciężarowych w 2007 roku na granicy z Białorusią wyniósł, według S.G., 16%, na granicy z Czechami 20%, z Litwą 59%, z Niemcami 6%, z Federacją Rosyjską 20%, ze Słowacją 15%, z Ukrainą 16%. Widać, że odsetki wynikające z naszych pomiarów są z reguły nieco wyższe, ale można uznać, że mamy do czynienia z kontynuacją trendu wzrostowego, który obserwuje się w ruchu pojazdów ciężarowych od kilku lat. Z kolei udział autobusów i autokarów podawany przez Straż Graniczną waha się od 0,5 do 3%, od czego nasze pomiary raczej nie odbiegają. 19
Rys. 4, 5, 6. Godzinowy rozkład ruchu w przykładowych punktach przekraczania granic Średnio na godz. 140 Bobrowniki (Białoruś) 120 100 80 60 40 20 0 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 godzina Średnio na godz. Cieszyn - Boguszowice (Czechy) 450 400 350 300 250 200 150 100 50 0 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 godzina Średnio na godz. Kudowa-Słone 600 500 400 300 200 100 0 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 godzina Źródło: badania Instytutu Turystyki w 2009 roku. 20
Rys. 7, 8, 9. Tygodniowy rozkład ruchu na granicach z Niemcami, Słowacją i Białorusią Średnio na godz. 260 Rep. Fed. iemiec 250 240 230 220 210 200 190 Średnio na godz. 180 160 140 120 100 80 60 40 20 0 Średnio na godz. 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 1 2 3 4 5 6 7 Dzień tygodnia Republika Słowacka 1 2 3 4 5 6 7 Dzień tygodnia 1 2 3 4 5 6 7 Dzień tygodnia Źródło: badania Instytutu Turystyki w 2009 roku. Republika Białoruś 21
Zestawienia zbiorcze z przejść granicznych nie są jedynym źródłem wykorzystywanym do szacowania wielkości ruchu cudzoziemców i mieszkańców Polski. Do uogólnienia wyników pomiaru ruchu służą również: publikowane przez SG aktualne dane o ruchu granicznym (cząstkowe, ograniczone do granicy zewnętrznej strefy Schengen ), wyniki obserwacji i pomiarów ruchu granicznego wykonywanych w 2007 roku przez Instytut Turystyki, miesięczne dane GUS o liczbie cudzoziemców korzystających z obiektów zakwaterowania zbiorowego według krajów, dane publikowane przez Urząd Lotnictwa Cywilnego. 1.4. Szacowanie przeciętnych wydatków W 2009 roku, podobnie jak w latach poprzednich, częścią projektu było badanie, a następnie szacowanie i analiza wielkości oraz struktury wydatków nierezydentów. Od wielu lat podstawą do ustalenia przeciętnych wydatków nierezydentów (turystów i odwiedzających jednodniowych), jak też łącznych wpływów z poszczególnych krajów, są średnie arytmetyczne z próby dla poszczególnych krajów (na osobę i na dzień pobytu) i średnie ważone dla całej populacji. Średnie arytmetyczne z całej próby nie są publikowane i wykorzystywane do oszacowań, gdyż powielałyby błąd wynikający ze struktury próby, która nie zawsze odpowiada strukturze zbiorowości generalnej. W kolejnych turach badań próba często nie jest proporcjonalna do tej struktury przyjazdów, która wynika z danych Straży Granicznej (w odniesieniu do krajów objętych badaniami tych służb) i z oszacowań Instytutu Turystyki. Wspomniano o tym wcześniej w części poświęconej zasadom losowania. Z kolei przeciętne wydatki nierezydentów (turystów i odwiedzających jednodniowych) z poszczególnych krajów i poszczególnych grup wyróżnionych ze względu na wybrane cechy (np. wg celu podróży, środków transportu, miejsc zakwaterowania) są liczone, upowszechniane i wykorzystywane do dalszych oszacowań. Warto w tym miejscu przypomnieć, że podobnie jak w odniesieniu do wszystkich badaniach przeprowadzonych w poprzednich latach możliwość i zasadność posługiwania się średnimi arytmetycznymi z próby dla wybranych segmentów rynku jest jednak dość ograniczona. Dotyczy to zwłaszcza tych grup turystów i odwiedzających jednodniowych, które nie są w próbie dostatecznie licznie reprezentowane. Posługując się średnimi arytmetycznymi z próby podzielonej ze względu na wybrane cechy należy więc zawsze mieć na względzie liczebność tej próby w danym segmencie rynku. Średnie ważone nie są i nie powinny być wykorzystywane do dalszych oszacowań (np. do obliczania globalnych przychodów dewizowych z tytułu przyjazdów turystów). Średnie te, zarówno obliczone dla turystów, jak dla odwiedzających jednodniowych, służą głównie do analizy dynamiki zmian przeciętnych wydatków w poszczególnych latach. Ani średnie z próby, ani średnie ważone nie obejmują wydatków poniesionych przed podróżą. 22
CZĘŚĆ II. TENDENCJE W TURYSTYCE ŚWIATOWEJ I EUROPEJSKIEJ 2. Sytuacja ogólna Liczba międzynarodowych przyjazdów turystycznych w 2009 roku spadła o 4,3% do 880 milionów na całym świecie. Północna Europa (-6%) i Południowa i śródziemnomorska Europa (-4%) radziły sobie nieco lepiej niż początkowo szacowano, podczas gdy wyniki krajów Europy Środkowej i Wschodniej skorygowano w dół (do -10%). Pozytywne wyniki dla Afryki Północnej i Subsaharyjskiej (odpowiednio: +2% i +4%) zostały skorygowane w górę, a spadek w Ameryce Południowej okazał się mniejszy (-1%). Wpływy z turystyki międzynarodowej w 2009 roku zmniejszyły się o 5,8 %, do 852 miliardów USD (611 mld euro) wobec 942 miliardów USD (641 mld euro) w 2008 roku. Z uwzględnieniem zmienności kursów walutowych i inflacji, spadek wpływów z turystyki wyniósł -5,8 %. Wszystkie regiony świata odczuły malejące wpływy z wyjątkiem Afryki. Azja i rejon Oceanu Spokojnego (-1%) i Bliski Wschód (-3%) wypadły stosunkowo lepiej od średniej światowej. Największe straty notuje Ameryka (-11%, o 22 mld USD mniej) i Europa (-7%, spadek o 60 mld USD, lub 26 mld euro). Tab. 5. Przyjazdy turystów zagranicznych na świecie według regionów 1995 2000 2005 2006 2007 2008 2009 Zmiana 09/08 Świat ogółem 533 682 801 846 900 919 880-4,3 Europa 309,1 392,2 441,0 463,9 485,4 487,3 460,0-5,6 Europa Północna 35,8 43,7 52,8 56,5 58,1 56,4 53,0-6,0 Europa Zachodnia 112,2 139,7 141,7 148,6 153,9 153,2 145,9-4,7 Europa Środkowo-Wschodnia 58,1 69,3 87,5 91,4 96,6 99,7 89,8-9,9 Europa Południowa i Śródziemnomorska 103,0 139,5 159,1 167,3 176,8 178,0 171,3-3,8 Azja i Pacyfik 82,0 110,1 153,6 166,0 182,0 184,0 180,9-1,7 Azja Płn.-Wschodnia 41,3 58,3 86,0 92,0 101,0 101,0 98,1-2,9 Azja Płd.-Wschodnia 28,4 36,1 48,5 53,1 59,7 61,7 62,0 0,4 Oceania 8,1 9,6 11,0 11,0 11,2 11,1 10,9-1,7 Azja Południowa 4,2 6,1 8,1 9,8 10,1 10,3 10,0-2,8 Ameryki 109,0 128,3 133,3 135,8 142,9 146,9 140,0-4,7 Ameryka Północna 80,7 91,5 89,9 90,6 95,3 97,7 92,1-5,7 Karaiby 14,0 17,1 18,8 19,4 19,8 20,1 19,4-3,2 Ameryka Środkowa 2,6 4,3 6,3 6,9 7,8 8,3 7,9-5,3 Ameryka Południowa 1,7 15,4 18,3 18,8 20,1 20,8 20,6-1,3 Afryka 18,6 26,1 35,3 39,1 42,6 44,5 45,9 3,0 Afryka Północna 7,3 10,2 13,9 15,1 16,3 17,1 17,5 1,9 Afryka Subsaharyjska 11,4 15,9 21,4 24,0 26,3 27,4 28,4 3,7 Bliski Wschód 13,7 24,9 37,8 40,9 46,9 56,0 52,9-5,4 Źródło: Światowa Organizacja Turystyki (U WTO): World Tourism Barometer, Interim update, April 2010. 23
Tab. 6. Wpływy z turystyki międzynarodowej na świecie według regionów Zmiany (waluty lokalne, ceny stałe) zmiany mld USD na przyjazd mld euro na przyjazd 07/06 08/07 09/08 2008 2009 2009 2008 2009 2009 Świat ogółem 5,7 1,3-5,8 942 852 970 641 611 690 Europa 2,7-1,4-6,6 472,8 412,4 900 321,5 295,7 640 Północna Europa 4,0-2,0-3,0 70,2 60,8 1150 47,8 43,6 820 Zachodnia Europa 2,3-2,9-7,1 161,4 143,1 980 109,7 102,6 700 Środkowo - Wschodnia Europa Europa Południowa i Śródziemn. 8,9 2,1-7,9 57,8 47,5 530 39,3 34,1 380 0,9-0,8-7,0 183,4 161,0 940 124,7 115,4 670 Azja i Pacyfik 10,0 4,7-1,2 209,0 202,8 1120 142,1 145,4 800 Azja Północno - Wschodnia 8,3 8,5 0,7 100,0 100,4 1020 68,0 72,0 730 Azja Płd - Wschodnia 16,0-1,0-7,2 59,8 53,8 870 40,6 38,5 620 Oceania 6,4 2,9 5,2 33,7 33,5 3070 22,9 24,0 2200 Azja Południowa 6,8 7,4-3,5 15,5 15,1 1510 10,6 10,8 1090 Ameryki 6,5 4,6-9,6 187,7 165,6 1180 127,6 118,7 850 Ameryka Północna 7,4 6,7-11,9 138,5 119,1 1290 94,2 85,4 930 Karaiby 0,9-3,1-4,1 23,6 22,4 1150 16,1 16,1 830 Środkowa Ameryka 10,6-1,1-7,1 6,4 5,9 750 4,3 4,2 540 Ameryka Płd 6,8 2,4-1,4 19,2 18,1 880 13,1 13,0 630 Afryka 9,5-4,0-5,9 29,9 28,1 610 20,4 20,1 440 Afryka Północna 7,5-4,1-4,9 10,8 9,9 570 7,3 7,1 410 Afryka Subsaharyjska 10,6-3,9-6,4 19,2 18,2 640 13,0 13,0 460 Bliski Wschód 13,0 5,3-3,0 42,8 43,3 820 29,1 31,0 590 Źródło: Światowa Organizacja Turystyki (U WTO): World Tourism Barometer, Interim update, April 2010. Wstępne dane UNWTO dla pierwszych miesięcy 2010 roku wskazują, że po wyjątkowo trudnym 2009 roku międzynarodowy popyt turystyczny odzyskuje rozmach. Obserwuje się nasilenie tendencji zwyżkowej rozpoczętej w ostatnim kwartale 2009 roku, kiedy liczba międzynarodowych przyjazdów turystycznych wzrosła o 2%, pierwszy raz po 14 miesiącach spadków. Spośród 77 krajów, które do tej pory podały dane o międzynarodowych przyjazdach w pierwszych miesiącach 2010 roku, 17 ma wciąż ujemne wyniki, podczas gdy 60 notuje wzrost, z czego 24 kraje nawet dwucyfrowy. Do krajów o dwucyfrowym wzroście należą: Estonia (+14%), Izrael (+37%), Hongkong (Chiny) (+14%), Makau (Chiny) (+16%), Japonia (+29%), Tajwan (pr. z Chin) (+28%), Indonezja (+14%), Singapur (+21%), Wietnam (+36%), Guam (+10%), Indie (+13%), Nikaragua (+16%), Ekwador (+14%), Kenia (+18%), Seszele (+16%), Maroko (+14%), Egipt (+29%) i Arabia Saudyjska (+45%). Wzrost liczby przyjazdów na świecie w pierwszych miesiącach 2010 roku szacuje się na 7%. Oczywiście wyniki bieżącego roku porównuje się do bardzo słabych pierwszych miesięcy 2009, kiedy gdy międzynarodowe przyjazdy zmalały o 9%. Wzrost notują wszystkie regiony świata, z Azją i regionem Pacyfiku na czele (+10%). Tempo wzrostu w Europie i Ameryce jest słabsze (po +3%). 24
W całym 2010 roku międzynarodowe przyjazdy turystyczne wzrosną, jak się prognozuje, o 3%-4%. UNWTO ocenia, że zamknięcie większości europejskiej przestrzeni powietrznej między 15 i 20 kwietnia mogło spowodować stratę mniej niż połowy pkt% w skali rocznej w Europie i 0,3 pkt% na świecie. 3. Trendy w turystyce europejskiej w 2009 roku. Podstawowe kraje recepcyjne i generujące ruch turystyczny Tab. 7. Przyjazdy turystów zagranicznych w Europie Przyjazdy (w tys.) Zmiany kwartalne (do odpowiedniego kwartału 2008 roku) Źródła danych 2005 2008 2009 Zmiana 08/07 Źródła danych I kw II kw III kw IVkw Europa 440 991 487 345 460 042-5,6-13,1-7,4-2,7-1,9 Europa Północna 52 790 56 435 53 048-6,0-13,1-6,7-6,6-2,6 Dania TCE 4 699 4 503 bd bd NCE -35,8 1,1-11,0-7,9 Finlandia TF 3 140 3 583 3 423-4,5 TCE -10,2-13,2-10,5-8,8 Islandia TCE 871 1 106 1 235 11,7 THS(2) -3,3 0,4 8,4-6,6 Irlandia TF 7 333 8 026 bd bd TF* -9,1-11,9-11,9-13,1 Norwegia TF 3 824 4 347 4 346 bd THS -9,3-14,3-6,5 bd Szwecja TCE 4 883 4 728 4 875 3,1 TCE -6,3 2,0 4,0 11,7 Wielka Brytania TF 28 039 30 142 28 033-7,0 VF -13,9-6,0-7,0-0,3 Europa Zachodnia 141 670 153 178 145 940-4,7-13,1-6,3-0,1-3,2 Austria TCE 19 952 21 935 21 355-2,6 TCE -8,6 3,7 0,4-3,8 Belgia TCE 6 742 7 165 6 796-5,1 TCE -8,7-7,2-2,6-2,9 Francja TF 74 988 79 218 74 200-6,3 TCE -19,6-10,8-1,9-9,2 Niemcy TCE 21 499 24 886 24 223-2,7 TCE -8,9-6,7 0,1 3,5 Luksemburg TCE 913 879 bd bd TCE -5,7-4,2-5,3 bd Holandia TCE 10 012 10 104 9 921-1,8 TCE -16,2 3,2 0,3 2,7 Szwajcaria THS 7 229 8 608 8 294-3,7 THS -9,7-6,9-0,4 2,5 Europa Środkowo- Wschodnia 87 474 99 707 89 788-9,9-14,2-12,8-7,6-4,6 Bułgaria TF 4 837 5 780 5 739-0,7 TF -6,6-8,3 6,1-2,8 Czechy TCE 6 336 6 649 6 032-9,3 TCE -18,5-9,0-7,5-3,9 Estonia TF 1 917 1 970 bd bd TCE -8,2-8,2-1,8 2,9 Węgry TF 9 979 8 814 9 058 2,8 TF 0,4 0,8 3,4 6,0 Łotwa TF 1 116 1 684 bd bd TCE -15,9-18,9-23,9-17,4 Litwa TF 2 000 1 611 bd bd TCE -12,1-17,8-19,2-16,5 Polska TF 15 200 12 960 11 890-8,3 TF -18,6-12,7-3,1 0,7 25
Przyjazdy (w tys.) Zmiany kwartalne (do odpowiedniego kwartału 2008 roku) Źródła danych 2005 2008 2009 Zmiana 08/07 Źródła danych I kw II kw III kw IVkw Rumunia TCE 1 430 1 466 1 272-13,2 TCE -17,9-15,8-14,9-2,0 Federacja Rosyjska TF 19 940 bd bd bd VF -10,8-11,5-8,7-8,7 Słowacja TCE 1 515 1 767 1 298-26,5 TCE -28,4-31,7-26,2-15,8 Ukraina TF 17 631 25 392 20 758-18,3 TF -19,9 bd Bd bd Europa Południowa 159 057 178 024 171 265-3,8-12,3-5,6-1,4 1,1 Albania TF bd 2 592 bd bd VF -1,4 16,7 6,2 bd Andora TF 2 418 2 059 1 830-11,1 TF -20,9-14,5 1,1-8,2 Bośnia i Hercegowina TCE 217 322 311-3,3 TCE -5,0-7,9 1,8-2,2 Chorwacja TCE 8 467 9 415 9 335-0,9 TCE -20,5-4,2 1,8-4,5 Cypr TF 2 470 2 404 2 141-10,9 TF -15,2-9,5-10,7-11,8 Macedonia TCE 197 255 259 1,7 TCE 6,7 11,4 2,1-13,2 Grecja TF 14 765 15 939 bd bd TF -16,7-8,4-4,3 bd Izrael TF 1 903 2 572 2 321-9,7 TF -21,6-15,3-5,7 2,7 Włochy TF 36 513 42 734 43 239 1,2 TF -5,4-3,4 5,8 5,8 Malta TF 1 171 1 291 1 183-8,4 TF -17,8-11,4-6,3 0,4 Czarnogóra TCE 272 1 031 1 044 1,2 TCE -10,1-2,5 3,8-11,9 Portugalia TF 10 612 bd bd bd TCE -21,3-8,4-5,9-0,6 Serbia TCE 453 646 645-0,2 TCE -0,4 11,3-3,1-8,5 Słowenia TCE 1 555 1 771 1 668-5,8 TCE -10,1-9,4-3,4-2,1 Hiszpania TF 55 914 57 192 52 231-8,7 TF -16,9-8,2-7,8-3,5 Turcja TF 20 273 24 994 25 506 2,0 TF -1,1-1,0 3,2 8,6 Źródło: Światowa Organizacja Turystyki (U WTO): World Tourism Barometer, Interim update, April 2010. Uwaga: źródła danych służących do obliczenia zmian kwartalnych bywają inne niż źródła danych o rocznej liczbie przyjazdów 2. 2 W kolumnach źródła danych informacje o rodzaju danych statystycznych gromadzonych przez poszczególne kraje oznaczone są następująco: TF VF TCE THS międzynarodowe przyjazdy turystów na granicach; międzynarodowe przyjazdy na granicach (łącznie z odwiedzającymi jednodniowymi); turyści zagraniczni korzystający z obiektów noclegowych zakwaterowania zbiorowego; turyści zagraniczni korzystający z hoteli i obiektów typu hotelowego; THS(1) j.w., wliczając apartamenty i mieszkania wakacyjne; NCE noclegi turystów zagranicznych w obiektach zakwaterowania zbiorowego; NCE(3) tylko w hotelach, ośrodkach wypoczynkowych i schroniskach młodzieżowych; NHS noclegi turystów zagranicznych w hotelach i obiektach typu hotelowego; NHS(1) j.w., wliczając apartamenty i mieszkania wakacyjne; NHS(2) tylko w hotelach. 26