Piotr Lewandowski Voditelj Brodice podręcznik Ŝeglowania po Adriatyku MORKA Szkoła śeglarstwa www.morka.pl
Piotr Lewandowski VODITELJ BRODICE podręcznik Ŝeglowania po Adriatyku Wydanie I Opiniodawcy: kpt. j. Maciej Maciejewski kpt. j. Piotr Ostrowski j.st.m. Małgorzata Talar Copyright Piotr Lewandowski Rysunki i opracowanie graficzne: Piotr Lewandowski Projekt okładki i korekta: Aneta Sitkiewicz Druk: PHU Karolina Kalisz ul.obozowa 18 MORKA Kalisz 2005 ISBN 83-922020-0-7 Wydawca: MORKA Piotr Lewandowski ul. Słoneczna 8 62-800 KALISZ www.morka.pl Wszelkie prawa zastrzeŝone. Bez pisemnego zezwolenia Wydawcy ani ksiąŝka, ani dołączona płyta CD, w całości lub jej części, nie mogą być kopiowane w jakiejkolwiek formie i przy uŝyciu jakichkolwiek środków.
Spis treści Wstęp... 5 Nawigacja... 7 Na czym polega nawigacja... 7 Jednostki stosowane w nawigacji... 7 Pozycja geograficzna... 8 Wyznaczanie kursu... 9 Pomiar odległości... 9 Przed wyjściem w morze... 10 W morzu... 10 Przed wejściem do portu... 10 Po zacumowaniu... 10 Locja morska... 11 Co to jest locja... 11 Oznakowanie nawigacyjne... 11 Charakterystyka świateł... 11 System IALA... 13 Pomoce nawigacyjne... 17 Wybrane znaki i skróty stosowane na mapach chorwackich... 19 Przepisy... 21 Międzynarodowe Prawo Drogi Morskiej... 21 Przepisy lokalne... 23 Przekraczanie granicy drogą morską... 23 Oznakowanie statków... 24 Sygnały dźwiękowe... 38 Sygnalizacja... 41 Łączność radiowa... 41 Kanały VHF... 41 Łączność w niebezpieczeństwie... 42 Łączność dla zapewnienia bezpieczeństwa... 43 Łączność ogólna... 43 Hierarchia komunikatów... 43 Międzynarodowy Kod Sygnałowy... 44 Sposoby wzywania pomocy... 45 Meteorologia... 47 Pogoda w Chorwacji... 47 Wiatry lokalne... 47 Pływy i prądy... 49 Komunikaty pogodowe... 49 Skala Beauforta... 52 Skala Pedersena... 53 Międzynarodowa Skala Widzialności... 53 Bibliografia... 55 3
Wstęp Wstęp 5 Voditelj Brodice (w języku chorwackim oznacza to prowadzący jacht, czyli po prostu skipper ) tak nazywa się chorwacki patent, uprawniający do prowadzenia jachtów zarówno Ŝaglowych, jak i motorowych. Podręcznik, który trzymasz w ręku, przeznaczony jest dla osób mających juŝ pewne doświadczenie Ŝeglarskie, chcących rozpocząć swoją nową przygodę na ciepłych wodach Adriatyku. Stworzyliśmy go, opierając się na naszych doświadczeniach, zdobytych podczas prowadzenia szkoleń Ŝeglarskich w Chorwacji i staramy się przekazać w nim wiedzę niezbędną do bezpiecznego Ŝeglowania po morzu, bez niepotrzebnego teoretyzowania oraz akademickich dyskusji. Jest on równieŝ doskonałym źródłem informacji dla tych, którzy przygotowują się do egzaminu na patent Voditelj Brodice (skipper chorwacki). Zawarta w nim wiedza to niezbędne minimum do zaliczenia egzaminu i przede wszystkim do bezpiecznego, a co za tym idzie sprawiającego wiele przyjemności, prowadzenia jachtów po morzach południowych. Uzupełnieniem podręcznika jest płyta CD Voditelj Brodice podręcznik elektroniczny. Zawiera ona te same zagadnienia, opisane w stopniu rozszerzonym, dlatego w niektórych miejscach podręcznika osoby zainteresowane szczegółami danego tematu będziemy odsyłać do płyty. Znajduje się na niej wiele animacji, dźwięków, zdjęć, interaktywnych rysunków. Jej zadaniem jest zobrazowanie niektórych zagadnień, a co za tym idzie ułatwienie przyswojenia wiedzy. Zapraszam do lektury i do Ŝeglowania! kpt. j. Piotr Lewandowski
Nawigacja Nawigacja 7 Na czym polega nawigacja? Nawigacja jest - najprościej rzecz ujmując wiedzą potrzebną do bezpiecznego przeprowadzenia jachtu z jednego portu do drugiego. Nie jest to wiedza tajemna, przeznaczona tylko dla starych wilków morskich prowadzenie nawigacji w praktyce zawsze sprawia wiele przyjemności. Osoba prowadząca nawigację powinna umieć udzielić odpowiedzi na następujące pytania: Gdzie się w danej chwili znajduję? (trzeba umieć wyznaczyć pozycję geograficzną zarówno swojego jachtu, jak i odczytać pozycję dowolnego obiektu na mapie). Jakim kursem powinienem płynąć? (trzeba umieć wyznaczyć kurs docelowy, posługiwać się kompasem). Jak daleko jeszcze do portu? (trzeba umieć odczytywać odległości, nie tylko do portu przeznaczenia, ale do dowolnego miejsca). Prowadząc nawigację wykorzystujemy wszelki dostępny na jachcie sprzęt (GPS, kompas, log, mapy) i wszelkie znane nam metody. Ze względów bezpieczeństwa nie wolno nam ograniczać się do stosowania tylko jednej z metod. W dalszej części rozdziału omówimy te, które będą najczęściej wykorzystywane na jachcie czarterowym. Jednostki stosowane w nawigacji. Jednostki kątowe. Czyli jednostki stosowane do pomiaru kątów, uŝywane np. do opisu długości i szerokości geograficznej, kursów, namiarów. Podstawową jednostką jest stopień [ ]. Kąt pełny (czyli całe koło) ma 360. Jednostką mniejszą jest minuta kątowa [']. Jeden stopień to 60' (tak samo jak godzina ma 60 minut). Jednostką mniejszą od minuty jest sekunda ['']. Jak łatwo się domyślić, jedna minuta ma 60''. 1 = 60' 1' = 60'' W nawigacji często podaje się dziesiąte części stopnia oraz dziesiąte części minuty. NaleŜy pamiętać o tym, Ŝe: 0,1 = 6' 0,1' = 6'' Jednostki odległości. Podstawową jednostką odległości stosowaną w nawigacji jest mila morska [Mm]. Jej długość wynosi 1852 m. Jednostka ta to długość jednej minuty kątowej na południku. Jednostką mniejszą od mili jest kabel [kbl]. 1 Mm = 10 kbl
12 Locja morska Locja morska Co to jest locja? Locja jest działem wiedzy nautycznej, zajmującym się szczegółowym opisem akwenów, wybrzeŝy i portów oraz ich oznakowaniem. Opisuje wszelkie zagadnienia związane z warunkami panującymi na szlakach Ŝeglownych. Wiadomości z zakresu locji zamieszczane są w róŝnych wydawnictwach, spośród których do najczęściej uŝywanych naleŝą: mapy, księgi locji publikacje szczegółowo opisujące porty, zatoki i inne akweny, spisy świateł publikacje szczegółowo opisujące światła nawigacyjne na danym akwenie. Oznakowanie nawigacyjne. Aby ułatwić Ŝeglowanie po morzu (np. wśród mielizn) lub by wyodrębnić akweny specjalnego przeznaczenia (np. kotwicowiska), stosuje się odpowiednie oznakowanie nawigacyjne. Znaki nawigacyjne dzielimy na stałe (stawy, latarnie morskie) oraz pływające (czyli pławy, potocznie zwane bojami). KaŜdy znak nawigacyjny posiada kilka cech, po których łatwo go rozpoznać. Te cechy to: kolor, kształt, znak szczytowy (o ile występuje), w nocy światło. W dalszej części podręcznika omówimy poszczególne znaki nawigacyjne. Najpierw jednak zajmiemy się charakterystyką stosowanych na nich świateł. Charakterystyka świateł. W nocy znaki nawigacyjne rozpoznajemy po światłach. Aby łatwo moŝna było rozróŝnić poszczególne światła, róŝnią sie one między sobą. RozróŜniamy je po: barwie czyli kolorze, jakim świecą, rodzaju czyli rytmie i sposobie błyskania lub zmianie barwy świecenia, okresie czyli czasie trwania jednego, pełnego, regularnie powtarzającego się cyklu błysków i przerw pomiędzy nimi. Barwa światła moŝe być biała (po chorwacku bijelo, skrót na mapie B), czerwona (crveno C), zielona (zeleno Z) lub Ŝółta (Ŝuto ś). JeŜeli światło jest z którejś strony niewidoczne, na mapie oznaczone jest to skrótem Pot (od potamnjeno zaciemnione). Okres podawany jest w sekundach i jest to czas trwania całego cyklu świecenia światła. Lepiej wyjaśniono to w tabelce na następnej stronie.
Stałe Stalno Nazwa Skrót Definicja Graficzny obraz Rozbłyskowe Stalno sa sjajem Przerywane Na prekide Błyskowe Bljeskovi Blaskowe Dugi bjeskovi Izofazowe Izofazno Kodowe Morse'a Morse abeceda Zmiennobarwne Promjenljivo Migające Kratki Szybko migające Vrlo Kratki Ultraszybko migające Ultrakratki Brak Sj Pk Bl DBl Izo Mo(A) Pm K VK UK Światło nie zmieniające jasności ani barwy. Światło stałe, wzmacniane pojedynczymi rozbłyskami. Światło, w którym powtarza się zaciemnienie równe sobie, lecz wyraźnie krótsze niŝ czas świecenia. Światło, w którym powtarzają się błyski trwające krócej niŝ 2 sekundy, lecz krótsze niŝ czas zaciemnienia. Światło, w którym powtarzają się blaski trwające 2 sekundy lub dłuŝej, lecz krótsze niŝ czas trwania ciemności. Światło z na przemian zmieniającym się i równym sobie czasem trwania świecenia i zaciemnienia. Światło przedstawiające znaki kodu Morse'a (w nawiasie podana jest przedstawiana przez światło litera). Światło z regularną zmianą barwy w danym sektorze. Światło z równymi błyskami, powtarzającymi się co najmniej 50 razy na minutę, jednak mniej niŝ 80 razy na minutę. Światło z równymi błyskami, powtarzającymi się co najmniej 80 razy na minutę, jednak mniej niŝ 160 razy na minutę. Światło z równymi błyskami, powtarzającymi się co najmniej 160 razy na minutę. Locja morska 13 Są to podstawowe charakterystyki świateł. Pojedyncze błyski mogą być grupowane. Wyjaśnimy to na przykładzie światła błyskowego: skrót B Bl (2) oznacza: B białe, Bl błyskowe, (2) dwa błyski w grupie. Obraz takiego światła wygląda następująco:
22 Przepisy Przepisy Międzynarodowe Prawo Drogi Morskiej Tak jak na lądzie istnieją przepisy regulujące ruch drogowy, tak i na morzu mamy przepisy odnoszące się do ruchu jednostek pływających. Znajomość tych przepisów jest niezbędna do prowadzenia bezpiecznej Ŝeglugi po morzu. Podczas tworzenia prawa drogi wodnej kierowano się zasadą, Ŝe statek mający większe moŝliwości manewrowe powinien ustąpić z drogi statkowi o mniejszych moŝliwościach manewru. Powstała pewna hierarchia uprzywilejowania. Statki stojące wyŝej w hierarchii mają pierwszeństwo przed statkami znajdującymi się niŝej: 1. Statek nie odpowiadający za swoje ruchy jest to statek, który w wyniku nieprzewidzianych okoliczności (np. awaria steru, silnika) utracił swoją zdolność manewrową. 2. Statek o ograniczonej zdolności manewrowej jest to statek, którego ograniczona zdolność manewrowa wynika z charakteru pracy, jaką wykonuje (np. statki zajęte pogłębianiem dna, kładące kabel podwodny). 3. Statek zajęty połowem jest to statek zajęty w danej chwili połowem w taki sposób, który ogranicza jego moŝliwości zejścia z kursu. 4. Statek Ŝaglowy jest to statek wprawiany w ruch za pomocą Ŝagli. Statek płynący jednocześnie na Ŝaglach i silniku nie jest w świetle prawa statkiem Ŝaglowym. 5. Statek o napędzie mechanicznym statek wprawiany w ruch przez maszynę. PowyŜsza zasada ma zastosowanie do pełnego morza i na wodach terytorialnych mogą obowiązywać szczegółowe przepisy. Generalnie mamy następujące wyjątki: wąskie przejścia i tory wodne (np. cieśniny) tutaj statki (my teŝ) mają obowiązek trzymać się prawej strony i nie przeszkadzać w przejściu (np. halsowaniem) innym statkom. wyprzedzanie statek wyprzedzany ma zawsze pierwszeństwo przed statkiem wyprzedzającym (nie dotyczy to oczywiście statków nie odpowiadających za swoje ruchy, od nich trudno czegokolwiek wymagać). wejścia do portów statek wchodzący do portu ustępuje pierwszeństwa statkowi wychodzącemu z portu. rzeki statek płynący w górę rzeki ustępuje statkowi płynącemu w dół rzeki. statki handlowe i pasaŝerskie istnieje niepisana zasada, Ŝe ustępujemy pierwszeństwa statkom o charakterze zarobkowym (oni są na morzu w pracy, my - dla przyjemności, poza tym nam będzie prawie zawsze łatwiej zmienić kurs). regaty nie przeszkadzamy jachtom biorącym udział w regatach (przewaŝnie drogą radiową nadawana jest informacja, Ŝe na danym akwenie odbywają się regaty). Teraz zajmiemy się statkami równorzędnymi pod względem uprzywilejowania.
26 Przepisy Statki Ŝaglowe w drodze Mają światła burtowe i rufowe. Małe statki Ŝaglowe o długości do 7 m mogą pokazywać jedno białe światło widoczne dookoła widnokręgu. DuŜe statki Ŝaglowe mogą dodatkowo pokazywać na szczycie masztu dwa światła widoczne dookoła widnokręgu: czerwone nad zielonym. Statek Ŝaglowy do 7 m Statek Ŝaglowy Oznakowanie dodatkowe Statek poruszający się jednocześnie przy uŝyciu Ŝagli i silnika traktowany jest przez prawo jako statek o napędzie mechanicznym. W nocy pokazuje światła przewidziane dla statku o napędzie mechanicznym, o których powiemy dalej. W dzień pokazuje czarny stoŝek skierowany wierzchołkiem ku dołowi. Statek na Ŝaglach i silniku w dzień
Sygnalizacja Sygnalizacja 41 Łączność radiowa Najczęstszym sposobem komunikacji pomiędzy jachtami i stacjami brzegowymi (np. kapitanaty portów, straŝ graniczna) jest posługiwanie się radiem VHF (zwanym potocznie UKF-ką). Jest to łączność na częstotliwościach 156-174 MHz. Aby ułatwić uŝytkownikowi korzystanie z radia, podzielono ten zakres na kanały od 1-28 i 60-88 (jak kanały w telewizorze: nie zmieniamy częstotliwości, aby obejrzeć inny program, tylko wciskamy przycisk na pilocie - telewizor ma juŝ zaprogramowaną częstotliwość dla tego kanału). PoniŜej przedstawimy podstawowe wiadomości, dotyczące zasad posługiwania się UKF-ką. Łączność simpleksowa Ten rodzaj łączności polega na tym, Ŝe obydwaj rozmówcy uŝywają tej samej częstotliwości do nadawania i odbioru. Oznacza to, Ŝe nie mogą mówić jednocześnie. Gdy jeden mówi, drugi słucha. Łączność dupleksowa Polega na tym, Ŝe uŝywa się dwóch częstotliwości. Jednej do nadawania przez jedną stację i odbioru przez drugą oraz drugiej częstotliwości do nadawania przez drugą stację i odbioru przez pierwszą. Rozmowę tego typu moŝna porównać do rozmowy telefonicznej. Jednocześnie moŝe mówić dwóch rozmówców. Uwaga! PoniewaŜ na radiu VHF kanały mają juŝ zaprogramowane częstotliwości nadawania i odbioru (część kanałów jest simpleksowa, część jest dupleksowa), porozumiewanie się na kanałach dupleksowych moŝe odbywać się tylko w relacji statek stacja brzegowa (stacje brzegowe mają specjalne UKF-ki, na których na kanałach dupleksowych częstotliwości są dostosowane do rozmowy ze statkami). Na kanałach simpleksowych moŝe rozmawiać kaŝdy z kaŝdym. Kanały VHF Jak juŝ wiemy, częstotliwość przeznaczoną dla UKF-ki podzielono na kanały. Teraz omówimy sobie, do czego słuŝą najwaŝniejsze z nich. Kanał 16 najwaŝniejszy kanał, pełni następujące funkcje: jest kanałem wywoławczym wywołujemy na nim statek lub stację brzegową i przechodzimy na wskazany kanał, aby na nim rozmawiać słuŝy do prowadzenia rozmów w niebezpieczeństwie (MAYDAY o tym w dalszej części podręcznika), na tym kanale wszystkie statki będące w drodze mają obowiązek prowadzenia nasłuchu. Kanał 70 w nowych UKF-kach nie ma moŝliwości ustawienia tego kanału. Nie wolno na nim prowadzić Ŝadnych rozmów!!!
Meteorologia Meteorologia 47 Pogoda w Chorwacji Adriatyk, podobnie jak kaŝdy akwen, ma swoją specyfikę. Bliska odległość gór, przechodzące fronty atmosferyczne powodują, Ŝe pogoda bywa tam zdradliwa a jej załamania następują gwałtownie. W kolejnej części podręcznika omówimy sobie niektóre zagadnienia związane z tamtejszym klimatem. Wiatry lokalne Na Adriatyku jest ich mnóstwo. KaŜdy z nich jest specyficzny, róŝni się od innych siłą, okresem i częstotliwością występowania. KaŜdy teŝ ma swoją nazwę. Niektóre wiatry mogą być bardzo niebezpieczne dla Ŝeglarzy. MAESTRAL TRAMONTANA PULENAT GARBIN 280 270 260 290 250 300 240 LEBIC 230 310 WNW 320 W WSW 220 SW 330 210 NW 340 200 NNW SSW 350 190 TRAMONTANA 0 N S 180 170 OSTRO 10 Rys. 6 Wiatry na Adriatyku Bora Zwany równieŝ Bura. Jest to porywisty wiatr wiejący przewaŝnie z kierunków NE. Pojawia się nagle i uderza z całą mocą (osiąga niekiedy 12 B). Nie poprzedzają go Ŝadne zwiastuny złej pogody, wprost przeciwnie: wysokie ciśnienie i piękna pogoda. W przypadku bory przydaje się radio UKF - chorwacka straŝ przybrzeŝna ogłasza wcześniej alarm. Bora jest "specjalnością" chorwackiego wybrzeŝa. Występowanie tego wiatru spowodowane jest połoŝeniem wysoko wypiętrzonych gór wzdłuŝ wschodniego wybrzeŝa Adriatyku: są one wypiętrzone blisko morza i nie są podzielone Ŝadną głęboką doliną. Warunkiem powstania bory jest takŝe duŝa róŝnica ciśnień pomiędzy wybrzeŝem a Adriatykiem. Im jest ona większa, tym większe jest prawdopodobieństwo wystąpienia bory. 160 20 NNE SSE BURIN 30 NE SE 150 40 ENE 140 50 E ESE 130 60 120 70 80 110 90 100 JUGO BURA GREGO LEVANTE LEVANAT JUGO LEVANTE
Bibliografia Bibliografia 55 Lp. Autor Tytuł Wydawnictwo Rok wydania 1. J. Czajewski Nawigacja Ŝeglarska 2. J. Czajewski Locja śródlądowa i morska 3. J. Czajewski Meteorologia Ŝeglarska 4. Z. Dąbrowski, J. Dziewulski, M. Berkowski 5. W. Rymarz 6. Praca zbiorowa 7. M. Maciejewski 8. Karl-H. Bestaandig Vademecum Ŝeglarstwa morskiego Międzynarodowe Prawo Drogi Morskiej w zarysie System GMDSS - regulaminy, procedury i obsługa Voditelj Brodice - skrypt do szkolenia Ŝeglarskiego Chorwacja, Słowenia, Czarnogóra - 777 portów i zatok Wydawnictwa Komunikacji i Łączności Wydawnictwa Komunikacji i Łączności Wydawnictwa Komunikacji i Łączności 1986 1991 1988 Almapress 1995 Trademar 2004 Skryba 2000 Punt 2003 Wydawnictwo Myśliński 2001 Adriatyk - wybrzeŝe chorwackie 9. M. Jurczyński Orion 2001 - Poradnik dla Ŝeglarzy