Mirosław A. Supruniuk Łódź, czerwiec 2008

WARUNKI, KTÓRE MUSZĄ BYĆ SPEŁNIONE BY BIBLIOTEKA MOGŁA INICJOWAĆ I PROWADZIĆ BADANIA NAUKOWE. CASUS ARCHIWUM EMIGRACJI BU W TORUNIU Mirosław A. Supruniuk Łódź, czerwiec 2008

Funkcjonowanie systemu bibliotecznego-informacyjnego Uniwersytetu polega w szczególności na: 1. udzielaniu informacji o zbiorach i innych zasobach wiedzy, 2. gromadzeniu i uzupełnianiu zbiorów bibliotecznych, 3. opracowaniu, magazynowaniu i konserwacji zbiorów, 4. organizowaniu udostępniania zbiorów i źróde deł informacji niezbędnych do prac naukowych, nauczania i popularyzacji wiedzy, 5. współudziale w organizowaniu pracy naukowej i dydaktycznej pracowników w i studentów Uniwersytetu, 6. prowadzeniu szkoleń oraz praktyk dla studentów i pracowników Uniwersytetu, 7. prowadzeniu prac badawczych w zakresie bibliotekoznawstwa i informacji naukowej i prac bibliograficznych oraz dokumentowaniu publikacji naukowych pracowników w Uniwersytetu, 8. współpracy pracy z bibliotekami krajowymi i zagranicznymi w zakresie rozwijania nowoczesnych projektów bibliotecznych, 9. unowocześnianiu sposobu obsługi czytelników oraz metod pracy bibliotekarskiej z wykorzystaniem światowych osiągnięć w tej dziedzinie.

Do zadań Biblioteki Uniwersyteckiej w szczególności należy: 5. prowadzenie prac badawczych, wydawniczych i bibliograficznych z zakresu bibliotekoznawstwa i dziedzin pokrewnych oraz innych dyscyplin nauki, A. współpraca z bibliotekami krajowymi i zagranicznymi oraz innymi instytucjami naukowymi i kulturalnymi w celu realizacji projektów badawczych i organizacyjnych,

TEZA Przy spełnieniu określonych warunków biblioteka uniwersytecka może inicjować badania naukowe, nie tylko antycypując powstaniu nowych kierunków nauczania, ale stwarzając warunki do prowadzenia nowych, często oryginalnych, czy wręcz unikatowych, samowystarczalnych studiów. I co ważne badań nie związanych z bibliologią, bibliotekoznawstwem i informacją naukową, które to badania biblioteki uniwersyteckie tak czy inaczej realizują w zgodzie ze statutami. Co więcej biblioteka uniwersytecka może inicjować takie studia i gromadzić wokół siebie środowisko naukowe, nawet międzynarodowe w celu ich rozwijania, nawet niezależnie od tego czy uniwersytet podejmie współpracę. Wreszcie biblioteka uniwersytecka może być recenzentem takich badań w skali ogólnopolskiej. Naturalnie, nie mam zamiaru udowadniać, że jest to łatwe i każda instytucja może podjąć się podobnych wyzwań. Ale jednak jest to możliwe.

WARUNKI, KTÓRE MUSZĄ BYĆ SPEŁNIONE BY BU MOGŁA INICJOWAĆ I ROZWIJAĆ BADANIA NAUKOWE

1. Zbiory. Zbiory są warunkiem sine qua noc inicjowania przez bibliotekę badań. Ponieważ muszą się ich podejmować w pierwszym rzędzie bibliotekarze, trudno sobie wyobrazić, by przy 8- godzinnym dniu pracy mogli oni prowadzić badania o takim zasięgu na zbiorach znajdujących się poza Biblioteką. Poza tym były to już działania naukowe innej instytucji. Wydaje mi się, że powinny to być przede wszystkim zbiory specjalne rękopisy, muzykalia, kartografika, dzieła sztuki, archiwalia, w wypadku posiadania Muzeum zbiory kultury materialnej, techniki, nauki itp. Choć, naturalnie, nie trudno wyobrazić sobie, by źródłem do badań był bogaty zbiór prasy, cenny księgozbiór. Oryginalność, unikatowość i kompletność tych zbiorów określone zostaną przez czytelników i użytkowników, ale trzeba mieć świadomość, że biblioteka MUSI uczestniczyć w ich promocji. I MUSI to być promocja instytucjonalna. Zbiory mogą być zespołem zamkniętym, kompletnym (mam na myśli jakąś spuściznę), ale raczej mówimy tu o kategorii zbiorów, które stale muszą się rozwijać. Oznacza to zakupy, uzupełnianie literatury, pozyskiwanie kopii itp. Stąd drugi warunek:

2. Finanse. Rozbudowa warsztatu i prowadzenie badań jest kosztowne. Pieniądze potrzebne są zwłaszcza na wyjazdy w celu poszukiwania zbiorów, transport zbiorów, zakupy aukcyjne lub od osób prywatnych, zakup literatury, konserwację, kopiowanie, ochronę, ubezpieczenie itd.. Równie wielkie koszty generują poważne badania naukowe. Są to wydatki związane realizacją grantów badawczych, wyjazdami konferencyjnymi, zaproszeniem gości, opłacaniem recenzentów, autorów, działalnością wydawniczą itd. Może się okazać konieczne stworzenie jednostki pozabudżetowej, która będzie gromadziła niezbędne fundusze w naszym wypadku w roku 2007 założyliśmy Towarzystwo Przyjaciół Archiwum Emigracji. Członkiem założycielem Towarzystwa był prorektor UMK. To daje asumpt do określenia trzeciego warunku:

3. Przychylność władzy. Rzadko się zdarza, by inicjatorem badań naukowych był dyrektor biblioteki. Zarządzanie tak dużą instytucją nie daję zbyt wiele czasu na naukę, a już z pewnością na studiowanie źródeł. Dlatego mówiąc o przychylności i wsparciu władz mam na myśli przede wszystkim władze biblioteczne. Przychylność oznacza nie tylko znalezienie w budżecie (najczęściej zbyt małym dla wielu innych zadań) niezbędnych funduszy na zakup literatury, zaproszenie gościa zagranicznego, czy opłacenie transportu darów itd, ale przede wszystkim występowanie wobec władz rektorskich (a czasem również samorządowych czy ministerialnych) z poparciem projektu grantowego, organizacyjnego itp. To wreszcie gotowość delegowania etatów wspierających rozwój badań. I starania o wykrojenie możliwie najszerszej autonomii dla zespołu badawczego. U początku inicjowania badań leży jednak zasadnicza decyzja, z którą dyrektor musi udać się do rektora. Dlatego niezbędna jest też przychylność władz rektorskich, bez których niemożliwe jest prowadzenie badań czy zmiany w regulaminie, ale też np. występowanie o finanse zewnętrzne czy działalność wydawnicza. Działalność wydawnicza, która jest najbardziej namacalnym efektem działalności naukowej biblioteki, możliwa jest przy spełnieniu warunku czwartego:

4. Promocja wyników badań i ich krytyczna ocena. Warunek ten ma znaczenie szczególne, bo stanowi sui generis gwarancję trwałości prowadzonych badań i ich wysokiego poziomu. Pod pojęciem promocja rozumiem zarówno publikacje wyników badań samodzielnych, jak i prowadzonych pod patronatem biblioteki, a także działalność konferencyjną, wystawienniczą oraz Internet. Bezwzględna konieczność recenzowania każdej publikacji jawi się tu jako aksjomat. Wynika bowiem nie tylko z konieczności utrzymania najwyższego poziomu dyskursu naukowego, ale też gwarantuje współpracę badaczy z innych ośrodków. I wreszcie na koniec warunek piąty KADRA.

5. Kadra. Ludzie prowadzący badania są warunkiem najważniejszym i najtrudniejszym do spełnienia. Wspomniałem już wcześniej, że nie da się zaordynować badań naukowych i wyznaczyć administracyjnie osób, które mają je prowadzić. Efekty będą mizerne, a trwałość zależna od przymusu lub zachęt finansowych. Nie ulega wątpliwości, że o powstaniu nowego kierunku badań, o zainicjowaniu studiów nad jakimś zagadnieniem decyduje pasja jednego (czasem grupy) człowieka. Jego zainteresowanie badawcze, charyzma, upór, umiejętność pozyskiwania współpracowników, przekonywania przełożonych, darczyńców, wydawców itd. stanowi najtrwalszą gwarancję ciągłości procesu badawczego. Istotnym składnikiem tego warunku są zachęty finansowe dla osób realizujących zadania w ramach badań naukowych. Praca naukowa wysoko oceniana przez recenzentów MUSI być wynagradzana. Drugim elementem motywującym współpracę młodych, najzdolniejszych pracowników jest wsparcie awansu.

PO CO BIBLIOTECE BADANIA NAUKOWE? A. ALTERNTYWA DLA KLASYCZNYCH FUNKCJI, KTÓRE ULEGAJĄ DEGRADACJI B. OCENA - KATEGORYZACJA C. POZYSKIWANIE FUNDUSZY ZEWNĘTRZNYCH D. PROMOCJA ZBIORÓW UNIKATOWYCH

Budynek Biblioteki Uniwersyteckiej w Toruniu

Archiwum Emigracji - pracownia

Zadaniem Archiwum jest gromadzenie, opracowywanie i udostępnianie dla celów naukowych spuścizn pisarzy, publicystów, wydawców, w, ludzi kultury, nauki i artystów emigracyjnych, ich księgozbior gozbiorów i pamiątek. Bezpieczne miejsce w Archiwum Emigracji odnajdują też archiwa redakcji czasopism, oficyn wydawniczych i księgarskich, galerii sztuki oraz instytucji kulturalno- społecznych, kombatanckich i politycznych działaj ających na emigracji w XX wieku. W latach 1995-2007, dzięki pomocy wielu wybitnych osobistości polskiego wychodźstwa (przede wszystkim Stefanii Kossowskiej, Jana Badeniego i Edwarda Raczyńskiego z Londynu oraz Jerzego Giedroycia i Kazimierza Romanowicza z Paryża) a) i zaufaniu, jakie z czasem zdobyło, o, Archiwum Emigracji pozyskało o prawie 350 kolekcji archiwalnych, bibliotecznych i artystycznych z całego polskiego polskiego świata, stając się najważniejszym niejszym w Polsce ośrodkiem dokumentującym dorobek kulturalny wychodźstwa polskiego XX wieku. Archiwalia gromadzone w Toruniu są bezcennym źródłem dla badań naukowych.

Mieczysław Grydzewski i Stefania Kossowska (rys. F. Topolski)

Notatki i rysunek Józefa Czapskiego

Księgarnia Libella na Wyspie św. Ludwika

Zadaniem Archiwum jest gromadzenie, opracowywanie i udostępnianie dla celów naukowych spuścizn pisarzy, publicystów, wydawców, w, ludzi kultury, nauki i artystów emigracyjnych, ich księgozbior gozbiorów i pamiątek. Bezpieczne miejsce w Archiwum Emigracji odnajdują też archiwa redakcji czasopism, oficyn wydawniczych i księgarskich, galerii sztuki oraz instytucji kulturalno- społecznych, kombatanckich i politycznych działaj ających na emigracji w XX wieku. W latach 1995-2007, dzięki pomocy wielu wybitnych osobistości polskiego wychodźstwa (przede wszystkim Stefanii Kossowskiej, Jana Badeniego i Edwarda Raczyńskiego z Londynu oraz Jerzego Giedroycia i Kazimierza Romanowicza z Paryża) a) i zaufaniu, jakie z czasem zdobyło, o, Archiwum Emigracji pozyskało o prawie 350 kolekcji archiwalnych, bibliotecznych i artystycznych z całego polskiego polskiego świata, stając się najważniejszym niejszym w Polsce ośrodkiem dokumentującym dorobek kulturalny wychodźstwa polskiego XX wieku. Archiwalia gromadzone w Toruniu są bezcennym źródłem dla badań naukowych.

FORMY DZIAŁALNOŚCI Archiwum Emigracji archiwalia i pamiątki Galeria sztuki polskiej na tworzonej na świecie w XX wieku Wystawy Muzeum Uniwersyteckie Badania naukowe i publikacje Konferencje Archiwum Emigracji czasopismo Nagroda Archiwum Emigracji Stypendium Artystyczne Jana Winczakiewicza Współpraca międzynarodowa Towarzystwo Przyjaciół Archiwum Emigracji Polski Instytut Badań Emigracji

Konstanty Brandel, Warszawa z syrenami, 1922

Józef Czapski, Śledzie, 1957

Henryk Gotlib, Akt, b.r.

Stanisław Grabowski, Martwa natura z fajką (czerwona), b.r.

Roman Kramsztyk, Portret dziewczynki, b.r.

Jan Lebenstein: Coexistence (1963) i rysunek (1968)

Marek Żuławski, Kochankowie, 1956

Marek Oberlander, bez tytułu, b.r.

Mela Muter, Dachy w Ondarroa, ok. 1913-1914

Eugeniusz Zak, Sur la barque, ok. 1910

Marcoussis, Mandoline et bouteille de vin, 1925

Alicja Halicka, Portret marszanda Zborowskiego, 1914

Leopold Gottlieb, Postać leżąca na schodach, 1904

Mojżesz (Moise) Kisling, Portret dziewczyny, b.r.

Wernisaż wystawy Konstantego Brandla, styczeń 2005

Seria Archiwum Emigracji, t. 3

Seria Archiwum Emigracji, t. 19

Seria Archiwum Emigracji, t. 10.

Seria Archiwum Emigracji, t. 26.

Seria Archiwum Emigracji, t. 25.

Seria literacka, t.: 6, 7, 11.

Okładka rocznika, ukazującego się od 1998 r.

Przyznanie nagrody Archiwum Emigracji (X 2005 r.)

Jan Winczakiewicz, fundator Stypendium Artystycznego

Towarzystwo Przyjaciół Archiwum Emigracji tpae@bu.uni.torun.pl http://www.bu.uni. torun.pl/archiwum_emigracji/tpae.htm