PROTET. STOMATOL., 0, LXIV, 3, 05 www.prot.stomat.net Ocena skuteczności w leczeniu nadwrażliwości zębiny u pacjentów leczonych protetycznie Streszczenie Wstęp. Obecnie istnieje wiele metod i preparatów stosowanych do znoszenia nadwrażliwości zębiny. Jednak nadal nie znaleziono optymalnej metody charakteryzującej się szybkim działaniem, łatwej w aplikacji i dającej długotrwały efekt leczniczy. Cel pracy. Celem pracy była ocena kliniczna skuteczności działania lasera biostymulacyjnego Doris CTL 06M w znoszeniu nadwrażliwości zębiny u pacjentów leczonych protetycznie. Materiał i metody. Badaniem objęto 69 osób z nadwrażliwością zębiny ( zęby). Skuteczność oceniano porównując stopień natężenia bólu na bodźce termiczne i mechaniczne. Poziom bólu mierzono: przed zabiegiem, bezpośrednio po naświetlaniu (po pierwszej, drugiej, trzeciej serii zabiegów) oraz w badaniu kontrolnym po 7 dniach i po 6 tygodniach. Wyniki. Całkowite zniesienie nadwrażliwości zębiny na bodźce termiczne po jednorazowym naświetlaniu zanotowano w 7,6%, a na bodźce mechaniczne w 76,5% zębów. W badaniu kontrolnym po 7 dniach: w 90,8% badanych zębów utrzymywał się efekt leczniczy na bodziec termiczny i w 9,9% na bodziec mechaniczny. Po okresie 6 0 Evaluation of the laser therapy s efficiency in the hypersensitivity treatment of prosthetic patients Bożena Jedynak, Robert Jedynak Katedra Protetyki Stomatologicznej Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego Kierownik: prof. dr hab. E. MierzwińskaNastalska Prywatna Praktyka Stomatologiczna w Chudku Kierownik: dr n. med. B. Jedynak HASŁA INDEKSOWE: laser therapy, dentine hypersensitivity KEY WORDS: laseroterapia, nadwrażliwość zębiny Summary Introduction. Nowadays there are many methods and end materials used for enduring the dentine hypersensitivity. Despite of them, there is still no optimal method of both fast a tivity and easiness in application and characterized by the longterm healing effects. Aim of the study. The aim of the study was to evaluate the effectiveness of biostimulating laser Doris CTL 06M therapy on dentine hypersensitivity reduction of prosthetically treated patients. Material and methods. The research was concerned with 69 patients suffering from dentine hypersensitivity ( teeth). The effectiveness of the laser therapy was evaluated through the comparison of the level of intensity of pain caused by thermic an mechanical stimuli. The level of pain was evaluated: before the laser treatment, following the exposition, after first, second and third treatment series and during the checkups after one week and seven weeks respectively. Results. The total reduction of dentine hypersensitivity on thermic stimuli after the oneoff exposition was observed in 7,6% of teeth and on mechanical stimuli in 76,5% of teeth. In the checkup after 7 days in 90,8% cases the medical
tygodni od brak reakcji na bodźce termiczne występował w 75,% badanych zębów, a na bodziec dotykowy odpowiednio w 78,%. Wnioski. Laseroterapia jest skuteczną metodą leczenia nadwrażliwości zębiny spowodowaną abrazją szkliwa, zębiny lub cementu wywołaną użytkowaniem ruchomych protez zębowych oraz opracowaniem zębów pod uzupełnienia stałe, przed ich założeniem i po zacementowaniu. Wstęp Nadwrażliwość zębiny jest częstym problemem, z którym spotyka się lekarz stomatolog w praktyce klinicznej. Obok próchnicy zębów i chorób przyzębia stanowi najczęstszy powód zgłaszania się pacjentów do stomatologa. Frekwencja wrażliwości zębiny w populacji osób dorosłych wynosi od 8 do 57% (3). Nadwrażliwość zębiny (dentin hypersensitivity) charakteryzuje się ostrym bólem zęba o różnym natężeniu, pojawiającym się w odpowiedzi na bodźce termiczne, chemiczne, osmotyczne lub mechaniczne, którego nie można wyjaśnić innymi chorobami zębów ( 7). Miejscem najbardziej predysponowanym do wystąpienia bólu jest okolica przyszyjkowa zęba. Dolegliwości bólowe wywołane są działaniem nieszkodliwych bodźców, takich jak: spożywanie pokarmów o różnej temperaturze, wdychaniem zimnego powietrza oraz szczotkowaniem zębów (, 8). Najczęstszą przyczyną nadwrażliwości zębiny są ubytki niepróchnicowego pochodzenia i recesja dziąsła. Czynniki te doprowadzają do otwarcia kanalików zębinowych, co prowadzi do bezpośredniego działania drażniącego bodźców na miazgę zęba (9). W zębach nadwrażliwych liczba kanalików zębinowych jest wielokrotnie wyższa, niż w zębinie prawidłowej oraz są one dwukrotnie Nadwrażliwość zębiny effect on thermic stimulus was kept. After 6 weeks period since the laser therapy in 75,% of teeth examined no response for thermic stimuli has occurred, and for tactile stimuli 78,% respectively. Conclusions. The laser therapy is an effective method of hypersensitivity s treatment caused by abrasion of enamel, dentine or cement attributable to the usage of removable dentures and grinding teeth for fixed dentures before their application and after cementing them. szersze (0). Skutkuje to szybszym przepływem płynu tkankowego w kanalikach zębinowych i większą stymulacją czuciowych włókien nerwowych zawartych w splocie pododontoblastycznym, niż w zębach niewrażliwych (8, 3). Nadwrażliwość zębiny może być także wywołana opracowaniem zębów z żywą miazgą w wykonawstwie stałych uzupełnień protetycznych (wkładów koronowych i nakładów, licówek, koron protetycznych i mostów), selektywnym szlifowaniem zębów podczas korekty zgryzu urazowego lub wyrównywania płaszczyzny zwarcia. W wyniku szlifowania zębów dochodzi bowiem do odsłonięcia kanalików zębinowych na dużej powierzchni zębiny. Dolegliwości bólowe wywołane bodźcami termicznymi mogą pojawić się również po zacementowaniu koron lub mostów zwłaszcza po zastosowaniu cementu szklanojonomerowego. Spowodowane są one powstaniem wąskiej szczeliny wypełnionej płynem, który penetruje otwarte oraz poszerzone przez kwas poliakrylowy kanaliki zębinowe. Wywierane podczas żucia siły zgryzowe powodują zniekształcenie tej szczeliny i wypływ płynu kanalikowego, co powoduje podrażnienie włókien nerwowych w miazdze zęba. Pomimo dość dobrze poznanego patomechanizmu powstawania nadwrażliwości zębiny nie znaleziono do chwili obecnej optymalnej PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 0, LXIV, 3 05
B. Jedynak, R. Jedynak metody leczniczej dającej szybką i trwałą ulgę pacjentowi (). Współcześnie najczęściej stosowane są metody chemiczne z zastosowaniem żeli, lakierów, past i preparatów złożonych. Mniej popularne są metody fizykochemiczne, np. jonoforeza czy fizyczne, do których zalicza się laseroterapię. Laser jest urządzeniem emitującym promieniowanie elektromagnetyczne z zakresu ultrafioletu, światła widzialnego lub podczerwieni, wykorzystującym zjawisko emisji wymuszonej fotonów (5). Promieniowanie laserowe po raz pierwszy w stomatologii zastosowali Stern, Sognnaes i Goldman w 96 roku. W wyniku naświetlania powierzchni zęba wiązką promieni lasera rubinowego zauważyli w mikroskopie elektronowym, że szkliwo uległo zmatowieniu i podpowierzchniowemu nadtopieniu (6). W gabinetach dentystycznych w Polsce urządzenia te są dostępne od początku lat dziewięćdziesiątych. W stomatologii powszechne zastosowanie mają lasery miękkie i twarde. Do laserów tzw. miękkich zaliczamy lasery generujące promieniowanie o różnej długości fali, ale o małej mocy poniżej 0,5W. Do laserów niskoenergetycznych należą lasery biostymulacyjne o długości fali od 00 d 000nm np.: GaAlAs, HeNd. Lasery do medycyny wprowadził w 969 roku Endre Mester (7). Do laserów tzw. twardych, czyli wysokoenergetycznych należą urządzenia o dużej mocy powyżej 0,5 W (np. laser CO, NdYAG, ErYAG)(6). Mechanizm znoszenia nadwrażliwości zębiny w procesie nie został do końca poznany. Uważa się, że lasery biostymulacyjne blokują depolaryzację włókien nerwowych, stymulują wydzielanie endorfin, zmieniają przewodnictwo w synapsach serotonino i cholinergicznych (9, 0, ). Promieniowanie laserowe aplikowane na powierzchnię zęba prowadzi do zmian w strukturze zębiny w postaci zamknięcia światła kanalików zębinowych lub tylko blokady depolaryzacji włókien nerwowych. Naświetlanie światłem laserowym prowadzi do zmian biologicznych w tkankach, które objawiają się zmniejszonym wydzielaniem histaminy i serotoniny oraz pobudzeniem reakcji enzymatycznych ATP. Skutki bioenergetyczne naświetlania laserowego przejawiają się w stymulacji wzrostu komórek nerwowych, fibroblastów, włókien kolagenowych, regeneracji naczyń krwionośnych, poprawie krążenia. Wynikiem tych reakcji jest działanie przeciwbólowe, przeciwzapalne, przeciwobrzękowe i biostymulacyjne (9). Cel pracy. Ocena skuteczności w leczeniu nadwrażliwości zębiny na skutek patologicznego starcia twardych tkanek zębów wywołanego użytkowaniem ruchomych protez zębowych.. Ocena efektów terapeutycznych lasera w znoszeniu dolegliwości bólowych wywołanych nadwrażliwością zębiny powstałej w wyniku: selektywnego szlifowania zębów, opracowania zębów przed założeniem stałych uzupełnień protetycznych i po ich zacementowaniu. Materiał i metody Badaniem objęto 69 osób ( zęby), w tym kobiety (60,8%) i 37 mężczyzn (39,%). Badane osoby mieściły się w przedziale wiekowym od 8 do 83 roku życia. Średnia wieku pacjentów wynosiła,8 lat. Liczebność grupy badanej z podziałem na wiek i płeć przedstawiono w tabeli I. Do badania zakwalifikowano osoby ogólnie zdrowe, które nie przyjmowały w okresie badania żadnych leków i nie stosowali we własnym zakresie dodatkowych preparatów znoszących wrażliwość zębiny. Ponadto w ostatnich 3 miesiącach nie były u nich wykonywane żadne zabiegi na przyzębiu, ani wybielanie zębów z żywą miazgą. Przed badaniem u każdego pacjenta został wykonany scaling zębów oraz leczenie zachowawcze ubytków 06 PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 0, LXIV, 3
T a b e l a I. Podział badanych pod względem wieku i płci Płeć Liczba osób (%) próchnicowych zlokalizowanych w okolicy szyjek zębowych. Badanym osobom nie zmieniano nawyków żywieniowych i nie udzielano przed badaniem instruktażu na temat higieny jamy ustnej. W wywiadzie badani zgłaszali dolegliwości bólowe podczas szczotkowania zębów oraz w trakcie spożywania pokarmów o różnej temperaturze. Terapię laserem przeprowadzono w odniesieniu do nadwrażliwych zębów. Położenie badanych zębów w łuku zębowym przedstawiono w tabeli II. W leczeniu pacjentów zastosowano laser biostymulacyjny, małej mocy: Doris CTL 06M produkcji polskiej (Centrum Techniki Laserowej w Warszawie) (ryc. ). Laser ten zaliczany jest do nowoczesnych (półprzewodnikowych, diodowych) aparatów do niskoenergetycznej. Generuje promieniowanie ciągłe o długości fali 780nm oraz mocy 75mW. W czasie zabiegów wykorzystywano sondę zabiegową z aplikatorem światłowodowym, kątowym 5 o. Po wprowadzeniu przez osobę prowadzącą zabieg parametrów, takich jak moc (75mW) oraz dawki energii J/cm (zalecanej przez producenta w ogółem Wiek badanych Nadwrażliwość zębiny średnia wieku Kobiety (60,8%) 8 83 3,8 Mężczyźni 7 (39,%) 9 79 38,7 T a b e l a I I. Podział naświetlanych zębów w zależności od lokalizacji w łuku zębowym Grupa zębów Liczba zębów ogółem i w (%) Liczba zębów w szczęce 80 (6,7%) Liczba zębów w żuchwie 6 (37,3%) siekacze 8 (,7%) (8,%) 6 (,0%) kły 8 (33,8%) 9 (0,%) 9 (3,%) przedtrzonowce (3,0%) (6,9%) 0 (,0%) trzonowce 3 (,5%) 5 (0,6%) 7 (,0%) Ryc.. Laser biostymulacyjny Doris CTL06M. leczeniu wrażliwości zębiny) laser posiadając własne oprogramowanie samoistnie dobierał czas trwania zabiegu, który wynosił 7 sekund. Miejscem naświetlań była okolica szyjki zęba lub powierzchnia żująca, w zależności od lokalizacji powierzchni obnażonej zębiny. Liczba naświetlań zębów wielokorzeniowych na jednej wizycie odpowiadała liczbie korzeni, które dany ząb posiadał. Zabiegi wykonywano PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 0, LXIV, 3 07
B. Jedynak, R. Jedynak co drugi dzień. Łączna liczba serii wynosiła od do 3. W związku z tym, że laser Doris CTL06M zalicza się do klasy III B według norm bezpieczeństwa, a więc może uszkodzić wzrok i skórę, dlatego w trakcie zabiegu lekarz i pacjent stosowali odpowiednie okulary ochronne (9, ). Badane osoby określały natężenie bólu na bodźce termiczne (ciągły strumień powietrza z dmuchawki dentystycznej przez sekundy) i mechaniczne (przesuwanie zgłębnika po powierzchni zęba). Subiektywne odczucie natężenia bólu pacjenci określali posługując się skalą wizualnoanalogową VAS przesuwając suwak na linijce o długości 0 cm. Na punktowej skali, punkt 0 oznaczał brak bólu, a punkt 0 ból maksymalny. Ocenę nasilenia dolegliwości bólowych przeprowadzano przed zabiegiem, bezpośrednio po T a b e l a I I I. Materiał badany w grupie I Liczba osób 3 (6,%) Liczba zębów ogółem 7 (5,%) Liczba zębów pierwszym, drugim i trzecim naświetlaniu promieniami lasera. Badanie kontrolne przeprowadzono po 7 dniach i po 6 tygodniach. Zabiegi przeprowadzono w dwóch grupach. Do pierwszej grupy zakwalifikowano pacjentów z nadwrażliwością zębów wywołaną starciem patologicznym twardych tkanek zębów (abrazją szkliwa, zębiny lub cementu) w wyniku użytkowania ruchomych uzupełnień protetycznych i zlokalizowaną w miejscu przylegania do powierzchni zębów: klamer, cierni, płyt protez częściowych osiadających, małych i dużych łączników protez szkieletowych. Grupa ta liczyła 3 osoby (7 nadwrażliwe zęby). Średnia wieku tej grupy osób badanych wynosiła 3,69 lat (odchylenie standardowe SD 7,8). Materiał badany grupy I zestawiono w tabeli III. W grupie drugiej mieściły się osoby z Rozpoznanie kliniczne Abrazja szkliwa i /lub zębiny zęba w miejscu przylegania: 38 klamer protetycznych 6 cierni (wypustek okludalnych) 0 T a b e l a I V. Materiał badany w grupie II Liczba osób 37 (53,6%) Liczba zębów ogółem 68 (7,9%) Liczba zębów łącznika małego lub dużego protez szkieletowych płyty protezy osiadającej Nadwrażliwość po oszlifowaniu zębów pod uzupełnienia stałe: 6 wkłady i nakłady koronowe 7 licówki 38 korony protetyczne i mosty 6 nadwrażliwość po selektywnym szlifowaniu (korekta zgryzu urazowego) nadwrażliwość po zacementowaniu uzupełnień stałych 08 PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 0, LXIV, 3
nadwrażliwością zębiny wywołaną zacementowaniem stałych uzupełnień protetycznych, leczeniem zgryzu urazowego metodą selektywnego szlifowania zębów, opracowaniem zębów pod uzupełnienia stałe tj.: wkłady i nakłady koronowe, licówki, korony protetyczne, mosty. Grupa druga liczyła 37 osób (68 nadwrażliwe zęby). Średnia wieku osób badanych w tej grupie wynosiła 39, 67 lat (odchylenie standardowe SD 8,73). Różnice pomiędzy średnim wiekiem badanych w grupie I i grupie II nie były istotne statystycznie p= 0,3 Materiał badany grupy II przedstawiono w tabeli IV. Badane zęby podzielono na 3 grupy w zależności od stopnia nasilenia bólu na bodziec (tabela V): 0 zęby z lekką nadwrażliwością (3 w skali VAS) 0 zęby ze średnią nadwrażliwością (7 w skali VAS) 3 0 zęby z silną nadwrażliwością (80 w skali VAS) Analiza statystyczna Uzyskane wyniki badań poddano analizie statystycznej za pomocą pakietu statystycznego STATISTICA 8.0. W opracowaniach statystycznych wykorzystano test tstudenta. Za poziom znamienności statystycznej przyjęto wartość p < 0,05. Wyniki Uzyskane wyniki badań wraz oceną skuteczności w obu badanych grupach Nadwrażliwość zębiny T a b e l a V. Materiał badany w grupie I i II Rozkład zębów w zależności od stopnia nasilenia bólu Grupy bodziec o o 3 o I (8,9%) 33 (,6%) 7 (36,5%) termiczny II (6,%) 5 (6,8%) 3 (7,0%) I 6 (,6%) 35 (7,3%) 3 (3,0%) mechaniczny II 5 (,0%) 9 (7,9%) 3 (50,0%) zestawiono w tabelach: VI, VII, VIII, IX oraz na ryc.. W tabeli VI i VIII zawarto dane dotyczące grupy I. Wynika z nich, że całkowite zniesienie dolegliwości bólowych na bodźce termiczne uzyskano w 58 zębach (78,%), a na bodźce mechaniczne w 60 zębach (8,0%) po jednorazowym naświetlaniu laserem. Po drugim napromieniowaniu zębów niewrażliwych na zimno było 69 (93,3%) i na zgłębnikowanie 7 (97,3%). Po trzeciej serii tylko ząb wykazywał niewielką, bo stopnia wrażliwość na bodziec termiczny i odpowiednio ząb odczuwał ból stopnia w reakcji na bodziec mechaniczny. W badaniu kontrolnym po 7 dniach od ostatniego zabiegu efekt leczniczy utrzymywał się w 67 zębach (90,5%) na zimno i 7 zębach (97,3%) na zgłębnikowanie. W badaniu wykonanym po 6 tygodniach brak dolegliwości bólowych na powietrze wykazywało 58 zębów (78,%), ból o niewielkim natężeniu ( stopnia) 9 zębów (,%), średni ból stopnia stwierdzono w zębach (5,%). Ból o silnym nasileniu (3 stopnia) na bodziec termiczny odnotowano w 3 zębach (0,%). Przeprowadzone badanie kontrolne po 6 tygodniach wykazało brak bólu na bodziec mechaniczny 60 zębów (8,%). Ból słaby występował w 8 zębach (0,8%), a ból o średnim nasileniu odnotowano w zębach (5,%). Pozostałe zęby reagowały nadal silnym bólem na dotyk. W grupie II (wyniki zestawiono w tabeli VII i VIII) po pierwszym naświetlaniu promieniami lasera wrażliwych zębów całkowite zniesienie PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 0, LXIV, 3 09
B. Jedynak, R. Jedynak T a b e l a V I. Skuteczność lecznicza w grupie I. Liczba zębów reagujących na bodźce termiczne i mechaniczne Badanie Przed zabiegiem Po I serii Po II serii Po III serii Po 7 dniach Po 6 tygodniach T a b e l a V I I. Skuteczność lecznicza w grupie II. Liczba zębów reagujących na bodźce termiczne i mechaniczne Badanie Przed aplikacją Po I serii Po II serii Po III serii Po 7 dniach Po 6 tygodniach powietrze Rodzaj bodźca mechaniczny 0 o o 3 o 0 o o 3 o 8 70,6% 6 89,7% 6 9,% 6 9,% 9 7% 6,% 7 0,3% 5,9%,9% 5,9% 0,7% powietrze 5 36,8% 8,8%,9%,5%,9% 6 8,8% o słaby ból, o średni ból, 3 o silny ból. Rodzaj bodźca 3 7% 3,%,5%,5% 0 PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 0, LXIV, 3 3,% 50 73,5% 63 9,6% 66 97% 63 9,6% 5 75% mechaniczny 0 o o 3 o 0 o o 3 o 58 78,% 69 93,% 73 98,6% 67 90,5% 58 78,% 8,9% 0 3,5% 5,%,3% 5,% 9,% 33,6% 5,%,3% 7 36,5%,7%,3% 5,%,7% 3 % 60 8% 7 97,3% 73 98,6% 7 97,3% 60 8% 6,6% 7 9,5%,3%,3% 8 0,8% 5 % 9 3,%,9%,9% 3,% 8,8% 35 7,3% 5,%,3%,3%,3% 5,% 9 7,9% 8,8% 3,% 3 50%,5%,5% 7 0,3% 3 3% 3 %,7%,9%
dolegliwości bólowych na powietrze zaobserwowano w 8 zębach (70,6%). Ból o słabym natężeniu utrzymywał się w 7 zębach (0,3%), a na średnim poziomie klasował się w 8 zębach (,7%). Trzy zęby reagowały na bodziec termiczny nadal silnym bólem (,%). Po jednorazowym zabiegu brak dolegliwości Nadwrażliwość zębiny T a b e l a V I I I. Odsetek wyleczonych zębów po w grupie I i II oraz łącznie w obu grupach Badanie Po I serii Po II serii Po III serii Po 7 dniach od Po 6 tyg. od P powietrze, M bodziec mechaniczny. Gr.I (%) Gr. II (%) Gr. I + Gr. II (%) P M P M P M 78, 8,0 70,5 73,5 7,6 76,5 93,3 97,3 89,7 9,6 9,5 9,8 98,6 98,6 9, 97,0 96,5 97,6 90,5 97,3 9, 9,6 90,8 9,9 78, 8, 7, 75,0 75, 78, T a b e l a I X. Skuteczność lecznicza w obu grupach (I i II). Liczba zębów reagujących na bodźce termiczne i mechaniczne Badanie Przed aplikacją Po I serii Po II serii Po III serii powietrze Rodzaj bodźca mechaniczny 0 o o 3 o 0 o o 3 o 5 58 59 3 5 57 06 7 5 0 6 30 8 3 35 3 37 3 0 Po 7 dniach 9 8 3 35 Po 6 tygodniach 07 9 0 6 6 bólowych na bodziec mechaniczny wykazywało 50 zębów (73,5%). Niewielki ból na dotyk dotyczył 9 zębów (3,%), a ból o umiarkowanym nasileniu odczuwało 8 badanych zębów (,7%). Terapii laserem po pierwszej serii napromieniowania nie poddał się ząb (,5%) wykazując silny ból na zgłębnikowanie. Po PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 0, LXIV, 3
B. Jedynak, R. Jedynak drugim zabiegu całkowite zniesienie dolegliwości bólowych na powietrze uzyskano w 6 zębach (89,7%) a na dotyk w 63 zębach (9,6%). Ból o średnim nasileniu wykazywały zęby (,8%) zarówno na bodziec termiczny jak i mechaniczny. Jeden ząb nadal nie poddawał się terapii i reagował bólem o dużym natężeniu na strumień powietrza z dmuchawki. Trzecia seria naświetlań laserem wyleczyła z nadwrażliwości na powietrze 6 zęby (9,%) i 66 zębów (97,0%) na bodziec mechaniczny. W badaniu kontrolnym po 7 dniach efekt leczniczy utrzymywał się nadal w 6 zębach (9,%) na powietrze i w 63 zębach (9,6%) na zgłębnikowanie. W wyniku badań kontrolnych dokonanych po 6 tygodniach 9 zębów (7,0%) wykazywało całkowite zniesienie bólu na powietrze z dmuchawki dentystycznej. Niewielką wrażliwość na bodziec termiczny wykazywało 0 zębów (,7%), natomiast ból drugiego stopnia odnotowano w 6 zębach (8,8%), a ból o silnym natężeniu był odczuwany w 3 zębach (,%). Po 6 tygodniach całkowity brak reakcji na zgłębnikowanie zauważono w 5 zębach (75,0%). Dolegliwości bólowe o słabym natężeniu zaobserwowano w 8 zębach (,8%). Ból drugiego stopnia wykazywało 7 zębów (0,0%). W zębach (,9%) odczuwalny był ból o maksymalnym nasileniu. Skuteczność terapeutyczną lasera biostymulacyjnego we wszystkich badanych zębach (tj. w grupie I i II) przedstawiono w tabelach VIII i IX oraz na ryc.. Z uzyskanych badań wynika, że po pierwszym zabiegu całkowite zniesienie bólu na bodziec termiczny uzyskano w 06 badanych zębach (7,6%). Powtórne naświetlanie lasem przyniosło ulgę 30 zębom (9,5%). Po trzeciej serii naświetlania wyleczeniu uległo 37 zębów (96,5%) W badaniu kontrolnym po 7 dniach efekt leczniczy utrzymywał się nadal w 9 zębach (90,8%). Przeprowadzone po 6 tygodniach kolejne badanie kontrolne wykazało, że 07 zębów (75,%) Ryc.. Skuteczność w obu grupach. było nadal wolnych od dolegliwości bólowych na zimne powietrze. W badaniu na bodziec mechaniczny po jednorazowym naświetlaniu laserem całkowite wyleczenie uzyskano w 0 zębach (76,5%). Drugi zabieg przyniósł ulgę 35 zębom (9,8%). Kolejne naświetlanie zniosło nadwrażliwość w następnych 5 zębach, co doprowadziło do 97,6% skuteczności leczniczej. Badanie kontrolne po 7 dniach pokazało, że 35 zębów (9,5%) było nadal wolnych od bólu na zgłębnikowanie. W badaniu przeprowadzonym po 6 tygodniach w zębach (78,%) nie odnotowano bólu na dotyk zgłębnikiem. Omówienie wyników i dyskusja Na podstawie uzyskanych wyników (tab. VI, VII, VIII, IX) można zauważyć różnicę we wrażliwości zębiny na bodziec termiczny i mechaniczny. Współczynnik korelacji między oceną wrażliwości mierzoną bodźcem termicznym, a mechanicznym przed zabiegiem wynosił r = 0,735 i był istotny statystycznie p < 0,000. Średnia arytmetyczna wrażliwości zębów na bodziec termiczny wynosiła 6,3, a na dotyk zgłębnika 5,. Ocena natężenia bólu za pomocą strumienia powietrza dała większe odczucie bólu, niż na zgłębnikowanie w obu badanych grupach. PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 0, LXIV, 3
Przeprowadzone badania wykazały znaczną skuteczność terapii laserem biostymulacyjnym Doris CTL06M w znoszeniu dolegliwości bólowych wynikających z nadwrażliwości zębiny powstałej w wyniku obnażenia zębiny spowodowanej użytkowaniem ruchomych uzupełnień protetycznych, opracowaniem zębów przed założeniem stałych protez zębowych i po zacementowaniu oraz selektywnym szlifowaniem zębów podczas korekty zgryzu urazowego. Porównując osiągnięte wyniki badań skuteczności leczniczej lasera biostymulacyjnego w obu badanych grupach można stwierdzić, że lepsze efekty lecznicze uzyskano w grupie I zarówno w reakcji na zimne powietrze, jak i na zgłębnikowanie. W grupie I po trzykrotnym naświetlaniu laserem uzyskano ustąpienie dolegliwości bólowych na strumień powietrza i zgłębnikowanie w 98,6% wrażliwych zębów. Dla porównania w grupie II wartości te wynosiły odpowiednio 9,% na bodziec termiczny i 97,0% na bodziec mechaniczny. Różnice te jednak nie były znamienne statystycznie. Wynikały prawdopodobnie z tego, że w grupie II był wyższy odsetek zębów z wyjściową silną nadwrażliwością zębiny (tabela V). W grupie II spośród badanych zębów 7% stanowiły zęby z trzecim stopniem wrażliwości w skali VAS na powietrze i 50% na bodziec mechaniczny. Natomiast w grupie I silną początkową wrażliwość na zimno wykazywało 36% zębów oraz 3% na zgłębnikowanie. Gerschman i wsp. po trzykrotnych zabiegach laserem małej mocy wykonanych w odstępie,,8 tygodni uzyskał zniesienie wrażliwości na strumień powietrza u 67% badanych pacjentów i w 65% na bodziec mechaniczny (3). Zbliżone do Gerschmana wyniki zaobserwował Geleskey po zastosowaniu lasera Nd YAG w leczeniu nadwrażliwości zębiny (63% pacjentów uzyskało efekt leczniczy na zimno i 6% na dotyk) (). Lin i Lan zanotowali u 65% osób zniesienie dolegliwości bólowych na strumień powietrza i 7% na Nadwrażliwość zębiny bodziec mechaniczny (5). W badaniu przeprowadzonym przez Martiza z użyciem lasera CO po jednokrotnym zabiegu naświetlania odnotowano skuteczność leczniczą w 9,5% (6). W badaniu kontrolnym wykonanym po 6 tygodniach zaobserwowano spadek skuteczności leczniczej w obu badanych grupach (75,% skuteczności terapeutycznej na powietrze i 78,% na zgłębnikowanie). Należy nadmienić, że zmniejszenie efektu terapeutycznego w badaniu po 6 tygodniach było większe w grupie II, czyli u pacjentów po opracowaniu zębów pod stałe uzupełnienia protetyczne, niż u pacjentów użytkujących ruchome protezy(grupa I). W grupie I nawrót dolegliwości bólowych na powietrze zanotowano w 0% badanych zębów, a na dotyk w 7,%. W grupie II zaobserwowano w,0% zębów remisję wrażliwości po 6 tygodniach zarówno na bodziec termiczny i mechaniczny. Duży odsetek nawrotu dolegliwości bólowych po stosowanej w znoszeniu nadwrażliwości zębiny w wykonanym badaniu wskazuje, że po tym czasie należy leczone zęby poddać powtórnie zabiegowi naświetlania laserem. Są to spostrzeżenia zgodne z innymi autorami, wg. których dolegliwości bólowe ze strony obnażonej zębiny ustępują po 3 naświetlaniach i efekt terapeutyczny utrzymuje się od do 6 miesięcy. Natomiast w przypadku zębów obciążonych klamrami protetycznymi i opracowanymi pod korony remisja następuje już po,5 miesiąca (79). Używany w badaniu laser jest urządzeniem prostym w obsłudze. Ponadto zabiegi są bezbolesne i krótkie, trwają maksymalnie minuty. W związku z tym, że laser biostymulacyjny Doris CTL 06 należy do kl. 3B pod względem bezpieczeństwa pracy przy prawidłowo dobranych parametrach pracy nie wywiera działania niepożądanego miejscowego i ogólnego. Jednak nieprawidłowa obsługa lasera może doprowadzić do przegrzania miazgi zęba oraz uszkodzenia skóry i oczu (9,30). Istotne znaczenie ma również fakt, że PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 0, LXIV, 3 3
B. Jedynak, R. Jedynak zniesienie dolegliwości bólowych występuje natychmiast po zakończeniu zabiegu. W związku z tym laser może być stosowany do leczenia wrażliwych zębów jako terapia podstawowa lub wspomagająca powszechnie stosowane metody chemiczne (7, 8, 33). Połączenie z preparatami chemicznymi (fluorek cynawy, fluorek sodu zwiększa o około 0% skuteczność leczniczą (3). Wnioski. Laser biostymulacyjny jest skuteczną metodą znoszenia nadwrażliwości zębiny wywołanej użytkowaniem ruchomych protez zębowych oraz opracowaniem zębów przed użytkowaniem stałych uzupełnień protetycznych i po ich zacementowaniu.. Lepsze efekty lecznicze uzyskano u pacjentów z nadwrażliwością zębiny użytkujących ruchome protezy zębowe, niż stałe uzupełnienia protetyczne. 3. Laseroterapia wykazuje szybkie działanie terapeutyczne już po jednokrotnym zabiegu, jednak po 6 tygodniach następuje wyraźny spadek efektu terapeutycznego. Piśmiennictwo. Rees J.S.: The prevalence of dentine hypersensitivity in general dental practice in the UK. J. Clin. Periodontol., 000, 7, 6, 860 865.. Irvin C. R., McCusker P.: Prevalence of dentine hypersensitivity in generenal dental population. J. Irish Dent. Assoc., 997, 3,, 79. 3. Liu H. C., Lan W. H., Hsieh C.C.: Prevalence and distribution of cervical dentine hypersensitivity in a population in Taipei, Taiwan. J. Endodont., 998,,, 357.. Tillis T.S., Keating J.G.: Understanding and managing dentin hypersensivity. J. Dent. Hyg., 00, 76,, 9630. 5. Kaczmarek U.: Postępowanie diagnostyczno lecznicze w nadwrażliwości zębiny. Czas. Stomatol., 006, 59, 7, 67. 6. Addy M.: Dentine hypersensitivity: New perspectives on an old problem. Int. Dent. J., 00, 5, 5, 375376. 7. Holland G.R., Narhi M., N., Addy M., Gangarosa I., Orchardson R.: Guidelines for the design and conduct of clinical trials on dentine hypersensitivity. J. Clin., Periodontol., 997,,, 80883. 8. Drisko C.H.: Dentine hypersensitivity dental hygiene and periodontal conciderations. Int. Dent. J., 00, 5, 385399. 9. Addy M., Pearce N.: A etiological predisposing and environmental factors in dentine hypersensitivity. Arch. Oral. Biol., 99, 39, 33 38. 0. Absi E.G., Addy M., Adams D.: Dentine hypersensitivity. A study of the patency of dentinal tubules in sensitive and nonsensitive cervical dentine. J. Clin. Periodontol., 987,, 808.. Camps J. i wsp.: Dentin deformations after scratching with clinicallyrelevant forces. Arch. Biol., 003, 8, 5753.. Concensus based recommendations for the diagnosis and management of dentin hypersensitivity. J. Can. Dent. Assoc., 003, 69,, 6. 3. Adriaens P.A., Boever J.A., Loesche W.J.: Bacterial invasion in root cementum and radicular dentin of periodontally diseased teeth in humans. J. Periodontol., 988, 59,, 03.. Wagner L., Niewiadomski K.: Najnowsze osiągnięcia w leczeniu nadwrażliwości zębiny. Stomat. Współcz., 00, Suplement, 8. 5. Dederich D.N.: Laser/tissue interaction: what happens to laser light when it strikes tissue?. J. Am. Dent. Assoc., 993,, 576. 6. Yamamoto H., Sato K.: Prevention of dental caries by acoustooptically Qswitched Nd: YAG laser irradiation. J. Dent. Res., 980, 59, 37. PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 0, LXIV, 3
7. Majewska A.: Laser biostymulacyjny i jego wykorzystanie w stomatologii zachowawczej; zasady bezpieczeństwa przy pracy laserem. Stom. Współcz., 00, 8,, 8. 8. Dobies K., Biedrzycki A.: Lasery biostymulacyjne w stomatologii oraz ich zastosowanie na przykładzie lasera IR. Magazyn Stomat., 99, IV, 0, 80. 5. 9. Kimura Y. i wsp.: Treatment of dentine hypersensivity by lasers: a review. J. Clin. Periodontol., 000, 7, 0, 757. 5 0. Simunaic i wsp.: Treatment of medial and lateran epicondylitistennis and golfer elbow with L therapy: a multicentre double blind, placebocontrolled clinical study on 3 patiens. J. Clin. Laser Med. Surg., 998, 6, 3, 55.. Urbaniak B., WolfSmentek A., Romanowicz M.: Wpływ biostymulacyjnego promieniowania laserowego na poziom β endorfin w surowicy krwi w przebiegu leczenia nadwrażliwości zębiny. Stom. Współcz., 00, 3, 0.. Konieczny P., Wolska A.: Ochrona przed promieniowaniem laserowym., Bezpieczeństwo pracy nauka i praktyka, 006,, 83. 3. Gerschman J. A., Ruben J., GebartEaglemont J.: Low level laser therapy for dentinal tooth hypersensitivity. Australiant Dent. J., 99, 39, 353357.. Geleskey S.C., White J.M., Pruthi V.K.: The effectiveness of the Nd YAG laser in the treatment of dental hypersensitivity. J. Canad. Dent. Assoc. 993, 59, 377378, 383386. 5. Liu H., Lin C.P., Lan W.H.: Scaling depth of Nd YAG laser on human dentinal tubules. J. Endodont. 997, 3, 69 693. 6. Moritz A. i wsp.: The advantage of CO treated dental necks in comparison with standard method: results of an in vivo study. J. Clin. Laser Medicine Surgery, 996,, 73. Nadwrażliwość zębiny 7. Pokora L.: Lasery w stomatologii. Centrum Techniki Laserowej. Warszawa 99, 586, 8386. 8. Wołczyńska J.: Zastosowanie lasera biostymulacyjnego w wybranych przypadkach stomatologicznych. Magazyn Stomat., 996,,. 9. WierzchowskaDobosz M. i wsp.: Zastosowanie lasera biostymulacyjnego w terapii wspomagającej oraz w leczeniu stomatologicznym. Czas. Stomat., 998,, 99. 30. Stabholz A. i wsp.: Scaling of human dentinal tubules by XeCl 308nm excimer laser. J. Endodont., 993, 9, 677. 3. Liu H., Lan W.: The combined effectiveness of the semiconductor laser with Duraphat in the treatment of dentin hypersensitivity. J. Clin. Laser Surgery, 99,, 3539. 3. Kumar N.G., Mehta D.S.: Shortterm assessment of the Nd: YAG laser with and without sodium fluoride varnish in the treatment of dentin hypersensitivity a clinical and scanning electron microscopy study. J. Periodontol., 005, 76, 7, 5057. 33. Ladalardo T.C., Pinheiro A., Campos R. A., Brugnera Jr. A, Zanin F., Albernaz P.L., Weckx L.: Laser therapy in the treatment of dentine hypersensitivity. Braz. Dent. J., 00, 5,, 50. 3. Schwarz F., Arweiler N., Georg T., Reich E.: Desensitizing effects of an Er: YAG laser on hypersensitive dentine. A controlled, prospective study. J. Clin. Periodontol., 00, 9, 3, 5. Zaakceptowano do druku: 8.05.0 r. Adres autorów: 0006 Warszawa, ul. Nowogrodzka 59, paw. XI A. Zarząd Główny PTS 0. PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 0, LXIV, 3 5