Zalety NPR Artykuł ze strony: http://www.iner.pl/ "Wszystko ma swój czas... Jest czas pieszczot cielesnych i czas wstrzymywania się od nich" Księga Koheleta 3, 5b Każdy człowiek pragnie być w pełni kochany i akceptowany. Oczekując miłości powinien równocześnie starać się z życzliwością odnosić do siebie, własnego ciała a także do swojej płodności. Płodność bowiem nie jest chorobą, którą należy leczyć, ani złem, które trzeba zwalczać. Jest nieodłączną cechą każdego z nas. By móc być szczęśliwym, w pełni kochać i akceptować siebie, a w małżeństwie także swojego współmałżonka warto więc podjąć wysiłek prowadzący do poznania, zaakceptowania i pokochania płodności. W życiu kobiety naprzemiennie, zgodnie z prawami fizjologii, przeplatają się okresy płodności i niepłodności. Zdrowy mężczyzna natomiast jest płodny przez cały czas. W związku z tym wspólna płodność małżonków, z którą wiąże się możliwość poczęcia dziecka w akcie małżeńskim, przypada na okres płodności żony. Dlatego prawidłowe rozpoznawanie stanu płodności kobiety umożliwia małżeństwu odpowiedzialne i w pełni ekologiczne planowanie rodziny, wolne od uciekania się do jakichkolwiek środków czy działań zaburzających naturalną płodność lub przebieg współżycia. Daje to obojgu małżonkom wewnętrzną radość i spokój sumienia, wpływa też na pogłębienie wzajemnej miłości oraz szacunku. Rozpoznawaniu płodności służą metody Naturalnego Planowania Rodziny (NPR). Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) zaleca upowszechnienie metod rozpoznawania płodności (fertylity awareness methods), ponieważ są one bezpieczne dla zdrowia, łatwe, bezkonkurencyjnie tanie i nie powodują żadnych szkodliwych skutków ubocznych. Ze względu na swoją dokładność szczególnie przydatne są metody objawowo-termiczne, do których należy prezentowana przez nas metoda austriackiego ginekologa prof. Josefa Rötzera. Wykorzystuje ona aktualną wiedzę medyczną na temat płodności i ciągle się rozwija. Zasadniczo różni się od opartego na wyliczeniach historycznego kalendarzyka małżeńskiego, ponieważ uczy precyzyjnego rozpoznawania płodności na podstawie jej objawów. Stosowanie tej metody pozwala małżonkom świadomie wybrać najlepszy czas na poczęcie dziecka. Wykorzystując znajomość praw rządzących płodnością mogą oni uzyskać nawet 100% skuteczności gdy odkładają poczęcie (współżycie wyłącznie w okresie niepłodności bezwzględnej) lub zwiększyć szansę powodzenia gdy pragną powiększenia rodziny (współżycie w okresie maksymalnej płodności), dotyczy to również par o obniżonej płodności. 1
Metoda Rötzera może służyć nie tylko planowaniu rodziny. Wszystkim kobietom prowadzącym obserwacje pomaga ona dbać o ich zdrowie. Zapisy w karcie cyklu odzwierciedlają bowiem w sposób ciągły stan zdrowia kobiety i mogą być źródłem cennych informacji dla mądrego lekarza. Metodę Rötzera ma opracowane tryby postępowania we wszystkich sytuacjach, może być z powodzeniem stosowana od dojrzewania do menopauzy: w cyklach regularnych i nieregularnych, po porodzie, w okresie karmienia piersią i w premenopauzie, po odstawieniu pigułki hormonalnej i po wyjęciu wkładki domacicznej, niezależnie od stanu zdrowia, zawsze -także wtedy, gdy kobieta musi wstawać w nocy do dziecka i gdy pracuje na zmiany. Metoda Rötzera jest zdrowa, pewna i tania. Ułatwia akceptację płodności. Leczy z lęku przed nieplanowanym poczęciem. Przez wprowadzenie przerw we współżyciu zapobiega znudzeniu i rutynie. Poprawia komunikację między małżonkami i zbliża ich do siebie. Fizjologia cyklu Cykl miesiączkowy to cały zespół zjawisk związanych z płodnością kobiety, zachodzących w czasie od pierwszego dnia miesiączki do ostatniego dnia przed następną miesiączką. Cykl miesiączkowy nazywany jest również cyklem hormonalnym, ponieważ jest efektem działania hormonów podwzgórza,przysadki mózgowej i jajników. Zmiany zachodzące w przebiegu cyklu obejmują cały organizm kobiety łącznie z jej psychiką, ale w sposób szczególny uwidaczniają się w jej narządzie rodnym. 2
Schemat żeńskich narządów płciowych wewnętrznych Najłatwiejszym do zaobserwowania objawem w cyklu jest krwawienie miesiączkowe, ale najważniejszym jest jajeczkowanie (owulacja), polegające na uwolnieniu komórki jajowej z jajnika. Owulacja dzieli cykl na dwie części: fazę przedowulacyjną (od miesiączki do owulacji) i poowulacyjną (od owulacji do końca cyklu). Faza przedowulacyjna, w czasie której podstawowa temperatura ciała kobiety utrzymuje się na niższym poziomie, ma zmienną długość (od jednego do kilku tygodni). Duże wahania długości tej fazy są przyczyną nieregularnych cykli (patrz: NPR- Cykle nieregularne). Czas trwania poowulacyjnej fazy wyższych temperatur jest względnie stały i wynosi w normalnym cyklu 12-16 dni. W okresie karmienia piersią i w premenopauzie może on być krótszy (patrz: NPR-Okres poporodowy i NPR-Okres premenopauzy). Za początek cyklu przyjmuje się pierwszy dzień miesiączki czyli krwawienia spowodowanego faktem, że w poprzednim cyklu miała miejsce owulacja i nie doszło do poczęcia dziecka. Pod wpływem spadku poziomu hormonów jajnika (estrogenów i progesteronu) następuje złuszczenie rozbudowanej w poprzednim cyklu błony śluzowej macicy i wypłynięcie jej przez nisko położoną, miękką i rozwartą szyjkę macicy. Po miesiączce, gdy trwa nadal czas ciszy hormonalnej, nisko położona szyjka macicy staje się twarda i zamknięta. Jeżeli równocześnie z szyjki macicy nie wypływa śluz ani nie ma żadnych innych objawów płodności, to można przyjąć, że jest to okres niepłodności przedowulacyjnej (względnej). W pochwie dzięki obecności pałeczek kwasu mlekowego panuje wtedy środowisko 3
kwaśne (ph 3-4), w którym plemniki mogą przeżyć zaledwie pół godziny. Po kilku (czasem więcej) dniach na skutek oddziaływania hormonów podwzgórza i przysadki mózgowej jajniki zaczynają wytwarzać estrogeny, hormony stymulujące dojrzewanie jajeczka, przygotowujące organizm kobiety do owulacji i ewentualnego poczęcia dziecka. Pod wpływem rosnącego poziomu estrogenów: w jajnikach następuje wzrost pęcherzyków Graafa i dojrzewanie zawartych w nich komórek jajowych błona śluzowa macicy odbudowuje się szyjka macicy mięknie, rozwiera się i wraz z całą macicą unosi do góry krypty szyjki macicy produkują śluz (najpierw lepki i nieprzejrzysty, a potem rozciągliwy i przejrzysty) podstawowa temperatura ciała utrzymuje się na niższym poziomie Trzy ostatnie symptomy, z wymienionych powyżej, kobieta może zaobserwować samodzielnie (szczegółowe informacje: NPR-Prowadzenie obserwacji). Jeżeli zauważy u siebie jakieś objawy płodności (objaw wnikliwej obserwacji, pojawienie się śluzu lub uniesienie, zmięknięcie czy rozwieranie szyjki macicy), powinna uznać, że skończył się okres niepłodności przedowulacyjnej a rozpoczął okres płodności. Śluz estrogenozależny ma odczyn zasadowy (ph do 8). Jeśli w trakcie jego wydzielania dojdzie do współżycia, to plemniki mają szansę przeżyć w środowisku śluzu do dnia owulacji (nawet do 7 dni). Śluz szyjkowy ma zdolność odżywiania i selekcjonowania plemników, w śluzie zachodzi też ostatni etap ich dojrzewania. Dlatego zaburzenia wydzielania śluzu mogą powodować trudności z poczęciem. Dokładne prowadzenie obserwacji objawów płodności może pomóc małżonkom w określeniu czasu maksymalnej płodności i doczekaniu się upragnionego potomka (patrz: NPR-Planowanie poczęcia). Faza przedowulacyjna, trwająca od początku cyklu do owulacji, ma zmienną długość. W jednym cyklu ma miejsce jedna owulacja, może być ona jednak poprzedzona kilkoma bezowocnymi próbami jajeczkowania. Skutkuje to wydłużeniem się przedowulacyjnej fazy cyklu, a więc i całego cyklu (czynniki hamujące owulację -patrz: NPR-Cykle nieregularne). W czasie owulacji dojrzały pęcherzyk Graafa pęka i uwalnia do jamy brzusznej komórkę jajową. Jajowód, działający jak giętka rura odkurzacza, usiłuje odnaleźć i wessać jajo, by dalej, dzięki swoim ruchom, transportować je w stronę macicy. W jajniku na ściance pękniętego pęcherzyka tworzy się ciałko żółte, produkujące hormon progesteron, dzięki któremu: blokowana jest możliwość następnej owulacji w tym cyklu błona śluzowa macicy ulega rozpulchnieniu 4
śluz szyjkowy zmienia się na gorszy: traci przejrzystość i przestaje się rozciągać, staje się coraz bardziej lepki i w końcu zanika szyjka macicy twardnieje, zamyka się i wraz z całą macicą opuszcza do dołu wzrasta podstawowa temperatura ciała kobiety (o 0,05 do kilku dziesiątych stopnia Celcjusza) Po 3 lub 4 dniach podwyższonej temperatury po zmianie śluzu na gorszy rozpoczyna się okres niepłodności poowulacyjnej i trwa aż do miesiączki (patrz: NPR-Typowy cykl). Ze współżycia w tym okresie żadnej kobiecie na świecie nie udało się począć dziecka, ponieważ komórka jajowa jest wtedy już niezdolna do zapłodnienia. Dlatego okres niepłodności poowulacyjnej nazywany jest również okresem niepłodności bezwzględnej. Jeśli małżonkowie nie współżyli ze sobą w okresie płodności i nie doszło do poczęcia, to ciałko żółte funkcjonuje przez około 2 tygodnie i następnie zanika. Gdy spada poziom progesteronu: obniża się podstawowa temperatura ciała kobiety, złuszcza się rozrośnięta i rozpulchniona błona śluzowa macicy, rozpoczyna się miesiączka a wraz z nią kolejny cykl. Jeśli natomiast ze współżycia w okresie płodności p oczęło się dziecko, to ciałko żółte, nazywane dalej ciałkiem ciążowym, działa przez 15-16 tygodni aż do przejęcia jego funkcji przez łożysko. Tak długo też trwa faza wyższych temperatur (patrz: NPR-Planowanie poczęcia). Prowadzenie obserwacji W celu określenia stanu płodności w metodzie Rötzera należy zwracać uwagę na odczucia wewnątrz i w przedsionku pochwy, prowadzić obserwacje okolicy przedsionka pochwy podczas wizyt w toalecie oraz mierzyć temperaturę. Dane te można uzupełnić o samobadanie szyjki macicy. Obserwacja objawów płodności Po miesiączce kobieta powinna zwrócić szczególną uwagę na odczucia. Może ona doświadczać nieprzyjemnej, wręcz skrzypiącej suchości w przedsionku pochwy, może też nic specjalnego nie odczuwać i nie obserwować. U niektórych kobiet w tym czasie może również wystąpić stała wydzielina, która jest zwykle biała i nierozciągliwa. Zawiera ona głównie złuszczone nabłonki. Dlatego jej grudka wrzucona do szklanki wody natychmiast się rozpływa powodując zmętnienie wody. Za pomocą testu szklanki wody można odróżnić stałą wydzielinę od śluzu szyjkowego, który czasem wygląda bardzo podobnie. Grudka śluzu, w przeciwieństwie do stałej wydzieliny, unosi się w wodzie. Śluz jest objawem płodności. Natomiast stała wydzielina, suchość i braku objawów płodności po miesiączce świadczą o trwaniu okresu niepłodności. Często po kilku dniach bez objawów płodności pojawiają się nowe odczucia. Kobieta odkrywa, że ma pochwę, zaczyna mieć wrażenie spływania, bulgotania wewnątrz pochwy. 5
Odczucie to, nazywane objawem wnikliwej obserwacji, sygnalizuje początek okresu płodności. Zauważywszy coś takiego po raz pierwszy, kobieta powinna niezwłocznie udać się do toalety i sprawdzić papierem toaletowym, czy w przedsionku pochwy nie pojawił się śluz pochodzący z szyjki macicy. Może być zaskoczona tym, że zewnętrznie jest sucho. W czasie kolejnej wizyty w toalecie najprawdopodobniej zauważy na papierze toaletowym wilgotny połysk. Obserwację objawów płodności widocznych (lub nie) w okolicy przedsionka pochwy przeprowadza się przy okazji każdej wizyty w toalecie. Przeciąga się czystym papierem toaletowym wzdłuż ujścia pochwy z góry do dołu. Papier się składa, rozkłada i ogląda. Efekt obserwacji należy zanotować wieczorem na karcie cyklu za pomocą symboli. Jeżeli w ciągu dnia występowały różne objawy, należy zanotować jakościowo najlepszy objaw płodności. Pomiar temperatury: 1. Temperaturę mierzymy rano zaraz po przebudzeniu się, przed wstaniem i wykonaniem jakiejkolwiek czynności 2. Przygotowany termometr powinien leżeć w zasięgu ręki. 3. Temperaturę należy mierzyć codziennie, o podobnej porze. Dopuszczalna różnica czasu pomiędzy skrajnymi pomiarami może wynosić półtorej godziny, jeżeli najpóźniejszy pomiar został wykonany do 7.30. Na karcie cyklu zapisuje się porę mierzenia: np. 5-6.30, 6-7.30.Wyniki pomiarów spoza przyjętego przedziału czasowego należy nanosić na kartę cyklu z adnotacją o porze mierzenia. 4. Odpoczynek nocny powinien wynosić co najmniej 6 godzin. 5. Nie jest przeszkodą krótkie wstawanie w nocy do toalety lub w celu nakarmienia dziecka. 6. Temperaturę mierzymy termometrem rtęciowym lekarskim lub owulacyjnym (patrz Materiały). 7. Odczytujemy ją bezpośrednio po pomiarze z dokładnością do 0,05 o C, czyli pół kreski i zapisujemy na karcie cyklu. 8. Temperaturę mierzy się w jednym z trzech miejsc: w pochwie, w odbycie lub w ustach pod językiem Pomiar pod pachą jest niemiarodajny. 9. Nie zmieniamy miejsca pomiaru w czasie trwania jednego cyklu. 10. Czas trwania pomiaru: Rtęciowym termometrem lekarskim: w pochwie - 5 minut, w odbycie - 5 minut, w ustach - 8 minut. 6
11. Rtęciowym termometrem owulacyjnym : w pochwie - 2 minuty, w odbycie - 2 minuty, w ustach - 4 minuty. 12. Dobrze jest mieć zapasowy termometr wyskalowany wcześniej względem aktualnie używanego w szklance letniej wody. 13. Częste wstawanie w nocy, późne pójście spać (póź), picie alkoholu wieczorem lub w nocy (alk) należy odnotować na karcie cyklu, bo może to wpływać na temperaturę. Temperatury zaburzone bierzemy w nawias. Obserwacje dotyczące szyjki macicy: Patrz zakładka NPR-Samobadanie szyjki macicy. W celu zapoznania się z innymi zaleceniami dotyczącymi obserwacji objawów, sięgnij po podręcznik Sztuka Planowania Rodziny przedstawiony w zakładce Materiały lub zapisz się na kurs dla użytkowników. SYMBOLE STOSOWANE W METODZIE RÖTZERA: Brak objawów płodności: Ø - nic nie czuję, nic nie widzę su - odczucie suchości c - stała wydzielina Objawy płodności: w - objaw wnikliwej obserwacji - wrażenie spływania, bulgotania, obecności czegoś wewnątrz pochwy, ale bez widocznego śluzu lub wilgotności na zewnątrz. Jest to często pierwszy objaw płodności. wl-wilgotność odczuwana na zewnętrznych narządach płciowych. Śluzy gorszej jakości (lepkie, nierozciągliwe i nieprzejrzyste); Poszczególne odmiany symbolizuje litera S z odpowiednim, opisującym własności śluzu, indeksem u góry. Stosujemy następujące indeksy: b - śluz biały, białawy, ż - śluz żółty, żt - śluz żółtawy 7
gr - śluz grudkowaty m - śluz mętny kl - śluz kleisty S - bliżej nieokreślony śluz gorszej jakości Śluzy dobrej jakości (rozciągliwe i mniej lub bardziej przejrzyste); Poszczególne odmiany symbolizuje litera S z odpowiednim, opisującym własności śluzu, indeksem u góry. Stosujemy następujące indeksy: Bj - śluz jak surowe białko jaja (rozciągliwy na kilka, kilkanaście cm, przejrzysty z ewentualnymi pojedynczymi białymi smugami) szk - śluz szklisty (rozciągliwy i przejrzysty jak szkło) pł - śluz płynny mś - intensywne odczucie mokro-ślisko, wrażenie śliskości i naoliwienia w przedsionku pochwy. Śluz może być tak wodnisty, że nie tworzy nitek. Symbole związane z samobadaniem szyjki macicy: t -szyjka twarda m - szyjka miękka - szyjka zamknięta -szyjka rozwarta V - szyjka badana dwoma palcami Inne symbole: - krwawienie (gęstość i wysokość kresek odzwierciedla natężenie krwawienia) BO - ból owulacyjny P - objaw piersiowy (napięcie piersi w fazie poowulacyjnej) - szczyt objawu śluzu (ostatni dzień relatywnie najlepszego śluzu w danym cyklu) X - współżycie małżeńskie ( ) - temperatura zaburzona póż -późno poszłam spać alk -alkohol (większa ilość wieczorem lub w mocy) Uwaga : W razie potrzeby można przyjąć dodatkowe, własne oznaczenia. 8
Typowy cykl Pierwszy dzień cyklu jest pierwszym dniem krwawienia miesiączkowego. Długość trwania cyklu może być zmienna. Cykl prawidłowy posiada dwie fazy: 1. Faza estrogenowa jest czasem dojrzewania jajeczka, charakteryzuje się niższą temperaturą. Jej długość może być zmienna. 2. Faza progesteronowa (ciałka żółtego) odpowiadająca okresowi po jajeczkowaniu (owulacji), charakteryzuje się wyższą temperaturą. Długość trwania tej fazy wynosi 12-16 dni. W cyklu miesiączkowym następują po sobie kolejno: okres niepłodności przedowulacyjnej (niepłodność względna, Index Pearla zależnie od wybranego sposobu postępowania jest mniejszy od 0,2 lub mniejszy od 0,9) okres płodności okres niepłodności poowulacyjnej (niepłodność bezwzględna, Index Pearla = 0) Sposoby wyznaczania niepłodności przedowulacyjnej zależą od doświadczenia kobiety w prowadzeniu obserwacji. Za doświadczoną uznaje się kobietę, która ma zaobserwowanych minimum 12 cykli. Kobieta niedoświadczona nie wyznacza dni niepłodnych na początku cyklu, chyba że może na podstawie dat miesiączek określić długość 12 cykli. Wtedy ilość dni niepłodnych w pierwszej części cyklu oblicza się na podstawie różnicy powstającej po odjęciu od liczby dni najkrótszego cyklu liczby 20, ale nigdy nie można przyjąć więcej niż 6 dni. Jeśli długość najkrótszego cyklu wyniosła 25 dni, to ilość dni niepłodnych wynosi 5. Jeśli najkrótszy cykl liczył 28 dni, to pomimo że różnica 28-20 wynosi 8, można przyjąć tylko 6 dni niepłodnych na początku cyklu. Kobieta doświadczona w prowadzeniu obserwacji, czyli taka która ma zaobserwowanych minimum 12 cykli, może na podstawie specjalnych reguł wyznaczyć okres niepłodności przedowulacyjnej. Jeżeli chcesz poznać sposoby wyznaczania niepłodności przedowulacyjnej przez kobietę doświadczoną, zapisz się na kurs lub przestudiuj podręcznik. Uwaga: W momencie, gdy pojawią się pierwsze objawy płodności, kończy się okres niepłodności przedowulacyjnej a rozpoczyna okres płodonści. Małżonkowie pragnący począć dziecko powinni działać właśnie w tym czasie. Natomiast małżonkowie odkładający poczęcie powinni wtedy zrezygnować ze współżycia. 9
Wyznaczanie końca okresu płodności a zarazem początku okresu niepłodności bezwzględnej: 1. Proszę zaznaczyć szczyt objawu śluzu. Dzień szczytu objawu śluzu to ostatni dzień występowania śluzu relatywnie najlepszej jakości w danym cyklu. 2. Obrysować kółkiem pierwszą wyższą temperaturę po szczycie, która jest wyższa od 6-u niższych temperatur poprzedzających. 3. Ponumerować wstecznie 6 niższych temperatur. 4. Wykreślić przerywaną linię podstawową przez najwyższy punkt z sześciu niższych temperatur. 5. Oznaczyć kółkami dalsze temperatury wyższe. 6. Jeżeli trzecia z nich jest wyższa o minimum 0,2 o C od linii podstawowej, wówczas wieczór tego dnia możemy przyjąć jako początek okresu niepłodności poowulacyjnej. 7. Jeżeli trzecia z wyższych temperatur nie jest o minimum 0,2 o C wyższa od linii podstawowej, to musimy poczekać na czwartą wyższą temperaturę. Powinna ona leżeć powyżej linii podstawowej, ale nie musi być wyższa o 0,2 o C. Wieczór tego dnia możemy przyjąć jako początek okresu niepłodności poowulacyjnej. 8. Wskazana jest dalsza obserwacja i mierzenie temperatury aż do wystąpienia miesiączki. Po uzyskaniu doświadczenia nie jest to konieczne. Okres niepłodności poowulacyjnej trwa aż do miesiączki. Cykle nieregularne Cykle nieregularne zdarzają się u kobiet dość często i nie są przeciwskazaniem do stosowania metody Rötzera. Nie należy leczyć ich podawaniem pigułki hormonalnej, gdyż pigułka rozregulowuje własne wydzielanie hormonów i po jej odstawieniu cykle są jeszcze bardziej nieregularne. O cyklach nieregularnych mówimy wtedy, kiedy różnice długości cyklu są znaczne, czasem nawet do kilku miesięcy. Przy dużych różnicach w długości cyklu zalecamy: 1. Dokładną obserwację cyklu. Przez takie dokładne zajęcie się swoim organizmem cykle nieraz regulują się samorzutnie. 2. Zastanowienie się, czy w życiu danej kobiety nie ma za dużo stresów? np. Studentki w okresie egzaminów mają często nieregularne cykle. 3. Odpoczynek. Przemęczenie zarówno pracą umysłową, jak i fizyczną powoduje zaburzenia 10
cyklu. Także intensywne treningi rozregulowują cykle. 4. Pełnowartościowe żywienie. Mało cukru i białej mąki, chleb razowy, dużo jarzyn i owoców. Nie za dużo mięsa. Dieta bezmięsna nie jest wskazana. Unikać aspartamu (słodzik NutraSweet), ponieważ podnosi poziom prolaktymy. 5. Zwrócić uwagę na światło mające wpływ na wydzielanie melatoniny. Spać w silnie zaciemnionym pokoju. Jeżeli to nie pomaga, w czasie gdy pojawia się śluz szyjkowy, wprowadzić na 5 dni słabe oświetlenie poprzez lekkie uchylenie zasłon, potem znowu zaciemnić. 6. Unikać gwałtownych wahań ciężaru ciała. Zarzucić zbyt radykalne odchudzanie. Otyłość też może być przyczyną nieregularnych cykli. 7. Sprawdzić czy cykle nie rozregulowały się z powodu zmiany strefy klimatycznej. 8. Sprawdzić czy zażywane leki nie są przyczyną zaburzeń cyklu miesiączkowego. 9. Leczyć anemię, ponieważ niedobory żelaza mogą zaburzać cykl. 10.Dbać o odpowiednią ilość wapnia w pożywieniu. 11.Podawanie magnezu, gdyż w naszym pożywieniu jest zwykle niedobór tego pierwiastka. 12.Wyrównać ewentualne niedobory cynku (kontrola w dobowej zbiórce moczu) 13.Zażywanie leku o nazwie Castagnus (wyciąg z pieprzowca azjatyckiego - Agni castifructus). 14.Sprawdzić czy tarczyca prawidłowo funkcjonuje. Kłopoty z tarczycą mogą mieć wpływ na cykl miesiączkowy. 15.Oznaczyć poziom hormonów w odpowiednich, określonych na podstawie objawów płodnosci, momentach cyklu. Czasem kobieta ma zbyt wysoki poziom prolaktyny lub androgenów. Jednak z leczeniem hormonalnym trzeba być bardzo ostrożnym. UWAGA: Cykle nieregularne są typowe dla okresu dojrzewania (oś hormonalna dojrzewa do 25. roku życia), przekwitania i karmienia piersią. Krwawienie śródcykliczne Prawdziwą miesiączką nazywamy krwawienie, poprzedzone co najmniej trzydniową zwyżką temperatury. Jeżeli przed krwawieniem nie było co najmniej trzydniowej zwyżki temperatury, wówczas mamy do czynienia z krwawieniem śródcyklicznym. Może ono być okresem płodności, gdyż w czasie jego trwania może dojść do jajeczkowania. Dlatego czas krwawienia śródcyklicznego uznaje się za okres płodności, a szczyt objawu śluzu oznacza się w ostatnim dniu takiego krwawienia lub w ostatnim dniu występowania śluzu dobrej jakości, jeżeli obserwuje się go zaraz po krwawieniu. Tylko pomiar temperatury pozwala na odróżnienie miesiączki od krwawienia śródcyklicznego. Inaczej nie jest to możliwe, zwłaszcza że krwawienie śródcykliczne może mieć 11
miejsce w czasie spodziewanej miesiączki (patrz załączona karta cyklu). Poniżej znajduje się przykładowa karta cyklu Okres poporodowy Po porodzie przez pewien czas kobieta jest niepłodna. Czas ten zależy od sposobu karmienia dziecka. Jeżeli mama i dziecko spełniają warunki pełnego karmienia piersią, to niepłodność w czasie karmienia trwa 12 tygodni. Jeżeli nie spełniają warunków pełnego karmienia, okres niepłodności trwa tylko 5 tygodni. Warunki pełnego karmienia piersią: Przystawiać dziecko do piersi co najmniej 5-6 razy na dobę. Sumaryczny czas karmienia winien wynosić co najmniej 100 min. Przerwy w karmieniu nie mogą być dłuższe niż 6-7 godzin w dzień i w nocy. Przerwa 8 godzinna jest za długa. Nie podaje się dziecku żadnych innych posiłków i płynów poza pokarmem matki. Mleko matki zaspakaja wszystkie potrzeby żywieniowe dziecka. Współżycie małżeńskie może trwać do końca ciąży. Po porodzie może być podjęte po 3-4 tygodniach, o ile nie ma jakichkolwiek powikłań i ustąpiła krwista wydzielina poporodowa. 12
Na karcie cyklu w pierwszym dniu należy wpisać datę porodu. Krwistą wydzielinę poporodową zaznaczamy linią falistą na górze wykresu. Wydzielina ta powinna trwać nie dłużej niż trzy tygodnie. Po 21 dniach rysujemy grubą pionową kreskę. Od tego dnia zaczynamy prowadzić obserwacje, aby poznać objawy i nabrać wprawy (Patrz: NPR-Prowadzenie obserwacji). W tym czasie należy zaobserwować, jaki jest tzw. podstawowy model niepłodności. Najczęściej jest to - Ø (nic nie czuję nic nie widzę), ale może to być także suchość lub stała wydzielina (biaława, żółtawa, grudkowata; w odróżnieniu od śluzu, wrzucona do szklanki wody natychmiast się rozpada i tworzy zawiesinę). Podstawowy model niepłodności jest tłem, na którym obserwujemy wyspy objawów płodności. W metodzie Rötzera przyjmuje się, że kobieta karmiąca w sposób pełny jest niepłodna, bez względu na obserwowane w tym czasie ewentualne objawy płodności, przez 12 tygodni (84 dni), a kobieta nie karmiąca w sposób pełny przez 5 tygodni (35 dni). Na karcie cyklu zaznaczamy to kolejną grubą kreską: odpowiednio po 84. lub 35. dniu po porodzie. Od tego momentu aż do wystąpienia pierwszej progesteronozależnej fazy wyższych temperatur należy stosować regułę objawu szczytu. Reguła objawu szczytu: Reguła objawu szczytu jest sposobem określania granic między naprzemiennymi okresami płodności i niepłodności przed pierwszą owulacją po porodzie oraz w fazie niższych temperatur w premenopauzie. Objawami płodności są: objaw w ; każdy śluz; krwawienie, które nie jest poprzedzone co namniej trzydniową zwyżką temperatury; zmięknięcie, rozwarcie, lub uniesienie się szyjki macicy, o ile kobieta bada szyjkę (szyjkę można zacząć badać 8 tygodni po porodzie). W każdym pojawiającym się okresie płodności szukamy dnia szczytu, który wyznaczamy tak jak w normalnym cyklu (patrz: NPR- Typowy cykl). Krwawienie bez uprzedniej zwyżki temperatury traktujemy jak śluz najlepszej jakości. Na karcie cyklu zaznaczamy dzień szczytu i po dniu szczytu dopisujemy w kolejne dni cyfry 1, 2, 3, a wieczorem czwartego dnia, o ile nie występują żadne objawy płodności i nie ma wzrostu temperatury, stawiamy strzałkę do dołu. Oznacza ona, że rozpoczął się okres niepłodności względnej, trwający do kolejnego pojawienia się jakichkolwiek objawów płodności. W nowym okresie płodności szukamy nowego dnia szczytu i, jeśli nie ma wzrostu temperatury, stosujemy regułę objawu szczytu. Zdarza się czasem, że 4 dnia po szczycie są jeszcze jakieś objawy płodności. Postępujemy zależnie od zaistniałej sytuacji. 13
1. Po dniu szczytu śluz gorszej jakości utrzymuje się dłużej niż 3 dni a. Po dniu szczytu śluz gorszej jakości utrzymuje się 4 lub 5 dni, a 5 lub 6 dnia nie ma już objawów płodności. W takim wypadku okres niepłodności względnej zaczyna się wieczorem pierwszego dnia bez objawów płodności. 1 2 3 Bj b b b b b S S S S S S Ø b. Po dniu szczytu śluz gorszej jakości utrzymuje się dłużej niż 5 dni, a potem zanika. W takim przypadku nowy znak dnia szczytu stawiamy ostatniego dnia z gorszym śluzem i rozpoczynamy odliczanie. Okres niepłodności względnej rozpoczyna się wieczorem czwartego dnia po szczycie, jeśli w ciągu tych 4 dni nie wystąpiły żadne objawy płodności. 1 2 3 1 2 3 Bj b b b b b b b b S S S S S S S S S Ø Ø Ø Ø 2. Po dniu szczytu wśród dni ze śluzem gorszej jakości jest dzień ze śluzem trochę lepszym od pozostałych, ale gorszym od tego w dniu szczytu. Wówczas przyjmujemy nowy dzień szczytu w dniu o odrobinę lepszym śluzie. 1 2 1 2 3 Bj b b żc b b S S S S S S Ø Ø W takiej sytuacji nowy dzień szczytu oznaczamy w dniu ze śluzem żółtym, ciągnącym się, ponieważ jest on lepszej jakości od śluzu białego, zaobserwowanego dzień wcześniej. 3. W ciągu 4 dni po szczycie śluz gorszej jakości zanikł, a następnie pojawił się na nowo. W takiej sytuacji wyznaczamy nowy dzień szczytu w nowej wyspie śluzu. 1 2 1 2 3 Bj b b b S S Ø S S Ø Ø Ø Ø Jeśli małżonkowie nie chcą szybko począć kolejnego dziecka, powinni zrezygnować ze współżycia w okresach płodności. W okresach niepłodności, wyznaczonych za pomocą reguły objawu szczytu, zaleca się podejmowanie współżycia nie częściej niż co drugi dzień wieczorem, by nie przeoczyć pierwszych objawów płodności. Dotychczas w trakcie stosowania reguły objawu szczytu nie doszło do żadnego poczęcia. Reguła ta w wersji prof. Rötzera jest więc w 100% skuteczna, gdy stosuje się ją w celu odłożenia poczęcia. 14
W okresach płodności nie należy zaniedbywać pomiarów podstawowej temperatury ciała i w momencie pojawienia się fazy wyższych temperatur (wyższe od sześciu poprzedzających) należy powrócić do zwykłych reguł. Krwawienie występujące po co najmniej 3-dniowej fazie wyższych temperatur jest miesiączką, która rozpoczyna nowy cykl. Po wystąpieniu pierwszej prawdziwej miesiączki stosujemy zwykłe zasady (Patrz: NPR-Typowy cykl). W okresie karmienia na skutek działania prolaktyny cykle mogą mieć wydłużoną fazę dojrzewania jajeczka i skróconą fazę poowulacyjną. Poniżej znajduje się fragment cyklu poporodowego. Pełne karmienie do 84. dnia po porodzie. Od 85. dnia zastosowano regułę objawu szczytu. Okres premenopauzy Ostatnią miesiączkę nazywamy menopauzą. Najczęściej występuje ona między 45 a 55 rokiem życia. W czasie kilku lat przed ostatnią miesiączką czynność jajników stopniowo wygasa. Fazę tę nazywamy okresem przejściowym, klimakterium lub premenopauzą. Cykle stają się nieregularne: mogą się wydłużać lub skracać. Zwykle wydłuża się faza estrogenowa a skraca progesteronowa. W jednym cyklu może pojawiać się kilka łat śluzu. Mogą występować plamienia i krwawienia sródcykliczne. Może zmienić się też ilość i jakość obserwowanego śluzu. W tym okresie, podobnie jak w okresie poporodowym, stosujemy regułę objawu szczytu. Została ona szczegółowo omówiona i zilustrowana w zakładce NPR-Okres poporodowy. Stosowanie reguły można zacząć po czterdziestym roku życia, w momencie kiedy często zaczynają się pojawiać długie cykle z kilkoma fazami śluzu i krwawieniami śródcyklicznymi zamiast miesiączek. Jak odróżnić krwawienie śródcykliczne od miesiączki dowiesz się zaglądając do zakładki NPR-Krwawienie śródcykliczne. W czasie choroby W czasie choroby należy cały czas prowadzić obserwacje. Choroba może wydłużyć pierwszą fazę cyklu lub skrócić drugą. Temperaturę w trakcie trwania choroby traktujemy jako niemiarodajną, jej interpretację zawieszamy i kontynuujemy po zaniku objawów choroby. Przykładową interpretację można zobaczyć na załączonej karcie. 15
Poniżej znajduje się przykładowa karta cyklu Przedwczesny wzrost temperatury Ciałko żółte zaczyna formować się na ściance dojrzewającego pęcherzyk Graafa tuż przed jego pęknięciem. U kobiet, których ośrodek termoregulacji w mózgu jest bardzo czuły i reaguje na minimalne ilości progesteronu, wzrost temperatury następuje jeszcze przed jajeczkowaniem. Na wykresie objawia się to tym, że temperatura wzrasta w dniu szczytu, lub nawet przed nim. W takim przypadku pierwszą temperaturę, która jest wyższa od sześciu poprzedzających, oznaczamy nie kółkiem ale strzałką skierowaną do góry i postępujemy tak z każdą następną temperaturą, która jest wyższa od wyznaczonej linii podstawowej i nie przypada po dniu szczytu (Patrz załączona karta cyklu). Kółkiem zaznaczamy dopiero wyższe temperatury po dniu szczytu śluzu i na ich podstawie wyznaczamy koniec okresu płodności. 16
Poniżej znajduje się przykładowa karta cyklu Samobadanie szyjki macicy Samobadanie szyjki macicy nie jest konieczne, ale może dostarczyć dodatkowych informacji pozwalających zwiększyć pewność metody. Szyjka w okresie dojrzewania jajeczka unosi się do góry, rozwiera i jest miękka jak wargi. W okresie niepłodności przedowulacyjnej i po jajeczkowaniu jest nisko położona, zamknięta i twarda jak czubek nosa. Obserwacje poczynione podczas samobadania szyjki notuje się w pionowych rubrykach u dołu karty cyklu. Zmiana położenia użytych symboli odzwierciedla zmianę położenia szyjki. Stosuje się następujące symbole: t - szyjka twarda m - szyjka miękka o - szyjka rozwarta. - szyjka zamknięta V - szyjka badana dwoma palcami Kobieta bada szyjkę w przysiadzie lub opierając nogę o stołek. Bada ją raz dziennie, najlepiej wieczorem po kąpieli. Pozycja leżąca nie jest wskazana. Wprowadza jeden lub dwa palce do 17
pochwy i stara się wyczuć szyjkę w górnym sklepieniu kończącym pochwę. Jeśli jej palce wpadną w tylne sklepienie pochwy, co daje uczucie miękkości, to powinna je trochę cofnąć i lekko, kolistymi ruchami obmacać szyjkę. Po wyjęciu palców należy zobaczyć, czy jest na nich śluz i ocenić jego jakość. Palce powinny być czyste, a paznokcie krótko obcięte. Śluz zaobserwowany na szyjce opisujemy na dole tabeli. Objaw śluzu u ujścia pochwy może być, na skutek samobadania szyjki, zaburzony. W takim wypadku dzień szczytu śluzu wyznaczamy na podstawie śluzu pobranego z szyjki i przenosimy go na górę karty (patrz: załączona karta cyklu). Jeżeli po dniu szczytu śluzu zaobserwujemy trzy dni z szyjką twardą niską i zamkniętą, wtedy wystarczy tendencja temperatury do wzrostu, aby określić koniec płodności na trzeci dzień wieczorem szyjki twardej niskiej i zamkniętej. Jeśli chcesz się dowiedzieć w jaki sposób za pomocą szyjki wyznaczyć początek okresu płodności przestudiuj, podręcznik lub zapisz się na kurs. Poniżej znajduje się przykładowa karta cyklu Planowanie poczęcia Wśród małżeństw nie stosujących żadnych metod planowania rodziny w pierwszym roku normalnego współżycia dochodzi do poczęcia dziecka w 50% związków, w drugi w 20% a w trzecim w 10%. O problemach z płodnością mówi się, gdy w ciągu dwóch lat normalnego współżycia nie poczęło się dziecko. Dotyczy to ok. 30% małżeństw. Pragnący począć dziecko małżonkowie, którzy stosują metodę Rötzera, nie działają na 18
ślepo. Mogą, korzystając z obserwacji objawów płodności, świadomie wybrać najlepszy czas na poczęcie swojego dziecka i wydatnie skrócić okres oczekiwania na nie. Przed podjęciem prób poczęcia dziecka, należy zadbać o swoje zdrowie. Cykl dojrzewania jajeczka trwa miesiąc, a czas dojrzewania i życia plemnika trzy miesiące. Dlatego planując poczęcie przyszła mama powinna być zdrowa przez minimum miesiąc, a przyszły tata przez trzy miesiące. Oboje powinni też unikać czynników mogących mieć wpływ na jakość materiału genetycznego, czynników takich jak prześwietlanie promieniami Rtg., palenie papierosów, wdychanie różnych oparów chemicznych, zażywanie niektórych leków. W razie wątpliwości należy skontaktować się z lekarzem. Zarówno zachorowanie jak i narażenie się na wpływ innych czynników szkodliwych powinny przesunąć okres starania się o dziecko odpowiednio o jeden lub trzy miesiące. Chodzi o to, by nie zaszkodzić własnemu dziecku jeszcze przed poczęciem. Przyszli rodzice powinni się również racjonalnie odżywiać, a także oboje przyjmować profilaktycznie kwas foliowy. Niedobory tej witaminy mogą bowiem powodować powstanie poważnych wad układu nerwowego u poczętego dziecka. Oprócz dbałości o stan zdrowia przyszłym matkom, które nie chorowały na różyczkę i nie były na nią wcześniej szczepione, zaleca się poddanie profilaktycznemu szczepieniu na minimum 3 miesiące przed staraniem się o poczęcie dziecka (od kilku lat w Polsce obowiązkowo szczepi się przeciw różyczce trzynastoletnie dziewczęta). Poczęcie dziecka jest możliwe, jeśli współżycie małżeńskie podejmuje się w okresie płodności żony ( od paru dni przed owulacją do 1 dnia po niej). Warunkiem koniecznym jest obecność śluzu szyjkowego. Śluz odżywia i selekcjonuje plemniki, w nim również zachodzi ostatni etap ich dojrzewania. W zasadowym środowisku śluzu plemniki mogą po współżyciu, które odbyło się kilka dni przed owulacją, doczekać w kryptach szyjki macicy do jajeczkowania. Jeżeli w czasie owulacji lub tuż po niej (komórka jajowa jest zdolna do zapłodnienia przez 1 dobę) w drogach rodnych kobiety będą żywe plemniki, to na skutek połączenia się plemnika i komórki jajowej może dojść do poczęcia. Tak właśnie zaczęło się życie każdego z nas. Zarodek dociera do macicy po około 7 dniach i zagnieżdża się w rozbudowanej błonie śluzowej macicy. Następnie ten siedmiodniowy człowiek wysyła mamie sygnał hormonalny, który powoduje przestrojenie jej gospodarki hormonalnej na potrzeby dziecka. Dla małżonków prowadzących obserwacje cyklu pierwszą przesłanką wskazującą na to, że ich starania o dziecko przyniosły pozytywny skutek, jest utrzymywanie się wyższych temperatur przez minimum 18dni. Nie dochodzi wówczas do miesiączki, ponieważ ciałko żółte nie zanika po 2 tygodniach jak w normalnym cyklu, ale funkcjonuje przez 15-16 tygodni. Przez tak długi czas utrzymuje się również wyższa temperatura ciała. W czwartym miesiącu ciąży, gdy ciałko żółte zanika a jego rolę przejmuje łożysko, temperatura spada. Przewidywany termin porodu przypada 38 tygodni po pierwszej wyższej temperaturze. 19
Parom małżeńskim, które stosując metodę prof. J. Rötzera starają się o poczęcie dziecka, statystycznie udaje się to w trzecim cyklu po podjęciu pierwszych prób. Dlatego w razie niepowodzenia nie wolno rozpaczać i denerwować się tylko cierpliwie próbować. Stres i zdenerwowanie rozregulowują cykl i obniżają prawdopodobieństwo poczęcia dziecka. Aby zwiększyć prawdopodobieństwo poczęcia należy: 1. Nie podejmować współżycia od początku cyklu i zacząć działać w okolicy przewidywanego dnia szczytu śluzu, lub najpóźniej pierwszego dnia wyższej temperatury. 2. Nie podejmować współżycia, kiedy nie obserwuje się śluzu, by nie marnować w ten sposób plemników. Stężenie plemników w płynie nasiennym ma istotny wpływ na możliwość poczęcia. 3. Mężczyzna powinien zwrócić uwagę na to, czy nie chodzi w zbyt obcisłych spodniach i bieliźnie oraz czy nie jest narażony na wysokie temperatury. Gorące kąpiele nie są wskazane. Plemniki do prawidłowego rozwoju potrzebują niższej temperatury niż ta, którą ma wnętrze ciała i dlatego worek mosznowy znajduje się na zewnątrz ciała. 4. Dla zwiększenia szansy poczęcia zaleca się takie pozycje współżycia, w których kobieta znajduje się na plecach. Dobrze jest, aby kobieta po współżyciu leżała przez pewien czas, by nasienie w pochwie przebywało możliwie długo. 5. Nie martwić się, tylko starać się zrelaksować. 6. Zastosować domowy test na LH (badanie w moczu poziomu hormonu, którego gwałtowny wzrost (pik) występuje dobę przed owulacją - test dostępny w aptekach). Pomaga on wyznaczyć optymalny czas współżycia. Po zaobserwowaniu wyniku pozytywnego należy podjąć współżycie w ciągu najbliższej doby. 7. Gdy w cyklu nie występuje śluz dobrej jakości, a jedynie gorszej jakości, warto zastosować doustnie syrop mukolityczny zawierający gwajafenezynę, np. Guajazyl. Rozrzedza on nie tylko wydzielinę oskrzeli, ale i śluz szyjkowy. 8. W zaburzeniach cyklu należy znaleźć i wyeliminować przyczynę. (patrz: NPR-Cykle nieregularne). Gdy jednak, mimo waszych najszczerszych chęci, ciągle nie macie dziecka, zastanówcie się: Czy aby przez pomyłkę nie urodziło się ono innym rodzicom i nie czeka w domu dziecka aż je odnajdziecie i adoptujecie? 20
Po odstawieniu pigułki Chodzi oczywiście o odstawienie hormonalnych środków antykoncepcyjnych Współczesne pigułki hormonalne mają czterotorowe działanie: hamują owulację zagęszczają śluz szyjkowy zaburzają ruch jajowodu powodują niedorozwój śluzówki macicy Ze względu na minimalizację skutków ubocznych, pigułki hormonalne mają obecnie stosunkowo niską zawartość hormonów. W czasie ich stosowania blokada jajnika nie jest całkowita, co sprawia, że do jajeczkowania czasem dochodzi. Śluz nie zatrzymuje też wszystkich plemników. W takiej sytuacji może dojść do połączenia komórki jajowej i plemnika, czyli do poczęcia. Spowolnienie ruchu jajowodu powoduje, że powstały zarodek nie może dotrzeć do macicy na czas. Nawet gdyby tam zdążył, to nie miałby się gdzie zagnieździć ze względu na niedorozwój śluzówki macicy. Pigułki hormonalne nie mają wyłącznie antykoncepcyjnego (przeciwpoczęciowego) działania, są środkami antynidacyjnymi, czyli uniemożliwiają zagnieżdżenie się w macicy poczętego dziecka, przez co powodują jego śmierć. Środki hormonalne rozregulowują naturalną gospodarkę hormonalną i po ich odstawieniu mogą wystąpić kłopoty z jej funkcjonowaniem. Pierwsze cykle mogą być trudne do interpretacji a objawy śluzu mogą być nietypowe. Po decyzji odstawienia pigułki kobieta powinna do końca wziąć preparat z opakowania przeznaczonego na dany cykl i czekać na krwawienie. Po krwawieniu, które nie jest miesiączką, ale krwawieniem z odstawienia pigułki, nie przyjmuje się dni niepłodnych w okresie przedowulacyjnym. Należy rozpocząć obserwację objawów i czekać na wzrost temperatury. Za początek okresu niepłodności poowulacyjnej w pierwszym cyklu po odstawieniu pigułki przyjmuje się wieczór czwartego dnia wyższej temperatury po dniu szczytu. W następnych cyklach można stosować już normalną procedurę wyznaczania niepłodności poowulacyjnej. Jeżeli chodzi o niepłodność przedowulacyjną, to kobieta, która brała pigułki hormonalne, może ją wyznaczyć od drugiego cyklu stosując tryb dla kobiety początkującej (patrz: NPR-Typowy cykl). Może to zrobić jeśli ma długości minimum 12 cykli sprzed brania pigułki. Nie może stosować danych z okresu brania pigułki. Pragnąc powiększenia rodziny, ze względu na dobro dziecka, nie należy podejmować starań o jego poczęcie wcześniej niż po upływie 6 miesięcy od odstawienia pigułki hormonalnej. Wśród dzieci poczętych wkrótce po odstawieniu środków hormonalnych częściej występują wady wrodzone i poronienia. 21
Poniżej znajduje się przykładowa karta cyklu Po usunięciu spirali Wkładki domaciczne, jako ciała obce, powodują stan zapalny śluzówki macicy, mający uniemożliwić zagnieżdżenie się poczętego dziecka i przez to spowodować jego unicestwienie. Wkładki działają więc antynidacyjnie (przeciwzagnieżdżeniowo) a nie antykoncepcyjnie (przeciwpoczęciowo). Jeżeli wkładka domaciczna zawierała hormony, to po jej wyjęciu należy zastosować taki sam sposób postępowania, jak po odstawieniu pigułki (patrz: NPR-Po odstawieniu pigułki). Jeżeli natomiast spirala nie miała dodatku środków hormonalnych, to powinno się stosować zwykły sposób wyznaczania okresów płodności i niepłodności począwszy od pierwszego cyklu (patrz: NPR- Typowy cykl). 22