Aneta Krzewińska Zaangażowanie społeczne Polek i Polaków. Wolontariat, filantropia, 1% i wizerunek organizacji pozarządowych skrót raportu Niniejszy tekst powstał na podstawie raportu Zaangażowanie społeczne Polek i Polaków. Wolontariat, filantropia, 1% i wizerunek organizacji pozarządowych, będącego podsumowaniem badań zrealizowanych w 2013 roku przez Stowarzyszenie Klon/Jawor dzięki środkom Trust for Civil Society i CEE. W badaniu zastosowano zarówno techniki ilościowe (sondaż opinii na ogólnopolskiej reprezentatywnej próbie mieszkańców od 15 roku życia), jak i jakościowe (indywidualne wywiady pogłębione i zogniskowane wywiady grupowe), a całość dopełniła analiza zawartości prasy i mediów społecznościowych. Osoby zainteresowane szczegółowymi wynikami tych badań oraz informacjami na temat ich metodologii więcej informacji znajdą na stronie internetowej: http://civicpedia.ngo.pl/files/wiadomosci.ngo.pl/public/civicpedia/publikacje_okladki_last/20140407 _RAPORT_final.pdf Badania pokazują, że aktywność społeczna pozostaje na podobnym poziomie od kilku lat. W wolontariat rozumiany jako działalność na rzecz organizacji lub grup społecznych zaangażowanych jest 18% Polek i Polaków. 27% deklaruje, że udzielała się na rzecz swojego otoczenia lub osób spoza kręgu rodziny i znajomych, nie nazywając swojej działalności wolontariatem. Co dziesiąty mieszkaniec Polski działała na rzecz kościoła lub związku wyznaniowego. Jeżeli potraktujemy te różne, współwystępujące ze sobą typy zaangażowania społecznego łącznie, okaże się że jest w nie zaangażowana mniej więcej jedna trzecia naszego społeczeństwa (w 2011 i 2013 było to 34%, natomiast w 2012 niewiele więcej, bo 38%). Należy dodać, że aktywnymi społecznie są częściej kobiety (37% kobiet i 31% mężczyzn) i osoby lepiej wykształcone (53% z wyższym wykształceniem i 31% o niższym wykształceniu). Trudno jest odpowiedzieć na pytanie, czy taki odsetek angażujących się w pracę społeczną da się jeszcze podwyższyć, ale można starać się wyjaśnić, co wpływa na ten stopień zaangażowania, jakie są bariery dla tego typu działalności, które z postaw, wartości i cech społeczno-demograficznych oddziałują na aktywność społeczną Polek i Polaków. Zrozumienie danego zjawiska jest bowiem
2 niezbędnym warunkiem do stworzenia skutecznych strategii obejmujących działania edukacyjne, informacyjne i promocyjne, które zmieniłyby zarówno wizerunek trzeciego sektora, jak i wpłynęłyby na wzrost zaangażowania społecznego w Polsce. Wykres 1. Aktywność społeczna Polaków w 2013 roku wolontariat na rzecz organizacji lub grup społecznych 18% wolontariat na rzecz otoczenia lub osób spoza kręgu rodziny i znajomych 27% wolontariat na rzecz kościoła lub związku wyznaniowego 9% aktywność społeczna ogółem 34% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% Wydaje się, że aby być aktywnym społecznie, należy wiedzieć, w jaki sposób i za czyim pośrednictwem, można tę aktywność realizować. W 2013 roku większość, bo 94% badanych zetknęła się z działalnością różnych organizacji i grup społecznych, przy czym rodzaj tych kontaktów był różnorodny: dowiedziano się o ich działalności z mediów lub od znajomych, korzystano z ich pomocy, brano udział w organizowanych przez nie wydarzeniach, wspierano ich działalność. Znajomość organizacji społecznych rośnie wśród Polek i Polaków z roku na rok (2011 88%; 2012 92%), przy czym badani najczęściej mieli do czynienia z organizacjami zajmującymi się pomocą potrzebującym (należą do nich zarówno organizacje charytatywne, jak i humanitarne), ekologią, działalnością ratowniczą. Zdecydowanie rzadziej wymieniano organizacje religijne, związane z ochroną zdrowia i rehabilitacją oraz szeroko definiowaną edukacją, oświatą, wychowaniem. Jest to dość zaskakujący wynik, bowiem tylko 6% spośród wszystkich stowarzyszeń i fundacji stanowią te, które skupiają się na działalności pomocowej, a najliczniejsze organizacje sportowe, turystyczne, rekreacyjne i hobbystyczne (38% trzeciego sektora) były wymieniane przez mniej niż 20% badanych. Dodatkowo należy podkreślić, że respondenci mieli problem ze spontanicznym wyliczeniem nazw organizacji pozarządowych i ich odpowiedzi ograniczały się do tych najbardziej znanych, największych i obecnych w mediach (wymieniano przede wszystkim Wielką Orkiestrę Świątecznej Pomocy, Caritas). Zdecydowanie częściej w odpowiedziach pojawiały się nazwy fundacji niż stowarzyszeń, chociaż tych drugich jest w Polsce sześć razy więcej. Badani podkreślali, że stowarzyszenia odróżnia od fundacji to, że raczej zmierzają do realizacji konkretnych, wspólnych celów, działają na mniejszą skalę.
3 Niektórzy z respondentów uzupełniali tę charakterystykę stwierdzając, że stowarzyszenia częściej dbają o interesy ich członków, którzy wzajemnie się wspierają i organizują samopomoc. Chcąc otrzymać bogatszy obraz sektora pozarządowego zbadano również, jakie opinie na temat tego rodzaju organizacji panują w społeczeństwie. I tak, 46% badanych uważa, że organizacje społeczne mają ogólnie niewielki wpływ na rozwiązywanie ważnych problemów społecznych w Polsce, a 44% jest przekonanych, że w organizacjach społecznych często dochodzi do nadużyć i prywaty. Z drugiej jednak strony dość powszechne jest przeświadczenie, że organizacje społeczne zajmują się głównie pomocą potrzebującym i chorym (72% wskazań), a w swoich działaniach pomocowych są skuteczniejsze niż instytucje państwowe (63%). Duży wpływ fundacji i stowarzyszeń na rozwój kultury w Polsce zauważa 48% ankietowanych, efekty ich codziennej działalności dostrzega 45% badanych, a niewiele mniej osób (41%) twierdzi, że działacze rozwiązują ważne problemy społeczne występujące w ich najbliższym sąsiedztwie 1. Jednocześnie zdecydowanie bardziej wiarygodne są dla Polek i Polaków te organizacje, których efekty działalności są widoczne, obecne w mediach, wspierane lub założone przez celebrytów, podejmujące akcje ogólnopolskie od dłuższego już czasu, o przejrzystej strukturze organizacyjnej i niskich zarobkach kompetentnych pracowników. Oczywiście zaangażowanie społeczne Polek i Polaków można analizować na wiele sposobów. Można na przykład wyodrębnić poszczególne poziomy zaangażowania różniące się intensywnością, wysiłkiem, rodzajem wkładu (pieniądze lub praca). Warto jednak podkreślić, że taki podział nie ma charakteru wartościującego. Każdy rodzaj zaangażowania ma znaczenie, może też prowadzić do innych form aktywności społecznej. 1% podatku na rzecz organizacji pożytku publicznego Wydaje się, że najmniej angażującą formą aktywności społecznej jest przeznaczanie 1% na rzecz organizacji pożytku publicznego. W tym przypadku aktywność ogranicza się do dokonania stosownego zapisu w formularzu podatkowym PIT, przy czym niewypełnienie odpowiedniej rubryki nie wiąże się z żadną dodatkową korzyścią dla podatnika (pieniądze te nie wracają do niego, a więc nie można uznać, że dokonując odpisu cokolwiek traci). A jednak w 2013 roku, jak podaje Ministerstwo Finansów, mniej niż połowa (44%) podatników skorzystała z takiej możliwości. Wśród badanych osób dominowali ci (63%), którzy deklarowali, iż przekazali 1% podatku na rzecz konkretnych osób, korzystając z pośrednictwa OPP, tylko jedna trzecia (32%) przekazała pieniądze na rzecz organizacji, a pozostałe 5% badanych nie pamiętało celu, na jaki dokonało odpisu. 1 Podane w tej części opracowania dane procentowe są zsumowanymi odsetkami odpowiedzi zdecydowanie się zgadzam i raczej się zgadzam.
4 Wykres 2. Komu Polacy przekazali 1% podatku? 32% 5% przekazanie 1% na konkretną osobę (korzystając jedynie z pośrednictwa OPP) przekazanie 1% na rzecz OPP 63% nie pamiętam Mechanizm przekazywania 1% podatku na rzecz stowarzyszeń lub fundacji miał za zadanie zaktywizować Polki i Polaków, a docelowo doprowadzić do ich większego zaangażowania w działania społeczne na rzecz innych. Wydaje się jednak, że uczynienie z organizacji pośredników do przekazywania pieniędzy konkretnym osobom cel ten zniweczyło, a przynajmniej nie wpłynęło w sposób bezpośredni na zwiększenie poziomu zaufania do organizacji i głębszego zaangażowania w działalność społeczną. Badani często mówili o tym, że organizacja, na rzecz której przekazali pieniądze była polecana przez znajomych, rodzinę lub zetknęli się z nią osobiście, taką odpowiedź wybrało 51% respondentów. Zdecydowanie mniejszy odsetek ankietowanych przy wyborze kierował się tym, żeby fundacja lub stowarzyszenie działało w konkretnej dziedzinie lub funkcjonowało w najbliższej okolicy. Korzystali z podpowiedzi medialnych, czyli z informacji zwartych w ogłoszeniach lub reklamach, a czasem pozostawiali wybór osobom wypełniającym zeznanie podatkowe w ich imieniu. W końcu byli i tacy, którzy wybrali beneficjenta spontanicznie, bez uprzedniego przygotowania do typowania. Kim zatem jest przeciętny obywatel dokonujący jednoprocentowego odpisu? To osoba raczej w średnim wieku (najmłodsi nie mają opodatkowanych dochodów, a starsi pobierający emeryturę z reguły korzystają z pośrednictwa ZUS-u przy wypełnianiu zeznań podatkowych). Częściej przekazują jeden procent lepiej wykształceni, mieszkający w miastach powyżej 50 tys. mieszkańców oraz ci, których sytuacja finansowa gospodarstwa domowego jest lepsza. Nie powinno dziwić również to, że badani pracujący wolontaryjnie na rzecz organizacji trzeciego sektora, a także ci, którzy uważają, iż zwykli ludzie działający wspólnie mogą zdziałać więcej (czy to pomóc potrzebującym, czy rozwiązywać problemy swojego środowiska) częściej robią odpisy 1% niż ci nieaktywni i niewidzący sensu we współpracy z innymi. Dodatkowym czynnikiem zwiększającym chęć do powierzania 1% podatku organizacjom pozarządowym jest
5 pogląd u przekazujących, że organizacje te są skuteczne w działaniu i uczciwe. Ciekawe wydają się być wyjaśnienia osób, dlaczego nie dokonują odpisu podatku na rzecz OPP. Można je podzielić na kilka grup związanych z: czynnikami zewnętrznymi (nierozliczanie się z fiskusem, brak możliwości dokonania takiego odpisu, gdyż badani nie wypełniali zeznań podatkowych samodzielnie), niskimi dochodami (badani nie widzieli sensu w przekazywaniu niewielkiej kwoty lub też mylnie deklarowali, że nie stać ich na tego typu odpisy 2 ), brakiem zainteresowania (ankietowani przyznawali, że nie interesuje ich tego typu działanie, nie pomyśleli o odpisie lub o nim zapomnieli) i wreszcie z niewiedzą, czyli nieznajomością mechanizmu przekazywania 1%. Filantropia O ile przekazywanie 1% podatku organizacjom pożytku publicznego nie pomniejszają wielkości budżetu gospodarstw domowych, to filantropia tego typu zmniejszenie posiadanych środków za sobą pociąga. Można więc uznać filantropię za wyższą formę społecznego zaangażowania finansowego. Tymczasem wybiera ją więcej osób niż dokonuje jednoprocentowego odpisu. W 2013 roku 74% Polek i Polaków przekazało pieniądze lub dary rzeczowe organizacjom społecznym. Najczęściej obdarowywana była Wielka Orkiestra Świątecznej Pomocy, którą wspomogło 61% badanych. Inne organizacje cieszyły się w znacznie mniejszym stopniu hojnością Polek i Polaków, bowiem: fundacje lub stowarzyszenia zajmujące się działalnością charytatywną otrzymały wsparcie od 19% badanych, świadczące pomoc humanitarną tylko od 8%, organizacje religijne od 6%, a te zajmujące się działalnością ekologiczną czy opieką nad zwierzętami od 5%. W filantropię częściej angażują się osoby młodsze (przed 50 rokiem życia), lepiej wykształcone, których dochód w gospodarstwie domowym jest wyższy niż 4 tys. zł, wierzące w sens podejmowania wspólnych działań oraz włączające się w różne typy wolontariatu (formalny, nieformalny, na rzecz kościoła lub związku wyznaniowego). Na podkreślenie zasługuje fakt, że filantropia w Polsce systematycznie wzrasta, bowiem w 2009 roku wśród Polek i Polaków było 50% filantropów, obecnie jest ich już 74%. Zwiększa się też liczba osób pomagających najczęściej wspieranemu beneficjentowi działań filantropijnych w Polsce Wielkiej Orkiestrze Świątecznej Pomocy (pięć lat temu wspomogło ją 42% społeczeństwa, podczas gdy w 2013 roku już 61%). Podobny trend można zaobserwować również w stosunku do innych organizacji lub grup społecznych: nastąpił przyrost o 14 punktów procentowych (z 20% w 2009 do 34% w 2013). Pomimo tego, że skala filantropii ciągle wzrasta, to jednak nadal pozostaje pewna grupa osób, która nie przekazała ani pieniędzy, ani żadnych 2 Deklarowanie przez respondentów, że nie stać ich na przekazywanie 1% pokazuje, że istnieje jeszcze pewna grupa Polaków, która nie rozumie mechanizmu dokonywania 1% odpisu na rzecz organizacji pożytku publicznego i mylnie interpretuje go jako przekazywanie pieniędzy, które ewentualnie mogliby odzyskać i wydać na własne potrzeby.
6 darów rzeczowych organizacjom społecznym. Gdy starano się ustalić, co powstrzymuje Polaków od zachowań filantropijnych okazało się, że powszechne zbiórki pieniędzy budzą irytację, kojarzą się im z żebraniem, natarczywością. Zdaniem badanych jest ich zbyt wiele, a niektórzy dodają, że boją się być oszukanymi, że mieli wątpliwości, czy pieniądze zbierane na jakiś cel rzeczywiście trafią do potrzebujących (w tym przypadku ważne jest, aby organizacje zbierające pieniądze działały w sposób transparentny i aby starały się pokazywać efekty swoich działań). Inni stwierdzali, że niewrzucone przez nich pieniądze nie są w stanie rozwiązać problemów, dlatego wolą nie dać nic, niż wspomagać zbyt małą kwotą. Wykres 3. Filantropia w latach 2009 2013 80% 70% 60% 50% 50% 42% 54% 45% 66% 54% 70% 59% 74% 61% 40% 34% 30% 20% 20% 23% 25% 25% 10% 0% rok 2009 rok 2010 rok 2011 rok 2012 rok 2013 Filantropia - całość Wspiera WOŚP Wspiera inne organizacje Zanim zostanie opisany kolejny, najbardziej angażujący rodzaj aktywności społecznej, jakim jest wolontariat 3, należy dokonać pewnych ustaleń terminologicznych, po to, aby czytelnicy mogli, w taki sam sposób jak badani i badacze, rozumieć to pojęcie. Termin wolontariat 4 jest bowiem wieloznaczny i abstrakcyjny. Na jego rozumienie bardzo mocno wpływa to, w jaki sposób pisze się o nim w prasie i mediach społecznościowych. Warto więc 3 Na użytek tego opracowania dokonano pewnego uogólnienia, a mianowicie wolontariat, chociaż posiadający wiele form czy odmian, został ujęty całościowo, a czytelnicy zainteresowani np. rozróżnieniem wolontariatu na formalny i nieformalny oraz szczegółowymi danymi dotyczącymi każdej z tych aktywności społecznych, powinni sięgnąć do tekstu źródłowego, czyli raportu z badań. 4 W raporcie dużo miejsca poświęcono nie tylko temu, w jaki sposób definiuje się wolontariat, ale również temu, kim są zdaniem badanych wolontariusze. Tutaj szczegółowe omówienie sposobu rozumienia tego drugiego terminu zostaje pominięte.
7 na wstępie przeanalizować, jaka jest wiedza, emocje i opinie użytkowników Internetu na temat zjawiska wolontariatu oraz, w jaki sposób kształtuje się jego wizerunek w prasie. W mediach społecznościowych o wolontariacie pisze się najczęściej w kontekście zwierząt i opieki nad nimi. W dalszej kolejności pojawiają się wypowiedzi związane z bezpośrednią pomocą ludziom (chorym, słabym, potrzebującym) oraz opieką nad dziećmi. W internecie obecne są również wypowiedzi dotyczące wolontariatu w trakcie niecharytatywnych imprez masowych (np. koncertów, festiwali, zawodów sportowych, festynów, zabaw, pikników itp.) oraz działań na rzecz organizacji pozarządowych, jak również instytucji lub firm prywatnych (choć formalnie nie istnieje wolontariat na rzecz firm być może mylnie identyfikowano z nim staże lub praktyki). Natomiast rzadziej występują wpisy dotyczące akcji i zbiórek charytatywnych, pracy na rzecz własnej okolicy. W internecie wolontariat kojarzony jest z pomocą i wsparciem, a rzadziej z pracą, obowiązkami, zadaniami i z wartościami moralnymi (takimi, jak np. honor, dobroć). W tekstach prasowych najczęściej zaś pisano o wolontariacie świadczonym bezpośrednio na rzecz ludzi, wspominano również o nieodpłatnej pracy przy organizacji imprez masowych. Częściej pojawiały się teksty mówiące o zbiórkach pieniędzy, o wolontariacie świadczonym na rzecz organizacji pozarządowych, instytucji lub firm oraz o działaniach w trakcie konkretnych akcji, projektów. Zdecydowanie rzadziej występowały wzmianki o opiece nad zwierzętami. W prasie dominuje raczej kontekst związany z pracą i doświadczeniem zawodowym (co może powodować, że łączy się go z pracą za darmo, czyli wyzyskiem), a także z podejmowaniem działań na rzecz organizacji pozarządowych, instytucji publicznych lub osób będących w potrzebie, tudzież z pomocą przy organizacji imprez masowych. Pojawiają się również odwołania do altruistycznej postawy i wartości moralnych. Czy w takim razie medialny obraz wolontariatu odciska się w głowach respondentów? Na ile ich poglądy na ten temat są kształtowane przez treści, które do nich docierają? Respondenci definiowali wolontariat, używając do tego trzech wymiarów: rodzaju podejmowanych czynności, ich cech charakterystycznych oraz beneficjentów tych czynności. Odnosząc się do pierwszego z wymiarów okazało się, że dla badanych wolontariat to nic innego, jak pomoc, zdecydowanie rzadziej używali określenia praca, a najrzadziej pojawiało się działanie lub udzielanie się. Kiedy w definicjach umieszczano cechy charakterystyczne, wtedy wolontariat był nieodpłatnym, bezinteresownym lub dobrowolnym działaniem. Natomiast patrząc na wolontariat przez pryzmat beneficjentów podkreślano, że aktywność ta kierowana jest do ludzi, osób potrzebujących lub na rzecz organizacji pozarządowych 5 tudzież w imię szczytnego 5 Na uwagę zasługuje fakt, że prawie ośmiokrotnie rzadziej wolontariusze działają na rzecz organizacji pozarządowych, niż na rzecz ludzi.
8 celu. Skojarzenia badanych na temat wolontariatu są raczej pozytywne. Przedstawiany jest w następujących kontekstach: etycznym (odwołania do szlachetności, pomocy, wsparcia), odpowiedzialności i zobowiązania (systematyczność, regularność, długotrwałość, konsekwencja działania), poświęcenia i trudu (kontakt z cierpieniem), idealizacji tego typu aktywności (wyjątkowość wolontariuszy i ich działań), zorganizowanej działalności (powiązanie z fundacjami i stowarzyszeniami), radości i satysfakcji (korzyści dla osób zaangażowanych w wolontariat). Ale pojawia się również kontekst wyzysku (być może z powodu mylenia wolontariatu z nieodpłatnymi stażami, praktykami zawodowymi i pracą bez wynagrodzenia). Kim zatem są ludzie, którzy decydują się być wolontariuszem? Z badania wynika, że są to osoby, które charakteryzują się większym poziomem uogólnionego zaufania oraz wiarą w sens działań podejmowanych zespołowo oraz tym, że nie podzielają zdania, iż w razie pojawienia się problemów mogą liczyć tylko na siebie i swoich najbliższych. W opiniach osób podejmujących działania społeczne najważniejszymi motywatorami są korzyści psychologiczne, czyli poczucie bycia potrzebnym, przydatnym oraz przyjemność związana ze swoimi obowiązkami. Druga grupa czynników to silnie zinternalizowane normy społeczne, do których należy zaliczyć przeświadczenie, że innym trzeba pomagać, należy z ludźmi współpracować oraz brak zgody na niesprawiedliwość i cierpienie. Również sympatia i podziw ze strony innych, możliwość bycia w grupie, nawiązania kontaktów są motorem do działań dla aktywnych społecznie. Badani wolontariusze podkreślali, że w trakcie swojej pracy zdobywają nowe doświadczenia, umiejętności, uczą się czegoś nowego. Czasami pewne działania zgodne są z pasją osoby aktywnej społecznie i dzięki wolontariatowi może realizować swoje zainteresowania, spędzać ciekawie wolny czas. I wreszcie, wśród respondentów-wolontariuszy są też tacy, którzy charakteryzują się oportunizmem działają, gdyż ich znajomi zajmują się taką działalnością lub po prostu nie potrafią odmawiać. Wyniki tego badania pokazują, że 66% Polek i Polaków nie działa społecznie, ważne jest zatem ustalenie, jakie są przyczyny braku takiego zaangażowania. Wśród wymienianych czynników pojawiło się przekonanie, że respondenci muszą przede wszystkim troszczyć się o siebie i swoich najbliższych, mają zbyt wiele własnych problemów i obowiązków, aby poświęcać czas na zajmowanie się osobami obcymi. Inni deklarowali, że nie wiedzą, w jaki sposób rozpocząć takie działanie, gdzie szukać na ten temat informacji, nie mają pomysłu na działalność wolontariacką, nikt nie zwrócił się do nich z taką propozycją. Dla innych respondentów barierą był ukształtowany obraz wolontariatu jako długotrwałego zobowiązania wymagającego wielu poświęceń, zaangażowania psychicznego, specjalnych kompetencji. Uważali oni, że tego typu działalność jest po prostu dla nich zbyt trudna, za bardzo obciążająca i wiedzą, że nie dadzą rady
9 sprostać takim zadaniom. Czasami również ograniczenia fizyczne (np. zły stan zdrowia, zła kondycja fizyczna, zaawansowany wiek) były wskazywane jako przeszkoda dla podejmowania aktywności społecznej. I wreszcie wśród przeciwności pojawiła się nieufność i aspołeczność, związana zarówno z brakiem zaufania do fundacji i stowarzyszeń, jak i działań podejmowanych wspólnie. W tym przypadku wyłoniły się również wypowiedzi, w których badani stwierdzali, że nie widzą powodu do pomagania innym, kiedy im samym nikt nie pomaga oraz opowiadali, że mieli złe doświadczenia z wolontariatem, w którym kiedyś uczestniczyli. W jaki sposób dotrzeć do osób nieaktywnych i jakimi sposobami zachęcać je do zmiany swojego zachowania w tej dziedzinie? Wydaje się, że na podstawie wyników tych badań można w ostrożny sposób sformułować tego typu dyrektywy. Po pierwsze, należy pracować nad zmianą wizerunku wolontariatu, aby przestał być postrzegany jako działalność, w którą mogą się angażować tylko wybrani: skłonni do poświęceń, posiadający specjalne, unikalne cechy charakteru, gotowi zaoferować cały swój wolny czas na pomoc innym. Warto zatem pokazać Polkom i Polakom, że działania o charakterze społecznym mogą być różnorodne, że właściwie każdy jest w stanie znaleźć coś dla siebie, zgodnego ze swoimi możliwościami lub zainteresowaniami; że mogą być realizowane ze znajomymi, rodziną, przyjaciółmi; że nie muszą być czasochłonne, systematyczne i długotrwałe. Po drugie, w promowaniu wolontariatu powinien być uwypuklony wymiar społeczny: poczucie bycia potrzebnym, możliwość nawiązania nowych znajomości, współpracy z innymi, zyskania sympatii, szacunku otoczenia. Można również zastanowić się, na ile obecnie działający wolontariusze mogliby zachęcić swoich bliskich do udziału w wolontariacie, aby pozyskiwanie nowych osób przypominało toczenie kuli śnieżnej, w której każda kolejna osoba namawia kolejnych, a ci następnych. Po trzecie, trzeba podkreślić również aspekt moralny wolontariatu, czyli to, że przez działania na rzecz innych można się spełniać, zwiększyć poziom satysfakcji z życia lub wręcz odnaleźć sens, a może nawet stać się lepszym człowiekiem. Po czwarte, dla niektórych ważne są bezpośrednie korzyści wynikające z wolontariatu dla wolontariusza, który może przecież poszerzyć w ten sposób swoją wiedzę, zdobyć nowe umiejętności, wzbogacić doświadczenie zawodowe i życiowe, nawiązać ciekawe kontakty. Po piąte, aktywność społeczna jest ponadto swoistą inwestycją w przyszłość: zyskuje się wiedzę na temat, do kogo można się zwrócić o pomoc w określonej, trudnej sytuacji życiowej i jak rozwiązać problemy, które mogą się kiedyś pojawić. Oczywiście stosowanie wyżej wymienionych dyrektyw nie musi wcale wpłynąć na zwiększenie się aktywności społecznej Polek i Polaków. Warto pamiętać, że w kraju o stosunkowo niskim poziomie zaufania społecznego każdy przypadek ujawnienia nieprawidłowości lub nawet podejrzenie nieprawidłowości w działaniu którejś z organizacji
10 społecznych może negatywnie wpływać na wizerunek całego sektora i ideę zaangażowania społecznego (czy to finansowego czy wolontarystycznego). Wydaje się, bowiem, że wciąż potrzebne są szeroko zakrojone działania, których celem jest budowanie i utrzymywanie pozytywnego wizerunku zarówno samego wolontariatu, jak i organizacji (fundacji i stowarzyszeń) korzystających z pomocy wolontariuszy. Tak by zwiększała się wiara w sensowność wspólnego działania na rzecz innych. Należy mieć też nadzieję, że tym działaniom organizacji towarzyszyć będą zmiany społeczno-kulturowe o bardziej ogólnym charakterze, których efektem będzie zwiększenie się poziomu zaufania społecznego wśród Polek i Polaków.