Tom 32 W arszawa, N r 19. Janusz N o w a c k i. [Z 8 rysunkam i i 4 tabelam i w tekście]

P O L S K A A K A D E M I A N A U K I N S T Y T U T F R A G M E N T A Z O O L O G I I F A U N I S T I C A Tom 32 W arszawa, 1989.07.30 N r 19 Janusz N o w a c k i Sówkowate (Lepidoptera, Noctuidae) Kotliny Kolskiej w dolinie środkowego biegu Warty [Z 8 rysunkam i i 4 tabelam i w tekście] Abstract. The paper deals with faunistic-ecological analysis o f N octuid m oths collected in the m iddle W arta valey near K oło in W ielkopolsko-k ujaw ska Lowland. The occurrence o f 247 species was stated. It makes 51% of the whole N octuid fauna o f Poland. M otyle są rzędem ow adów, których rozsiedlenie w Polsce, mimo stosunkow o licznych publikacji, jest słabo poznane. Dotyczy to w dużej mierze Noctuidae. Fakt ten wpłynął między innymi na podjęcie badań tej rodziny motyli w dolinie środkowego biegu W arty w okolicy Koła. Teren ten leży w centrum białej plam y, jak ą stanowi centralna Polska na mapie przedstawiającej stan zbadania Noctuidae ( N o w a c k i w druku). Potrzeba przeprowadzenia tych badań wiązała się także z szybkimi zm ianami, jakie zachodzą w zbiorowiskach roślinnych doliny W arty. Związane jest to z regulacją koryta rzeki w jej środkowym biegu, sięgającą obecnie do Koła, a także z budow ą zbiornika retencyjnego w Jeziorsku. U kończenie tej budow y zmieni stosunki w odne na badanym terenie, na skutek czego przypuszczalnie nastąpią dalsze zm iany w zbiorowiskach roślinnych, co pociągnie za sobą przekształcenie zgrupow ania N octuidae doliny środkow ego biegu W arty. P rzepro wadzenie tych badań pozw oli w przyszłości na ustalenie zakresu tych zm ian. W edług ustnych przekazów, w latach międzywojennych motyle na om awianym terenie zbierał A. P u z d r a k i e w i c ż leśniczy w okolicznych lasach. Z biór jego uległ jednak całkow item u zniszczeniu. W okresie II wojny światowej, w okolicach Leszczy, grom adził motyle B. N u m e r s. Część zgrom adzonego przez niego m ateriału znajduje się w zbiorze K. P l u c i ń s k ie g o w M uzeum Zakładu Biologii Rolnej i Leśnej PAN w Poznaniu. Po wojnie sporadycznie zbiór motyli na badanym terenie prowadzili: m gr W ładysław Z ie m a c k i oraz m gr Janusz S o s i ń s k i. Zbiory te zostały udostępnione autorow i do w glądu, za co składam podziękow anie. D ziękuję także

416 J. Nowacki dr. Jarosław owi B u s z k o za sprawdzenie oznaczeń zgrom adzonego m ateriału oraz Panom : prof. W iktorowi K a d l u b o w s k i e m u i prof. Tadeuszowi R iedl.o w i za cenne uwagi udzielone podczas opracow yw ania wyników badań. Teren badań B adania faunistyczno-ekologiczne nad Noctuidae przeprow adzone zostały w dolinie środkow ego biegu W arty w okolicach Koła. O bszar ten leży na terenie Polski centralnej. W miejscu tym W arta zmienia kierunek swego biegu z północnego za zachodni, w padając w Pradolinę W arszaw sko-b erlińską, która tworzy tutaj K otlinę K olską ( K o n d r a c k i 1967). B adany teren to część Kotliny Kolskiej leżąca w łuku W arty na jej lewym brzegu w okolicach Koła (rys. 1). Jest to rów nina położona na wysokości około 91 m n. p. m., na której znajdują się pojedyncze KOtO [Leszcze Dąbrowice Częściowe Damszew.100,1.90,5 Sn: punkty wysołrość. ------- drogi --- -torfow iska wody L. teinicjów tao CU (osy + stanowisko odłowu na s wiat to Rys. 1. Szkic sytuacyjny terenu badań. piaszczyste pagóry i wydmy pochodzenia polodowcowego. Część doliny położona m iędzy wałami przeciwpowodziowymi jest corocznie, w okresie wiosny, a nieraz także w okresie letnim, zalew ana przez wzbierające wody W arty. Pozostała część doliny zalew ana jest sporadycznie w okresie klęskowych powodzi, kiedy dochodzi do przerwania wałów przeciwpowodziowych. O statnio m iało to miejsce w 1979 r. W ówczas zalana była cała terasa zalewowa doliny szerokości około 5 km. Podłoże geologiczne badanego terenu stanow ią głównie piaski, żwiry i muły zw iązane z akum ulacją rzeczną, a także torfy. Z gleb w ystępują głównie bielice, gleby bielicowe oraz częściowo m ady ( U g g l a 1977). N iska klasa bonitacyjna gleb, wysoki poziom wód gruntow ych, a także częste zalewy terenu doliny przez wzbierające w ody W arty pow odują, że niewiele jest gruntów ornych. Z naczną część powierzchni doliny zajm ują łąki i pastwiska, a częściowo także zadrzewienia i nieużytki. O bok doliny W arty w przeprow adzonych badaniach uw zględniono także stanow isko na stoku W ysoczyzny Tureckiej opadającym ku dolinie W arty. Jest to teren pagórkow aty, którego najwyższe

Sów kowate K otliny Kolskiej 417 wzniesienia dochodzą do 150 m n. p. m. Podłoże geologiczne stanow ią głównie piaski i żwiry, a częściowo także gliny. Pod względem klim atycznym badany teren leży w regionie W ielkopolsko-m azow ieckim (W i s z n ie w s k i, C h e l c h o w s k i 1975). Daje się tutaj zauważyć duży wpływ m as pow ietrza atlantyckiego. Świadczy o tym roczna am plituda tem peratur pow ietrza wynosząca dla Koła 20.5UC, podczas gdy w Polsce wschodniej dochodzi do 22,5 C (M o l g a 1980). O bszar ten charakteryzuje się bardzo małą ilością opadów. Średnia wieloletnia dla K oła wynosi 529 mm, przy czym m aksim um opadów przypada na miesiące letnie (VI VIII). B adania na opisanym terenie zlokalizowane zostały na dwóch stanow iskach. Pierwsze z nich znajdow ało się na południow ych peryferiach m iasta Koła. Obejm ow ało ono zbiorow iska roślinne, na lewym brzegu W arty na wysokość około 3 km w górę rzeki i 1,5-2 km w głąb doliny od koryta rzeki. W terenie tym znajdow ał się stały punkt odłowu motyli na światło (rys. 1). W dalszej części pracy teren ten nazywany będzie Koło-K aiiskie Przedmieście, w skrócie K K P. Drugim stanow iskiem, na którym prow adzono badania, był obszar między D ąbrow icam i a Białkowem G órnym w gm inie Kościelec. Stały punkt odłow u m otyli na światło zlokalizow ano w leśniczówce w D ąbrow icach (rys. 1). W dalszej części pracy teren ten nazywany będzie Dąbrowice, w skrócie D. N a wyznaczonych do badań stanow iskach występowały pewne charakterystyczne zbiorow iska roślinne, m ające wpływ na kształtow anie się struktury gatunkow ej zgrupow ań Noctuidae. Zbiorow iska roślinne oznaczono według M a tu szk iew ic za (1982). Dla stanow iska K K P, postępując w kierunku od koryta rzeki w głąb doliny, charakterystyczne są: W ikliny nadrzeczne, Salicetum triandro-viminalis L o h m. z rzędu Salicetalia purpureae M o o r. W ystępują one w najbliższym sąsiedztwie koryta W arty, a także porastają pobrzeża licznych starorzeczy. Łęg wiązowo-jesionowy, Ficario-Ulmetum campestris K n a p p z rzędu Fagetalia silvaticae P a w l. występujący jak o m ały płat lasu o powierzchni około 1 ha, położony w pobliżu koryta rzeki, na nieznacznym wzniesieniu. Zbiorow iska szuwarowe z rzędu Phragmitetalia K o cu występujące w płytkich zbiornikach wody stojącej oraz zagłębieniach terenu, z długookresow o utrzym ującą się na powierzchni wodą. W śród nich w yróżniono następujące zespoły: a. Szuwar oczeretowy, Scirpetum lacustris C h o u a r d występujący wzdłuż brzegów starorzeczy na płytkich wodach do około 1 m głębokości. b. Szuwar w ąskopałkow y, Typhetum angustifoliae Soo występujący podobnie jak poprzedni, do głębokości 1,5 m. c. Szuwar z jeżogłów ką gałęzistą (Sparganiwn ramosum H u d s.), Sparganietum erecti R o l l występujący w płytkich wodach o podłożu mulistym. d. Szuwar trzcinow y, Phragmitetum communis S c h m a l e zajm ujący dość duże powierzchnie na om aw ianym terenie. Związane jest to z dużą plastycznością ekologiczną trzciny, k tó ra występuje zarów no w dość głębokich m ulistych zbiornikach wodnych, jak i na m okrych, podtapianych przez długi okres w ciągu roku, łąkach. e. Szuwar szerokopałkow y, Typhetum latifoliae Soo zajm ujący silnie wypłycone zbiorniki wodne bądź zagłębienia, w których nieom al przez cały rok utrzym uje się nieznaczny poziom wody. f. Szuwar traw iasty z panującą Glyceria aąuatica L., Glycerietum maximae H ueck zajm ujący duże powierzchnie nisko położonych łąk, wysychających tylko w okresie lata, występujących między korytem rzeki a wałem przeciwpowodziowym. g. Z biorow iska m okrych łąk turzycowych, Caricetum gracilis G k a e b n. występujące na obszarach podtopionych przez większą część roku. h. Szuwar m ozgowy, Phalaridetum arundinaceae K o c h zajm ujący stanow iska w pobliżu koryta W arty zalewane wiosną w okresie wylewów rzeki. Ł ąki z rzędu Molinielalia K o c h zajm ujące znaczną część badanego obszaru doliny W arty, oddzieloną wałem przeciwpowodziowym od koryta rzeki. B ardzo zróżnicow any pod względem florystycznym jest wał przeciw powodziow y, porośnięty roślinnością zielną charakterystyczną dla różnych klas fitosocjologicznych. W ystępują tam : Plantago lanceolata L., Hypericum perforatum L., Saponaria officinalis L., Oenothera biennis L., Glechoma hederacea L., Potentilla argentea L., Scutellaria hastifolia L.. Achilea millefolium L., Arrhenatherum elatius

418 J. Now acki L., Galium mollugo L., Bromus inermis L e y ss., Bromus mollis L., Sedum acre L., Euphorbia cyparissias L., Pimpinella saxifraga L., Verbascum phlomoides L., i inne. Na izolowanych stanowiskach jak o pojedyncze enklawy występują: B ó r su c h y, Cladonio-Pinetum J u r a s z e k z rz ę d u Vaccinio-Piceetalia B r.-b l. p o r a s ta ją c y p ia sz c z y s te p a g ó ry p o c h o d z e n ia d y lu w ia ln e g o. W rzosow iska z rzędu Calluno-Ulicetalia Q u a n t zajm ujące stanow iska na suchych piaskach na krawędzi poprzedniego zbiorow iska. Torfow isko przejściowe z klasy Scheuchzerio-Caricetea N o r d h. występujące nieopodal dwóch poprzednich zbiorowisk roślinnych, a zajm ujące powierzchnię około 10 ha. Obok Carex sp., Sphagnum sp., Eriophorum sp., występują tam także: Phragmites communis T r i n., Typha latifolia L., Iris pseudoacorus L. Dla stanow iska D charakterystyczne są głównie zbiorow iska leśne porastające wzgórza ostańcow e, występujące na krawędzi W ysoczyzny Tureckiej, opadające w kierunku Pradoliny W arszaw sko-berlińskiej. W śród nich należy wyróżnić: Bory sosnowe z rzędu Vaccinio-Piceetalia B r.-b l. należące do zespołów ze związku Dicrano-Pinion L ib b. Bór mieszany, Querco roboris-pinetum J. M a t. zaliczany do tego samego związku. W ystępuje on w form ie zdegradowanej. W drzew ostanie obok Pinus silvestris L. i Quercus sp. występują: Betula verrucosa E h r h. i Carpinus betulus L., w podroście: Quercus sp., C. betulus, w podszycie: C. betulus, Sorbus aucuparia L., Frangula alnus M il l., Corylus avellana L.. Padus avium M il l, i Quercus sp. W runie spotyka się: Convallaria maialis L., Galium mollugo L., Fragaria vesca L., Vaccinium myrtillus L., Hieracium pilosella L., Achillea millefolium L., Silene nutans L., Geranium robertianum L., Polygonatum odoratum M il l., Dactylis glomerata L., Viola silvatica F r., M ycelis muralis L. i inne. Zbiorow iska zrębów Epilobietalia ahgustifolii R. należące do związku Fragarion vescae R. Tx. K onkretny zespół jest tutaj trudny do ustalenia ze względu na szybkie przekształcenia zachodzące w tych zbiorow iskach roślinnych. Z występujących tam roślin należy wymienić: Quercus sp., Rosa sp., H. pilosella. Scrophularia nodosa L., Mejica nutans L., S. nutans, Carex hirta L., Senecio sp., G. mollugo, Chamaenerion angustifolium L., Pteridium aquilinum L. Obok zbiorowisk leśnych na uwagę zasługuje zbiorow isko murawy kseroterm icznej z klasy Sedo-Scleranthetea Br.-Bi.. z udziałem: Viola tricolor L., Sedum acre L., Silene inflata S a l is b., Thymus sp., Senecio vernalis W k., Potentilla argentea L., Knautia arvensis L., Cerastium sp., Arthemisia sp., Vicia sp.. H. pilosella, Euphorbia cyparissias L. i inne. N a leży ta k ż e w s p o m n ie ć o z b io ro w is k a c h s y n a n tr o p ijn y c h, w y s tę p u ją c y c h z a r ó w n o n a s ta n o w is k u D, ja k i K K P. Z lo k a liz o w a n e są o n e w a g ro c e n o z a c h, w o k ó ł s ie d z ib lu d z k ic h o r a z w z d łu ż d ró g. N a jcz ę śc ie j są to z b io ro w is k a z k la s: Secalietea B r.-b l., Chenopodietea O b e r d., Plantaginetea M aioris R. T x. et P r s g. o r a z Artemisietea L o h m. Metody badań Badania prow adzone były, na opisanym terenie, w latach 1980 1985. Przy czym w latach 1980 83 prow adzono badania m ające na celu ustalenie składu gatunkow ego zgrupow ań Noctuidae badanych terenów oraz ich zw iązków z występującymi tam zbiorow iskam i roślinnymi. C harakter tych badań oraz cel, jaki miał być osiągnięty, wym agały, aby m ateriał badaw czy grom adzony był przy zastosow a niu kilku różnych metod. Były to odłowy imagines oraz zbiór i hodow la stadiów preim aginalnych w poszczególnych zbiorow iskach roślinnych. W drugim okresie badań w latach 1984 i 85, główny nacisk położono na badania ilościowe, mające ustalić struktury dominacji zgrupow ań Noctuidae badanych terenów oraz dynam iki nasilenia lotu poszczególnych gatunków w okresie ich pojawu. W tym celu obok wspomnianych m etod prow adzono odłowy imagines za pom ocą dwóch samołówek świetlnych.

Sów kowate Kotliny Kolskiej 419 Odłowy imagines Noctuidae prow adzono za pom ocą przynęt wabiących motyle. Były to: światło oraz przynęty zapachowe. Do odłowu na światło stosow ano lampy żarowo-rtęciowe o mocy 250 W, w m ontow ane w sam ołówki lub umieszczane na tle białego ekranu, na którym siadały zwabione motyle, skąd były zbierane do zatruwaczek. Jednocześnie stosow ano także przenośne źródło światła o mocy 16 W, w yposażone w lam py świetlówkowe, do odłow u m otyli w konkretnych zbiorow iskach roślinnych. Odłowy imagines Noctuidae na przynęty zapachowe prow adzono najczęściej jednocześnie z odłowem na światło. Jako przynęty stosow ano soki owocowe zmieszane z winem. W tak przygotowanej przynęcie m oczono grube sznurki, któ re następnie wieszano na gałęziach drzew lub krzewów w poszczególnych zbiorow iskach roślinnych. W prowadzonych badaniach, oprócz sztucznych przynęt zapachow ych, w ykorzystano także odłów m otyli wieczoram i nad kw itnącymi roślinam i, oświetlając je światłem latarki elektrycznej. Poza tym imagines Noctuidae odła wiano w ciągu dnia w poszczególnych zbiorow iskach roślinnych, po uprzednim w ypłoszeniu z kryjówek, w których spędzały dzień. W celu ustalenia zw iązków sów kow atych z zajm ow anym i przez nie zbiorow iskami roślinnymi prow adzono zbiór i hodowlę stadiów preim aginalnych. Z drzew i krzewów zbieranq gąsienice przez otrząsanie gałęzi nad parasolem entom ologicznym. Z m uraw i zwartych łanów' roślinności zielnej, zbiór gąsienic prow adzono za pom ocą czerpaka entomologicznego. Pewną część m ateriału zgrom adzono m etodą przeglądania pojedynczych roślin. Poczw arki zbierano w ykonując odkryw ki glebowe, szczególnie w terenach o charakterze antropogenicznym, przeglądając gleby pod konkretnym i roślinam i żywicielskimi, a także przeszukując rośliny żywicielskie. O statnia m etoda dotyczy głównie gatunków zamieszkujących zbiorow iska roślinne z rzędu Phragmitetalia, żerujących wewnątrz tkanek roślin i przepoczwarczających się w miejscu żerow ania. Uzyskane gąsienice i poczwarki przeznaczano do hodowli celem otrzym ania imagines. Hodowle prow adzono w izolatorach z gazy młyńskiej, nałożonych na rośliny żywicielskie. W Y N IK I W wyniku przeprowadzonych badań w dolinie środkowego biegu W arty w okolicach K oła, stw ierdzono 247 gatunków N octuidae w liczbie 28 776 okazów Tabela I. Zestawienie liczby Noctuidae pozyskanych w zależności od stosowanej m etody odłowu M etody Liczba odłow ionych okazów % odłowionych Noctuidae Liczba gatunków 00 Sam ołówki świetlne 24003 83.4 219 Przynęty zapachow e 1401 4,9 95 00 Z gąsienic i poczwarek (572) 217 0,8 32 N a upatrzonego 133 0.5 25 Różne m etody 1980-1983 3023 10,4 186 Razem 28776 100 247

420 J. Now acki (tab. I). Najwięcej, bo 24003 okazy stanowiące 83,4% całości m ateriału, pozyskano za pom ocą samołówek świetlnych. N a stanowisku K K P odłow iono, w latach 1984 85, 21 706 okazów ze 196 gatunków sówek, natom iast na stanow isku D w 1985 r. odłow iono 2297 okazów ze 165 gatunków. A nalizując stosunki ilościowe sam ców do samic w odłow ach na światło zaobserwowano, że w ciągu całych sezonów zarów no na stanow isku K K P, jak i D, dom inowały samce (tab. II i III). Samice stanowiły na stanow isku K K P 29,5%, a na stanowisku D 28,7%. Inaczej kształtow ała się struktura płci w odłowach na przynęty zapachowe, za pom ocą których odłowiono 1401 okazów z 95 gatunków. Z tego na stanowisku K K P samice stanowiły 61,5%, a na stanowisku D aż 63,3%. W idać więc, że samice w przeciwieństwie do samców reagują silniej na przynęty zapachow e niż na światło. N a podkreślenie zasługuje fakt, iż każda ze stosowanych m etod umożliwiła wykrycie gatunków, nie odławianych pozostałymi m etodam i. I tak w ciągu całego okresu badań wyłącznie na przynętach zapachowych odławiano: Eurois occulta (L.), Dichonia aprilina (L.), Blepharita amica (T r.), Conistra erythrocephala ( D e n. et S c h i f f. ), Agrochola laevis ( H b n. ), Mormonia sponsa (L.), Catocala promissa ( D e n. et Tabela II. Miesięczne odłowy Noctuidae przy pom ocy sam ołówek świetlnych na stanowisku K K P w 1984 i 1985 r. Miesiąc Rok Liczba sam ców Liczba samic % samic Miesięczny odłów % rocznego odłow u 1984 176 20 10,2 196 2,5 Kwiecień 1985 338 88 20,7 426 2,0 1984 241 80 24,9 321 4,2 Maj 1985 450 77 14,6 527 3,8 1984 1374 475 25,7 1849 24,0 Czerwiec 1985 2244 676 23,2 2920 20,8 1984 1384 673 32,7 2057 26,7 Lipiec 1985 2268 747 24,8 3015 21,5 1984 1470 672 31.4 2142 27,8 Sierpień 1985 3226 1780 35,6 5006 36,7 1984 655 287 30,5 942 12,2 W rzesień 1985 1185 732 38,2 1917 13,7 1984 132 61 31,6 193 2,6 Październik 1985 111 84 43,1 195 1,4 1984 5432 2268 29,5 7700 100 Razem 1985 9872 4134 29,5 14006 100 Razem za dwa lata 15304 6402 29,5 21706

Sów kowate Kotliny Kolskiej 421 Tabela III. Miesięczne odłowy Noctuidae przy pom ocy sam ołówki świetlnej na stanowisku D w 1985 r. Miesiąc Liczba samców Liczba samic 0/ /o samic Miesięczny odłów % rocznego odłowu Maj 319 203 38,9 522 22,7 Czerwiec 218 62 22,1 280 12,2 Lipiec 285 53 15,7 338 14,7 Sierpień 456 184 28,8 640 27,9 W rzesień 191 107 35,9 298 13,0 Październik 168 51 23,3 219 9,5 Razem 1637 660 28,7 2297 100 S c h i f f. ). W ciągu dnia po uprzednim wypłoszeniu odławiano: Callistege m i ( C l. ), Eublemma noctualis ( H b n.), Euclidia glyphica (L.), M om a alpium ( O s b e c k, Panemeria tenebrata ( S c o p.), Sim yra nervosa ( D e n. et S c h i f f. ) nie odjaw iano innymi metodam i. Wreszcie były także gatunki uzyskane jedynie drogą zbioru i hodowli stadiów preim aginalnych, a mianowicie: Archanara geminipuncta ( H a w. ), Cucullia verbasci (L.) i Dryobotodes eremita (F.). W tabeli IV przedstaw iono wszystkie gatunki Noctuidae, wykazane z terenu badań bez względu na m etodę, którą zostały pozyskane. Uwzględniono także okazy odłow ione przez B. N u m e r s a i J. S o s i ń s k i e g o, którzy wykazali dodatkow o trzy gatunki nie odłowione przez autora. Dzięki temu liczba gatunków wykazanych z badanego terenu wzrosła do 250. G atu n k i przedstaw ione zostały w porządk u system atycznym, z podaniem k ró t kich inform acji na tem at: przynależności do obszarów faunistycznych, w ystępow a nia gatunku na badanym terenie, okresu pojawu imagines (cyfra rzymska oznacza miesiąc, a w ystępująca po niej cyfra arabska dekadę), a także liczebności w umownie przyjętej skali: gatunki pojaw iające się sporadycznie: 1-4 okazów, gatunki pojaw iające się pojedynczo: 5-19 okazów, gatunki pojaw iające się nielicznie: 20-99 okazów, gatunki pojaw iające się licznie: 100-499 okazów, gatunki pojaw iające się m asowo: powyżej 500 okazów. Dla gatunków najliczniejszych przedstaw iono w postaci wykresów dynam ikę nasilenia lotu imagines w okresie pojawu, a dla wykazanych z niewielu stanowisk na terenie Polski, om ów iono także rozmieszczenie na terenie kraju. I. Omówienie wybranych gatunków 1. Agrotis exclamationis gatunek ten pojawiał się każdego roku masowo na stanowisku w Kole (rys. 2), natom iast na stanow isku w D ąbrow icach odławiany był pojedynczo.

fubcla IV. System atyczny przegląd Noctuidae stwierdzonych w Kotlinie Kolskiej G a tu n e k E le m e n t z o o g e o - g ra f ic z n y 1 S ta n o w is k a o d ło w u 2 L ic z e b n o ś ć 3 O k re s p o ja w u im a g in e s 1 2 3 4 5 Euxoa obelisca ( D e n. et S c h i f f.) c K 2 V II(3 H X (1 ) Euxoa tritici (L.) c K, L 3 V II(2)-IX (1) Euxoa nigricans (L.) c D, K 3 VI( 1 2) i VII(3> VI1I(3) Euxoa aquilina ( D e n. e t Sc h if f.) c K 1 16 VII 1982 Agrotis vestigialis ( H u f n.) c D, K 3 VIII(1)-1X (1) Agrotis segetum ( D e n. e t Sc h if f.) a D, K 4 V(3) VI11(1) i VIII(2) X(2) Agrotis clavis ( H u f n.) c K 2 VI(3> VI 1(2) Agrotis exclamationis (L.) (1) c D, K, L 5 V (3)-V III(2) Agrotis ipsilon ( H u f n.) a K, L 1 IX(3)~X(2) Axylia putris (L.) c D, K 5 V (3H X (1 ) Ochropleura praecox (L.) c K 2 V III(2 H X (1 ) Ocbropleura piec ta (L.) b D, K 5 V(1)-V II(2) i VII(3)-IX(2) Rhyacia simulans ( H u f n.) c D, K 2 VI(3)-IX (2) Noctua pronuba L. d D, K 4 VI( 1) IX(2) Noctua orbona H u f n. d K 1 VII( 1) VI11(3) Noctua fim briata Sc h r e b. d D, K, L 4 VII( 1) VIII(3) Noctua janthina D e n. e t S c h if f. d D, K 3 V II(2)-IX (1) Spaelotis ravida ( D e n. e t Sc h if f.) c D, K 2 V I(3)-IX (3) Opigcna polygona ( D e n. e t Sc h if f.) c D, K 2 V I(3)-IX (3) Graphipliora augur (F.) b K 2 V I(2)-V II(2) Eugraphe sigma ( D e n. e t Sc h if f.) c D 1 4 VII 1985 Diarsia mendica (F.) b D, L 2 V I(2)-V II(3) Diarsia brunnea ( D e n. e t S c h if f.) b D, L 2 VI(3> VII I( 1) Diarsia rubi (V ie w.) c D, K, L 4 V(2)-VI(1) i V II(3H X (1 ) Xestia c-nigrum (L.) (2) b D, K 5 V (3)-V II(2) i V III(1)-X (3) Xestia triangulum ( H u f n.) c D, K 4 V I(1)-V III(1) Xestia baja ( D e n. e t Sc h if f.) c D, K 2 VI II( 1 3)

T abela IV cd. Xestia sexstrigata ( H a w.) (3) Xestia xantographa ( D e n. e t S c h if f.) Naenia typica (L.) Eurois occulta (L.) Anaplectoides prasina ( D e n. e t S c h if f.) Cerastis rukricosa ( D e n. e t S c h i f f.) Cerastis leucographa ( D e n. et S c h if f.) M esogona oxalina ( H b n. ) Anarta m yrtilli (L.) Discestra trifolii ( H u f n.) Hada nana ( H u f n.) Polia bombycina ( H u f n.) Polia nebulosa ( H u f n.) Pachetra sagittigera ( H u f n.) Sideridis albicolon ( H b n.) Heliophobus reticulata ( G o e z e ) M am estra brassicae (L.) M am estra persicariae (L.) M am estra contigua ( D e n. e t S c h i f f.) M am estra w-latinum ( H u f n.) M am estra thalassina ( H u f n.) M am estra suasa (D e n. e t S c h if f.) M amestra splendens»(h BN.) M am estra oleracea (L.) (4) M am estra pisi (L.) M am estra dysodea ( D e n. e t S c h if f.) Hadena rivularis (F.) Hadena per pie xa ( D e n. e t S c h i f f.) Hadena compta ( D f.n. e t S c h i f f.) Hadena bicruris ( H u f n.) Cerapteryx graminis (L.) 1 3 4 5 K 1 23 VIII 1984 D, K. L 3 VIII(2) IX(2) D, K 1 V I(2)-V II(3) D 2 VI(2) V II(l) D 2 VI(2)-V II(1) D, K 2 IV(1)-V(2) D, K, L 2 IV(3)-V(1) D, K 3 V III(3 H X (3 ) K 2 V (l-2 ) i VII(2) D, K, L 4 V (1)-VI(3) i VI(2)-IX (3) D, K 4 V (2)-V II(3) i VIII(2 3) D, K 1 VI(3)-V1I(2) D, K 2 VI(1)-V II(1) D 1 V(3)-VI(1) K 1 V I(l-3 ) D, K 4 V (3)-V II(3) D, K 4 V (3)-V II(2) i VII(3)-X (1) D, K 4 V (3)-V III(1) D 2 V I(1)-V II(1) K 2 V (3)-V I(2) D, K, L 3 V (2)-V I(2) i VII(1>-IX(1) D, K, L 4 V (2)-V I(2) i V II(1)-IX (1) K 1 V II(l) D, K 5 V(2>-IX(2) K 1 V I(l-2 ) K 2 VII(2> VIII( 1) D, K 3 V(2)-VT(2) i V1I(1)-VIII(l) D, K 2 VI(3> VII(2) D, K 3 V I(2)-V II(3) i IX(1) D, K 4 V (3)-X (l) D, K 4 VII( 1) VII 1(3) Sówkowate Kotliny Kolskiej 423

Tabela IV cd. 1 3 4 5 Tholera cespitis ( D e n. e t S c h if f.) Tholera decimalis (P o d a ) Panolis flam m ea ( D e n. e t S c h i f f.) Egira conspicillaris (L.) Orthosia cruda ( D e n. e t S c h if f.) Orthusia miniosa ( D e n. e t S c h i f f.) Orthosia opima ( H b n.) Orthosia populeti (F.) Orthosia gracilis ( D e n. e t S c h if f.) Orthosia stabilis ( D e n. et S c h i f f.) Orthosia incerta ( H u f n.) Orthosia munda ( D e n. et S c h if f.) Orthosia gothica (L.) M ylhim na turca (L.) M ythim na conigera ( D e n. e t S c h if f.) M ythim na ferrago (F.) M ythim na albipuncta ( D f.n. e t S c h if f.) M ythim na pudorina ( D e n. e t S c h if f.) M ythim na impura ( H b n.) M ythim na pallens (L.) (5) M ythim na l-album (L.) M ythim na obsoleta ( H b n.) M vthim na comma (L.) Cucullia absinthii (L.) Cucullia fraudatrix Ev. Cucullia artemisiae ( H u f n.) Cucullia chamomillae ( D e n. e t S c h i f f.) Cucullia umbratica (L.) Cucullia tanaceti ( D e n. e t S c h if f.) Cucullia as ter is ( D e n. e t S c h i f f.) Cucullia verbasci (L.) (6) Calophasia lunula ( H u f n.) D, K 3 D, K 3 D, K, L 4 D, K 2 D, K, L 3 D, K, L 1 D 1 D, K, L 1 D, K, L 2 D, K, L 4 D, K, L 4 D, K, L 2 D, K, L 5 D, K 2 D. K 3 D, K, L 3 D, K 3 D, K 2 D, K 4 D, K, L 5 K 1 D, K 3 K 1 K, L 1 D, K, L 3 D, K, L 2 K 1 D, K 4 D, K, L 1 K 1 K 3 D, K 2 VIII(1>-IX(1) V III(2)-IX (1) IV(1)-V(2) IV(3)-V(2) IV(1)-V(2) V (l-2 ) 6 V 1985 V(1) IV(1)-V(2) IV(1)-V(2) IV(1)-V(2) IV(1)-V(1) IV (1 ) -V (2 ) VI(3)-V II(2) VI(3)-V II(3) VI(2)-V1II(2) V(2)~VI(3) i V II(3)-IX (3) V1(2)-VI1(2) V (3)-V III(1) i V III(2)-IX (2) V (3 )-X (l) VI(2) VII(3) i IX(3) V(3)-V II(2) VI(3) V II(l-3 ) V II(1)-V III(1) VI(3)-V II(2) V (l-3 ) V (3)-V III(1) V(3)-V II(2) VII(2) V(2) i V II(2)-V III(1)

Tabela IV cd. 1 4 5 Brachionycha sphinx ( H u f n.) Lithophane socia ( H u f n.) Lithophane ornitopus ( H u f n.) Lithophane furcifera ( H u f n.) Xylena vetusta ( H b n.) Xylena exoleta (L.) Allophyes oxyacanthae (L.) Dichonia aprilina (L.) Dichonia convergens ( D e n. e t S c h i f f.) (7) Dryohotodes eremita (F.) Blepharita amica ( T r.) (8 ) Blepharita satura ( D e n. e t S c h if f.) Eupsilia transversa ( H u f n.) Conistra vaccinii (L.) Conistra ligula ( E s p.) Conistra ruhiginosa (S c o p.) Conistra ruhiginea ( D e n. e t S c h i f f.) Conistra erythrocephala ( D e n. e t S c h if f.) Agrochola circellaris ( H u f n.) Agrochola lota ( C l e r c k ) Agrochola macilenta (H bn.) Agrochola nitida (D e n. e t S c h i f f.) Agrochola helvola (L.) Agrochola litura (L.) Agrochola lychnidis ( D e n. e t S c h if f.) Agrochola laevis ( H b n.) Parastichtis suspecta ( H b n.) Xanthia togata (E s p.) X anthia icteritia ( H u f n.) X anthia gilvago ( D e n. e t S c h if f.) X anthia ocellaris (B o r k h.) Xanthia citrago (L.) O Q Q O u l O O Q O O Q Q U Q Q Q Q ut Q Q Q O Q Q X O * U U K, L K. L K K, L K. L K K K, L 4 IX (3)-X (3) 1 7 IV 1985 2 IX( 1) V(2) 2 V III(3 H V (2 ) 2 IX(2> V (l) 1 5 V 1985. 2 IX (2)-X (2) 1 X (l 2) 3 IX (2)-X (2) 1 IX( 1-2) 1 X( 1 2) 4 VIII(3> X( 1) 3 IX (2)-IV (2) 5 IX (2)-V (1) 1 x(ihv(i) 3 DC( 1) IV (1) 1 X (l)-v (l) 1 10 X 1985 r. 2 IX (1)-X (2) 3 IX (2)-X (3) 1 11 X 1985!'. 2 IX (1)-X (3) 2 IX (2)-X (2) 3 IX (1)-X (2) 3 IX (2)-X (3) 2 IX (2)-X (2) 3 V II(1)-V III(1) 2 IX (2)-X (1) 3 V III(3)-X (1) 2 IX( 1 2) 3 IX(2> X( 1) 1 27 VIII 1982 r. K> Sówkowate Kotliny Kolskiej

Tabela IV cd. 4^ FO Os Sim yra albovenosa ( G o eze) Sim yra nervosa ( D e n. e t S c h i f f.) M om a alpium (O s b e c k ) Acronicta megacephala ( D e n. e t S c h i f f.) Acronicta aceris (L.) Acronicta leporina (L.) Acronicta tridens ( D e n. e t S c h if f.) Acronicta psi (L.) Acronicta auricoma ( D e n. e t S c h i f f.) (9) Acronicta rumicis (L.) Calocasia coryli (L.) Panthea coenobita (E s p.) Diloba coerulgocephala (L.) Euthales algae (F.) Cryphia fraudatricula ( H bn.) Bryophila domestica ( H u f n.) Amphipyra pyramidea (L.) Amphipyra berbera R u n g s Amphipyra livida ( D e n. e t S c h if f.) Amphipyra tragopoginis ( C l e r c k ) Dypterygia scabriuscula (L.) Rusina ferruginea (E s p.) Thalpophila matura ( H u f n.) Trachea atriplicis (L.) Euplexia lucipara (L.) Phlogophora meticulosa (L.) Callopistria juventina (S t.) Ipimorpha retusa (L.) Ipimorpha subtusa (D e n. e t S c h i f f.) Enargia paleacea (E s p.) Enargia ypsillon ( D e n. e t S c h if f.) Cosmia trapezina (L.) 1 3 4 5 K 2 V(3) i VII(2) V III( 1) Białków G órny 1 27 VII 1986 Daniszew 1 2 VII 1974 D, K, L 3 V(3) i VI(3> VII 1(2) K 1 V(3) i V III(2-3) D, K 2 V(2-3) i VII( 1 3) K 1 V (l) i V II(l-2 ) D, K 3 V(1)-VI(2) i VII(1> VIII(3) L 1 5 VIII 1941 D, K, L 4 V (1)-V I(1) i VII(2)-VI1I(3) D, K 3 V( 1 3) i VII( 1 3) D, K 2 V I(2)-V II(3) D, K 3 IX (2)-X (2) D, K 2 VII(3) IX( 1) D, K 2 VI(2)-V II(1) D, K 2 VII( 1 3) D, K 4 V II(1)-X (1) D 3 V II(3)-IX (1) K 1 VI 11(2) D, K, L 3 V III(1)-IX (3) D, K, L 4 V (3)-V III(2) D, K, L 4 VI( 1) VI 1(3) D, K, L 1 V II(3)-V III(2) D. K, L 4 V (3K VIII(3) D, K, L 3 VI( 1 > VIII(2) K 2 VI(1) i IX (2)-X (1) D 1 1 VII 1983 K 2 VII(3) VII 1(3) K 2 V II(2)-V III(2) D, K 1 V III(2-3) D, K 2 V II(l-3 ) D, K 4 VI(3> VIII(3)

1 Cosmia pyralina ( D e n. e t S c h if f.) Actinotia polyodon ( C i.e r c k ) A parne a monoglypha ( H u f n.) Apatnea lithoxylaea ( D e n. e t S c h if f.) Apamea sub lustr is ( E s p.) Apamea crenata ( H u f n.) Apamea lateritia ( H u f n.) Apamea remissa ( H b n.) Apamea unanimis ( H b n.) Apamea anceps ( D e n. e t S c h if f.) Apamea sordens ( H u f n.) Apamea scolopacina ( E s p.) Apamea ophiogramma ( E s p.) Oligia strigilis (L.) Oligia latruncula ( D e n. e t S c h if f.) Oligia fasciuncula ( H a w.) M esoligia furuncula ( D e n. e t S c h i f f.) M esapamea secalis (L.) M esapamea secalella R e m m (10) Photedes minima ( H a w.) Photedes flu x a ( H b n.) Photedes pygm ina ( H a w.) Eremobia ochroleuca ( D e n. e t S c h if f.) (1 1 ) Luperina testacea ( D e n. e t S c h i f f.) Amphipoe oculea (L.) Amphipoe fucosa ( F r r.) Hydraecia micacea ( E s p.) Gortyna flttvago ( D e n. e t S c h if f.) Calamia tridens ( H u f n.) Staurophora celsia (L.) Celaena leucostigma ( H b n.) Nonagria typhae ( T h n b g.) (1 2 ) 3 4 5 D, K 3 VI(3> VIII( 1) D, K 2 V(3) i VII(3) VI1I(3) D, K, L 4 VI(1> VIII(3) K 1 VII( 1 2) D 1 12 VI 1985 D, K 2 V (3)-V I(2) D, K, L 2 VI(3)-V II(3) D, K, L 2 V I(l-3 ) D, K 3 V (2)-V I(3) D, K 3 V (3)-V II(2) D, K, L 3 V(3)-V I(3) D, K 1 V I(3)-V II(2) D, K 3 VI(3) V III( 1) D, K 4 V(3)-V III(3) D, K. L 3 VI(1)-V II(2) D, K 3 V I(1)-VII(1) D. K 4 V II(1)-IX (1) D, K, L 3 VI( 1) VIII(3) D. K 3 VI( 1) VIII(3) D, K 2 VII( 1 3) D, K 3 vii(i>-ix(i) D, K 3 V III(1)-X (1) D 2 V II(1)-V III(1) D, K 5 V III( 1 > IX(3) K, L 3 V I(3)-V III(2) K 3 V I(3)-V III(3) D, K 4 V II(2 H X (3 ) D, K 2 VII 1(3) X( 1) K 2 V II(3)-IX (1) D, K 1 IX (1)-X (1) D, K, L 4 V II(2)-IX ( 1) K 4 V II(3)-V III(3) Sówkowate Kotliny Kolskiej 427

T abela IV cd. Archanara geminipuncta ( H a w.) (1 3 ) Archanara dissoluta ( T r.) (1 4 ) Archanara sparganii (E s p.) (1 5 ) Archanara algae ( E s p.) (1 6 ) Rhizedra lutosa ( H b n.) Sedina biittneri ( H l r i n g ) Charanyca trigrammica ( H u f n.) Hoplodrina alsines (B rahm ) Hoplodrina blanda ( D e n. e t S c h i f f.) Hoplodrina ambigua ( D e n. e t S c h if f.) Hoplodrina respersa ( D e n. e t S c h if f.) (17) Caradrina morpheus ( H u f n.) Caradrina selini Boisd. Chilodes m arilima ( T a u s c h e r ) Athetis pallustris ( H b n.) Pyrrhia umbra ( H u f n.) Panemeria tenebrata (S c o p.) Heliothis viriplaca ( H u f n.) Eublemma noctualis ( H b n.) Hapalotis venustula ( H b n.) Lithacodia pygarga ( H u f n.) Lithacodia deceptoria (S c o p.) Eustrotia uncula (C l e r c k ) Deltote bankiana (F.) Deltote candidula ( D e n. e t S c h i f f.) Emmelia trabealis (S c o p.) Acontia luctuosa ( D e n. e t S c h if f.) Sarrothripus revayana (S c o p.) Earias chlor ana (L.) Earias vernana ( H b n.) Pseudoips fagana ( F a b r.) Abrostola triplasia (L.) Abrostola trigemina ( W e r n.) 1 3 4 5 K 4 V III( 1 2) K 1 27 VII 1976 K 2 V III(1)-IX (1) K 4 VIII(1 3) D, K 3 IX (1)-X (3) D, K 2 IX (3)-X (2) D, K 2 V I(1)-V II(1) D. K 5 V I(1)-V III(1) D, K 3 VI( 1) VIII(2) D, K 5 V (3)-V II(2) i V II(3)-IX (3) Kościelec 1 13 VII 1976 D, K 4 V (3)-V II(3) D, K 3 V I(3)-V II(2) i V II(3)-X (2) K 2 VII( 1) VIII(2) D. K 3 VI(1)-V II(2) K 3 v i ( i H X ( i ) D, K 3 V (2-3) K 3 V (2-3) i VII(3) V III( 1) D, K 3 V(3) i VII(3> VIII( 1) D, K 2 VI( 1 3) D, K, L 3 V (3)-V II(2) D, K 2 V (3)-V I(3) D, K 2 V (3)-V III(2) D 2 V I(3)-V II(1) K 1 V I(2)-V III(3) D, K 2 V (3)-V I(3) i V II(1) VIII(2) K 2 V I(l-2 ) i VII(2> VIII(2) D 1 V (2-3) D, K 3 V (2)-V I(2) i V II(1)-V III(2) K 1 VI(2) i VII(2) D 1 VI(2) D, K 3 V (1)-V I(3) i VII( 1) IX(2) D, K 3 V (2)-V I(3) i VI1(2)-IX(2)

Tabela IV cd. 1 2 3 4 5 Polychrysia moneta (F.) c K 1 V I(2-3) Diachrysia ehrysitis (L.) c D, K 4 V (3)-V II(1) i V II(2)-IX (3) Macdunnoughia confusa (Steph.) c D, K 4 V (2)-V I(1) i VII(2)-X (2) Plusia festucae (L.) c D, K 3 V I(l-3 ) i V III(1)-X (1) Autographa gam m a (L.) b D, K, L 4 V(3) VLI( 1) i VII(2)-X (3) Autographa jo ta (L.) C K I 1 7 VII 1984 Catocala sponsa (L.) d D, L 1 3 V II(3)-IX (2) Catocala fraxini (L.) c D, K, L 1 VIII(2) IX(3) Catocala nupta (L.) c D, K, L 3 V II(3)-X (1) Catocala elocata (Esp.) d K, L 2 VIII(2) IX(3) Catocala prom issa (D en. et S ch iff.) d D 1 V II(2-3) Ephesia fulm inea (Scop.) c D, K 2 VII(2) VIII(3) M inucia lunaris (D en. et S ch iff.) (18) c L 1 17 VI 1941 Callistege m i ( C le rc k ) c K, L 3 V (2-3) Euclidia glyphica (L.) c K, L. 3 V (2-3) i VII(3) VIII(2) Lygephila pastinum (T re it.) c K 1 15 VI 1983 Scoliopteryx libatrix (L.) b D, K 3 VI(2)-V1I(3) i V III(2)-IV (3) Laspeyria flexu la (D en. et S ch iff.) c D, K 1 VII( 1 3) Parascotia fuliginaria (L.) d K 1 V II(1 3) Rivula sericealis (Scop.) c D, K, L 4 V(3>-VI(3) i V III(1^-IX (2) Macrochilo cribrumalis ( H b n.) c K 1 VII(3) VII 1(2) Pechipogo strigillata (L.) c D, L 1 V (3)-V I(1) Herminia tarsipennalis (T re it.) c K 2 VI( 1) VIII(2) Herminia tarsicrinalis (K n o ch) c D, K 1 V I(3)-V II(3) Herm inia nemoralis (F.) c D 1 VI(1)-V II(1) Trisateles emortualis (D en. et S ch iff.) c D 1 24 VI 1985 Paracolax derivalis ( H b n.) c D 1 VII(2) Hypena crassalis (F.) c D 2 V.I(l-3) Hypena rostralis (L.) c D, K 2 IX (1)-V (2) Hypena proboscidalis (L.) c D, K 3 V (3)-V II(2) i V III(1)-X (2) Schrankia costaestrigalis Step. d K 1 17 VI 1984 ;. 1 a kosm opolityczny, b holark tyczny, c eurosyberyjski, d europejski, e południowoeuropejski, 2 D Dąbrowice, K K oło, L Leszcze. 3 I sporadyczny (1-4), 2 pojedynczy (5-19), 3 nieliczny (20-99), 4 liczny (100-499), 5 - masowy (powyżej 500). Sów kow ate Kotliny Kolskiej 429

430 J. Nowacki 30& 5 2 0 0 1 2a io ch 1VI VA 1VU 11* termin odłowu Rys. 2. D ynam ika liczebności Agrotis exclamationis (L.) w odłowach na światło w Kole w 1984 r. 1000 - o 9 0 0 CJ 0900 7001 O o600-500 a 2 400 300-200 10O 50 1VI 1 VII 1VIII 11X 1 X termin odfowu 1X1 Rys. 3. D ynam ika liczebności Xestia c-nigrum (L.) w odłowach na światło w Kole w 1985 r. 2. Xestia c-nigrum jest to gatunek najliczniejszy dla całego terenu badań, występujący masowo zarów no na stanow isku w Kole, jak i Dąbrowicach, w dwóch zazębiających się pokoleniach (rys. 3). 3. Xestia sexstrigata jest to gatunek wykazany w Polsce z niewielu stanowisk: Podlasie w Nadleśnictwie Drawno ( K a d l u b o w s k i 1972), Pomorze Zachodnie ( U r b a h n 1939), Stronno ( P r u f f e r, S o l t y s 1974). W ę g o r e k (1966) nie podając miejscowości wymienia go z województw: gdańskiego, koszalińskiego, poznańskiego i szczecińskiego. 4. M amestra oleracea gatunek jednopokoleniow y o długim okresie pojawu, występujący na stanow isku w Kole m asowo (rys. 4), podczas gdy na stanow isku w D ąbrow icach odław iano pojedyncze okazy.

Sówkowate Kotliny Kolskiej 431 ' 180' f l 6 0 - D 1 4 0 ' ll20' O io o - 80-60- 40-20' 1VII 1VIII 1 > termin odfowu Rys. 4. D ynam ika liczebności Mamestrci oleracea (L.) w odłowach na światło w Kole w 1985 r. 240' 220-2 00- f 0 I 160 2140- o 120 -O.2 100 8 0 60 40 20 1VI 1VII 1V I 11X 1X termin odtowu Rys. 5. D ynam ika liczebności M ythim na pallens (L.) w odłow ach na światło w Kole w 1985 r. 5. M ythim na pallens gatunek występujący w dwóch zazębiających się pokoleniach, odław iany bardzo licznie na stanow isku w D ąbrow icach i Kole (rys. 5). 6. Cucullia verbasci gatunek stwierdzony w Kole jedynie jako gąsienice żerujące nielicznie na Verbascum phlomoides L. na now o usypanym wale przeciwpowodziowym w VI 1984 r. W następnym roku nie obserwowany ze względu na stopniow y zanik rośliny żywicielskiej. 7. Dichonia convergens jest to gatunek wykazany w Polsce z nielicznych stanowisk: Pogrzebień ( D r o z d a 1962). Dziewicza G óra i Poznań-D ębina ( K l o n o w s k i 1975), Dolny Śląsk ( W o l f 1935) (rys. 6).

432 J. Nowacki + -+ - Rys. 6. Stanowiska Dichonia convergens ( D e n. et S c h i f f.) w Polsce: dane literaturowe, O teren badań. 8. Blepharita amica gatunek znany w Polsce z nielicznych stanowisk, wszędzie jako bardzo rzadki: K onstancin, Rem bertów (A damczewski 1935-36), W arszawa (Patryn 1947), Sandom ierz (K arpowicz 1928), Gniezno (W ize 1934), Puszczykowo (K lonowski 1975) i Stronno (Pruffer, Sołtys 1974) (rys. 7). 9. Acronicta auricoma jest to gatunek stwierdzony na badanym terenie jedynie przez B. N umersa w jednym okazie w Leszczach 5 VIII 1941 r. Przez autora nie był obserw ow any. 10. Mesapamea secalella gatunek ten z badanego terenu został po raz pierwszy podany z Polski (N owacki 1985). 11. Eremobia ochroleuca jest to gatunek zw iązany ze zbiorow iskam i roślinnymi o charakterze kserotermicznym. W ykazany z nielicznych stanow isk na terenie kraju: okolice W arszawy (R omaniszyn, Schille 1929), Sędziszów (Patryn 1949), Rytwiany (K arpowicz 1928), Katow ice (R aebel 1931), K raków, Ojców, Sanka (R azowski, Palik 1969), Dolny Śląsk (W olf 1935) i Pom orze Zachodnie (U rbahn 1939). Z W ielkopolski nie był dotychczas w ykazany. 12. Nonagria typhae gatunek, który jako imagines odławiany był pojedynczo, natom iast gąsienice jego obserwowano licznie w Kole na Typha latifolia L. Żerowały

Sówkowate Kotliny Kolskiej 433 : rv V _ Rys. 7. Stanow iska Blepharita amica (T r.) w Polsce : dane literaturow e, O teren badań. one w VI do połowy VII, wewnątrz pędu, gdzie również przepoczwarczały się w drugiej połow ie VII. W ylot im agines rozpoczynał się z końcem VII. 13. Archanara geminipuncta gatunek ten jako imagines obserwowany był jedynie w dwóch okazach, odłowionych w Kole 19 VIII 1985 r. na przynętę zapachow ą. Gąsienice natom iast obserwowano licznie w Kole na Phragrnites communis T r i n. Żerowały one w VI i VII w górnej części źdźbła trzciny, pow odując zasychanie liścia flagowego. W yrośnięte gąsienice opuszczały miejsce żeru i przechodziły w dolne partie źdźbła na wysokość 2-3 międzywęźla i wgryzały się do środka. Tam następow ało przepoczwarczenie około połowy VII. Na przełomie VII i VIII rozpoczynał się wylot imagines. 14. Archanara dissoluta jest to gatunek wymieniany z nielicznych stanowisk na terenie Polski: Grabow iec ( K o s t r o w i c k i 1953), Ligota Tw orkowa ( D r o z d a 1962), Katow ice ( W o l f 1935), Brenna ( K l o n o w s k i 1975), Podlesie ( K a d l u b o w s k i 1972) i Pom orze Zachodnie ( U r b a h n 19.39) wszędzie jako bardzo rzadki (rys. 8. ). 15. Archanara sparganii gatunek, którego gąsienice obserw ow ano w VII w Kole, żerujące wewnątrz pędów: Sparganium ramosum H u d s., Glyceria aąuatica L., Iris pseudoacorus L., Typha latifolia L. i Typha angustifolia L. Przepoczw arczenie 5 Fragmenta Faunistica t. 32, z. 17-20

434 J. Nowacki Rys. 8. Stanow iska Archanara dissoluta (T r.) w Polsce: dane literaturowe, O teren badań. następow ało także wewnątrz pędów' roślin w drugiej połowie VII, a wylot imagines odbyw ał się na przełom ie VII i VIII. 16. Archanara algae gąsienice tego gatunku obserwowano licznie żerujące w- VI i VII wewnątrz pędów Schoenoplectus lacustris L. i Glyceria aąuatica L. Od drugiej połowy VII odnajdyw ano już tylko poczwarki. W ylot imagines następował od' pierwszych dni VIII. 17. Hoplodrina respersa na badanym terenie gatunek ten stwierdzony został wyłącznic przez J. S o s iń s k i i g o, jako jeden okaz odłowiony w' Kościelcu 13 VII 1976. 18. M inucia lunar is jeden okaz tego gatunku odłowił w Leszczach B. Ń u m e r s 17 VI 1941 r. Przez au to ra nie był obserw ow any. 11. Analiza zoogeograticzna Analizę przeprow adzono w celu określenia charakteru badanego terenu, na podstaw ie występujących w nim elem entów zoogeograficznych. Podział na obszary zoogeograficzne przyjęto za K o s t r o w i c k i m (1953, 1965 a, b).

Sów kowate K otliny Kolskiej 4 3 5 Przynależność poszczególnych gatunków Noctuidae do obszarów faunistycznych opracow ano na podstawie prac szeroko omawiających rozsiedlenie m otyli, takich autorów jak: S peyer (1862), S puler (1908), Staudinger, Rebel, (1901). Uwzględniono także wiele prac omawiających lokalne fauny Noctuidae, szczególnie z obszaru Europy, a także Afryki, Ameryki Północnej i Azji: (A msel 1933-35, Bergmann 1954, Bubnova 1980. F ibiger i Svendsen 1981, G anev 1982, H ruby 1964. Karsholt i N ielsen 1976, K asy 1978, K ljućko 1978, Kónig 1975, M aśćenko 1980, M eineke 1982, M erzeevskaja 1971, M ikkola i Jalas 1979, M orris 1980, Person 1971, R ezbanayai-r eser 1985, Viidalep 1977, Zolotarenko 1970 i Zolotarenko i Bubnova 1980). U stalając przynależność poszczególnych gatunków1do grup zoogeograficznych, oprócz rozsiedlenia starano się także uwzględnić ich wym agania ekologiczne. M a to duże znaczenie, gdyż niejednokrotnie gatunki eurytopow e w centrum obszaru swego zasięgu stają się stenotopam i na granicy zasięgu i często występują poza tymi granicam i, na pojedynczych izolowanych stanowiskach, odpow iadających ich wym aganiom ekologicznym (K ostrowicki 1953). W przeprow adzonych badaniach w yodrębniono gatunki zaliczone do pięciu obszarów zoogeograficznych. Są to: Gatunki kosmopolityczne, zamieszkujące wszystkie części świata. Zaliczono do nich 2 gatunki. Gatunki holarktyczne, zamieszkujące Amerykę Północną, Europę i znaczną część Azji. Z aliczono do nich 23 gatunki. Gatunki eurosyberyjskie, zamieszkujące Europę i środkow ą część Azji z wyjątkiem rejonów dalekiej północy i południowej części Azji. Zaliczono do nich 178 gatunków. Gatunki europejskie, zamieszkujące niemal całą Europę od Skandynaw ii aż po brzegi M orza Śródziem nego. Zaliczono do nich 38 gatunków. Gatunki południowoeuropejskie, to grupa, do której zaliczono elementy pontyjskie, m edyterraneńskie oraz mieszane, zamieszkujące część Europy. Afryki i Azji wokół basenu M orza Śródziemnego i Czarnego, sięgające na północ na izolowanych stanow iskach aż po Polskę południową. Do grupy tej zaliczono 6 gatunków. Zdecydowanie dom inującą pod względem liczebności jest grupa gatunków eurosyberyjskich. Są to gatunki, dla których optym alne w arunki rozwoju występują na obszarach o dużej ilości wilgotnych łąk i lasów. Znajdując w dolinie W arty dogodne w arunki rozwoju, występują w tak dużej ilości. Jednocześnie brak na badanym terenie większych areałów suchych łąk o charakterze stepowym oraz widnych i ciepłych lasów liściastych spow odow ał w ystępow anie małej liczby g a tu n ków europejskich, a szczególnie południowoeuropejskich. W idać to wyraźnie, porów nując elementy zoogeograficzne Noctuidae odłowionych na stanow isku K K P i D (tab. V). D w ukrotnie większa liczba gatunków' południow oeuropejskich na stanowisku D w stosunku do KKP, przy mniejszej ogólnej liczbie odłowionych gatunków, spow odow ana jest innym charakterem ekologicznym tego stanow iska.

4 3 6 J. Now acki T abela V. Struktura zoogeograficzna Noctuidae doliny środkowego biegu W arty Element Stanow isko Stanowisko Cały teren zoogeograficzny K K P D badań liczba gat. % liczba gat. % liczba gat. % Kosm opolityczny 2 0,9 1 0,5 2 0,8 H olarktyczny 18 8,7 18 11,2 23 9,3 Eurosyberyjski 162 74,8 134 72,6 178 71,7 Europejski 31 14,3 25 12,5 38 15,4 Południow oeuropejski 3 1,3 6 3,2 6 2,8 Razem 216 100 184 100 247 100 III. Analiza ekologiczna Różnice florystyczne i wilgotnościowe, jakie występują między stanowiskiem K K P leżącym w dolinie W arty a stanowiskiem D leżącym na skraju Wysoczyzny Tureckiej, mimo geograficznej bliskości obydwu, spowodowały wytworzenie się odrębnych zgrupowań Noctuidae na tych stanowiskach. Różnice między tymi zgrupow aniam i możliwe były do stw ierdzenia wyłącznie dzięki zastosow aniu ró ż nych (om ów ionych wcześniej) m etod badań. W praw dzie przy zastosow aniu o d łowów na światło występuje pew na przypadkow ość uzyskanego m ateriału, z udziałem gatunków obcych dla danego środowiska, to jednak stosując systematyczny odłów za pom ocą sam ołów ek świetlnych na każdym stanow isku, po przeprow adzeniu analizy ilościowej gatunki takie daje się wychwycić. Pomocne w tym są odłowy na przynęty pokarm ow e, prow adzone w poszczególnych zbiorow iskach roślinnych, na które gatunki obce dla tych zbiorowisk odławiane są sporadycznie. Z biór i hodowla gąsienic i poczwarek dostarczyły bezpośrednich inform acji o zw iązkach troficznych poszczególnych gatunków Noctuidae. M ając na uwadze powyższe fakty oraz wyłączność, częstość w ystępowania czy brak poszczególnych gatunków w badanych zbiorow iskach roślinnych, ustalono gatunki charakterystyczne dla tych zbiorow isk oraz scharakteryzow ano i porów nano zgrupow ania Noctuidae na stanow isku K K P i D. W zgrupow aniu sówkowatych wykształconym na stanowisku K K P stwierdzono występowanie 216 gatunków Noctuidae. Z tego 196 gatunków odłow iono za pom ocą sam ołów ki świetlnej, co um ożliwiło ustalenie dla nich struktu ry dom inacji. N a to miast na stanowisku D stwierdzono występowanie 184 gatunków, z czego 165 odłowiono m etodą ilościową umożliwiającą ustalenie dla nich struktury dom inacji (tab. VI). Porównując struktury dominacji zgrupow ań na obydwu stanow iskach, widać wyraźne różnice w składzie gatunkowym poszczególnych grup dominacji. Xestia c-nigrum, która w zgrupow aniu Noctuidae stanow iska K K P stanow i 20,5%,

Sówkowate Kotliny Kolskiej 4 3 7 T abela VI. S truktura dom inacji zgrupowań Noctuidae na stanow iskach K K P i D G ru p a dom inacji Stanowisko K K P gatunki % odłow ionych okazów Stanowisko D gatunki % odłow ionych okazów Eudom inant Xestia c-nigrum 20,5 Luperina testacea 11.71 Agrotis exclamationis 9,0 Xestia c-nigrum 7,66 D om inanty Mythimna pallens 5,6 Brachionycha sphinx Blepharita satura Panolis flammea M am estra oleracea 4,73 Orthosia stabilis 4,44 Hoplodrina ambigua 3,71 Othosia gothica 3,96 Ochropleura plecta 3,6 Mythimna pallens 3,8 Subdom inanty Hoplodrina alsines 3,18 Conistra vaccinii 3,0 Axylia putris Apamea monoglypha Orthosia gothica 2,75 2,33 2,17 5,71 5,4 5,1 Rusina ferruginea 2,79 Discestra trifolii 1,95 Agrotis exclamationis 2,0 Rivula sericealis 1,87 Calocasia coryli 1,74 Celaena leucostigma 1,58 Hypena proboscidalis 1,7 Caradrina morpheus 1,54 Hoplodrina alsines 1,65 Recedenty M amestra suasa 1,35 Diachrysia chrysitis 1,48 Hada nana 1,34 Cosmia trapezina 1,44 Luperina testacea 1,19 Rivula sericealis 1,35 Macdunnoughia confusa 1,15 Xestia triangulum 1,35 Xestia triangulum 1,15 Orthosia cruda 1,31 Acronicta rumicis Noctua pronuba 1,11 1,1 Dichonia convergens 1,1 Subrecedenty 175 gatunków 27,1 145 gatunków 31,31 Razem 196 gatunków 100 165 gatunków 100 znajdując się w grupie eudom inantów, w zgrupow aniu stanowiska D stanowi 7,66% będąc d om inantem. N ato m iast eudom inant stanow iska D Luperina testacea stan o wiący 11,71%, na stanow isku K K P znajduje się w grupie recedentów, stanowiąc 1,19% tego zgrupow ania. Należy stwierdzić, że w zgrupow aniu Noctuidae na stanow isku K K P w pierwszych trzech grupach dominacji stanowiących łącznie 57,57% występują wyłącznie gatunki zbiorowisk roślinności łąkowej i synantropijnej. W przypadku zgrupow ania na stanowisku D w pierwszych trzech grupach dom inacji stanowiących łącznie 53,57%, z wyjątkiem Xestia c-nigrum i M ythim na pallens, w ystępują gatunki leśne.

43 8 J. Nowacki Pewne różnice w om aw ianych zgrupow aniach widoczne były także w przeprow adzonej wcześniej analizie zoogeograficznej. Dla dokładniejszego porów nania omawianych zgrupowań, wykorzystano za Szujeckim (1983) wskaźnik podobieństw a gatunków dwóch zgrupowań, obliczony wg wzoru J a c c a r d a. Okazało się, że om awiane zgrupowania mają podobne gatunki w 61,9%. Na uwagę zasługuje fakt, że sówkowate wspólne dla obydwu zgrupow ań to w znacznej części gatunki eurytopow e, związane z roślinnością zielną, występujące w różnych zbiorow iskach roślinnych o charakterze otw artym. Na stanowisku K K P zamieszkują one liczne łąki i zbiorow iska roślinności synantropijnej, natom iast na stanowisku D występują w dużej ilości na zrębach, a także jako element napływowy z sąsiednich zbiorowisk roślinnych, w tym również ze stanow iska KKP. W większości nie są to typowe gatunki dla żadnego z om awianych zgrupow ań, choć czasem stanow ią znaczny procent osobników zgrupow ania. Chcąc wychwycić dokładniejsze różnice w zgrupowaniach Nocluidae na obydw u stanow iskach, należy porów nać gatunki charakterystyczne dla zbiorow isk roślinnych w ystępujących na tych stanow iskach. Jak o gatunki charakterystyczne w ym ienione będą gatunki charakterystyczne wyłączne oraz gatunki charakterystyczne wybierające (Szujecki 1983). Zgrupow anie Noctuidae na stanow isku K K P m a cały szereg takich gatunków. Dla wiklin nadrzecznych są to: Agrochola lota, Ipimorpha retusa, Scoliopteryx libatrix. Łęg w iązow o-jesionow y charakteryzują następujące gatunki: Dryobotodes eremita, Catocata elocata, Enargia ypsillon, M esogona oxalina. Z biorow iska szuwarowe z rzędu Phragmitetalia, zajmujące dużą powierzchnię doliny W arty oraz podobne do nich pod względem florystycznym torfow isko przejściowe z klasy Scheuchzerio caricetea, zasiedla wiele charakterystycznych gatunków Noctuidae. Należą do nich: Archanara algae, A. dissoluta, A. geminipuncta, A. sparganii, A t het is pallustris, Chilodes maritima, Celaena leucostigma, Eustrotia uncula, Hydraecia micacea, Nonagria typhae, Photedes flu xa, Ph. pygm ina, Rhizedra lut osa, Sedina buttneri, Simyra albovenosa. W ymienione gatunki są typowymi stenotopam i. N iektóre z nich, będąc m onofagam i, występują wyłącznie w jednym typie zbiorow iska roślinnego. Tak np. A. dissoluta i A. geminipuncta spotykane są tylko w Phragmitetum communis, a N. typhae w Typhetum latifoliae. N atom iast A. algae obserw ow ana była w Scirpetum lacustris i Glycerietum m axim ae, podczas gdy A. sparganii w ystępow ała już w czterech zbiorow iskach roślinnych. W ym ienione na wstępie łąki z rzędu Molinietalia charakteryzują się także całą grupą gatunków : Amphipoe fucosa, A. oculea, Apamea unanimis, Euclidia glvnhica. M ythim na albipuncta, M. conigera, M. ferrago, M. impura, M. pallens, M. pudorina i M. turca. Zbiorow iska roślinności zielnej porastającej wał przeciwpowodziowy są bardzo bogate pod względem liczby występujących gatunków Noctuidae. T rudno jednak wymienić wśród nich gatunki charakterystyczne. W ynika to z nienaturalnego pochodzenia tych zbiorow isk, w których oprócz roślin higrofilnych w dolnej części

Sów kowate K otliny Kolskiej 4 3 9 wału, występują gatunki roślin kserotermicznych w okolicy korony wału. W efekcie w zbiorow iskach tych spotyka się obok siebie gatunki takie jak: M. albipuncta czy S. albovenosa, a także gatunki stanowisk suchych, np. Cucullia verbasci czy Hadena perplex a. W ystępujący na terenie stanowiska K K P piat boru suchego CUidonio-Pinetum zamieszkują następujące gatunki: Cryphia fraudatricula, Panalis flammea, Panthea coenobita. N atom iast dla wrzosowiska z rzędu Calluno-Ulicetalia charakterystyczna jest Anarta myrtilli. Również na stanow isku D w yodrębniono pewne gatunki charakterystyczne dla w ystępujących tam zbiorow isk roślinnych. Bór mieszany Querco-roboris Pinetum zasiedla wiele gatunków nie sp o ty k a nych w ogóle, bądź sporadycznie w innych zbiorowiskach roślinnych. Należą do nich: Ayrochola laeuis, Anaplectoides prasina, Blepharita arnica, B. satura, Brruchionycha sphinx, Callopistra juventina, Catocalci promissa, C. sporna, Conistra erythrocephala, O. vaccinii, Diarsia brunnea, D. mendica, Dichonia aprilina, D. convergens, Eurois occulta, Lithophane ornithopus, M amestra contigua, Pachetra sagittigera czy Trisateles emortualis. Zbiorow iska zrębów z rzędów Epilobieta/ia angustifolii zasiedla wiele gatunków Noctuidae. Jednak najczęściej są to gatunki występujące także w innych zbiorow iskach roślinnych o charakterze otw artym. G atunkam i charakterystycznym i dla tego zbiorow iska są: Acontia luctuosa, Agrochola nitida, Apamea sublustńs, Deltote bankiana, Eugraphe sigma, Hadena compta czy Luperina testacea. W obrębie om awianego stanowiska uwzględniono także zbiorow isko murawy kserotermicznej z klasy Sedo-Scleranthetea. Jako gatunki charakterystyczne należy wymienić: Cucullia artemisiae, C. fradatrix, C. tanaceti, Eublemma noctualis, Eremobia ochroleuca, Panemeria tenebrata i Sim yra nervosa. Należy także zwrócić uwagę na bardzo dużą grupę gatunków synantropijnych, występujących na obydwu stanow iskach, a skupiających się wokół siedzib ludzkich: na polach uprawnych, wokół dom ostw, wzdłuż dróg i na ugorach. W grupie tej na szczególną uwagę zasługują gatunki szkodliwe w rolnictwie: Agrotis exclamationis, A. segetum, A. ipsilon, Axylia putris, Apamea monoglypha, Cerapteryx graminis, Diarsia rubi, Discestrci trifolii, M amestra brassicae, M. oleracea, M. persicariae, Noctua pronuba. Z przeprow adzonej analizy widać wyraźnie, że mimo geograficznej bliskości stanow isk, na których prow adzono badania, różnice w zam ieszkujących je zgru powaniach Noctuidae są znaczne. W ynikają one z różnic w charakterze ekologicznym siedlisk na tych stanow iskach. Z grupow anie sów kow alych stanow iska K K P, wykształcone na obszarze terasy zalewowej rzeki W arty, pokrytej w znacznej części podm okłym i łąkam i, charakteryzuje się dużym udziałem wilgociolubnych gatunków Noctuidae. Świadczy o tym znaczny procent gatunków eurosyberyjskich w tym zgrupow aniu. W ystępuje natom iast niewielka liczba gatunków południow oeuropejskich, rozproszonych na nielicznych wyżej położonych stanow iskach. Stanowisko D leżące na przejściu Pradoliny W arszaw sko-b erlińskiej w W ysoczyznę T urecką ma

4 4 0 J. Nowacki gorsze w arunki wilgotnościowe. Zanikają tam podm okłe łąki, a pojawia się bór mieszany i zbiorow iska kserotermiczne. Dlatego w zgrupow aniu Noctuidae tego stanow iska zmniejsza się liczba gatunków eurosyberyjskich, a wzrasta liczba południow oeuropejskich. PO D SU M O W A N IE W pracy przedstaw iono wyniki badań faunistyczno-ekologicznych nad N octuidae, przeprow adzonych w latach 1980-85 w K otlinie Kolskiej w dolinie śro d kowego biegu W arty. Stwierdzono tam występowanie 247 gatunków sówkowatych, a wraz z trzema dodatkow ym i gatunkam i odłowionymi wcześniej przez B. N u m e r s a i J. S o s i ń s k i e g o liczba ta wzrasta do 250. Stanowi to 52% całości wykazanych z obszaru Polski Noctuidae. Jest to liczba znaczna, biorąc pod uwagę niewielką powierzchnię terenu badań, a także małe urozmaicenie w zbiorowiskach roślinnych. Dla porów nania B i e l e w i c z (1973) z Bieszczadów i Pogórza Przemyskiego wykazuje 289 gatunków Noctuidae, K l o n o w s k i (1975) z okolic Poznania 209 gatunków, K o s t r o w i c k i (1953) znad dolnej Nidy 226 gatunków, P r u f f e r i S o l t y s (1974) z terenów ziemi Chełmińskiej 287 gatunków, a najwięcej bo 317 gatunków Noctuidae wymienia R a z o w s k i (1969) z okolic Krakowa. Przeprowadzone analizy ekologiczna i zoogeograficzna wykazały występowanie różnic pomiędzy zgrupowaniam i Noctuidae powstałymi na dwóch wytypowanych do badań stanowiskach. Każde z nich charakteryzow ało się pewną grupą gatunków Noctuidae nie występujących na drugim stanowisku. Dolinę W arty charakteryzuje liczna grupa gatunków higrofilnych, związanych ze zbiorow iskam i roślinnymi z rzędów Phragmitetalia i Molinietalia. Ze względu na postępującą w górę rzeki regulację koryta W arty, a także po uruchom ieniu zbiornika retencyjnego w Jeziorsku, nastąpi obniżenie się wód gruntowych. Spowoduje to pewne modyfikacje występujących tam zbiorow isk roślinnych, co pociągnie za sobą trudne do przew i dzenia zmiany w faunie sówkowatych. Nie m ożna wykluczyć zaniku na tym terenie dotychczas charakterystycznych gatunków higrofilnych. Ich miejsce zajm ą gatunki eurytopowe, w większości synantropijne, dla których obecne zbiorowiska roślinne doliny W arty są zbyt wilgotne, a szczególnie zabójcze są wiosenne wylewy rzeki. Wyniki niniejszej pracy wypełniają lukę, jak a istniała na m apie kraju przedstawiającej stan znajomości rozsiedlenia Noctuidae w Polsce. W Pasie Wielkich Dolin na obszarze między Poznaniem i W arszawą nie było dotychczas żadnego podobnego opracow ania. PIŚ M IE N N IC T W O S. 1935-36. Przyczynek do znajom ości motyli M azowsza. Pol. Pismo ent., Lwów, 14 15: 332-335. A d a m c z e w s k i A msi i H. G. 1933 35. Die Lepidoplcrcn Palastinas. Zoogeogr., Jena, 2: 1-1 4 6. B e r g m a n n A. 1954. Die G rossschm etterlinge Mittel Deutschlands. 4. Jena, 1060 pp.

Sów kowate K otliny Kolskiej 441 B i e l e w i c z M. 1973. M otyle Bieszczadów Zachodnich i Pogórza Przemyskiego, cz. I tzw. Macrolepidoptera. Roczn. Muz. górnośl., Przyroda, Bytom. 7: 170 pp. B u b n o v a T. V. 1980. Fauna sovok ( Lepidoptera. Noctuidae) zapadnogo Altaja. W: Fauna i ekologija rastitelnojadnych i chiśćnych nasekom ych Sibiri. Novosibirsk: 52-121 D r o z d a A. 1962. Fauna motyli okolic R aciborza. Roczn. Muz. górnośl.. Przyroda. Bytom, 1: 81-131. F i b i g e r M., S v e n d s e n P. 1981. D anske natsom m erfugle. K lam penborg. 270 pp. G a n e v J. 1982. System atic and synonym ic list o f Bulgarian Noctuidae (Lepidoplera). Phegea. 10: 145-160. H r u b y K. 1964. Prodrom us L epidopter Slovenska. Bratislava, 962 pp. K a d l u b o w s k i W. 1972. Macrolepidoptera uroczyska Podlesie w Nadleśnictwie D raw no pow. Choszczno. Pr. Kom. N auk roi. i Kom. N auk leśn. Poznań, 34: 61-73. K a r p o w i c z S. 1928. Spis luskoskrzydłych ziemi Sandom ierskiej. II. Pol. Pismo ent., Lwów, 7: 93-122. K a r s h o l t O., S c h m i d t N ie l s e n E. 1976. System atisk fortegnelse over D anm arks Sommerfugle. K lam penborg, 128 pp. K a s y F. 1978. Die Schm etterlingsfauna des N aturschutzgebietes Hackelsberg. Entom ologen, W ien, 30, Supp. 44 pp. K l j u ć k o Z. F. 1978. Sovki kvadrifinoidnogo kom pleksa. Fauna U krainy, Kijiv, 16: 414 pp. K l o n o w s k i J. 1975. M ateriały do fauny motyli większych W ielkopolski. Bad. fizjogr. Pol. zach.. Poznań, 28 (C 6): 140-161. K o n d r a c k i J. 1967. G eografia fizyczna Polski. W arszawa, 575 pp. K o s t r o w ic k i A. S. 1953. Studia nad fauną motyli wzgórz kseroterm icznych nad dolną N idą. Fragm. faun. Mus. zool. poi.. W arszawa, 6: 263-447. K o s t r o w i c k i A. S. 1965a. Regionalizacja zoogeograficzna Palearktyki w oparciu o faunę motyli tzw. większych (Macrolepidoptera). W arszawa, 99 pp. K o s t r o w i c k i A. S. 1965b. The relations between local Lepidoptera-faunas as the basis o f the zoogeographical regionalisation o f the Palearctic. Acta zool. cracov., K raków, 10: 515-583. K o n i g F. 1975. C atalogul colectiel de Lepidoptere a muzeului Banatulni. T im isoara, 284 pp. M a S ć e n k o N. V. 1980 Ekologo-faunistićeskij obzor podgryzajuśćich sovok (Lepidoptera, Noctuidae) srednego priam u r ja. W: Fauna i ekologija rastitelnojadnych i chiśćnych nasekom ych Sibiri, N ovosibirsk, pp 188-217. M a t u s z k i e w i c z W. 1982. Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. W arszawa, 298 pp. M e i n e k e J. U. 1982. Die G rossschm etterlinge (Macrolepidoptera) der V erlandungsm oore des wiirttembergischen Alpenvorlandes der Fakultat fur Biologie der Eberhard-Karls-Universitiit, Tubingen, 496 pp. M i ; r ż e e v s k a j a O. J. 1971. Sovki (Noctuidae) Belorussii. M insk, 447 pp. M ik k o i.a C., J a i.a s J. 1979. Suomen Pcrhoset. Yókkoset 2. O tava, 304 pp. M o l g a M. 1980. M eteorologia rolnicza. W arszawa, 491 pp. M o r r i s R. F. 1980. Butterflies and m oths of N ew -Foundland and L abrador. The Macrolepidoptera. O ttava, 407 pp. N o w a c k i J. 1985. Mesapamea secalella R e m m, 1983 ( Lepidoptera, Noctuidae) nowy dla fauny Polski gatunek m otyla. Prz. zool., W rocław, 29: 79-81. N o w a c k i J. ( w d ruku) A naliza stanu znajom ości rozsiedlenia sów kowatych (Lepidoptera, Noctuidae) w Polsce. W iad. ent.. W arszawa. P a t r y n W. 1947. Spis m otyli dziennych (Rhopalocera) i nocnych (Noctuidae) zebranych w okolicach W arszawy. M ater. Fizjogr. K raju, 5: 1-50. P a t r y n W. 1949. W zm ianki m otylnicze III. Pol. Pismo ent., W rocław, 19: 327-330. P e r s s o n B. 1971. Flight activity o f N octuids (Lepidoptera). A study based on light trap experim ents in South Sweden. Entom ological D epartm ent Zoological Institute, Lund, 59 pp. P r u f f e r J., S o l t y s E. 1974. M otyle ziemi Chełmińskiej i terenów sąsiednich. Studia Soc. Sci. tor. E, T oruń, 10: 88 pp. R a e b e l H. 1931. Die G rossschm etterlinge des oberschlesischen Hugellandes. Beuth. A bh. oberschl. Heim atf., Beuthen, 1: 101 pp. R a z o w s k i J., P a l i k E. 1969. Fauna motyli okolic K rakow a. Acta zool. cracov., K raków, 14: 217-310.

142 J. Nowacki R e z b a n y a i - R esf.r L. 1985. Z ur Insektenfauna des Urseventales, Furkastrasse 2000 m, K anton Uri. II. Lepidoptera 1. Macroheterocera (N achtgrossfalter). Ent. Ber., Luzern, 14: 1 1-9 0. R o m a n i s z y n J.. S c ih l l e F. 1929. Fauna motyli Polski I. Prace monogr. Kom. fizjogr., Kraków, 6: 552 pp. S p e y e r A. et A. 1862. Die geographische V erbreitung der Schm etterlinge D eutschlands und Schweiz. Leipzig, 320 pp. S p u l e r A. 1908-1910. Die Schm etterlinge Europas. Stuttgart, 385 pp. S t a u d i n g e r P., R e b e i. P. 1901. C atolog der Lepidopteren des Palaearctischen Faunengebietes, 1, Berlin, 411 pp. S z u j e c k i A. 1983. Ekologia owadów leśnych. W arszawa. 603 pp. U g g i.a H. 1977. Gleboznawstwo rolnicze. W arszawa, 558 p p. U r b a h n E. et H. 1939. Die Schm etterlinge Pom m crns mit einem vergleichenden Uberblick iiber den Ostseeraum. Stett. ent. Zeit. Stettin, 100: 185-826. V iid a le p p J. 1977. C atalogus M acrolepidopterorum Estoniae. Abiks Loodusevaatlejale, T artu, 72: 4 0 pp. W ę g o r e k W. 1966. Rolnice (Agrotinae) krajobrazu rolniczego Polski. Pr. nauk. IO R, Poznań, 8: 5-6 9. W is z n ie w s k i W., C h e l c h o w s k i W. 1975. C harakterystyka klim atu i regionalizacja klim atyczna Polski. W arszawa, 37 pp. W ize K. F. 1934. Spis motyli zebranych i zauważonych w Gnieźnie jako też w bliższej i nieco dalszej okolicy w latach 1931-1934. Pol. Pism o ent.. Lwów, 13: 105-115. W o l f P. 1935. Die G rossschm etterlinge Schlesiens. Teil 2. Breslau. 161-341 Z o l o t a r e n k o T. S. 1970. Podgryzajuśćie sovki zapadnoj Sibiri (Lepidoptera, Agrotinae). Novosibirsk, 436 pp. Z o l o t a r e n k o T. S., B u b n o v a T. V. 1980. Sovki (Lepidoptera, Noetnidae) severo-vostocnogo Altaja. Soobśćenie 2. Fauna i ekologija rastitclnojadnych i chiśćnych nasckom ych Sibiri, N ovosibirsk, pp. 163-184. K atedra Entom ologii AR 60-594 Poznań, D ąbrowskiego 159 PE3IOM E [3arjiaB H e: C o b k h ( Lepidoptera, Noctuidue) KojibCKOM K oxnobh H bi b tio jim h c c p e - A H ero TeneHHfl pekh BapT bi] B p a 6 o x e npezictabjieh bi pe3yjib T at b i c}>ayhhcxhhecko-3kojiorhheckhx H ccjie ^ o - BaHHH, npob ezieh H bix b 1 9 8 0-1 9 8 5 r o ^ a x b tiojihhc c p e ^ H e r o xeh eiw H pekh B a p x b i, B OKpeCTHOCTHX X. KOJIO. KoHCXaXHpOBaHO Ha HCCJieAOBaHHOH T epph TopH H 2 4 7 BiijiOB Noctuidue, h to BM ecte c xpem H BH/iaMH OTJioBJteHHbiMH p a H ee H y m e p c o m h C o c m h ck m m c o c x a B jia e x 5 2 % (j)ayhbi 3t h x 6 a 6 o n e K b n o j ib iu e. HcCJteAOBailMH BejlHCb B AByX CXaHU,HHX C KpaHHe npothbononokhblmh 3KOJIO- THHeCKHMH ycjlobhhmh. llpobe^eh 3KOJIOfHHeCKHH H 300re0rpa(J)H H ec K H H ahaj]h3 rpynnupobok Noctuidue b o 3 h h k lu h x b 3 t h x c x a H H u a x, KoxopbiH n o K a 3 a jt 3HaHH- TeJIbHbie pa3j!hhhh Me>K/iy HHMH. K03(j)(j)HUHeHX CXO^CTBa BHUOB ZIBVX paccmatph- BaeMbix rpynnhpobok cocxabjiaex 61.9%. MexKHe pa3jihhmb Me>K,ay h h m h Ha6jiK>- ^aiotcfl xaioke npw cpabhehhh xapaktephbix jinn 3 t h x rpynnhpobok BtmoB. CxaHHHB KKP HMeex p*m b h /jo b riphyponehhbix k BcxpenaiomHMCH xam pacxn

Sów kowate Kotliny Kolskiej 4 4 3 TejibHbiM c o o 6 m e c T B a M, K oxopbix HeT b c t u h u h h D. H a n p H M ep : Archanara algae, A. dissoluta, A. geminipunctata, A. spar gem ii, Agrochola lota, Catocata elocata, Chitodes maritima, Dryobotodes eremita, Eustrotia uncula, Nonagria typhae h zip. TaKMM >Ke o 6 p a 3 0 M CTaHUHH D xapak TepH 3yeTCH paztom b h z io b He BCTpeuak h u h x c b b CTaHUHH KKP. K h h m nphhazxne)kat: Agrochola laevis, Anaplectoides prasina, Blepharita amica, Blachionycha sphinx, Callopistria juventina, Castocala promissa, Diarsia mendica, D. hrunnea, Dichonia aprilina, D. convergens, Eremobia ochroleuca h Sim yra nervosa. Pa3jiHHHH Meszty ZJfiyMH o6cy>kziaembimh rpynnupobkamh c o b o k nozitbep>kztaet Taione 30oreorpa< )HHecKHH ahajih3, KOTopbiH noka3aji, h t o b CTaHUHH KKP BCTpenaeiCB 74,8% ebponeucko-cushpckhx b h z io b h TOJibKO 1,3% KmHoeBponeu- CKHX BHZIOB. B CTaHUHH D ebponehcko-chóhpckhx BHZIOB ÓblJlO 72,6%, a HD^HOeBponeHCKHx 3,2%. 3 t o ozih03hahno yka3bibaet Ha 3KOJiorHHecKHe pa3jihhhh MOKZty 3THMH CTaHUHBMH. SU M M A R Y [Title: N octuids (Lepidoptera, Noctuidae) o f the Kolska Valley in the m iddle section o f the W arta river] The paper presents the results of faunistic and ecological studies carried out in 1980-1985 at the valley in the middle section o f the W arta river, near the town of Koło. 247 species o f Noctuidae were recorded to occur on the examined site, which, along with the three species sampled in earlier studies by B. N u m e r s and J. S o w i ń s k i, accounted for 52% of Polish fauna o f this m oth family. The studies were conducted on two adjacent sites o f extremely different ecological conditions. Noctuidae com m unities distinguished at each o f them were subject to ecological and zoogeographical analysis. It was noted that the two com m unities significantly differed, their species similarity index am ounting to 61.9%. Differences were also perceived in species characteristic o f the two communities. The K K P site was m arked for the occurrence o f num erous species bound to plant com m unities growing on this site and not found on the D site, e. g. Archanara algae, A. dissoluta, A. geminipuncta, A. sparganii, Agrochola lota, Catocata elpcata, Chitodes maritima, Dryobotodes eremita, Eustrotia uncula, N onagria typhae, and others. Similarly, the D site was characteristic for a group of species not to be found on the K K P site, e. g. Agrochola laevis, Anaplectoides prasina, Blepharita amica, Blachionycha sphinx, Callopistria juventina, Castropala promissa, Diarsia mendica, D. brunnea, Dichonia aprilina, D. convergens, Eremobia ochroleuca or Sim yra nervosa. Differences between the exam ined com m unities were further evidenced by

4 4 4 J. Nowacki zoogeographic analysis, which recorded 74.8% Euro-Siberian and only 1.3% south E uropean species on the K K P site, while 72.6% Euro-Siberian and 3.2% south E uropean species on the D site. The results explicitly point to ecological differences between the two studied sites. R edaktor pracy dr E. Chudzicka