Białystok
Sposób wdrażania projektu budowy Zakładu Termicznego Przekształcania Odpadów Komunalnych (ZTPOK) w Białymstoku Stowarzyszenie OKOLICA Małgorzata Grabowska-Snarska (st.okolica@gmail.com) 30 czerwca 2010 W Białymstoku liczącym ok. 300tys. mieszkańców w procedurę tzw. konsultacji społecznych zaangażowało się kilka organizacji. W KOALICJI SERIO znajdują się przedstawiciele Stowarzyszenia OKOLICA (działające od 2007 r.), Stowarzyszenia Ekologiczny Białystok (działające od grudnia 2009 r.)i Społecznego Komitetu Obrony przed Lokalizacją Spalarni przy ul. Andersa (działające od grudnia 2009 r.) KONSULTACJE W konsultacjach społecznych uczestniczyliśmy od początku, również na prawach strony w procedurze administracyjnej zmierzającej do wydania decyzji środowiskowej. Otwarte spotkania konsultacyjne w ramach konsultacji społecznych dotyczących planowanej budowy Zakładu termicznego o przekształcania odpadów rozpoczęły się w czerwcu 2009 r. w trzech wybranych lokalizacjach w mieście Białystok. Uczestniczyliśmy we wszystkich spotkaniach zadając pytania i wyrażając wątpliwości. Sierpień 2009 - wystąpiliśmy do władz miasta z prośbą o udostępnienie nam Studium Wykonalności do projektu pn. Zintegrowany system gospodarki odpadami dla aglomeracji białostockiej. Władze miasta odmówiły nam. Po kilkakrotnych odwołaniach do SKO, przyznano nam ostatecznie prawo dostępu do tego dokumentu. Wskazywane przez nas niezgodności raportu ze Studium Wykonalności, spotkały się z wyjaśnieniem władz miasta w decyzji środowiskowej, że Studium Wykonalności nie jest przedmiotem toczącego się postępowania. Wrzesień 2009 r. - Prezydent Miasta Białegostoku przystąpił do przeprowadzenia oceny oddziaływania na środowisko w postępowaniu administracyjnym zmierzającym do wydania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach dla przedsięwzięcia polegającego na budowie Zakładu Unieszkodliwiania Odpadów Komunalnych w Białymstoku. W pierwszych tygodniach od ukazania się raportu zebrano ok. 1200 podpisów przeciwnych wybranej lokalizacji. Do raportu środowiskowego wpłynęło przeszło 200 uwag i wniosków złożonych przez osoby prywatne, firmy, organizacje ekologiczne. Wybrana lokalizacja przy ul. Andersa znajduje się w pobliżu istniejącej elektrociepłowni,
giełdy rolno-towarowej, fabryki dywanów, jednakże również w sąsiedztwie osiedli mieszkaniowych oraz lasu Pietrasze. Nadmienię, że Studium Wykonalności wskazało jako najkorzystniejszą inną lokalizację przy oczyszczalni ścieków na ul. Produkcyjnej. Oburzający jest tendencyjny sposób skonstruowania ankiety badającej opinie mieszkańców, wyniki której przedstawiono w raporcie. Przykładowe pytanie z odpowiedziami do wyboru: Którą metodę utylizacji pozostałych, niepodlegających odzyskowi odpadów uważa Pani/Pan za najbardziej pożądaną? a/ Składowanie na wysypisku poza miastem; b/spalenie śmieci; c/ Inne. Tak sformułowane pytanie nie przedstawia innych konkretnych metod utylizacji odpadów, których przeciętni mieszkańcy nie znają. Październik 2009 Byliśmy m.in. inicjatorami i organizatorami panelu ekspertów, którego odbiorcami byli przedstawiciele władz miasta, na czele z odpowiedzialnym za inwestycję wiceprezydentem oraz pracownikami zajmującymi się przygotowaniem planowanej inwestycji, przedstawiciele spółki komunalnej zajmującej się odpadami, autorzy studium wykonalności spalarni i innych eksperci zatrudnieni przy projekcie budowy spalarni. Panel odbywał się na wyraźne wskazanie miasta w Warszawie, więc nie mieliśmy możliwości zaproszenia lokalnych mediaów. Podczas panelu prezentowaliśmy nasze uwagi do planowanego w Białymstoku systemu gospodarki odpadami, a także zaproponowaliśmy alternatywną wersję systemu dla aglomeracji, ze szczególnym naciskiem na selektywną zbiórkę i recykling oraz systemy mechanicznobiologiczne. Efektem spotkania było to, że w przekazie publicznym ze strony władz miasta dotyczącym inwestycji, zaczęto podkreślać konieczność segregacji odpadów. Niestety jedynym skutkiem naszych działań była zmiana strategii na kolejnych spotkaniach rozpoczynanie ich od podkreślania ważności segregacji (na którą de facto władze nie przewidziały żadnych środków w budżecie) i nazywanie spalania 80% zmieszanych odpadów wprost ze śmietników spalaniem tylko odpadów resztkowych po wstępnej segregacji co jest oczywistym przekłamaniem. Październik 2009 r.- odbyła się druga tura spotkań konsultacyjnych w trzech lokalizacjach spalarni, w spotkaniach tych braliśmy czynny udział. Gorąca atmosfera spotkań i wyraźny sprzeciw mieszkańców, w szczególności z okolic wybranej lokalizacji stoi w wyraźnej sprzeczności z opisami pierwotnymi danymi w raporcie wskazującymi na brak protestów społecznych w tej lokalizacji. Grudzień 2009/Styczeń 2010 okrągły stół odpadowy w programie konsultacji społecznych dla Białegostoku przewidziano 3 spotkania OSO. Zgodnie z ogólnie przyjętymi zasadami organizowania takich spotkań, porządek zebrania (propozycje wyboru przewodniczącego, komisji itp.) powinien być znany uczestnikom przed spotkaniem. Przyjęta formuła dwie godziny wykładów i jedna godzina dyskusji stawia pod znakiem zapytania celowość nazwy okrągły stół. Zaprezentowane tematy referatów były wszystkim zebranym znane z wcześniejszych spotkań, nie padły natomiast odpowiedzi na pytania uczestników zadane podczas spotkań konsultacyjnych
na poszczególnych osiedlach w potencjalnych lokalizacjach spalarni odpadów. Fasadowość białostockiego Okrągłego Stołu Odpadowego była wyrazem lekceważenia uczestników strony społecznej i rodziła pytanie o celowość takiego spotkania. Nasuwało się podejrzenie, że ma ono być tylko formalnością -niezbędną z powodu wymagań dotyczących udziału społeczeństwa w podejmowaniu istotnych dla mieszkańców decyzji określonych przez Unię Europejską, gdyż w rzeczywistości w żaden sposób nie wpływa na kształt przyjętych przez Miasto Białystok rozwiązań dotyczących gospodarki odpadami - podjętych już wcześniej arbitralnie decyzji technologicznych i lokalizacyjnych. Potwierdził to jednoznacznie Prezydent A. Poliński w piśmie z dnia 24.06.2010 pisząc: (...) pragnę zwrócić uwagę, iż zgodnie z Zasadami funkcjonowania Okrągłego Stołu Odpadowego w Białymstoku jest ono ciałem doradczym władz Białegostoku. Tym samym ze względu na nieformalny charakter tego gremium, powinno być ono traktowane jako forum dyskusji, a podejmowane w ramach OSO decyzje, nie mogą mieć dla Prezydenta mocy wiążącej. W ten sposób Prezydent odniósł się również do sytuacji zawieszenia przez stronę społeczną obrad II Okrągłego Stołu warunkowo do czasu poprawienia raportu i zorganizowania nadzwyczajnej sesji Rady Miejskiej władze nie tylko nie zorganizowały nadzwyczajnej sesji ale po drugim poprawianiu raportu,ale urząd od razu wystąpił z wnioskiem o wydanie decyzji środowiskowej i nadanie jej rygoru natychmiastowej wykonalności. Naszym zdaniem nie zakończono więc formalnie konsultacji społecznych, gdyż nie odbyło się trzecie spotkanie. Wg posiadanego przez nas programu konsultacji społecznych dla Białegostoku opracowanych przez Południe II, powinno odbyć się jeszcze m.in. spotkanie podsumowujące konsultacje, powinna zostać powołany niezależny zespół ekspertów oraz Rada społeczna ds. Projektu. Do czerwca 2010 r. stowarzyszenia składały m.in. pytania i wnioski, protesty, zarówno do Urzędu Miasta w Białymstoku, jak również do Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska. Listy i odpowiedzi organizacji można znaleźć na stronie internetowej www.spalarnia.org. To wszystko nie przeszkodziło to miastu, by 29.06.2010 r. wydać decyzję środowiskową z rygorem natychmiastowej wykonalności. Wniosek o dofinansowanie złożono w NFOŚiGW 30 czerwca. POZOSTAŁE UWAGI: 1. Nieprawidłowości przy procedurze przetargowej dotyczącej opracowania Raportu: a) nazwanie typu paleniska w SIWZ
Po co robić przetarg na warianty technologiczne skoro Biuro Funduszy Europejskich w białostockim magistracie po prostu wie lepiej, że spalarnia powinna na pewno mieć kocioł rusztowy? b) niezgodność SIWZ z realizacją zamówienia przez wykonawcę: Zapisy SIWZ: - spalarnia o przerobie 150 tys. ton - dla Białegostoku, Choroszczy, Juchnowca Kościelnego i Michałowa (odpowiada to obszarowi ZZO Hryniewicze wg /WPGO/ 2008) - piec rusztowy - bez stacji waloryzacji żużla, która powstanie w przyszłości w Hryniewiczach - odpady niebezpieczne będą przekazywane zewnętrznej firmie - pyły i popioły będą przewożone do Hryniewicz. Analiza Raportu wykazała następujące zapisy: - spalarnia o przerobie 120 tys. ton (Raport 2.4.2.2/ - dla Białegostoku, Choroszczy, Juchnowca Kościelnego, Wasilkowa, Czarnej B., Supraśli, Zabłudowa, Dobrzyniewa Dużego oraz Gródka (Raport 6.1) - ze stacją waloryzacji żużla (Raport 2.3.3) - ze stacją zestalania odpadów niebezpiecznych (Raport 2.3.4) Już pobieżne porównanie zakresu Raportu z SIWZ wskazuje, że raport został sporządzony w jaskrawej sprzeczności ze specyfikację przetargową. Co innego chciało Miasto Białystok w SIWZ, a co innego przedstawił SOCOTEC w raporcie. Instalacje do waloryzacji żużla oraz zestalania i chemicznej stabilizacji popiołów nie są integralną częścią spalarni odpadów - mogą stanowić osobne zakłady przetwarzania odpadów (tak jest np. w Magdeburgu). c. nierzetelność wykonawcy i zleceniodawcy
Warunkiem bezwzględnym wygrania przetargu było m.in. posiadanie przez Wykonawcę odpowiedniej kadry do wykonania zlecenia. Jeden ze specjalistów posiadający specjalne kwalifikacje nie podpisał się pod raportem (nie wykonywał zlecenia), a występował w wykazie kadry wykonującej zlecenie. Raport został odebrany przez Zleceniodawcę i wyłożony do konsultacji. 2. Brak badań morfologii odpadów dla gmin tworzących aglomerację W opracowanym przez PROEKO CDM Sp. z o.o. Studium wykonalności w pkt. 6.4 Właściwości energetyczne odpadów komunalnych napisano: W celu umożliwienia rozważania w późniejszej analizie opcji, wariantów technologicznych opartych o procesy termicznego przekształcania odpadów, uznano za niezbędne wykonanie szczegółowych badań odpadów z analizowanego obszaru, ukierunkowanych na określenie ich potencjału energetycznego. Badaniom poddano odpady z Białegostoku. Odpady te stanowią ok. 90,0% masy całego strumienia odpadów z obszaru oddziaływania inwestycji. Pozostałe 10,0% masy strumienia stanowią odpady z trzech gmin (dwie gminy wiejskie i jedna gmina miejsko wiejska). Przy tych proporcjach strumieni odpadów wpływ odpadów z gmin wiejskich na parametry całego strumienia można uznać za nieznaczący. Zwiększanie udziału odpadów wiejskich w ogólnym strumieniu odpadów, np. poprzez przyłączanie do sytemu kolejnych gmin, może spowodować pogorszenie parametrów energetycznych strumienia odpadów komunalnych. W związku z tym nie zaleca się poszerzania zasięgu oddziaływania zakładu. Aktualnie są wykonane jedynie badania morfologii odpadów w Białymstoku. W Studium wykonalności w pkt. 6.1.3. Ilość i skład morfologiczny odpadów powstających na terenie objętym przedsięwzięciem na str. 10/35 napisano: Pełny raport Laboratorium pt. Badanie składu morfologicznego odpadów komunalnych na potrzeby przygotowania przedsięwzięcia Zintegrowany system gospodarki odpadami dla aglomeracji białostockiej został załączony do opracowania. Stowarzyszeniom Ekologicznym nie udostępniono tego raportu. Natomiast mimo zapisu pkt. 6.4 (W związku z tym nie zaleca się poszerzania zasięgu oddziaływania zakładu.) wielkość przedsięwzięcia rozszerzono teraz jest to Miasto Białystok i 9 sąsiednich gmin. Istnieje więc uzasadnione podejrzenie, że nastąpi pogorszenie parametrów energetycznych strumienia odpadów komunalnych.
3. Nadwyżka ciepła w Białymstoku W Białymstoku zapotrzebowanie na ciepło jest około 4 mln GJ (w roku 2000 było to jeszcze 5,2 mln GJ). EC może wyprodukować i sprzedać około 4,5 mln, w tym 1,2 mln jako BIO z bloku na zrębki drewniane (udział BIO 25%). Ciepłownia Zachód należąca do MPEC może wyprodukować około 1,2 mln GJ, w 100% z węgla (udział BIO 0%). Spalarnia będzie produkować maksymalnie 0,35 mln GJ energii, udział BIO ok 42%. Dyrektywy 2004/8 oraz 2006/32 wspierają efektywność energetyczną i kogenerację. Wg nich nie można włączać do sieci kolejnych źródeł ciepła, bez przykręcenia kurka komu innemu. Inaczej nie ma substytucji paliw kopalnych i ograniczania emisji CO2 a ich kumulacja, co jest niezgodne m.in. ze Strategią Lizbońską. Mamy więc 4 mln GJ do sprzedaży i taką konkurencję: EC Białystok prywatna 4,5 mln, 25% BIO, kogeneracja Ciepłownia Zachód miejska 1,2 mln, 0% BIO, brak kogeneracji Spalarnia miejska 0,37 mln GJ, 42% BIO, kogeneracja. Wg dyrektyw 2004/8 oraz 2006/32 substytucja paliw kopalnych i wymiana źródeł ciepła (finansowane przecież ze środków unijnych!!!) powinna nastąpić w ten sposób, że pierwszeństwo mają układy ko generacyjne, a wśród nich te o największym współczynniku BIO oraz największej sprawności. Czyli substytucja powinna wystąpić nie na linii EC Białystok- spalarnia (spalarnia o 0,37 mln GJ mocy więcej, EC Białystok o tyle mniej) ale na linii Ciepłownia Zachód - spalarnia. Czy tak się stanie? Wiedzą o tym wyłącznie władze Miasta Białystok. Bo przecież miasto marzy o jakiś potężnych zyskach ze spalarni, a co to za zyski jak się one odbędą kosztem innej spółki miejskiej? Tu się zyska, tam straci i wychodzi się na zero (ekonomicznie). Ciepłownia Zachód była modernizowana w roku 2008, EC Białystok zresztą też (budowa bloku na biomasę). Z tego wynika, że nikt nie zamierza ustępować pola. Otwarta pozostaje też sprawa pomocy publicznej w myśl art. 87.2 Traktatu UE. W przypadku niedozwolonej pomocy publicznej następuje jej zwrot (przykład - Polskie stocznie). W przypadku dozwolonej pomocy publicznej jest zapis ograniczający dofinansowanie UE do maks 35% kosztów kwalifikowanych (http://stesilesia.org/prawo/wytyczneeu.pdf). Jeżeli miasto, kierując się własnym interesem ekonomicznym spróbuje zrobić substytucje na linii EC Białystok spalarnia, to jest to jawne naruszenie przepisów o pomocy publicznej, gdyż Właściciele EC Białystok muszą utrzymywać i modernizować elektrociepłownię za własne pieniądze, a miasto dostanie nowoczesną
elektrociepłownię na odpady prawie że za darmo i do tego ogranicza jeszcze warunki walki konkurencyjnej na rynku ciepła. Myślimy, że tutaj DG Competition w Komisji Europejskiej będzie miało bardzo ciekawy materiał do rozpatrzenia. 4. SELEKTYWNA ZBIÓRKA. Władze miasta zapewniają o konieczności rozwinięcia selektywnej zbiórki, ale jednocześnie nie przedstawiają żadnego programu i nie przeznaczają nań żadnych funduszy w przygotowywanym projekcie Zintegrowany system gospodarki odpadami dla aglomeracji białostockiej., co stoi w sprzeczności z zapisaną w dyrektywie 2008/98/WE hierarchią postępowania z odpadami.