Republika Rzymska
1. Republika i jej społeczeństwo Od 509 roku p.n.e. Rzym jest republiką Na podstawie tekstu ze s. 163-164 uzupełnić diagram SPOŁECZEŃSTWO RZYMSKIE Patrycjusze Plebejusze Niewolnicy
PATRYCJUSZE Sprawowali większość urzędów Kontrolowali wymiar sprawiedliwości Należała do nich większość ziem podbijanych przez Rzym Byli najbardziej majętną grupą społeczną
PLEBEJUSZE Nie posiadali niemal żadnych praw politycznych, w tym prawa do sprawowania urzędów Często byli zależni od patrycjuszy Należeli do nich zarówno ubodzy chłopi, jak i ludzie bogaci
NIEWOLNICY Zajmowali najniższą pozycję w społeczeństwie Stanowili własność wyższych grup społecznych Można ich było wykorzystać do dowolnych prac Niektórzy z nich byli wyzwalani
2. Władze republiki rzymskiej
a) magistratura Na postawie schematu s. 166-167 uzupełnijcie tabelę Urząd Kompetencje Kto wybierał lub powoływał osobę na ten urząd? Dyktator Konsul Pretor Cenzor Edyl Trybun ludowy
Magistratura
wybierani najczęściej na rok nie otrzymywali diet, sami ponosili wydatki z własnych dochodów; urząd był zaszczytem (honores); nie ponosili odpowiedzialności politycznej za sprawowany urząd urzędy sprawowane były kolegialnie;
Kwestorzy Czterech urzędników pomocnicy konsula w sprawach finansowych, ściągali podatki z terenów podbitych przez Rzym
Edylowie kurulni i plebejscy podlegały im sprawy bezpieczeństwa i porządku w Mieście, dbanie o zaopatrzenie w żywność i wodę urządzanie igrzysk ściąganie podatków w samym Rzymie
Cenzorowie dwaj wybierani na pięć lat, lecz władzę swą faktycznie sprawowali tylko przez 18 miesięcy; przeprowadzali majątkowy spis ludności (census) i podział na centurie oraz trybusy; sporządzali listy senatorów spośród byłych członków magistratury; wyznaczali wysokość ceł i podatków, zawierali kontrakty na wykonanie robót publicznych (budowa dróg, akweduktów etc.)
Pretorzy w liczbie dwóch (wybieranych na rok) zajmowali się utrzymywaniem porządku w Mieście na terenie miasta mięli prawo sądzenia praw cywilnych i karnych
Konsulowie wybierani na rok w liczbie dwóch spośród patrycjuszy władza wykonawcza i naczelne dowództwo armii; władzę najwyższą w Rzymie i poza jego granicami w wypadku wojny zwoływali zgromadzenia centurialne, trybusowe i posiedzenia senatu; każdy konsul miał prawo weta wobec decyzji swojego kolegi; na obszarze Rzymu władza konsulów była ograniczona możliwością zastosowania weta przez trybunów ludowych; interpretowali auspicia, czyli oficjalne wróżby, których celem było poznanie woli bogów; konsulowi towarzyszyło 12 liktorów z pękami rózeg (fasces)
Dyktator Dyktator był powoływany w sytuacjach nadzwyczajnych najwyżej na okres sześciu miesięcy wybierał go senat, a zatwierdzał konsul; posiadał najwyższą władzę, a jego zarządzenia nie podlegały apelacji;
Trybunowie ludowi w liczbie dziesięciu pilnowali interesów plebsu; mieli prawo weta i inicjatywy ustawodawczej, aresztowania urzędników, zwoływania zgromadzeń; przysługiwała im nietykalność osobista
b) senat
składał się z byłych urzędników (konsulów, pretorów, a pod koniec republiki także edylów) zasiadających dożywotnio; liczba senatorów początkowo wynosiła 300, w czasach Sulli wzrosła do 600, a za dyktatury Juliusza Cezara do 900
Kompetencje senatu senat zatwierdzał ustawy uchwalane przez zgromadzenia centurialne i trybusowe, wydawał rozporządzenia dotyczące bezpieczeństwa publicznego, spraw kultu i urządzeń miejskich; w dziedzinie spraw skarbowych ustalał wysokość podatków, decydował o sprzedaży ziemi publicznej, ustalał wydatki z budżetu; decydował o dostawach żywności i pieniędzy dla armii i przydzielał dowództwo kierował polityką zagraniczną i wewnętrzną przyjmował obcych posłów i wysyłał rzymskich; w sytuacjach zagrożenia państwa decydował, czy należy mianować dyktatora; wyznaczał namiestników prowincji
c) Zgromadzenie ludowe Lud wyrażał swoje opinie w zgromadzeniach ludowych tzw. komicjach funkcje ustawodawcze, wyborcze i sądownicze Zwoływane na wniosek urzędników, którzy przedstawiali na nich swoje projekty
Komicje centurialne podział społeczeństwa na centurie, z których każda miała po 1 głosie wybierały konsulów i pretorów decydowały o wojnie i pokoju; Głównie dla najbogatszych
Komicje trybusowe podział wg tribusów (jednostek terytorialnych) Wybór kwestorów i edylów Uchwalanie praw Majątek nie miał tu znaczenia
Komicje kurialne najstarsza i jedynie formalna rola
3. Walka o prawa plebejuszy Armia rzymska głównie złożona z plebejuszy, którzy nie mają praw 494 p.n.e. plebejusze powołoali do istnienia plebejusza ludowego oraz zgromadzenie plebejskie 449 p.n.e. Prawo XII tablic 1. Brak równości wszystkich obywateli, ale 2. Ogólne zasady dla wszystkich takie same (wcześniej patrycjuszowscy sędziowie rozstrzygali sprawy wg własnego uznania) Z czasem zniesiono zakaz małżeństw patrycjuszy z plebejuszami Od IV w. p.n.e. konsulami mogli być też plebejusze, a uchwały zgromadzeń plebejskich miały moc prawną
IV/III w. p.n.e. wygasł konflikt, zrównano prawa Powstała nowa grupa nobilitas członkowie dawnych rodów patrycjuszy, do których dołączyli najwybitniejsi plebejusze