dr Hubert Wiśniewski 1

Agenda: 1. Składka ubezpieczeniowa. 2. Rezerwy techniczno - ubezpieczeniowe. 3. Działalność lokacyjna. 4. Wypłacalność zakładów ubezpieczeniowych. 5. Wybrane dane rynkowe. 2

Ze względu na specyfikę działalności zakładów ubezpieczeniowych i tzw. odwrócony cykl produkcyjny, niezwykle istotną rolę dla ich finansów odgrywa składka ubezpieczeniowa i jej właściwa kalkulacja. Składka ubezpieczeniowa jest zobowiązaniem ubezpieczającego wobec ubezpieczyciela za udzieloną ochronę ubezpieczeniową w ciągu okresu ubezpieczenia. Dla ubezpieczającego jest ceną usługi ubezpieczeniowej, zaś dla ubezpieczyciela źródłem funduszu ubezpieczeniowego. Cena usługi ubezpieczeniowej jest ustalana na podstawie oczekiwanych kosztów jej świadczenia. Wynika to z faktu, że odszkodowania i świadczenia stanowiące główny składnik kosztów działalności ubezpieczeniowej są zależne od przyszłych zdarzeń losowych i nie są w pełni przewidywalne. Pojawia się zatem ryzyko błędnej kalkulacji składek. 3

Dla właściwej kalkulacji składek ubezpieczeniowych istotne są tzw. trzy złote reguły ubezpieczeniowe: Reguła równowagi składek i świadczeń - oznacza konieczność zagwarantowania równowagi pomiędzy funduszem ubezpieczeniowym a wypłatami świadczeń i odszkodowań. Dlatego też powinna być tak skalkulowana, żeby zapewnić bezpieczeństwo ubezpieczycielowi. Reguła proporcjonalności składek i świadczeń polega na zachowaniu odpowiedniej równowagi między wysokością składki a oczekiwanym świadczeniem ubezpieczeniowym. W związku z tym zasada ta wyraża dodatnią zależność między wysokością składki ubezpieczeniowej a wysokością sumy ubezpieczenia. Reguła równowartości składek i świadczeń składka sprawiedliwa - oznacza konieczność zapewnienia odpowiedniej relacji pomiędzy obciążeniem finansowym ubezpieczających określone ryzyko a wielkością ryzyka wniesionego do wspólnoty ubezpieczeniowej. Zasada ta wymaga stosowania indywidualizacji składek, jednak ze względu na dużą pracochłonność w praktyce najczęściej stosuje się ją w sposób uproszczony. 4

Wysokość składki ubezpieczeniowej może być ustalana w jednym z dwóch systemów: systemie repartycji (składki płatnej z dołu) - polega na tym, że składkę oblicza się na końcu okresu ubezpieczenia, gdy znana jest już liczba i wielkość szkód, które dotknęły ubezpieczających będących w portfelu ubezpieczyciela. W praktyce system repartycyjny może być stosowany w towarzystwach ubezpieczeń wzajemnych. systemie składki oznaczonej (składki stałej) - opiera kalkulację składek na zapotrzebowaniu prawdopodobnym. Bazuje na przypuszczalnym przebiegu zdarzeń losowych w okresie ubezpieczeniowym. Polega na ustaleniu wysokości składki z góry, przy zawarciu umowy ubezpieczenia. Tak ustalona składka jest dla ubezpieczającego składką ostateczną. 5

Składka czysta (netto) Dodatki Składka całkowita Korekty 6

I. Składka czysta (netto) reprezentuje ona udział ubezpieczającego w repartycji szkód i jest przeznaczona wyłącznie na pokrycie wydatków z tytułu odszkodowań i świadczeń. Składka czysta określana jest mianem ryzyka składki. Równoważność składki czystej oraz ryzyko składki ma miejsce w ubezpieczeniach krótkoterminowych. Składka netto w ubezpieczeniach długoterminowych (na życie) składa się z dwóch części, tj. ryzyka składki i składki oszczędnościowej. Wysokość składki netto jest w latach początkowych trwania ubezpieczenia wyższa, niż wymaga tego rzeczywiste ryzyko. Składka oszczędnościowa rekompensuje wzrost ryzyka śmierci wzrastającego wraz z wiekiem ubezpieczonego. Wynika to z zasady ustalania składki ubezpieczeniowej na jednakowym poziomie za cały okres ubezpieczenia. 7

II. Dodatki do podstawowych elementów tej kategorii zalicza się m.in. : 1. Dodatek na koszty administracyjne wysokość uzależniona m.in. od zarządzania zakładem ubezpieczeń oraz poziomu ich obciążeń publicznych. 2. Dodatek na koszty akwizycji determinowany jest głównie przez proces sprzedaży. 3. Dodatek na działania prewencyjne związany np. z pokrywaniem kosztów związanych z ograniczeniem częstości i skali szkód. 8

4. Dodatek na ryzyko występuje w ubezpieczeniach majątkowych determinowany przez różnicę między oczekiwaną a rzeczywistą sumą roszczeń. 5. Dodatek na zysk ma zapewnić pożądaną stopę zwrotu z wyłożonego kapitału. III. Korekty: 1. Korekta na działalność inwestycyjną. 2. Korekta inflacyjna. 3. Korekta reasekuracyjna. 9

Zakład ubezpieczeniowy jest zobowiązany do tworzenia rezerw techniczno-ubezpieczeniowych, które są przeznaczone na pokrycie bieżących i przyszłych zobowiązań, determinowanych zawartymi umowami ubezpieczenia. Analizując znaczenie tych rezerw dla finansów zakładu ubezpieczeń, należy zwrócić uwagę na problem manipulowania ich wielkością. Zawyżenie wielkości rezerw powoduje z jednej strony spadek wyniku finansowego i obciążeń fiskalnych, z drugiej zwiększa bezpieczeństwo finansowe ubezpieczyciela. Zaniżenie poziomu rezerw prowadzi zaś do poprawy wyniku finansowego i wzrostu ryzyka niewypłacalności. 10

Przy tworzeniu rezerw techniczno-ubezpieczeniowych, wykorzystuje się następujące metody: a. Indywidualną polega na ustalaniu odrębnie dokładnej wysokości rezerwy dla każdej umowy ubezpieczeniowej, w przypadku braku takiej możliwości najbardziej wiarygodnego jej oszacowania. b. Ryczałtową - w tym przypadku wielkość rezerwy wyznacza się w postaci zagregowanej dla całego portfela ubezpieczeń lub jego części, jako ustalonego procentu (wskaźnik ryczałtowy) składki lub wartości wypłaconych odszkodowań lub świadczeń. Metoda może być stosowana, tylko wtedy gdy daje zbliżone wyniki do uzyskanych przy użyciu metody indywidualnej. c. Aktuarialną związana jest wykorzystywaniem metod matematyczno-statystycznych w kalkulacji wysokości rezerwy. 11

Wybrane rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe do których tworzenia zobligowane są zakłady ubezpieczeniowe: rezerwa składek tworzy się indywidualnie dla każdej umowy ubezpieczenia, jako składkę przypisaną przypadającą na następne okresy sprawozdawcze, proporcjonalnie do okresu lub przewidywanego ryzyka w następnych okresach sprawozdawczych; rezerwa na ryzyko niewygasłe stanowi uzupełnienie rezerwy składek i dopełnia ją, gdy składka została skalkulowana na zbyt niskim poziomie; rezerwa na niewypłacone odszkodowania i świadczenia tworzona jest w wysokości odpowiadającej ustalonej lub przewidywanej ostatecznej wartości przyszłych wypłat odszkodowań i świadczeń związanych z zaistniałymi do dnia, na który ustala się rezerwę, szkodami, powiększonej o koszty likwidacji szkód; 12

rezerwa na wyrównanie szkodowości (ryzyka) tworzy się w wysokości mającej zapewnić wyrównanie przyszłych wahań szkodowości na udziale; rezerwa ubezpieczeń na życie kluczowy element w strukturze rezerw techniczno ubezpieczeniowych zakładów ubezpieczeń na życie, tworzy się ją zazwyczaj bazując na tzw. prospektywnej metodzie aktuarialnej; rezerwa na premie i rabaty dla ubezpieczonych uwzględnia wszystkie wiadome przyszłe powiększenia świadczeń lub pomniejszenia składek; rezerwa na zwrot składek dla członków tworzona tylko przez TUW, do wysokości uzyskanego dodatniego wyniku technicznego, o ile wynika to z umowy ubezpieczenia. 13

Generalnie zakład ubezpieczeniowy dysponuje znacznymi zasobami finansowymi, które pochodzą głównie z rezerw techniczno - ubezpieczeniowych, jak również środków własnych. Posiadanie tych środków umożliwia tym zakładom inwestowanie. Nadrzędnym celem inwestowania tych środków jest taka alokacja, która zagwarantuje pożądaną stopę zwrotu z inwestycji, przy założonym poziomie ryzyka z uwzględnieniem konieczności zapewnienia płynności środków. Inwestując aktywa przeznaczone na pokrycie rezerw technicznoubezpieczeniowych, zakład ubezpieczeń powinien brać pod uwagę następujące kryteria doboru instrumentów w które lokuje te środki tj.: bezpieczeństwa, płynności i rentowności. 14

Ze względu na specyfikę działalność zakładów ubezpieczeń jako instytucji zaufania publicznego przy lokowaniu środków finansowych stosowana jest zasada ostrożnego inwestora, którą określa art. 276 ustawy o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej, a jej kluczowe zalecenia to: 1. Zakład ubezpieczeń lokuje środki finansowe wyłącznie w aktywa i instrumenty finansowe, których ryzyko mogą właściwie określić, mierzyć, monitorować, którym mogą właściwie zarządzać, które mogą właściwie kontrolować i prowadzić sprawozdawczość w zakresie ryzyka i które mogą właściwie uwzględnić przy ocenie ogólnych potrzeb w zakresie wypłacalności zgodnie z art. 63 ust. 1 pkt 1. 15

2. Zakład ubezpieczeń lokuje środki finansowe, a w szczególności aktywa stanowiące pokrycie kapitałowego wymogu wypłacalności i aktywa stanowiące pokrycie minimalnego wymogu kapitałowego, w taki sposób, aby osiągnąć jak największy stopień bezpieczeństwa, jakości i rentowności, przy jednoczesnym zachowaniu płynności środków. Umiejscowienie aktywów zapewnia ich dostępność. 3. Zakład ubezpieczeń i zakład reasekuracji lokują aktywa zgodnie z następującymi zasadami: 16

a. aktywa stanowiące pokrycie rezerw technicznoubezpieczeniowych dla celów wypłacalności uwzględniają rodzaj działalności wykonywanej przez zakład ubezpieczeń lub zakład reasekuracji, w szczególności charakter i czas trwania zobowiązań z tytułu zawartych umów ubezpieczenia lub umów reasekuracji; b. aktywa stanowiące pokrycie rezerw technicznoubezpieczeniowych dla celów wypłacalności są lokowane w sposób zgodny z interesami ubezpieczających, ubezpieczonych i uprawnionych z umów ubezpieczenia, z uwzględnieniem ujawnionych celów prowadzonej polityki lokacyjnej; 17

c. aktywa są zróżnicowane i odpowiednio rozproszone, tak aby umożliwiały właściwe reagowanie przez zakład ubezpieczeń lub zakład reasekuracji na zmiany w otoczeniu gospodarczym, w szczególności na rozwój sytuacji na rynkach finansowych i rynkach nieruchomości lub wystąpienie zdarzeń katastroficznych; d. lokaty w aktywa, które nie są dopuszczone do obrotu na rynku regulowanym, zakład utrzymuje na ostrożnym poziomie; e. zakład może lokować aktywa w instrumenty pochodne, pod warunkiem że przyczyniają się one do zmniejszenia ryzyka lub ułatwiają efektywne zarządzanie portfelem; 18

f. zakład różnicuje aktywa w taki sposób, aby uniknąć nadmiernego uzależnienia od jednego, określonego składnika aktywów, emitenta lub grupy emitentów powiązanych ze sobą lub określonego obszaru geograficznego oraz nadmiernej akumulacji ryzyka w całym portfelu, a lokaty w aktywach wyemitowanych przez tego samego emitenta lub grupę emitentów powiązanych ze sobą nie mogą narażać zakładu ubezpieczeń na nadmierną koncentrację ryzyka. 4. W odniesieniu do lokat, o których mowa w pkt. 3b, w przypadku wystąpienia konfliktu interesów zakład ubezpieczeń lub podmiot zarządzający portfelem aktywów zapewnia dokonanie lokaty w najlepszym interesie ubezpieczających, ubezpieczonych i uprawnionych z umów ubezpieczenia. 19

5. Wymogu określonego w pkt. 3f nie stosuje się do papierów wartościowych emitowanych, gwarantowanych lub poręczonych przez Skarb Państwa lub podmioty, wobec zobowiązań lub działalności których zobowiązania Skarbu Państwa, udzielone na podstawie odrębnych przepisów, spełniają wymogi ochrony kredytowej w rozumieniu art. 213 215 rozporządzenia nr 575/2013. 6. W przypadku umów ubezpieczenia na życie, w których ryzyko lokaty ponosi ubezpieczający, w tym umów ubezpieczenia na życie, w których świadczenie zakładu ubezpieczeń jest ustalane w oparciu o określone indeksy, rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe dla celów wypłacalności znajdują jak najdokładniejsze odzwierciedlenie w jednostkach uczestnictwa lub w odpowiednich aktywach. Przepisów pkt. 3c 3f pkt.5 nie stosuje się. 20

Posiadanie nadwyżek środków finansowych wymaga na zakładach ubezpieczeniowych efektywne ich lokowanie. Lokowanie tych wolnych środków ma dwojakie znaczenie: a. lokaty stanowią swoiste zabezpieczenie rezerw tworzonych przez zakłady ubezpieczeniowe; b. stanowią dodatkowe istotne źródło ich przychodów, szczególnie ważne w przypadku wystąpienia ujemnego wyniku technicznego, wtedy mogą zniwelować ten wynik, przyczyniając się w znaczny sposób do poprawy całego wyniku finansowego przedsiębiorstwa. 21

Kluczowym instrumentem kontroli wypłacalności zakładów ubezpieczeń jest kapitałowy wymóg wypłacalności, którego istota jest przedstawiona w ustawie o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej Poniżej przedstawiono wybrane istotne informacje dotyczące tego wymogu: 1. Zakład ubezpieczeń i zakład reasekuracji obliczają kapitałowy wymóg wypłacalności: a. według formuły standardowej albo; b. według formuły standardowej i przy zastosowaniu częściowego modelu wewnętrznego, albo c. przy zastosowaniu pełnego modelu wewnętrznego. 22

2. Zakład ubezpieczeń i zakład reasekuracji obliczają kapitałowy wymóg wypłacalności przy założeniu kontynuacji działalności. 3. Kapitałowy wymóg wypłacalności jest obliczany tak, aby zapewniał uwzględnienie wszystkich mierzalnych rodzajów ryzyka, na które narażony jest zakład ubezpieczeń lub zakład reasekuracji. 4. Kapitałowy wymóg wypłacalności obejmuje zawarte umowy ubezpieczenia lub umowy reasekuracji oraz umowy ubezpieczenia lub umowy reasekuracji, których spodziewane rozpoczęcie nastąpi w terminie kolejnych 12 miesięcy, z zastrzeżeniem przepisów wydanych na podstawie art. 252 ust. 9. 23

5. Kapitałowy wymóg wypłacalności odpowiada wartości narażonej na ryzyko zmiany podstawowych środków własnych zakładu ubezpieczeń lub zakładu reasekuracji na poziomie ufności 99,5% w okresie jednego roku. 6. Kapitałowy wymóg wypłacalności najmniej następujące ryzyka: pokrywa co a. aktuarialne w pozostałych ubezpieczeniach osobowych oraz ubezpieczeniach majątkowych; b. aktuarialne w ubezpieczeniach na życie; c. aktuarialne w ubezpieczeniach zdrowotnych; d. rynkowe; e. kredytowe; f. operacyjne. 24

7. Ryzyko operacyjne obejmuje ryzyko prawne i nie obejmuje ryzyka wynikającego z decyzji strategicznych oraz ryzyka reputacji. 8. Przy obliczaniu kapitałowego wymogu wypłacalności zakład ubezpieczeń i zakład reasekuracji uwzględniają wpływ technik przenoszenia ryzyka, pod warunkiem że ryzyko kredytowe i inne ryzyka wynikające ze stosowania takich technik zostaną uwzględnione w kapitałowym wymogu wypłacalności. 9. Zakład ubezpieczeń i zakład reasekuracji obliczają kapitałowy wymóg wypłacalności co najmniej raz w roku i informują organ nadzoru o wyniku obliczeń. 25

10. Zakład ubezpieczeń i zakład reasekuracji posiadają dopuszczone środki własne w wysokości co najmniej kapitałowego wymogu wypłacalności wykazanego w ostatnim sprawozdaniu przekazanym do organu nadzoru, o którym mowa w art. 335. 11. Zakład ubezpieczeń i zakład reasekuracji monitorują wysokość dopuszczonych środków własnych i kapitałowy wymóg wypłacalności w sposób ciągły. 12. Nieprzekraczalny dolny próg minimalnego wymogu kapitałowego jest równy odpowiednim kwotom bazowym, które opisuje art. 272 ustawy o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej 26

Generalnie konstrukcja nowego systemu wypłacalności oparta jest na trzech powiązanych ze sobą filarach: Filar I to przede wszystkim ilościowe wymogi kapitałowe. Wymogi te koncentrują się głównie na: standardach wyceny aktywów i pasywów, rezerw techniczno-ubezpieczeniowych, funduszy własnych, kapitałowego wymogu wypłacalności, minimalnego wymogu kapitałowego oraz lokat. Celem zadań wykonywanych w ramach tego filaru jest więc opracowanie wymagań kapitałowych uwzględniających wszystkie mierzalne rodzaje ryzyka działalności zakładu ubezpieczeń, a także określenie zasad i zakresu stosowania tzw. modeli wewnętrznych oceny ryzyka zakładu ubezpieczeń. 27

Filar II skupia się na wymogach jakościowych a więc dotyczy tzw. jakościowego przeglądu procesów zarządzania wewnątrz zakładowego, czyli zwiększona kontrola wewnętrzna, zarządzanie ryzykiem oraz ocena własna ryzyka i wypłacalności, wzmocniony przegląd nadzoru, ujednolicone standardy i praktyki nadzorcze. Filar III dotyczy przede wszystkim wymogów ostrożnościowego, raportowania i jawności publicznej, a wiec przejawia się w powszechnej kontroli raportowania, jawności publicznej na temat kondycji finansowej oraz raportu o wypłacalności tzw. rynkowa dyscyplina przez transparentność. 28

Od 1 stycznia 2016 r., zgodnie z ustawą o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej, krajowe zakłady ubezpieczeń i zakłady reasekuracji zobowiązane są posiadać odpowiednie środki własne na pokrycie dwóch wymogów kapitałowych, tj.: a. dopuszczone środki własne (DŚW) na pokrycie kapitałowego wymogu wypłacalności (ang. Solvency Capital Requirement SCR) oraz b. dopuszczone podstawowe środki własne (DPŚW) na pokrycie minimalnego wymogu kapitałowego (ang. Minimum Capital Requirement MCR). 34