Grudzień 2014 r. Porównanie wybranych elementów polskiego systemu płatniczego z systemami innych krajów Unii Europejskiej za 2013 r.

Grudzień 2014 r. Porównanie wybranych elementów polskiego systemu płatniczego z systemami innych krajów Unii Europejskiej za 2013 r.

Grudzień 2014 r. Porównanie wybranych elementów polskiego systemu płatniczego z systemami innych krajów Unii Europejskiej za 2013 r. Departament Systemu Płatniczego Warszawa, 2014 r.

Spis treści Wstęp 2 Wyjaśnienia metodologiczne 2 Porównanie wskaźników systemu płatniczego dla Polski i UE 4 1. Liczba placówek instytucji oferujących usługi płatnicze 4 2. Liczba rachunków bankowych na 1 mieszkańca 7 3. Liczba bankomatów na 1 mln mieszkańców 12 4. Liczba urządzeń akceptujących elektroniczne instrumenty płatnicze (terminali POS oraz imprinterów) w przeliczeniu na 1 mln mieszkańców 15 5. Liczba wydanych kart płatniczych na 1 mieszkańca 19 6. Liczba transakcji kartami płatniczymi na 1 mieszkańca 22 7. Liczba transakcji bezgotówkowych dokonywanych pojedynczą kartą płatniczą 24 8. Liczba transakcji zrealizowanych w pojedynczym terminalu POS 26 9. Udział transakcji bezgotówkowych w ogólnej liczbie transakcji przeprowadzonych kartami płatniczymi 28 10. Udział transakcji oszukańczych w wartości wszystkich transakcji dokonywanych kartami 30 11. Liczba zrealizowanych poleceń przelewu na jednego mieszkańca 31 12. Liczba zrealizowanych poleceń zapłaty na jednego mieszkańca 34 13. Liczba transakcji dokonywanych przy użyciu bezgotówkowych instrumentów płatniczych 37 14. Relacje pomiędzy poziomem dochodu a transakcjami instrumentami płatniczymi 40 15. Udział pieniądza gotówkowego w agregacie podaży pieniądza M1 41 Podsumowanie 43 Spis wykresów 48 Spis tabel 50 Spis map 51

Wstęp Wstęp Departament Systemu Płatniczego Narodowego Banku Polskiego przedstawia kolejny cykliczny materiał dotyczący porównania wybranych elementów polskiego systemu płatniczego z systemami krajów Unii Europejskiej 1. Głównym celem prezentowanego materiału jest porównanie wybranych parametrów z kilku najważniejszych obszarów systemu płatniczego w przeliczeniu na liczbę mieszkańców w Polsce i w krajach Unii Europejskiej (UE) za 2013 r., związanych głównie z dostępnością instytucji świadczących usługi płatnicze dla ludności, poziomem ubankowienia (mierzonego liczbą rachunków bankowych) oraz wykorzystaniem podstawowych bezgotówkowych instrumentów płatniczych (kart płatniczych, poleceń przelewu, poleceń zapłaty) i elementów infrastruktury płatniczej (bankomatów, terminali POS). Należy również dodać, że materiał ten nie ma na celu wskazania czy wyjaśnienia przyczyn zróżnicowania wysokości poszczególnych wskaźników w konkretnych krajach, lecz przedstawienie bieżącego stanu rozwoju obrotu bezgotówkowego w naszym kraju w stosunku do pozostałych krajów UE. Wyjaśnienia metodologiczne W celu dokonania analizy wybranych parametrów Polska została przedstawiona na tle krajów Unii Europejskiej. Analiza zawarta w niniejszym materiale została przedstawiona w oparciu o dane za 2013 r., opublikowane przez Europejski Bank Centralny w sierpniu 2014 r., znajdujące się w Hurtowni Danych Statystycznych (Statistical Data Warehouse) pod adresem http://sdw.ecb.europa.eu/ 2. Informacje te zostały zaktualizowane o dane pochodzące z innych źródeł, w szczególności o dane zbierane przez NBP i publikowane w periodycznych opracowaniach, które można znaleźć na stronach internetowych Narodowego Banku Polskiego pod adresem: http://www.nbp.pl/home.aspx?f=/systemplatniczy/karty_platnicze.html Dla przejrzystości i łatwiejszego porównania prezentowanych danych przedstawiono je w postaci wykresów i map obrazujących stan rozwoju w zakresie poszczególnych elementów systemu płatniczego oraz zauważalnych tendencji występujących w Polsce w porównaniu do średniej dla krajów ze Strefy Euro i średniej dla wszystkich krajów Unii Europejskiej. Pierwszy typ wykresów (wykresy liniowe) ma na celu zobrazowanie tendencji rozwojowych występujących w analizowanym zakresie na przestrzeni kilku lat. Dla uproszczenia trend w danym zakresie jest przedstawiony dla trzech obszarów: Polska, średnia dla krajów ze Strefy Euro oraz średnia dla całej Unii Europejskiej. 1 Podobne materiały DSP przygotowywał corocznie w poprzednich latach, począwszy od danych za 2004 r. http://www.nbp.pl/systemplatniczy/obrot_bezgotowkowy/porownanie_ue_2012.pdf 2 Dane corocznie publikowane na witrynie internetowej EBC. 2

Wstęp Drugi typ wykresów (wykresy słupkowe) obejmuje dane za 2013 rok odnoszące się do wszystkich krajów Unii Europejskiej, których dane opublikowano (w przypadku niektórych wskaźników nie opublikowano danych dla niektórych krajów UE). Polska została wyróżniona kolorem bordowym, a kolorem zielonym zaznaczono pozostałe kraje UE. Jako punkt odniesienia został również przedstawiony średni poziom wskaźników dla krajów członkowskich Unii Europejskiej. W odniesieniu do obu wyżej wymienionych typów wykresów, średnia dla krajów Unii Europejskiej, zazwyczaj w przeliczeniu na jednego mieszkańca, w przypadku gdy dane dla jednego lub więcej krajów nie zostały opublikowane, jest prezentowana w dwóch wariantach: w pierwszym wariancie, zgodnym z podejściem Europejskiego Banku Centralnego, wartość średnia dla danego wskaźnika liczona jest dla całej populacji UE (nawet jeśli dane dla danego wskaźnika nie zostały opublikowane dla jednego lub kilku krajów; na wykresach oznaczona linią w kolorze niebieskim), natomiast w drugim wariancie wartość średnia dla danego wskaźnika liczona jest dla tych krajów EU, dla których dane zostały opublikowane (na wykresach oznaczona przerywaną linią w kolorze czarnym). Trzecim rodzajem prezentacji danych są mapy, w których odpowiednim nasyceniem koloru oznaczono poziom danego wskaźnika w poszczególnych krajach Unii Europejskiej. Pozwalają one w prosty sposób pokazać, w jaki sposób geograficznie rozkłada się wykorzystanie danego instrumentu płatniczego lub nasycenie infrastrukturą płatniczą. 3

Porównanie wskaźników systemu płatniczego dla Polski i UE Porównanie wskaźników systemu płatniczego dla Polski i UE 1. Liczba placówek instytucji oferujących usługi płatnicze Liczbę placówek instytucji oferujących usługi płatnicze w Polsce w podziale na oddziały NBP, oddziały instytucji kredytowych (w rozumieniu prawa europejskiego) 3, placówki Poczty Polskiej oraz placówki instytucji płatniczych i biur usług płatniczych przedstawiono w tabeli nr 1. Tabela 1. Liczba placówek instytucji oferujących usługi płatnicze w Polsce w latach 2008-2013 Wyszczególnienie 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Oddziały instytucji kredytowych 15.853 16.052 16.214 15.920 17.360 17.189 Placówki Poczty Polskiej 8.411 8.378 8.365 8.383 8.243 7.675 Oddziały NBP 16 16 16 16 16 16 Ogółem oddziały instytucji kredytowych, placówki Poczty Polskiej i Oddziały NBP Placówki podmiotów pośredniczących w przyjmowaniu wpłat na rachunki bankowe (instytucji płatniczych i biur usług płatniczych) 24.280 24.446 24.595 24.319 25.619 24.880 12.040 13.913 14.774 15.778 21.641 22.641 Ogółem 36.320 38.359 39.369 40.097 47.260 47.521 Źródło: Dane Narodowego Banku Polskiego Liczbę placówek instytucji oferujących usługi płatnicze w Polsce na tle średnich dla krajów Strefy Euro i krajów UE przedstawia wykres nr 1. Znaczący wzrost wskaźnika dla Polski w 2009 r. wynikał ze zmiany stosowanej przez EBC metodologii od 2009 r. w związku z wejściem w życie dyrektywy o usługach płatniczych i uwzględnieniem instytucji płatniczych i biur usług płatniczych w kategorii instytucje oferujące usługi płatnicze. Z danych przedstawionych na wykresie nr 1 wynika, że w Polsce od 2005 r. następuje stały wzrost liczby placówek instytucji oferujących usługi płatnicze. Jednak pomimo wzrostu ogólnej liczby placówek, który został spowodowany przyrostem w kategorii instytucji płatniczych, widoczny jest w tabeli nr 1 nieznaczny spadek w liczbie placówek oddziałów instytucji kredytowych w 2013 r. Natomiast systematycznie spada liczba placówek Poczty Polskiej od 2008 r. z wyjątkiem niewielkiego wzrostu w 2011 r. 3 Przez instytucje kredytowe w odniesieniu do Polski, w ECB Statistical Data Warehouse, należy rozumieć banki, oddziały instytucji kredytowych, banki spółdzielcze oraz SKOK-i. 4

Porównanie wskaźników systemu płatniczego dla Polski i UE Wykres 1. Liczba placówek instytucji oferujących usługi płatnicze przypadających na 1 mln mieszkańców w latach 2001-2013 (z uwzględnieniem instytucji płatniczych i biur usług płatniczych) 1 300 1 200 1 226 1 234 1 100 1 000 900 1 005 1 022 1 041 Polska Strefa Euro UE Strefa Euro* UE* 800 700 600 500 692 659 553 663 659 651 644 636 638 641 638 629 602 584 630 605 637 630 621 633 594 619 604 593 628 594 560 602 599 584 560 591 606 566 586 586 597 588 588 558 526 510 526 400 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 W krajach Unii Europejskiej obserwuje się systematyczny spadek, przy nieznacznych wahaniach, wskaźnika liczby placówek instytucji oferujących usługi płatnicze przypadających na milion mieszkańców. Podobny trend zauważalny jest w przypadku krajów należących do strefy Euro. W 2007 r. wskaźnik ten był po raz pierwszy w Polsce wyższy od wskaźnika dla krajów UE. Wśród wszystkich krajów UE Polska z liczbą placówek oferujących usługi płatnicze wynoszącą 47.512 i wskaźnikiem 1.234 na milion mieszkańców (przy średniej w UE na poziomie 526) zajmowała w 2013 r. drugie miejsce, co przedstawiono na wykresie nr 2. 5

321 312 308 288 277 254 217 203 132 649 602 576 555 543 534 525 482 464 458 735 733 732 901 1 096 1 234 1 604 Porównanie wskaźników systemu płatniczego dla Polski i UE Wykres 2. Liczba placówek instytucji oferujących usługi płatnicze przypadających na 1 mln mieszkańców w 2013 r. 1 800 1 600 1 400 1 200 1 000 800 600 Średnia skorygowana dla 26 krajów UE*: 567 400 Średnia UE: 526 200 0 Brak danych dla Rumunii i Wielkiej Brytanii. Wskaźnik liczby placówek instytucji oferujących usługi płatnicze nie determinuje stopnia ubankowienia społeczeństwa danego kraju. Wysoka pozycja Polski pod względem liczby placówek oferujących usługi płatnicze wynika z uwzględnienia w statystykach dużej liczby placówek oferujących usługi wpłaty gotówki na rachunek, a więc zarówno Poczty Polskiej, jak i podmiotów przyjmujących wpłaty gotówkowe na rachunki bankowe, w których klienci mogą opłacać rachunki za energię, czynsz, telefon, etc. Placówki tych ostatnich podmiotów nie umożliwiają realizacji transakcji bezgotówkowych. Dlatego też wskaźnik ten ma inny charakter niż pozostałe wskaźniki w niniejszym materiale, które dotyczą głównie płatności bezgotówkowych. Jeśli zostałaby uwzględniona liczba placówek instytucji płatniczych i biur usług płatniczych wskaźnik ten kształtowałby się na poziomie 646 placówek na milion mieszkańców, czyli powyżej średniej unijnej (526) i Polska zajmowałaby 9. miejsce na 26 krajów. Mimo stosunkowo dużej liczby placówek oferujących usługi płatnicze w Polsce w porównaniu do średniej UE, liczba transakcji dokonywanych za pomocą bezgotówkowych instrumentów płatniczych jest w Polsce znacznie niższa niż średnia liczona dla wszystkich krajów Unii (vide pkt 13 Liczba transakcji dokonywanych przy użyciu bezgotówkowych instrumentów płatniczych ). 6

Porównanie wskaźników systemu płatniczego dla Polski i UE 2. Liczba rachunków bankowych na 1 mieszkańca Stopień ubankowienia, mierzony liczbą rachunków bankowych 4 na 1 mieszkańca, jest istotnym czynnikiem rozwoju obrotu bezgotówkowego, ponieważ posiadanie rachunku bankowego jest podstawą dla korzystania z bezgotówkowych instrumentów płatniczych. Liczba rachunków bankowych w Polsce systematycznie rośnie. W 2013 r., w porównaniu do 2012 r., liczba rachunków bankowych wzrosła o ponad 2 mln, co oznacza wzrost o 3,7%. Liczbę takich rachunków w latach 2008 2013 przedstawiono w tabeli nr 2. Tabela 2. Liczba rachunków bieżących w złotych prowadzonych przez banki, oddziały instytucji kredytowych i SKOK-i w Polsce w latach 2008-2012 (w tys.) Wyszczególnienie 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Osoby prywatne 35.312 40.050 44.074 48.686 50.476 52.216 Rolnicy, przedsiębiorcy indywidualni Przedsiębiorstwa, niemonetarne instytucje finansowe, instytucje niekomercyjne działające na rzecz gospodarstw domowych Instytucje rządowe i samorządowe Razem liczba rachunków bieżących w bankach Spółdzielcze Kasy Oszczędnościowo - Rozliczeniowe Razem liczba rachunków bieżących 3.841 3.874 3.785 3.330 3.375 3.457 1.179 1.285 1.303 1.346 1.440 1.477 210 40.332 45.209 49.162 53.362 55.291 57.360 2.311 2.569 2.773 2.984 3.192 3.261 42.643 47.778 51.935 56.346 58.483 60.621 Źródło: Dane Narodowego Banku Polskiego Zgodnie z metodologią Europejskiego Banku Centralnego w zakresie statystyki systemów płatniczych, pojęcie overnight deposits (rachunki bankowe) jest szeroką kategorią, która obejmuje nie tylko rachunki służące do dokonywania rozliczeń i płatności, ale również bezterminowe rachunki oszczędnościowe z możliwością wypłaty środków na żądanie bez utraty odsetek lub poniesienia istotnych kosztów oraz rachunki walutowe. W 2012 r. dane przekazywane przez niektóre kraje, w tym Polskę, dotyczące rachunków za lata 2007 2011, skorygowano w oparciu o aktualną metodologię ECB w tym zakresie. Po wprowadzeniu korekty pozycja Polski uległa znaczącej poprawie, przede wszystkim z uwagi na uwzględnienie w kategorii rachunki bankowe bezterminowych rachunków oszczędnościowych, które są dość powszechnie oferowane przez banki w Polsce. 4 Za rachunki bankowe dla potrzeb niniejszego materiału przyjęto rachunki prowadzone dla osób prywatnych, rolników, przedsiębiorców indywidualnych, przedsiębiorstw, niemonetarnych instytucji finansowych i instytucji niekomercyjnych działających na rzecz gospodarstw domowych w instytucjach kredytowych rozumianych wg prawa europejskiego, tj. w bankach krajowych, oddziałach instytucji kredytowych (w rozumieniu prawa polskiego) oraz w SKOK-ach. 7

Porównanie wskaźników systemu płatniczego dla Polski i UE Na wykresie nr 3 dostrzegalny jest systematyczny wzrost wskaźnika liczby rachunków na 1 mieszkańca w Polsce. Szczególnie zauważalny, skokowy wzrost tego wskaźnika odnotowano w 2007 r. (z 0,67 rachunku bankowego na jednego mieszkańca w 2006 r. do 0,97 rachunku bankowego na jednego mieszkańca w 2007 r.), co wynikało głównie ze zmiany metodologii. W 2007 r. wskaźnik ten dla Polski stanowił 69,8% średniej całej Unii Europejskiej. Od 2008 roku można zauważyć nagły spadek średniej wartości wskaźnika dla krajów UE i Strefy Euro. Wynika on głównie z faktu niedostarczania (lub wycofania) danych za ten okres przez kilka krajów członkowskich, co znacząco przyczyniło się do zaniżenia wyników 5. Z tego też względu, skorygowano średnie wyliczone przez EBC o kraje niedostarczające danych (na wykresie zaznaczone przerywaną linią). W roku 2008 brakuje danych dla 6 krajów (Bułgarii, Danii, Estonii, Luksemburga, Niemiec i Rumunii), w 2009 r. dla 5 krajów (Bułgarii, Danii, Estonii, Luksemburga i Niemiec), w 2010 i 2011 r. również dla 5 krajów (Bułgarii, Danii, Luksemburga, Niemiec i Szwecji), natomiast w 2012 r. - dla 5 krajów (Bułgarii, Danii, Luksemburga, Niemiec i Szwecji). W 2013 r. danych odnośnie liczby rachunków bankowych nie przekazały następujące kraje: Bułgaria, Luksemburg, Niemcy, Szwecja i Wielka Brytania. Dopiero tak skorygowane dane mogą być podstawą do pełnej oceny sytuacji w Polsce na tle Unii Europejskiej. Wykres 3. Liczba rachunków bankowych na jednego mieszkańca w latach 2001-2013 1,80 1,60 1,51 1,50 1,52 1,52 1,62 1,57 1,40 1,20 1,00 0,80 1,20 1,20 1,20 1,21 1,20 1,14 1,04 1,04 1,04 1,04 1,04 1,05 1,21 1,08 1,39 1,27 0,97 1,46 1,52 1,39 1,41 1,38 1,35 1,41 1,35 1,28 1,25 1,21 1,21 1,20 1,20 1,12 1,04 1,04 1,06 1,06 1,00 1,49 1,40 1,05 1,01 Polska Strefa Euro UE Strefa Euro* UE* UE*; Strefa EURO* - średnia skorygowana, wyliczona jako średnia spośród krajów, 0,60 0,45 0,48 0,52 0,58 0,62 0,67 0,40 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 5 W statystykach EBC, prezentowanych w Blue Book, średnią UE wylicza się jako iloraz liczby wszystkich rachunków bankowych spośród krajów, które udostępniają dane przez liczbę mieszkańców wszystkich krajów członkowskich UE tj. zarówno tych udostępniających dane, jak i tych nie czyniących tego. Analogicznie EBC wylicza średnią dla krajów Strefy Euro. Nieudostępnienie danych przez kraje członkowskie przyczynia się zatem do obniżenia wartości licznika, natomiast niezmienna pozostaje wartość mianownika, co z kolei prowadzi do zaniżenia wyników. 8

0,8 1,22 1,21 1,19 1,07 1,4 1,4 1,75 1,7 1,59 1,59 1,57 1,52 1,51 2,07 2,5 2,42 2,31 2,24 2,83 3,15 3,05 2,96 Porównanie wskaźników systemu płatniczego dla Polski i UE Z danych zaprezentowanych na wykresie nr 3 wynika, że w wyniku ciągłego przyrostu liczby rachunków bankowych liczba ich w Polsce w przeliczeniu na jednego mieszkańca w 2013 r. po raz pierwszy jest wyższa niż średnia liczba rachunków bankowych na jednego mieszkańca w UE. W roku 2013 r. wartość tego wskaźnika dla Polski wyniosła 1,57 rachunku bankowego na mieszkańca, podczas gdy średnia (skorygowana) dla krajów UE udostępniających dane była o 0,08 punktu niższa. Pozycję Polski na tle innych krajów UE w 2013 r. wg wskaźnika liczby rachunków bankowych na 1 mieszkańca zaprezentowano na wykresie nr 4. Wykres 4. Liczba rachunków bankowych na jednego mieszkańca w 2013 r. 3,5 3 2,5 2 1,5 Średnia skorygowana dla 23 krajów UE*: 1,5 Średnia UE: 1,01 1 0,5 0 Brak danych dla Bułgarii, Luksemburga, Niemiec, Szwecji i Wielkiej Brytanii. Pod względem liczby rachunków bankowych w 2013 r. Polska znalazła się na 14 miejscu wśród 21 krajów Unii Europejskiej ze wskaźnikiem 1,57 rachunku bankowego na jednego mieszkańca. W porównaniu do 2012 r. Polska spadła o jedno miejsce z uwagi na wzrost liczby rachunków bankowych w Czechach w porównaniu do poprzedniego okresu sprawozdawczego. Należy również dodać, że Polska wyprzedziła Irlandię pod względem liczby rachunków bankowych w 2013 r., która w 2012 r. znajdowała się przed nami, ale sytuacja ta uniemożliwiła Polsce zmianę pozycji na wyższą, ze względu na uwzględnienie Danii, która w 2013 r. po raz pierwszy udostępniła swoje dane. Dania przekazała, iż średnio na mieszkańca przypada 2,31 rachunku bankowego, a więc o 0,74 rachunku bankowego więcej niż w Polsce. 9

Porównanie wskaźników systemu płatniczego dla Polski i UE Największą liczbę rachunków bankowych w przeliczeniu na mieszkańca odnotowano w Finlandii (3,15), kolejne miejsca zajęły Cypr, Grecja, Litwa Łotwa, Malta, Dania, Portugalia i Rumunia (co zaprezentowano również na mapie nr 1). Porównując dane zaprezentowane na wykresie nr 4 z wykresem nr 26 (liczba transakcji bezgotówkowymi instrumentami płatniczymi na 1 mieszkańca w 2013 r.), można wysnuć wniosek, że duża liczba rachunków nie oznacza automatycznie wysokiej aktywności posiadaczy tych rachunków. Przykładem mogą być Grecja i Rumunia, które, posiadając jedne z wyższych wskaźników odnoszących się do liczby rachunków przypadających na 1 mieszkańca (2,96 oraz 2,07), miały w 2013 r. jednocześnie jedne z najniższych wskaźników odnoszących się do liczby transakcji bezgotówkowych instrumentami płatniczymi per capita (odpowiednio 18 i 19 transakcji). Dla porównania wskaźnik transakcji bezgotówkowych per capita dla Polski wynosił 86 przy wskaźniku 1,57 rachunku bankowego na osobę. Mapa 1. Liczba rachunków bankowych w przeliczeniu na jednego mieszkańca w 2013 r. Średnia wartość w Unii Europejskiej: 1,01 Średnia wartość 23 krajów Unii Europejskiej: 1,51 Brak danych dla Bułgarii, Luksemburga, Niemiec, Szwecji i Wielkiej Brytanii. 10

0% 0% 1% 1% 6% 2% 3% 3% 3% 3% 3% 4% 7% 5% 5% 10% 14% 15% 19% 19% 20% 22% 26% 27% 29% 30% 47% 55% Porównanie wskaźników systemu płatniczego dla Polski i UE Pomimo szybkiego przyrostu liczby rachunków w naszym kraju istotna jest również aktywność posiadaczy kont poprzez korzystanie z różnych usług bankowych. Za wyjątkiem wspomnianych powyżej Rumunii i Grecji można stwierdzić, że kraje, które mają więcej niż Polska rachunków bankowych per capita, wykazują wyższą niż Polska aktywność w zakresie wykorzystywania bezgotówkowych instrumentów płatniczych. Również kilka krajów o niższych wartościach wskaźnika rachunków bankowych per capita niż Polska (Belgia, Chorwacja, Holandia, Austria, Francja, Słowenia) charakteryzuje się wyższymi wskaźnikami wykorzystywania bezgotówkowych instrumentów płatniczych. Sam wskaźnik liczby rachunków bankowych na 1 mieszkańca nie jest zatem wystarczającym miernikiem poziomu obrotu bezgotówkowego. W wielu przypadkach zależy on bowiem od czynników społecznych, kulturowych bądź technologicznych czy operacyjnych. Pomimo sukcesywnego wzrostu statystycznej liczby rachunków niekoniecznie musi on oznaczać taki sam wzrost realnego ubankowienia w Polsce, co może wynikać z posiadania przez niektóre osoby większej liczby rachunków i braku uwzględnienia we wskaźnikach statystycznych nasycenia rachunkami bankowymi w danej populacji. Dlatego bardziej adekwatnymi dla wskazania rzeczywistego ubankowienia w Polsce na tle innych krajów są wyniki badań empirycznych osób posiadających lub nieposiadających rachunku bankowego, przeprowadzonych na reprezentatywnych dla danych krajów grupach ludności. Porównanie tak określonego ubankowienia mierzonego odsetkiem liczby osób posiadających rachunek bankowy (w stosunku do całej populacji w danym wieku) w Polsce na tle innych krajów, wynikające z badania osób powyżej 15 lat za 2011 rok, przeprowadzonego w 2012 r. dla Banku Światowego przedstawia wykres nr 5. Wykres 5. Poziom nieubankowienia w 2011 r. (konsumenci nieposiadający rachunku bankowego) 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Źródło: Measuring Financial Inclusion, The Global Findex Database, World Bank, April 2012 r. 11

Porównanie wskaźników systemu płatniczego dla Polski i UE 3. Liczba bankomatów na 1 mln mieszkańców Według danych NBP, na koniec 2013 r. dostępnych było w Polsce 18.876 bankomatów, podczas gdy na koniec 2012 r. było ich 18.448, oznacza to wzrost liczby bankomatów o 428 sztuk, co stanowi wzrost o 2,3%. Dane dotyczące liczby bankomatów w Polsce w latach 2008 2013 przedstawiono w tabeli nr 3. Tabela 3. Liczba bankomatów ogółem w Polsce w latach 2008-2013 Wyszczególnienie 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Bankomaty 13.878 15.714 16.413 17.392 18.448 18.876 Źródło: Dane Narodowego Banku Polskiego W Unii Europejskiej widoczny był do 2011 roku stały wzrost liczby bankomatów, pierwszy niewielki spadek pojawił się w 2012 r., a kolejny w 2013 r., natomiast w Strefie Euro liczba bankomatów systematycznie spada od 2009 r., co pokazano na wykresie nr 6. Wykres 6. Liczba bankomatów na 1 mln mieszkańców w latach 2001-2013 1 200 1 000 940 966 972 966 966 950 927 800 600 400 200 788 808 738 761 706 750 717 735 709 680 169 187 198 211 230 833 760 261 821 303 850 865 867 872 866 856 484 491 454 416 439 356 Polska Strefa Euro UE 0 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 W porównaniu do 2009 r. liczba bankomatów w przeliczeniu na jednego mieszkańca spadła w Strefie Euro w 2013 r. o 45 szt. co stanowi spadek o 4,6%. W 2013 r. w Polsce na 1 mln mieszkańców przypadało 491 bankomatów. W odniesieniu do pozostałych krajów Unii Europejskiej wskaźnik ten pokazuje, że Polska znajdowała się niemal w końcówce krajów UE, pomimo że od 2001 roku liczba bankomatów na milion mieszkańców wzrosła o 322 szt. (wzrost o 191%), a w UE jedynie o 176 szt. (wzrost o 25,9%). 12

337 668 641 584 576 539 511 491 488 477 465 439 426 418 412 892 862 844 820 804 766 1 137 1060 1 009 1 007 970 1 338 1 540 Porównanie wskaźników systemu płatniczego dla Polski i UE Wykres 7. Liczba bankomatów na 1 mln mieszkańców w 2013 r. 1800 1600 1400 1200 1000 Średnia UE: 856 800 600 400 200 0 Jak widać na powyższym wykresie, największą liczbę bankomatów na 1 mln mieszkańców w roku 2013 miały Portugalia (1.540 szt.), Belgia (1.338 szt.) i Hiszpania (1.137 szt.). Jedną z przyczyn tego stanu rzeczy jest to, że w Portugalii i Hiszpanii bankomaty mają zazwyczaj charakter urządzeń wielofunkcyjnych, w których oprócz wypłaty gotówki można dokonywać przelewów, doładowań telefonów, kupna biletów, dokonywania opłat za przejazd płatnymi drogami, etc. Polska, ze wskaźnikiem na poziomie 491 bankomatów na 1 mln mieszkańców, zajmowała 20 miejsce spośród wszystkich państw UE. Za nami uplasowały się takie kraje jak: Węgry, Słowacja, Dania, Holandia, Litwa, Czechy, Finlandia i Szwecja. Należy jednak dodać, iż Finlandia i Szwecja pod względem liczby terminali POS zajmują odpowiednio 1 i 10 miejsce pośród krajów UE (vide wykres 9). W krajach tych liczba bankomatów systematycznie spada, natomiast przybywa terminali POS akceptujących elektroniczne instrumenty płatnicze. Sytuacja taka spowodowana jest faktem, iż Szwecja i Finlandia są w czołówce państw, w których dokonuje się najwięcej transakcji bezgotówkowych na jednego mieszkańca (vide wykres 13). W stosunku do 2012 r. Polska spadła w rankingu o jedno miejsce (UE powiększyła się o Chorwację, która ma ten wskaźnik wyższy). Na tle krajów regionu, czyli krajów o podobnych uwarunkowaniach pod względem gospodarczym, społecznym i geograficznym, Polska wypada w środku stawki, z jednej strony cztery kraje z regionu (Węgry, Słowacja, Litwa i Czechy) miały niższy wskaźnik niż Polska, z drugiej strony Polskę wyprzedziły takie kraje jak Słowenia (862), Bułgaria (804), Łotwa (584), Estonia (576) oraz Rumunia (539). Pomimo systematycznego wzrostu liczby bankomatów na 1 mln mieszkańców w Polsce, wskaźnik ten jest nadal stosunkowo niski w porównaniu do średniej dla wszystkich krajów Unii Europejskiej (jest on niższy od średniej unijnej o ponad 42%), co zaprezentowano na wykresie nr 6 oraz na mapie nr 2. Warto jednak zwrócić uwagę, że dystans Polski do UE zmniejsza się z roku na rok w tym zakresie, gdyż jeszcze w 2007 r. wskaźnik dla Polski był niższy od średniej w UE o 64%. 13

Porównanie wskaźników systemu płatniczego dla Polski i UE Mapa 2. Liczba bankomatów na 1 mln mieszkańców w 2013 r. Średnia wartość w Unii Europejskiej: 856 Niski wskaźnik nasycenia bankomatami, w połączeniu z przedstawionym dalej wskaźnikiem liczby terminali POS przypadających na 1 mln mieszkańców (Polska na 24 miejscu w Europie vide wykres nr 9), pokazuje odstający od przeciętnego w UE obraz rozwoju podstawowej infrastruktury potrzebnej dla korzystania z rachunków bankowych oraz dokonywania transakcji bezgotówkowych w Polsce. 14

Porównanie wskaźników systemu płatniczego dla Polski i UE 4. Liczba urządzeń akceptujących elektroniczne instrumenty płatnicze (terminali POS oraz imprinterów) w przeliczeniu na 1 mln mieszkańców Liczba urządzeń akceptujących elektroniczne instrumenty płatnicze (vide tabela nr 4) kształtowała się na poziomie 326.346 szt. na koniec 2013 r., w porównaniu do 290.461 szt. na koniec 2012 r., co stanowiło wzrost o 12,4%. Tabela 4. Liczba urządzeń akceptujących elektroniczne instrumenty płatnicze w Polsce w latach 2008-2013 Wyszczególnienie 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Terminale POS 197.557 215.509 246.510 266.429 289.547 326.340 Imprintery 14.781 15.067 6.142 978 915 6 Ogółem 212.338 230.576 252.652 267.407 290.461 326.346 Źródło: Dane Narodowego Banku Polskiego Z danych prezentowanych przez agentów rozliczeniowych wynika, iż wzrosła liczba akceptantów posiadających terminale POS i jednocześnie drastycznie spadła liczba akceptantów posiadających imprintery. Można przyjąć, iż imprintery praktycznie wyszły z użycia i zostały zastąpione przez terminale POS. W Strefie Euro widoczny był stały wzrost urządzeń akceptujących elektroniczne instrumenty płatnicze do roku 2011, z niewielkim odnotowanym spadkiem w 2010 r. W 2012 r. miał miejsce spadek liczby terminali POS, a w następnym 2013 r. kolejny spadek w liczbie 1.027 szt.. terminali POS na 1 mln mieszkańców (spadek o 5,2%). 15

Porównanie wskaźników systemu płatniczego dla Polski i UE Wykres 8. Liczba urządzeń akceptujących elektroniczne instrumenty płatnicze (terminali POS oraz imprinterów) na 1 mln mieszkańców w latach 2001-2013 20000 19635 19553 19926 19 056 19 587 19623 19 504 19 902 19 598 19 235 18000 16000 14000 12000 14 866 14 056 13 472 12 707 13 844 13 315 13 455 12 552 15 630 14 154 17 747 16 969 15 254 15 235 16 324 18 571 17 374 17 551 18 141 18 575 18 285 18 402 17 971 17 870 17 196 17 371 Polska Strefa Euro UE Strefa Euro* UE* 10000 8000 6000 4000 12552 3 474 2 951 2 930 3 751 4 348 4 628 4 896 5 571 6 044 6 560 6 939 7 742 8 473 UE*; Strefa EURO* - średnia skorygowana, wyliczona jako średnia spośród krajów, które udostępniły dane 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Liczba urządzeń akceptujących elektroniczne instrumenty płatnicze (terminale POS oraz imprintery) w Polsce zwiększyła się w 2013 r. i osiągnęła poziom 8.473 urządzeń na milion mieszkańców (wzrost o 9,4% w porównaniu do 2012 r. 7.742 urządzeń na 1 mln mieszkańców). Polska zanotowała wzrost średniej liczby urządzeń, podczas gdy w UE i w Strefie Euro zanotowano spadek tych urządzeń. Liczba terminali POS w przeliczeniu na jednego mieszkańca UE spadła o 532 szt., tj. o 4%. Niemniej jednak dystans między Polską a Unią Europejską zmniejszył się nieznacznie. Liczba terminali w Polsce jest wciąż ponad 2-krotnie mniejsza niż średnia w UE. W 2005 r. średnio w UE na 1 mln mieszkańców było o 9,8 tys. więcej takich urządzeń niż w Polsce, natomiast w 2013 r. było ich o ok. 9,4 tys. więcej. Podobnie jest w odniesieniu do średniej Strefy Euro. W 2005 r. było tam o 11,3 tys. więcej urządzeń niż w Polsce, natomiast w 2013 r. było ich o 8,1 tys. więcej. Wskaźnik 8.473 urządzeń na 1 milion mieszkańców dla Polski to jeden z najniższych wskaźników wśród krajów UE w 2013 r., co przedstawiono na wykresie nr 9 i mapie nr 3. 16

14 833 14 023 12 866 11 708 9 731 9 177 9 106 9 057 8 473 7 738 6 407 21 685 21 291 20 495 20 450 17 283 25 950 25 834 25 807 24 786 24 726 24 501 24 471 22 364 33 499 36 039 Porównanie wskaźników systemu płatniczego dla Polski i UE Wykres 9. Liczba urządzeń akceptujących elektroniczne instrumenty płatnicze (terminali POS) na 1 mln mieszkańców w 2013 r. 40000 35000 30000 25000 20000 Średnia skorygowana dla 26 krajów UE *: 18.285 15000 Średnia UE: 17.870 10000 5000 0 *Średnia skorygowana, wyliczona w oparciu o dane z 26 krajów, brak danych dla Belgii i Malty. Na podstawie wykresu nr 9 można stwierdzić, że również na tle regionu, w odniesieniu do opisywanego wskaźnika, Polska wypada dość niekorzystnie. Zajmujemy 24. miejsce w UE, wyprzedzając jedynie Słowację i Rumunię. Natomiast znacznie więcej takich urządzeń funkcjonowało w takich krajach jak Estonia, Słowenia, Łotwa, Litwa, Bułgaria, Węgry i Czechy. Na wykresie nr 9 oraz na mapie nr 3 zaprezentowano, w ujęciu geograficznym, rozłożenie nasycenia urządzeniami akceptującymi elektroniczne instrumenty płatnicze w krajach Unii Europejskiej. W czołówce znalazły się takie kraje jak Finlandia, Irlandia, Włochy, Dania, Wielka Brytania, Cypr, Grecja, Hiszpania i Portugalia. Jednocześnie, przeprowadzając porównanie z danymi zaprezentowanymi na wykresie nr 17 (Liczba transakcji bezgotówkowych kartami płatniczymi w pojedynczym terminalu w 2013 r.), można zaobserwować, że Grecja, Włochy, Hiszpania i Cypr mają stosunkowo niewielką liczbę transakcji kartami płatniczymi przypadającą na jeden terminal. Wytłumaczeniem tej sytuacji może być specyfika tych krajów i nastawienie się na bardzo duży ruch turystyczny oraz wynikająca z tego faktu potrzeba dokonywania płatności z wykorzystaniem kart płatniczych przez turystów. Widać to najlepiej na przykładzie Grecji, w 17

Porównanie wskaźników systemu płatniczego dla Polski i UE której sami Grecy dokonują niewielu transakcji kartami. Na 1 mieszkańca tego kraju w 2013 roku przypadało 6,9 transakcji kartami płatniczymi - dla porównania w Polsce było to 37,6 transakcji, a w Holandii aż 169,8 transakcji, pomimo że Holandia uplasowała się na 16. miejscu pod względem liczby urządzeń akceptujących elektroniczne instrumenty płatnicze, a więc poniżej średniej dla Unii Europejskiej. Wysoka pozycja Grecji wynika również z tego, że w tym kraju w jednym punkcie handlowo-usługowym zainstalowanych jest często kilka terminali, należących do różnych banków acquirerów. W zależności od rodzaju przedkładanej przez klienta karty transakcja jest realizowana w odpowiednim terminalu. Mapa 3. Liczba urządzeń akceptujących elektroniczne instrument płatnicze na 1 mln mieszkańców w 2013 r. Średnia wartość w Unii Europejskiej: 17.870 Średnia wartość 26 krajów Unii Europejskiej: 18.285 Brak danych dla Belgii i Malty. 18

Porównanie wskaźników systemu płatniczego dla Polski i UE 5. Liczba wydanych kart płatniczych na 1 mieszkańca Wg stanu na koniec 2013 r. w obiegu w Polsce było 34,7 mln kart płatniczych i liczba ta wzrosła w porównaniu do 2012 r. (33,3 mln kart), co stanowiło wzrost o 4,1%. Tym samym krótkotrwała tendencja spadkowa na rynku polskim została nie tylko zatrzymana (spadek o 3,7% liczby kart w 2010 r. w stosunku do 2009 r.), ale i odwrócona. Liczbę kart płatniczych wydanych w Polsce w latach 2008 2013 (stany na koniec danego roku) zaprezentowano w tabeli nr 5. Tabela 5. Liczba wydanych kart płatniczych w Polsce w latach 2008-2013 Wyszczególnienie 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Liczba wydanych kart płatniczych 30.275.460 33.212.656 31.983.793 32.044.946 33.291.111 34.658.650 Źródło: Dane Narodowego Banku Polskiego Liczba kart płatniczych na 1 mieszkańca Polski systematycznie wzrastała przez kolejne lata z 0,38 w 2001 r. do 0,87 w 2009 r., natomiast w latach 2010 2011 spadła nieznacznie do poziomu 0,83. W 2013 odnotowano wzrost wskaźnika do poziomu 0,90, czyli do najwyższego dotychczas poziomu. Dystans, jaki dzieli Polskę od innych krajów UE, zmniejszył się z 0,9 w 2003 r. do 0,6 w 2013 r. (w 2012 r. różnica ta wynosiła 0,61), co przedstawiono na wykresie nr 10. Wykres 10. Liczba wydanych kart płatniczych na jednego mieszkańca w latach 2001-2013 1,8 1,6 1,4 1,2 1,0 0,8 0,6 0,4 1,18 1,06 0,38 1,25 1,31 1,22 1,11 1,14 1,16 0,45 0,41 0,47 1,33 1,30 0,53 1,37 1,34 0,63 1,41 1,42 0,70 1,46 1,46 1,45 1,45 1,47 1,50 1,45 1,44 1,44 1,42 1,43 1,44 0,90 0,87 0,79 0,83 0,83 0,86 Polska Strefa Euro UE 0,2 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 W 2013 r. wskaźnik wydanych kart płatniczych per capita (0,9) stawiał Polskę w końcówce państw Unii Europejskiej. W tym zakresie wyprzedzaliśmy, podobnie jak w latach poprzednich, Rumunię, a dodatkowo w 2013 roku wyprzedziliśmy Słowację, co przedstawiono na wykresie nr 11. 19

0,71 0,9 0,9 0,88 1,06 0,99 1,29 1,25 1,23 1,19 1,19 1,18 1,63 1,59 1,52 1,51 1,43 1,4 1,36 1,34 1,92 1,89 1,81 1,8 2,04 2,29 2,46 3,69 Porównanie wskaźników systemu płatniczego dla Polski i UE Wykres 11. Liczba wydanych kart płatniczych na jednego mieszkańca w 2013 r. 4 3,5 3 2,5 2 1,5 Średnia UE: 1,5 1 0,5 0 Poziom wskaźnika wydanych kart płatniczych na 1 mieszkańca w krajach Unii Europejskiej w 2013 r. w ujęciu geograficznym przedstawiono na wykresie nr 11 i na mapie nr 4. Polska na tle regionu i całej UE odznacza się bardzo niską liczbą wydanych kart. Jest to cztery razy mniej kart na jednego mieszkańca niż w Luksemburgu, prawie 3 razy mniej niż w Wielkiej Brytanii i ponad dwa razy mniej niż w Szwecji, Chorwacji, na Malcie, w Portugalii czy Holandii. W naszym regionie na podobnym poziomie co Polska znajdują się Węgry i Słowacja, natomiast znacznie wyższy poziom omawiany wskaźnik osiąga w Słowenii, Estonii, na Litwie i Łotwie. 20

Porównanie wskaźników systemu płatniczego dla Polski i UE Mapa 4. Liczba wydanych kart płatniczych na jednego mieszkańca w 2013 r. Średnia wartość w Unii Europejskiej: 1,5 21

Porównanie wskaźników systemu płatniczego dla Polski i UE 6. Liczba transakcji kartami płatniczymi na 1 mieszkańca W porównaniu z krajami Unii Europejskiej w Polsce nadal za pomocą kart płatniczych dokonywanych jest stosunkowo niewiele płatności (przy ustalaniu wielkości tego wskaźnika nie brano pod uwagę liczby operacji wypłaty gotówki). W 2013 r. liczba transakcji bezgotówkowych kartami na 1 mieszkańca wyniosła w Polsce 37,6. Porównanie wysokości wskaźnika dla Polski do średniej dla UE (85,8) i Strefy Euro (75,9) wypada dość niekorzystnie, gdyż statystyczny mieszkaniec UE dokonuje średnio ponad 2-krotnie więcej transakcji bezgotówkowych kartami płatniczymi niż statystyczny Polak, co prezentuje wykres nr 12. Wykres 12. Liczba transakcji bezgotówkowych dokonanych kartami płatniczymi na jednego mieszkańca w latach 2001-2013 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 44,7 48,7 46,0 37,3 41,9 35,9 38,5 28,8 2,3 3,2 4,1 5,3 50,1 46,2 6,9 54,2 55,4 49,5 52,6 9,3 12,1 59,5 56,1 15,1 63,3 58,2 18,5 68,3 62,5 21,9 74,0 66,8 26,6 79,1 70,7 31,5 85,8 75,9 37,6 Polska Strefa Euro UE 0 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Średnia dla krajów Unii Europejskiej w 2013 r. wynosiła 85,8 transakcji na jednego mieszkańca. Mimo tak wyraźnej dysproporcji między Polską a średnią dla UE należy stwierdzić, że poziom liczby transakcji kartami w Polsce systematycznie wzrasta. Dla porównania w 2006 r. w Polsce przeciętny mieszkaniec dokonywał tylko 9,3 płatności kartami płatniczymi, w 2007 r. 12,1, w 2008 r. 15,1, w 2009 r. 18,5, w 2010 r. 21,9 a w 2011 r. 26,6, w 2012 r. 31,5 a w 2013 r. r. 37,6. Niestety, nadal znajdujemy się w końcówce krajów UE, wyprzedzając jedynie Czechy, Węgry, Włochy, Rumunię, Grecję i Bułgarię, co przedstawiono na wykresie nr 13. 22

9,39 6,88 6,25 54,36 52,39 47,62 47,4 44,66 40,46 40,01 37,61 36,62 31,52 29,7 75,28 94,83 65,84 64,06 119,97 116,19 136,31 181,13 169,76 169,11 163,93 224,79 249,78 243,08 Porównanie wskaźników systemu płatniczego dla Polski i UE Wykres 13. Liczba transakcji bezgotówkowych dokonanych kartami płatniczymi na jednego mieszkańca w 2013 r. 300 250 200 150 100 Średnia UE: 85,83 50 0 Jednocześnie jest to wynik 6 razy niższy niż w Szwecji (249,8), Danii (243,1) i Finlandii (224,8). Warto zwrócić również uwagę na Estonię, w której omawiany wskaźnik osiągnął w 2013 r. poziom 169,1 transakcji. Oznacza to, że w Estonii od roku 2004 wykorzystanie kart płatniczych wzrosło o 280% (z poziomu 44,5 transakcji per capita) 6. Jest to tym bardziej warte odnotowania, iż Estonia w liczbie kart na mieszkańca zajmuje pozycję poniżej średniej UE. Pod względem wykorzystania kart płatniczych na jednego mieszkańca, Polska, na tle naszego regionu, plasuje się w środku tych krajów. Na podobnym poziomie znajdują się kraje takie jak Słowacja i Czechy, jednocześnie jednak widać dużą różnicę między naszym krajem a Łotwą (75,3) czy Słowenią (64,1). 6 ECB Statistical Data Warehouse, Tabela 7.4 a Number of transaction per capita http://sdw.ecb.europa.eu 23

Porównanie wskaźników systemu płatniczego dla Polski i UE 7. Liczba transakcji bezgotówkowych dokonywanych pojedynczą kartą płatniczą Kolejnym wskaźnikiem obrazującym częstotliwość wykorzystania kart płatniczych jest liczba transakcji bezgotówkowych przypadających na jedną kartę. Wykres 14. Liczba transakcji bezgotówkowych dokonanych pojedynczą kartą płatniczą w latach 2000-2013 60 55 50 45 40 35 30 28,2 29,9 33,6 30,7 35,0 35,2 35,0 34,1 33,0 32,0 37,2 36,6 35,0 34,5 38,1 36,0 41,2 38,5 44,2 41,3 25,7 48,4 45,0 31,1 51,0 47,5 35,6 53,9 50,3 40,5 Polska Strefa Euro UE 25 20 15 24,4 25,6 11,1 12,7 14,5 17,0 18,5 20,7 10 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Należy zauważyć, iż Polska znacznie zmniejszyła swój dystans w stosunku do średniej UE w liczbie transakcji bezgotówkowych dokonanych pojedynczą kartą płatniczą w terminalach POS (z 24,1 w 2004 r. do 13,4 w 2013 r.). Polska ze wskaźnikiem 40,5 transakcji rocznie dokonywanych jedną kartą plasuje się poniżej średniej unijnej (53,9), ale wyprzedza 15 krajów. Na podstawie tego wskaźnika można stwierdzić, że w niektórych krajach charakteryzujących się dużą liczbą wydanych kart na jednego mieszkańca (np. w Luksemburgu 3,7 karty na mieszkańca, w Chorwacji 2 karty na mieszkańca, na Malcie 1,9 karty na mieszkańca) większa niż w Polsce (0,9 karty na mieszkańca) część kart jest nieaktywna lub mało aktywna i nie są nimi w ogóle lub w bardzo małym stopniu przeprowadzane transakcje. 24

4,9 4,2 11,4 40,5 38,5 37,4 33,9 32,9 32,0 31,7 28,8 28,1 24,6 21,7 21,5 17,5 48,5 47,1 62,0 60,2 67,8 67,1 88,6 97,4 104,3 120,2 148 145 Porównanie wskaźników systemu płatniczego dla Polski i UE Wykres 15. Liczba transakcji bezgotówkowych dokonanych pojedynczą kartą płatniczą w 2013 r. 160 140 120 100 80 60 Średnia UE: 53,94 40 20 0 Najczęściej do dokonywania płatności wykorzystują karty mieszkańcy Danii (148 razy w roku, czyli prawie 3-krotnie częściej niż średnia w UE) oraz mieszkańcy pozostałych krajów skandynawskich (Finlandia 145, Szwecja 97,4). Najmniejszy poziom tego wskaźnika zanotowano w Bułgarii (4,9) i Grecji (4,2). W 2013 r. pod względem tego wskaźnika Polska znalazła się na 13 miejscu, tj. na tym samym miejscu jak w poprzednim roku. 25

Porównanie wskaźników systemu płatniczego dla Polski i UE 8. Liczba transakcji zrealizowanych w pojedynczym terminalu POS Interesująco wypada porównanie wykorzystania zainstalowanych w danym kraju terminali POS. Liczba transakcji bezgotówkowych dokonywana kartami płatniczymi w pojedynczym terminalu POS w Polsce jest wyższa niż średnia w krajach Strefy Euro. Wykres 16. Liczba transakcji bezgotówkowych zrealizowanych w pojedynczym terminalu POS w latach 2001-2013 5000 4 513 4500 4000 3500 3000 2500 2 774 2 171 3 131 2 554 3 255 3 197 2 631 2 657 3 291 3 350 3 376 3 401 2 741 2 749 2 755 2 739 2 412 2 638 3 489 2 978 3 257 2 842 3 701 3 910 3 724 3 214 3 041 4 067 4 298 3 953 3 906 3 467 Polska Strefa Euro UE 2000 1 958 1500 1 379 1 556 1000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Polska na przestrzeni lat 2004 2013 systematycznie zmniejszała swój dystans w liczbie transakcji bezgotówkowych, przypadających na jeden terminal POS w stosunku do średniej UE i od 2011 roku mocno zbliżyła się do średniej unijnej. W 2004 r. w Polsce dokonano o 1.818 mniej transakcji bezgotówkowych niż w UE, natomiast w 2013 r. wykonano jedynie 215 transakcji mniej. Analizując wykres nr 16, warto podkreślić, że Polska w 2009 r. wyprzedziła kraje należące do strefy euro w liczbie transakcji w pojedynczym terminalu POS i systematycznie zwiększa swój dystans (w 2009 r. było to 136 transakcji więcej, a w 2013 r. już 392 transakcji więcej). Mimo iż Polska ma jeden z najniższych wskaźników liczby urządzeń akceptujących elektroniczne instrumenty płatnicze na 1 mln mieszkańców, to dobrze wypada pod względem liczby transakcji bezgotówkowych realizowanych kartami płatniczymi w pojedynczym terminalu. W 2012 r. Polska zajmowała, podobnie jak w roku poprzednim, 12. miejsce w UE. 26

Porównanie wskaźników systemu płatniczego dla Polski i UE Wykres 17. Liczba transakcji bezgotówkowych zrealizowanych w pojedynczym terminalu POS w 2013 r. [1] Holandia [2] Szwecja 9961 10832 [3] Dania [4] Estonia [5] Wlk. Bryt. [6] Francja [7] Finlandia 5761 6450 6379 7837 8627 [8] Portugalia [9] Austria UE srednia [10] Łotwa [11] Niemcy [12] Polska [13] Litwa [14] Luksemburg [15] Czechy [16] Słowenia [17] Słowacja [18] Węgry [19] Irlandia [20] Chorwacja [21] Hiszpania [22] Cypr [23] Włochy 2041 1984 1465 1435 4780 4695 4513 4481 4422 4298 3928 3729 3 684 3431 3293 3238 2717 [24] Rumunia [25] Bułgaria [26] Grecja 209 537 1260 Brak danych dla Belgii i Malty. Jak wynika z wykresu nr 17, Polska znacznie wyprzedza w tym zakresie takie kraje jak Irlandia, Włochy, Cypr, Grecja, Hiszpania, które co prawda są liderami w liczbie zainstalowanych terminali POS, ale jednocześnie kraje te nie należą do czołówki krajów, w których dokonuje się najwięcej transakcji bezgotówkowych. Przykładowo w Polsce w jednym terminalu realizowanych jest rocznie ok. 4,3 tys. transakcji płatniczych, czyli 21 razy więcej niż w Grecji, prawie 3 razy więcej niż we Włoszech i na Cyprze i ponad 2 razy więcej niż w Hiszpanii i Irlandii. Tak dobra pozycja Polski wskazuje, iż Polacy chętnie używają kart płatniczych do dokonywania transakcji bezgotówkowych pomimo niewielkiej liczby terminali POS. Liderem pod względem intensywności wykorzystania terminali POS jest Holandia, ze wskaźnikiem 10,8 tys. transakcji na terminal. W naszym regionie Polska wyprzedza większość krajów z wyjątkiem Estonii i Łotwy. 27

Porównanie wskaźników systemu płatniczego dla Polski i UE 9. Udział transakcji bezgotówkowych w ogólnej liczbie transakcji przeprowadzonych kartami płatniczymi Analizując wykorzystywanie bezgotówkowych instrumentów płatniczych, warto zająć się wskaźnikiem pokazującym udział transakcji bezgotówkowych w ogólnej liczbie transakcji kartami płatniczymi (vide wykresy nr 18 i 19). W 2009 r. w Polsce po raz pierwszy dokonano kartami płatniczymi więcej transakcji bezgotówkowych niż gotówkowych i ww. wskaźnik osiągnął poziom 50,6%, natomiast w 2013 r. poziom ten wzrósł już do 64,5%. Do 2008 r. włącznie w Polsce kart używano częściej do podejmowania gotówki w bankomatach niż do dokonywania nimi płatności. Wykres 18. Udział procentowy transakcji bezgotówkowych w ogólnej liczbie transakcji przeprowadzonych kartami płatniczymi w latach 2005-2013 100% 75% 50% 67,8% 67,4% 69,0% 70,5% 70,1% 68,6% 70,8% 70,2% 46,8% 43,6% 39,5% 71,6% 73,0% 74,5% 75,6% 71,5% 72,4% 57,8% 54,5% 50,6% 73,8% 75,0% 61,2% 77,0% 76,4% 64,5% Polska Strefa Euro UE 34,6% 25% 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Na wykresie nr 18 przedstawiono postępującą w całej Europie zmianę zachowania posiadaczy kart płatniczych, polegającą na częstszym używaniu kart do płatności w sklepach, niż dokonywaniu wypłat gotówki w bankomatach. Trend ten jest szczególnie widoczny na przykładzie Polski, gdzie w 2005 roku tylko 34,6% transakcji kartowych stanowiły transakcje bezgotówkowe, natomiast w 2013 r. wskaźnik ten osiągnął już poziom 64,5%, a dystans do średniej unijnej zmniejszył się w ciągu ostatnich siedmiu lat z 33 do 13 punktów procentowych. Liczba transakcji bezgotówkowych dokonywanych kartami płatniczymi zwiększyła się z 264 mln (w 2005 r.) do 1.448,57 mln (w 2013 r.), czyli o około 448%. 28

Porównanie wskaźników systemu płatniczego dla Polski i UE Wykres 19. Udział procentowy transakcji bezgotówkowych w ogólnej liczbie transakcji przeprowadzonych kartami płatniczymi w 2013 r. [1] Szwecja [2] Finlandia [3] Holandia [4] Estonia [5] Francja [6] Wielka Brytania [7] Austria Średnia UE [8] Luksemburg [9] Belgia [10] Włochy [11] Portugalia [12] Węgry [13] Hiszpania [14] Irlandia [15] Łotwa [16] Cypr [17] Słowenia [18] Litwa [19] Czechy [20] Chorwacja [21] Polska [22] Słowacja [23] Niemcy 90,5% 88,3% 87,2% 84,7% 84,2% 78,6% 78,5% 77,0% 76,2% 74,2% 74,1% 73,5% 72,5% 72,2% 71,5% 70,0% 69,9% 68,8% 67,2% 67,0% 66,3% 64,5% 61,4% 60,8% [24] Malta 54,6% [25] Rumunia 41,6% [26] Bułgaria [27] Grecja 25,4% 25,1% Brak danych dla Danii. 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Liderem pod względem wykorzystania kart płatniczych do transakcji bezgotówkowych w 2013 r. była Szwecja (90,5%), a na drugim miejscu znalazła się Finlandia. Należy dodać, iż Szwecja uzyskała identyczny wynik jak w roku poprzednim, natomiast Finlandia zwiększyła swój udział o 0,2 punktu procentowego. 29

Porównanie wskaźników systemu płatniczego dla Polski i UE Również w Holandii, Estonii i Francji, gdzie posiadacze kart wykorzystują karty głównie do płacenia w punktach handlowo-usługowych, wskaźnik ten przekraczał 80%. Polska zajmuje w tym zestawieniu 21. miejsce. Z kolei mniejszy udział transakcji bezgotówkowych od Polski zanotowała Słowacja (61,4%), Niemcy (60,8%), Malta (54,6%), Rumunia (41,6%), Bułgaria (25,4%) i Grecja (25,1%). Z krajów naszego regionu należy wyróżnić przede wszystkim Estonię (84,7%) i Łotwę (70%). Ciekawym przykładem jest Malta, która ma bardzo niski udział transakcji bezgotówkowych w transakcjach kartami pomimo wysokiego wskaźnika liczby wydanych kart płatniczych na jednego mieszkańca (1,9 przy wskaźniku średniej UE 1,5). 10. Udział transakcji oszukańczych w wartości wszystkich transakcji dokonywanych kartami W lutym 2014 r. Europejski Bank Centralny opublikował po raz trzeci materiał pt. Report on card fraud, w którym zaprezentował analizę danych statystycznych dotyczących oszustw z użyciem kart płatniczych w krajach UE w 2012 r. Dane zostały przekazane do EBC przez prawie wszystkie funkcjonujące w Europie systemy kart płatniczych, zarówno międzynarodowe (VISA, MasterCard), jak i systemy lokalne. Wykres 20. Wartość operacji oszukańczych kartami płatniczymi w ogólnej wartości transakcji dokonanych kartami płatniczymi w poszczególnych krajach UE Źródło: Europejski Bank Centralny, http://ecb.int Dane na wykresie nr 20 wskazują, że w Polsce odnotowano jeden z mniejszych udziałów transakcji oszukańczych w wartości wszystkich transakcji dokonanych kartami (0,005%). Stawia to nas pod względem bezpieczeństwa na dość wysokim, czwartym miejscu, za Litwą, Węgrami Rumunią. Należy dodać, iż podobny wskaźnik zanotowała Litwa, a Rumunia i Węgry nieco niższy (0,004%). Z danych raportu wynika także, że udział liczby transakcji oszukańczych w ogólnej liczbie wszystkich transakcji dokonanych w Polsce w 2012 r. wyniósł 0,002%. Podobny wskaźnik osiągnęły Węgry, a najniższy był na Litwie (0,001%). Rumunia miała nieco wyższy poziom, wynoszący 0,004%. Można również zauważyć, że różnice w wartości 30

Porównanie wskaźników systemu płatniczego dla Polski i UE transakcji oszukańczych dokonywanych kartami płatniczymi w poszczególnych krajach są znaczące, jednak wartość takich transakcji stanowi niewielki udział w ogólnej liczbie transakcji kartowych. W przypadku niektórych krajów występuje także duża rozbieżność pod względem danych przekazywanych przez agentów rozliczeniowych jak i wydawców kart płatniczych. Na wysoki poziom bezpieczeństwa transakcji dokonywanych kartami płatniczymi w Polsce w dużej mierze wpłynęło propagowanie i promowanie działań zwiększających bezpieczeństwo rozliczeń kart płatniczych, tj. migracja kart płatniczych z paskiem magnetycznym na karty wyposażone w mikroprocesor EMV, jak również dostosowywanie infrastruktury obsługującej karty płatnicze, a więc terminali POS i bankomatów do standardu EMV. Ważnym aspektem wpływającym na tak niski poziom oszustw dokonywanych kartami płatniczymi są również działania podejmowane przez sektor bankowy we współpracy z Policją i Prokuraturą. 11. Liczba zrealizowanych poleceń przelewu na jednego mieszkańca Liczba zrealizowanych poleceń przelewu na jednego mieszkańca w 2013 r. plasuje Polskę (ze wskaźnikiem 47,8 liczby poleceń przelewu per capita) poniżej średniej w UE (52,2), a także poniżej średniej dla krajów Strefy Euro (52,5), co zaprezentowano na wykresie nr 21. Jak widać na poniższym wykresie, znaczna dynamika wzrostu poleceń przelewu na jednego mieszkańca w latach 2006 2013 w Polsce pozwoliła jednak znacząco zredukować różnicę między średnią dla Polski a średnią dla UE i Strefy Euro. Jeszcze na koniec 2001 r. wskaźnik poleceń przelewu per capita dla Polski (13,4) stanowił 1/3 średniej dla UE (39,8), a w 2013 r. już 92% średniej dla UE. Oznacza to, że w 2001 r. statystyczny mieszkaniec UE dokonywał aż o blisko 3 razy więcej poleceń przelewu niż statystyczny Polak, a w 2013 r. już tylko 9% więcej przelewów. Wykres 21. Liczba poleceń przelewu na jednego mieszkańca w latach 2001-2013 60 50 40 30 20 10 39,9 41,3 39,8 40,3 13,4 13,3 43,9 43,0 16,2 47,3 45,6 44,3 42,0 19,0 19,7 49,9 47,2 22,7 45,9 46,6 42,7 43,5 29,3 26,1 47,9 45,1 34,5 49,3 50,6 51,5 50,8 49,7 47,8 45,1 42,2 38,1 52,5 52,2 47,8 Polska Strefa Euro UE 0 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 31