St enie kotyniny w osoczu jako biomarker czynnej i biernej ekspozycji kobiet ci arnych na dym tytoniowy

P R A C E O R Y G I N A L N E Ginekol Pol. 2007, 78, 796-801 St enie kotyniny w osoczu jako biomarker czynnej i biernej ekspozycji kobiet ci arnych na dym tytoniowy Serum cotinine level as a biomarker of tobacco smoke exposure during pregnancy Polaƒska Kinga 1, Hanke Wojciech 1,2, Laudaƒski Tadeusz 3, Kalinka Jaros aw 4 1 Zak ad Epidemiologii Ârodowiskowej, Instytut Medycyny Pracy w odzi 2 Zak ad Informatyki i Statystyki Medycznej, Uniwersytet Medyczny w odzi 3 Klinika Perinatologii, I Katedra Ginekologii i Po o nictwa, Uniwersytet Medyczny w odzi 4 Pracownia Medycznych i Ârodowiskowych Zagro eƒ Cià y, Klinika Perinatologii, I Katedra Ginekologii i Po o nictwa, Uniwersytet Medyczny w odzi Streszczenie Cel pracy: Celem pracy by a ocena wiarygodnoêci danych dotyczàcych czynnego i biernego palenia papierosów przez kobiety w cià y, uzyskanych na podstawie standardowego wywiadu, za pomocà analizy st enia biomarkera ekspozycji kotyniny w osoczu. Materia i metody: Kohortowym badaniem prospektywnym obj to 183 kobiety w 20-24 tygodniu cià y, korzystajàce z opieki lekarskiej w dwóch poradniach K na terenie odzi. Z kobietami w àczonymi do badania przeprowadzony zosta wywiad obejmujàcy dane spo eczno-demograficzne, histori po o niczà, dane o zatrudnieniu oraz paleniu papierosów i Êrodowiskowym nara eniu na dym tytoniowy (ETS). Informacja o paleniu czynnym i biernym weryfikowana by a na podstawie analizy poziomu kotyniny w osoczu. St enie kotyniny w osoczu oceniano za pomocà chromatografii gazowej z zastosowaniem detektora spektrometrii masowej (GC/MS). St enie kotyniny <2ng/ml przyj to dla osób niepalàcych i nienara onych na ETS, 2-15ng/ml dla palenia biernego oraz >15ng/ml dla czynnych palaczek. Wyniki: Dla 17% kobiet, które deklarowa y niepalenie i brak Êrodowiskowego nara enia na dym tytoniowy w czasie cià y, stwierdzono st enia kotyniny w osoczu wskazujàce na aktywne palenie. W grupie tej 74% kobiet mia o st enie kotyniny w osoczu w przedziale 2-15ng/ml, co wskazuje na bierne nara enie na dym tytoniowy. U 3,7% kobiet deklarujàcych nara enie na ETS stwierdzono poziom kotynin wskazujàcej na palenie czynne. Adres do korespondencji: Kinga Polaƒska Instytut Medycyny Pracy 91-348 ódê, ul. Teresy 8 e-mail: kinga@imp.lodz.pl Otrzymano: 23.05.2007 Zaakceptowano do druku: 18.07.2007 796 Nr 10/2007

Ginekol Pol. 2007, 78, 796-801 P R A C E O R Y G I N A L N E Polaƒska K, et al. Wnioski: Informacja dotyczàca palenia czynnego i biernego uzyskana na podstawie wywiadu nie jest wystarczajàca do okreêlenia faktycznej ekspozycji kobiet ci arnych i ich p odów na dym tytoniowy. Szczególnie du à iloêç b dnych klasyfikacji stwierdzono wêród kobiet, które podczas przeprowadzonego wywiadu nie przyzna y si do palenia i nara enia na ETS (niepalàce, nienara one). Badania oceniajàce wp yw palenia oraz ekspozycji na ETS na wynik cià y powinny byç oparte na obiektywnej ocenie nara enia z u yciem biomarkera ekspozycji kotyniny. S owa kluczowe: st enie kotyniny w osoczu / kobiety w cià y / / czynne i bierne palenie tytoniu / Abstract Aim: The aim of the study was to evaluate the reliability of self-reported smoking status and environmental tobacco smoke exposure (ETS) during pregnancy, assessing serum cotinine level. Methods: The prospective cohort study was conducted in 2 antenatal care units in Lodz, Poland. Study population consisted of 183 pregnant women between 20-24 weeks of pregnancy. All of the women who agreed to participate in the study were interviewed to investigate certain socio-demographic, lifestyles, behavioural characteristics and obstetric background. Self-reported smoking status and ETS exposure were verified with the help of serum cotinine level. Cotinine level was analyzed by means of gas chromatography with mass spectroscopy (GC-MS). We choose more than 15ng/ml as serum cotinine level for smokers, 2-15ng/ml for ETS exposure and less than 2ng/ml for non-smokers not exposed to ETS. Results: Among non-smoking and not ETS-exposed women, 17% had cotinine level indicating active smoking and 74% ETS exposure. About 4% of the women who indicated ETS exposure during pregnancy had serum cotinine level higher than 15ng/ml indicating active smoking. Conclusions: The information about active and passive smoking during pregnancy obtained from mothers and based on the questionnaire does not indicate objective maternal exposure to tobacco smoke. Key words: serum cotinine, pregnant women, active smoking, ETS exposure / Wst p Prenatalna ekspozycja na dym tytoniowy mo e wynikaç z czynnego lub biernego palenia przez kobiety ci arne lub obu ekspozycji jednoczeênie. èród em Êrodowiskowej ekspozycji na ETS (Environmental Tobacco Smoke) jest g ównie nara enie na dym tytoniowy w domu ale równie w miejscu pracy i innych instytucjach (restauracje, puby, itp.). Jak wskazujà dane epidemiologiczne ok. 20-30% kobiet pali papierosy w czasie cià y a po owa kobiet nie b dàcych czynnymi palaczkami nara ona jest na palenie bierne [1]. Szereg badaƒ epidemiologicznych dowodzi, i palenie tytoniu w czasie cià y zwi ksza ryzyko nie tylko, co powszechnie wiadomo, ma ej masy urodzeniowej, ale tak e takich powik aƒ jak: przedwczesne p kni cie p cherza p odowego, przedwczesne oddzielenie o yska, o ysko przodujàce i mo e prowadziç do wystàpienia poronieƒ samoistnych, hipotrofii p odu, porodu przedwczesnego i martwych urodzeƒ [2, 3, 4, 5]. Ostatnie badania wskazujà ponadto, e szkodliwe skutki palenia przez kobiety w cià y mogà mieç równie odleg e konsekwencje zdrowotne u ich dzieci pod postacià zwi kszonego ryzyka zachorowania na choroby alergiczne, infekcje dróg oddechowych, nowotwory oraz negatywnie wp ywaç na rozwój neuro-behawioralny [3, 6, 7, 8]. W przeciwieƒstwie do palenia czynnego wp yw Êrodowiskowej ekspozycji kobiet ci arnych na dym tytoniowy na przebieg i wynik cià y nie zosta jeszcze dostatecznie wyja- Êniony [9]. Niejednoznaczne, a cz sto sprzeczne wyniki badaƒ dotyczàcych skutków omawianego nara enia wynikaç mogà z faktu, e znaczna cz Êç badaƒ oparta jest na ocenie ekspozycji na podstawie retrospektywnych danych kwestionariuszowych bez weryfikacji uzyskanej informacji na podstawie analizy materia u biologicznego. SpoÊród mo liwych do zastosowania markerów nara enia na dym tytoniowy najcz Êciej stosowanym jest kotynina g ówny metabolit nikotyny [10]. Kotynina mo e byç oznaczana we krwi, moczu lub Êlinie i jest biomarkerem zarówno czynnego jak i biernego palenia tytoniu. W przeciwieƒstwie do nikotyny, która jest metabolizowana w ciàgu kilku godzin (t 1 /2 ~2,5 godz.), kotynina ulega wolniejszej eliminacji z organizmu, co pozwala na jej oznaczenie iloêciowe w ciàgu kilku dni po zaprzestaniu palenia (t 1 /2 ~17 godz). Wyniki wi kszoêci badaƒ przeprowadzonych u osób niepalàcych eksponowanych na dym tytoniowy w swoim otoczeniu wskazujà na wy sze st - enie kotyniny w materiale biologicznym ni u niepalàcych nieeksponowanych Êrodowiskowo [11, 12]. Istniejà równie doniesienia wskazujàce, e ma o istotnym êród em nikotyny mo e byç ywnoêç a zw aszcza herbata i niektóre warzywa: pomidory, kalafior, kabaczki, ziemniaki [13]. Najbardziej czu e metody oznaczania st enia kotyniny obejmujà chromatografi gazowà i cieczowà, zw aszcza w sprz eniu ze spektrometrià masowà. Pozwalajà one na wykrywanie kotyniny w st eniach oko o 1ng/ml. W wielu badaniach populacyjnych oceniano st enia kotyniny u osób palàcych, niepalàcych nara onych na ETS oraz niepalàcych nienara onych na ETS. U osób palàcych poziom kotyniny w osoczu osiàga wartoêci powy ej 15ng/ml [10]. 2007 Polskie Towarzystwo Ginekologiczne 797

P R A C E O R Y G I N A L N E Ginekol Pol. 2007, 78, 796-801 St enie kotyniny w osoczu jako biomarker czynnej i biernej ekspozycji kobiet ci arnych na dym tytoniowy. Za kryterium palenia biernego uznawano st enia kotyniny w osoczu w przedziale 2-14ng/ml lub 2-10ng/ml [11, 12]. Jak wynika z powy szych rozwa aƒ kluczowe znaczenie w badaniach dotyczàcych konsekwencji zdrowotnych ekspozycji na dym papierosowy ma wiarygodne rozpoznanie nara- enia. B dna klasyfikacja realnego nara enia na dym tytoniowy (tzw. misclassification bias) mo e prowadziç do b dów w oszacowaniu zale noêci pomi dzy ekspozycjà a skutkami zdrowotnymi zarówno w kierunku zawy enia jak i zani enia si y zwiàzku. W skrajnych przypadkach mo e dojêç do odwrócenia kierunku zale noêci. Powstaje, zatem pytanie czy informacja uzyskana na podstawie wywiadu jest wystarczajàca do okreêlenia faktycznej prenatalnej ekspozycji na dym tytoniowy wynikajàcej z czynnego i/lub biernego palenia w czasie cià y. Cel pracy Celem pracy by a ocena wiarygodnoêci danych dotyczàcych czynnego i biernego palenia papierosów przez kobiety w cià y, uzyskanych na podstawie standardowego wywiadu za pomocà analizy st enia biomarkera ekspozycji kotyniny w osoczu. Materia i metody Badana populacja Prospektywne badanie kohortowe realizowane by o w okresie 1 roku w dwóch poradniach dla kobiet dzia ajàcych na terenie odzi. Badaniem obj to 183 kobiety, w 20-24 tygodniu cià y. Z badania wy àczono kobiety z chorobami przewlek ymi w wywiadzie (cukrzyca, wady serca, nadciênienie t tnicze i inne). Do badaƒ kwalifikowano jedynie kobiety z cià à pojedynczà. Badanie przeprowadzono po uzyskaniu zgody Komisji Etycznej przy Akademii Medycznej w odzi (RNN/212/97) oraz po uzyskaniu zgody kobiety ci arnej. Wywiad W 20-24 tygodniu cià y z ka dà z kobiet zakwalifikowanych do badania, po uprzednim wyra eniu przez nie zgody, przeprowadzono standaryzowany wywiad obejmujàcy: dane spo eczno-demograficzne, histori po o niczà, dane o zatrudnieniu, paleniu papierosów i nara eniu na ETS. Uzyskane dane weryfikowane by y na podstawie dokumentacji lekarskiej. Weryfikacja informacji o czynnym i biernym paleniu papierosów za pomocà analizy materia u biologicznego Informacja dotyczàca palenia czynnego i biernego uzyskana na podstawie wywiadu weryfikowana by a za pomocà analizy poziomu kotyniny w osoczu. St enie kotyniny oceniano metodà chromatografii gazowej z zastosowaniem detektora spektrometrii masowej (GC/MS). WartoÊç graniczna wykrywania kotyniny wynios a LOD=0,16ng/ml (LOD Limit of Detection). Pomiary kotyniny w osoczu wykonano w Pracowni Monitoringu Biologicznego, Zak adu Zagro eƒ Chemicznych, Instytutu Medycyny Pracy w odzi, Kierownik Zak adu: prof. dr hab. med. M. Jakubowski, zgodnie z metodà opisanà przez Bardy i wsp. [14]. St enie kotyniny w osoczu w zakresie 2-15ng/ml przyj to dla palenia biernego. Jako osoby niepalàce i nienara one na ETS kwalifikowano ci arne ze st eniam kotyniny w osoczu poni ej 2ng/ml, a jako osoby palàce te z poziomem kotyniny w osoczu powy ej 15ng/ml [11]. Analiza statystyczna Funkcj g stoêci rozk adu st eƒ kotyniny w badanej populacji oszacowano przy u yciu estymatora nieparametrycznego [15]. U yto funkcji jàdrowej Epanechnikowa z parametrem wyg adzajàcym (bandwidth) równym 0,35. Dla informacji dotyczàcych nara enia na dym tytoniowy otrzymanych z wywiadu obliczono czu oêç i swoistoêç w stosunku do klasyfikacji na podstawie st eƒ kotyniny w osoczu. Obliczeƒ dokonano dla palenia czynnego i biernego. Przy obliczaniu powy szych wartoêci dla Êrodowiskowego nara enia na dym tytoniowy (ETS) wykluczono kobiety palàce. Wyniki Palenie czynne i bierne na podstawie danych z wywiadu Blisko 14% kobiet obj tych badaniem deklarowa o palenie papierosów w czasie cià y, a niemal po owa (44%) wskazywa- a na wyst powanie codziennej Êrodowiskowej ekspozycji na dym tytoniowy wynikajàcej najcz Êciej z palenia przez domowników (65%) i nara enia w miejscu pracy (24%). (Tabela I). Tabela I. Ekspozycja na dym tytoniowy w cià y ocena na podstawie wywiadu oraz na podstawie pomiaru st eƒ kotyniny w osoczu. N (183) % Wywiad Niepalàce, nienara one na ETS Niepalàce, nara one na ETS Palàce papierosy 77 81 25 42,1 44,3 13,7 St enia kotyniny w osoczu (0 2) (2 15) (15 350) 18 127 38 9,8 69,4 20,8 Na nara enie na dym tytoniowy pochodzàce z wi cej ni jednego êród a wskazywa o 15% kobiet. 42% kobiet ci arnych nie by o eksponowanych na dym tytoniowy. Palenie czynne i bierne na podstawie pomiarów kotyniny wosoczu Funkcja g stoêci rozk adu st eƒ kotyniny w osoczu w badanej populacji kobiet ci arnych wraz z za o onymi warto- Êciami punktów odci cia dla klasyfikacji ekspozycji przedstawiona zosta a na rycinie 1. Rozk ad ten potwierdza zasadnoêç przyj tych na podstawie literatury punktów odci cia. St enia kotyniny w osoczu badanych kobiet wynosi y od 0,7 do 346ng/ml. W czterech przypadkach wyniki pomiarów kotyniny znajdowa y si poni ej poziomu oznaczalnoêci. Mediana st enia kotyniny w badanej populacji wynios a 5,7 ng/ml. St enie kotyniny w osoczu powy ej 15ng/ml odnotowano u ponad 20% kobiet, co wskazywa o i kobiety te pali y w czasie cià y. (Tabela I). 798 Nr 10/2007

Ginekol Pol. 2007, 78, 796-801 P R A C E O R Y G I N A L N E Polaƒska K, et al. Rycina 1. Funkcja g stoêci rozk adu st eƒ kotyniny w osoczu kobiet ci arnych. Rycina 3. Czu oêç i swoistoêç informacji dotyczàcych nara enia na dym tytoniowy w czasie cià y otrzymanych z wywiadu. dym tytoniowy. Biernà ekspozycj na ETS potwierdzono badaniami kotyniny u 83% ci arnych, podczas gdy u oko o 4% kobiet deklarujàcych nara enie na ETS stwierdzono poziomy kotyniny wskazujàce na palenie czynne. JednoczeÊnie 14% kobiet wskazujàcych na Êrodowiskowà ekspozycj na dym tytoniowy mo e byç uznanych na podstawie poziomu kotyniny w osoczu za nienara one. 88% kobiet deklarujàcych palenie w czasie cià y mia o st enie kotyniny w osoczu wskazujàce na czynne palenie tytoniu a 12% palaczek na podstawie analizy materia u biologicznego okreêlana by a jako palaczki bierne. Wyniki pomiaru st eƒ kotyniny wskazujà, e b dna klasyfikacja jest znacznie cz stsza dla Êrodowiskowego nara- enia na ETS ni dla palenia czynnego. Szczególnie dotyczy o to kobiet, które podczas przeprowadzonego wywiadu nie zg asza y ani palenia ani nara enia na ETS (niepalàce, nienara one). Rycina 2. ZgodnoÊç informacji dotyczàcych nara enia na dym tytoniowy uzyskanych w wywiadzie z ocenà nara enia na podstawie st enia kotyniny w osoczu kobiet ci arnych. Niemal 70% kobiet mia o st enie kotyniny w osoczu wskazujàce na bierne palenie (2-15ng/ml), a 10% kobiet mo na by o na podstawie poziomu kotyniny w analizowanym materiale biologicznym uznaç za niepalàce i nienara one na dym tytoniowy (st enie kotoniny poni ej 2ng/ml). Weryfikacja informacji o paleniu czynnym i biernym uzyskanej na podstawie wywiadu za pomocà pomiary kotyniny w osoczu Dla 17% kobiet, które deklarowa y niepalenie i brak Êrodowiskowego nara enia na dym tytoniowy w czasie cià y, stwierdzono st enia kotyniny w osoczu wskazujàce na aktywne palenie. (Rycina 2). W grupie tej 74% kobiet mia a st enia kotyniny w osoczu w przedziale 2-15ng/ml, co wskazuje na bierne nara enie na Czu oêç i swoistoêç informacji otrzymanych z wywiadu dotyczàcych nara enia na dym tytoniowy w czasie cià y B àd zwiàzany z klasyfikacjà w szacowaniu zale noêci jest bezpoêrednio zwiàzany z czu oêcià oraz swoistoêcià miary nara enia. Na podstawie uzyskanych danych ustaliliêmy, e informacja o paleniu papierosów uzyskana z wywiadu cechuje si 97,9% swoistoêcià i blisko 60% czu oêcià. Natomiast informacja o Êrodowiskowym nara eniu na dym tytoniowy (ETS) cechuje si czu oêcià 50% oraz bardzo niskà, niespe na 40% swoistoêcià. (Rycina 3). Dyskusja Wyniki przeprowadzonego badania wskazujà, i informacja dotyczàca palenia czynnego i biernego uzyskana na podstawie wywiadu nie jest wystarczajàca do okreêlenia faktycznej ekspozycji kobiet ci arnych i ich p odów na dym tytoniowy. Szczególnie cz st b dnie klasyfikowano kobiety, które podczas przeprowadzonego wywiadu nie przyzna y si do palenia i nara enia na ETS (niepalàce, nienara one). 2007 Polskie Towarzystwo Ginekologiczne 799

P R A C E O R Y G I N A L N E Ginekol Pol. 2007, 78, 796-801 St enie kotyniny w osoczu jako biomarker czynnej i biernej ekspozycji kobiet ci arnych na dym tytoniowy. W przeprowadzonym badaniu oko o 14% kobiet deklarowa o palenie w czasie cià y a 44% wskazywa o na palenie bierne wynikajàce g ownie z ekspozycji w domu. Odsetek kobiet ci arnych wskazujàcych na czynne palenie papierosów odnotowany w odzi wydaje si byç niski w porównaniu z innymi krajami [1], co mo e wynikaç z powszechnej ju obecnie wiedzy na temat negatywnego wp ywu palenia na cià, braku akceptacji spo ecznej i lekarskiej dla palenia w czasie cià y, a w zwiàzku z tym z nieprzyznawaniem si kobiety do na ogu. W przypadku Êrodowiskowej ekspozycji kobiet ci arnych na dym tytoniowy podobne wyniki uzyskano we wczeêniejszych badaniach prowadzonych w regionie ódzkim [16] oraz w Kanadzie i USA [17, 18]. W badaniach prowadzonych w Szwecji [19] wskaêniki biernego palenia przez kobiety w cià y by y zdecydowanie ni sze ni obserwowane w badaniu ódzkim (24%), co mo e z jednej strony wynikaç z intensywniejszej polityki antytytoniowej w krajach skandynawskich, z drugiej natomiast z odmiennej definicji palenia biernego. Istotne znaczenie ma tutaj w aêciwe okreêlenie êród a i czasu ekspozycji jak równie liczby palaczy. Nale y równie pami taç o ograniczonej wiarygodnoêci retrospektywnych badaƒ kwestionariuszowych. W ostatnich latach wzros o zainteresowanie wykorzystaniem w ocenie nara enia na dym tytoniowy markerów biologicznych. Najcz Êciej stosowanym markerem zarówno aktywnego palenia jak i nara enia na dym tytoniowy jest kotynina powstajàca na drodze biotransformacji z nikotyny g ównego alkaloidu zawartego w dymie tytoniowym. W przedstawionym badaniu uzyskane dane na podstawie poziomu kotyniny w osoczu wskazujà, i jedynie oko o 10% kobiet nie pali o papierosów w czasie cià y i jednoczeênie nie by o eksponowanych na palenie bierne. Oko o 70% kobiet w badanej populacji by o nara onych na ETS a ponad 20% aktywnie pali o w czasie cià y. Porównanie informacji uzyskanej na podstawie wywiadu z analizà materia u biologicznego wskazywa o na zgodnoêç tylko dla osób deklarujàcych palenie. ZgodnoÊç 100% danych z wywiadu z analizà materia u biologicznego dla palaczek odnotowa równie McDonald i wsp. [20]. W badaniach English i wsp. [21] zgodnoêç odnotowano dla 93%, a Klebonoff i wsp. [22] dla 87% kobiet. WÊród kobiet, które deklarowa y niepalenie i brak Êrodowiskowego nara enia na dym tytoniowy w czasie cià y u 17% stwierdzono st enia kotyniny w osoczu wskazujàce na aktywne palenie, a dla kobiet niepalàcych deklarujàcych ekspozycj Êrodowiskowà odsetek ten wynosi 3,7%. W trzech wspomnianych wy ej badaniach [20-22] brak zgodnoêci dla osób deklarujàcych niepalenie z analizà materia u biologicznego odnotowano dla zdecydowanie mniejszej liczby kobiet ni w badaniu ódzkim. Podobny ok. 20% brak zgodnoêci odnotowano natomiast w badaniu realizowanym westonii [23]. Wobec powszechnej wiedzy na temat negatywnego wp ywu palenia na zdrowie a tak e na przebieg i wynik cià y oraz negatywnego nastawienia spo eczeƒstwa i lekarzy do palenia w szczególnoêci przez kobiety ci arne, cz Êç kobiet Êwiadomie mo e ukrywaç na óg, zw aszcza jeêli jest pytana przez pracownika s u by zdrowia (information bias). Z drugiej strony dla 12% kobiet, które w wywiadzie deklarowa y czynne palenie tytoniu poziom kotyniny w osoczu wskazywa na Êrodowiskowe nara enie na ETS. Mo e to wynikaç z faktu, i kobiety ci arne Êwiadome szkodliwego wp ywu palenia na cià starajà si ograniczaç liczb papierosów i cz stotliwoêç palenia. Nale y równie pami taç, i metabolizm nikotyny/kotyniny u palàcych ci arnych jest inny ni u osób, które nie sà w cià y [10]. Kobiety ci - arne metabolizujà kotynin szybciej ni nieci arne. Przeprowadzone badanie wskazuje na bardzo ma à wiarygodnoêç informacji dotyczàcej Êrodowiskowej ekspozycji kobiet ci arnych (ETS) na dym tytoniowy. A 74% kobiet, które wskazywa y na brak czynnego i biernego palenia w czasie cià y mia a poziomy kotyniny w osoczu przyj ty dla osób eksponowanych na ETS, co uzasadnia koniecznoêç weryfikacji informacji uzyskanej na podstawie wywiadu za pomocà analizy materia u biologicznego. Ponad 60 procentowy odsetek kobiet ci arnych nara onych na palenie bierne odnotowa równie Kharazzi i wsp. [24]. Tak du y odsetek kobiet, które nie poda y w wywiadzie nara enia na dym tytoniowy mo e wynikaç z mniejszej ÊwiadomoÊci dotyczàcej wp ywu biernej ekspozycji kobiet ci arnych na przebieg i wynik cià y, a w zwiàzku z tym, z nieprzywiàzywania wagi do takiej ekspozycji. Z badaƒ przeprowadzonych w USA wynika, e st enie nikotyny w domach, w których pali si tytoƒ wynosi od 1µg/m 3 do ponad 10 µg/m 3 [25]. Nie nale y równie zapominaç o ekspozycji w innych miejscach, jak wydzielone pomieszczenia w miejscu pracy czy restauracje lub bary, w których wartoêci te sà znacznie wy sze. Kraje, w których rozpowszechnienie na ogu palenia jest znaczne i jednoczeênie nieliczne restrykcje majà du y odsetek populacji eksponowanej i wysoki poziom ekspozycji na dym tytoniowy. Otrzymane wyniki potwierdzajà ma à wiarygodnoêç danych dotyczàcych czynnej i biernej ekspozycji na dym tytoniowy w grupie kobiet ci arnych uzyskanych na podstawie standaryzowanego wywiadu i wskazujà na przydatnoêç wprowadzenia obiektywizacji nara enia poprzez pomiar st enia kotyniny biomarkera nikotyny w osoczu. Obiektywizacja nara enia mo e zapobiec b dnej klasyfikacji kobiet do odpowiednich grup nara enia, co z kolei mo e skutkowaç zani eniem wielkoêci ryzyka ocenianych skutków zdrowotnych ekspozycji na dym tytoniowy w czasie cià y. Wnioski Informacja dotyczàca Êrodowiskowego nara enia kobiet ci arnych na dym tytoniowy uzyskana na podstawie wywiadu nie jest wystarczajàca do okreêlenia faktycznej prenatalnej ekspozycji na dym tytoniowy szczególnie w grupie kobiet deklarujàcych niepalenie i brak Êrodowiskowej ekspozycji w czasie cià y, co uzasadnia przydatnoêç wprowadzenia obiektywizacji nara enia poprzez analiz materia u biologicznego. PiÊmiennictwo 1. Brynczka O. Exposure to environmental tobacco smoke in Euro: a review. Technical report World Health Organization Regional Office for Europe. Bonn, 2003. 2. Castles A, Adams E, Melvin C, [et al.]. Effects of smoking during pregnancy. Five metaanalyses. Am J Prev Med. 1999, 16, 208-215. 3. California Environmental Protection Agency. Health effects of exposure to environmental tobacco smoke. San Francisco (CA): California Environmental Protection Agency, 1997. 800 Nr 10/2007

Ginekol Pol. 2007, 78, 796-801 P R A C E O R Y G I N A L N E Polaƒska K, et al. 4. DiFranza J, Aligne C, Weitzman M. Prenatal and postnatal environmental tobacco smoke exposure and children's health. Pediatrics. 2004, 113, suppl. 4, 1007-1015. 5. Polaƒska K, Hanke W, Ronchetti R, [et al.]. Environmental tobacco smoke exposure and children s health. Acta Paediatrica. 2006, 95, suppl. 453, 86-92. 6. Strachan DP, Cook DG. Health effects of passive smoking. Parental smoking and lower illness in infancy and early childhood. Thorax. 1997, 52, 905-914. 7. Boffetta P, Trédaniel J, Greco A. Risk of childhood cancer and adult lung cancer after childhood exposure to passive smoke: A meta-analysis. Environ Health Perspect. 2000, 108,, 73-82. 8. Eskenazi B, Castorina R. Association of prenatal maternal or postnatal child environmental tobacco smoke exposure and neurodevelopmental and behavioral problems in children. Environ Health Perspect. 1999, 107, 991-1000. 9. Windham G, Eaton A, Hopkins B. Evidence for an association between environmental tobacco smoke exposure and birthweight: a meta-analysis and new data. Paediatr Perinat Epidemiol. 1999, 13, 35-57. 10. SRNT Subcommittee on Biochemical Verification. Biochemical verification of tobacco use and cessation. Nicotine Tob Res. 2002, 4, 149-59. 11. Cummings S, Richard R. Optimum cutoff points for biochemical validation of smoking status. Am J Public Health. 1988, 78, 574-575. 12. Misra D, Nguyen R. Environmental tobacco smoke and low birth weight: a hazard in the workplace? Environ Health Perspectives. 1999, 107, suppl. 6, 879-904. 13. Siegmund B, Leitner E, Pfannhauser W. Determination of the nicotine content of various edible nightshades (Solanaceae) and their products end estimation of the associated dietary nicotine intake. J Agric Food Chem. 1999, 47, 3113-3120. 14. Bardy A, Seppala T, Lillsunde P, [et al.]. Objectively measured tobacco exposure during pregnancy: neonatal effects and relation to maternal smoking. Br J Obstet Gynaecol. 1993, 100, 721-726. 15. Smirnoff T. Smoothing methods in statistics. New York: Springer-Verlag,1998. 16. Hanke W. Spo eczne, zawodowe I Êrodowiskowe czynniki ryzyka wczeêniactwa i hipotrofii p odu w regionie ódzkim. Rozprawa habilitacyjna. ódê: Oficyna Wydawnicza Instytutu Medycyny Pracy, 1999, 1-130. 17. Fortier I, Marcoux S, Brisson J. Passive smoking during pregnancy and risk of delivering a small-for-gestational-age infant. Am J Epidemiol. 1994, 139, 294-310. 18. Martin T, Bracken M. Association of low birth weight with passive smoke exposure in pregnancy. Am J Epidemiol. 1986, 124, 633-642. 19. Ahlborg G, Bodin L. Tobacco smoke exposure and pregnancy outcome among working women. A prospective study at prenatal care centers in Orebro County, Sweden. Am J Epidemiol. 1991, 133, 338-347. 20. McDonald S, Perkins S, Walker M. Correlation between self-reported smoking status and serum cotinine during pregnancy. Addict Behav. 2005, 30, 853-857. 21. English P, Eskenazi B, Christianson R. Black-white differences in serum cotinine levels among pregnant women and subsequent effects on infant birthweight. Am J Public Health. 1994, 84, 1439-1443. 22. Klebanoff M, Levine R, Clemens J, [et al.]. Serum cotinine concentration and selfreported smoking during pregnancy. Am J Epidemiol. 1998, 148, 259-262. 23. Parna K, Rahu M, Youngman L. Self-reported and serum cotinine-validated smoking in pregnant women in Estonia. Matern Child Health J. 2005, 9, 385-392. 24. Kharrazi M, DeLorenze G, Kaufman F, [et al.]. Environmental tobacco smoke and pregnancy outcome. Epidemiology. 2004, 15, 660-670. 25. U.S. Environmental Protection Agency. Respiratory health effects of passive smoking, lung cancer and other disorders. Washington DC. EPA/600/6-90/006F, 1992. IV Ogólnopolskie Sympozjum POST PY W DIAGNOSTYCE I LECZENIU ENDOMETRIOZY ódê Na sympozjum zapraszajà: Instytut Centrum Zdrowia Matki Polki Klinika Ginekologii Operacyjnej ICZMP Sekcja Endometriozy PTG 9 listopada 2007 Miejsce obrad: Instytut Centrum Zdrowia Matki Polki Pawilon Ginekologiczno-Po o niczy ódê, ul. Rzgowska 281/289 Program 8 listopada 2007 Warsztaty z diagnostyki i leczenia endometriozy 9 listopada 2007 Program naukowy: I. Aktualne poglàdy dotyczàce diagnostyki i leczenia endometriozy II. Endometrioza w Êwietle wspó czesnych badaƒ a. Post py w badaniach molekularnych i immunologicznych b. Post py w badaniach biochemicznych c. Nowe spostrze enia w profilaktyce i leczeniu endometriozy III. Zebranie wyborcze Op aty: do dnia 31 lipca 2007 200z od dnia 1 sierpnia 2007 300z Koszt uczestnictwa w warsztatach 200z Wp aty nale y dokonywaç na konto: PKO S.A. II Oddzia ódê 70 1240 3028 1111 0000 2822 2097 z dopiskiem: Endometrioza Termin nadsy ania prac zredagowanych zgodnie z regulaminem Ginekologii Polskiej up ywa z dniem 30.09.2007 Klinika Ginekologii Operacyjnej ICZMP, 93-338 ódê, ul. Rzgowska 281/289 tel. 042 271 15 16, fax: 042 271 14 60 Przewodniczàcy Komitetu Organizacyjnego doc. dr hab. med., prof. nadzw. UM w odzi Krzysztof Szy o Przewodniczàcy Komitetu Naukowego prof. dr hab. med. Antoni Palatyƒski 2007 Polskie Towarzystwo Ginekologiczne 801