JOLANTA ZOZULA APS, Warszawa ROLA KURATORA SĄDOWEGO W PROCESIE RESOCJALIZACJI Pojęcie resocjalizacja zaczęło funkcjonować w polskiej nauce w okresie międzywojennym i było ściśle związane z rozwojem pedagogiki specjalnej (Stańdo- -Kawecka 2000, s. 11). Oznacza ono wtórną socjalizację, przywrócenie społeczeństwu osób, wobec których wcześniej stosowane metody socjalizacyjne nie przyniosły rezultatu (Sawicka 1993, s. 8). R. Opora opisuje pedagogikę resocjalizacyjną jako naukę zajmującą się kształtowaniem teoretycznych i metodycznych podstaw pracy z jednostką niedostosowaną społecznie. Na jej treści składają się charakterystyka takiej osoby oraz warunki, metody, formy i środki niezbędne w procesie jej resocjalizacji (Opora 2010, s. 13). To stworzone na potrzeby pedagogiki pojęcie zostało dość szybko przejęte przez prawo. B. Stańdo-Kawecka zwraca jednak uwagę, że prawne ujęcie resocjalizacji jest szersze. Pedagogika resocjalizacyjna koncentruje się bowiem przede wszystkim wokół oddziaływań na dzieci i młodzież wykazujących różnorodne przejawy niedostosowania społecznego, zaś w języku prawniczym termin <<resocjalizacja>> używany jest zarówno w odniesieniu do nieletnich, jak i dorosłych sprawców czynów zabronionych (Stańdo-Kawecka 2000, s.11). W procesie resocjalizacji dużą rolę odgrywa praca kuratorów sądowych. Organizacja służby kuratorskiej oraz zadania i obowiązki zostały uregulowane w Ustawie z dnia 27 lipca 2001 r. o kuratorach sądowych (Dz. U. 2001, Nr 98, poz. 1071 ze zm.). Już z treści art. 1 przedmiotowego aktu prawnego wynika zaangażowanie kuratorów w proces resocjalizacji. Mówi on bowiem, że kuratorzy sądowi realizują określone przez prawo zadania o charakterze wychowawczo- -resocjalizacyjnym, diagnostycznym, profilaktycznym i kontrolnym związane z wykonywaniem orzeczeń sądu. Służbę kuratorską tworzą sądowi kuratorzy zawodowi oraz sądowi kuratorzy społeczni. Ustawa dzieli ponadto kuratorów ze względu na rodzaj wykonywanych orzeczeń. Zgodnie z art. 2 ust. 2 kuratorzy sądowi wykonujący orzeczenia w sprawach karnych są kuratorami dla dorosłych, a wykonujący orzeczenia w sprawach rodzinnych i nieletnich są kuratorami rodzinnymi. O dużym znaczeniu działań kuratorów w procesie resocjalizacji świadczy to, że ustawodawca umożliwił im wykonywanie zadań nie tylko w środowisku podopiecznego, ale także na terenie zakładów zamkniętych, tj. zakładów karnych, placówek opiekuńczo-wychowawczych, placówek leczniczo-rehabilitacyjnych. Dzięki temu kurator ma szansę dotrzeć bezpośrednio do podopiecznego, wczuć się w jego obecną sytuację życiową, psychiczną oraz emocjonalną i na tej podstawie podjąć właściwe, ukierunkowane na jednostkę działania. Fakt, że kuratorzy sądowi wykonują bardzo odpowiedzialne, wymagające dużej wiedzy i zaangażowania zadania wobec podopiecznych, zobligował usta- 138
ROLA KURATORA SĄDOWEGO W PROCESIE RESOCJALIZACJI wodawcę do określenia szczegółowych wymogów, które musi spełnić osoba ubiegająca się o funkcję kuratora zawodowego. Zgodnie z art. 5 ust.1 ustawy kuratorem zawodowym może być mianowany ten, kto: 1) posiada obywatelstwo polskie i korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich; 2) ma nieskazitelny charakter; 3) jest zdolny ze względu na stan zdrowia do pełnienia obowiązków kuratora zawodowego; 4) ukończył wyższe studia magisterskie z zakresu nauk pedagogiczno- -psychologicznych, socjologicznych lub prawnych albo inne wyższe studia magisterskie i studia podyplomowe z zakresu nauk pedagogiczno- -psychologicznych, socjologicznych lub prawnych; 5) odbył aplikację kuratorską; 6) zdał egzamin kuratorski. Osoba, która spełnia te wymogi, jest mianowana na kuratora zawodowego przez prezesa sądu okręgowego na wniosek kuratora okręgowego. W celu należytego wykonywania obowiązków służbowych kuratorzy zobligowani są do systematycznego podnoszenia swoich kwalifikacji oraz zdobywania doświadczenia. Z tym związany jest awans zawodowy kuratorów zawodowych. W art. 7 ustawodawca ustalił następujące stopnie służbowe dla kuratorów zawodowych: 1) kurator zawodowy, 2) starszy kurator zawodowy, 3) kurator specjalista. Wyższy stopień służbowy na wniosek kuratora okręgowego może nadać prezes sądu okręgowego po 3 latach wyróżniającej się pracy, od dnia poprzedniego awansu. W szczególnie uzasadnionych wypadkach okres ten może być skrócony. Specyfika pracy kuratora sądowego wymaga przyznania mu wielu uprawnień, ale także nakłada na niego wiele obowiązków. Zgodnie z art. 9 kurator zawodowy wykonując swoje obowiązki służbowe ma prawo do: 1) odwiedzania w godzinach od 7.00 do 22.00 osób objętych postępowaniem w miejscu ich zamieszkania lub pobytu, a także w zakładach zamkniętych; 2) żądania okazania przez osobę objętą postępowaniem dokumentu pozwalającego na stwierdzenie jej tożsamości; 3) żądania niezbędnych wyjaśnień i informacji od podopiecznych objętych dozorem, nadzorem lub inną formą kontroli zleconej przez sąd; 4) przeglądania akt sądowych i sporządzania z nich odpisów w związku z wykonywaniem czynności służbowych oraz dostępu do dokumentacji dotyczącej podopiecznego i innych osób objętych postępowaniem; 5) żądania od Policji oraz innych organów lub instytucji państwowych, organów samorządu terytorialnego, stowarzyszeń i organizacji społecznych w zakresie ich działania, a także od osób fizycznych pomocy w wykonywaniu czynności służbowych. Jednocześnie ustawodawca zobowiązał go do: 1) występowania w uzasadnionych wypadkach z wnioskiem o zmianę lub uchylenie orzeczonego środka; 2) przeprowadzania na zlecenie sądu lub sędziego wywiadów środowiskowych; 139
3) współpracy z właściwym samorządem i organizacjami społecznymi, które statutowo zajmują się opieką, wychowaniem, resocjalizacją, leczeniem i świadczeniem pomocy społecznej w środowisku otwartym; 4) organizacji i kontroli pracy podległych kuratorów społecznych oraz innych osób uprawnionych do wykonywania dozorów lub nadzorów; 5) sygnalizowania sądowi przyczyn przewlekłości postępowania wykonawczego lub innych uchybień w działalności pozasądowych podmiotów wykonujących orzeczone środki. Poza kuratorami zawodowymi zadania związane z resocjalizacją mogą wykonywać kuratorzy społeczni. Zgodnie z art. 84 ust.1 do pełnienia funkcji kuratora społecznego może zostać powołana osoba, która: 1) posiada obywatelstwo polskie i korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich, 2) ma nieskazitelny charakter; 3) jest zdolna ze względu na stan zdrowia do pełnienia obowiązków kuratora zawodowego; 4) posiada co najmniej wykształcenie średnie i doświadczenie w prowadzeniu działalności resocjalizacyjnej, opiekuńczej lub wychowawczej; 5) złożyła informację z Krajowego Rejestru Karnego, która jej dotyczy. Kuratorzy społeczni są wpisani na listę kuratorów przy prezesie sądu rejonowego, są też przez niego mianowani do pełnienia swojej funkcji. Każdy kurator społeczny pracuje w jednym zespole. Zadania nałożone przez kierownika zespołu realizuje pod kierownictwem przydzielonego kuratora zawodowego. Funkcja kuratora społecznego nie jest funkcją samodzielną z powodu niewielkiego doświadczenia, często też braku praktyki. Efektywność jego działań oraz właściwy przebieg procesu resocjalizacji możliwy jest jedynie w sytuacji pełnego zaangażowania oraz zindywidualizowanej pracy z podopiecznym. Z tego względu ustawodawca ustalił maksymalną liczbę dozorów i nadzorów, które w tym samym czasie mogą być sprawowane przez kuratora społecznego. Nie powinna ona przekraczać 10. W związku z wykonywaniem przez kuratora społecznego czynności zleconych mu przez sąd przysługują mu uprawnienia i obowiązki kuratora zawodowego. Kuratorzy zawodowi i kuratorzy społeczni wykonują swoje obowiązki wynikające z orzeczeń zarówno sądów karnych, jak i sądów rodzinnych. Właściwość rzeczowa tych sądów jest jednak bardzo zróżnicowana, z czym związany jest podział kuratorów na kuratorów dla dorosłych i kuratorów rodzinnych. Kurator sądowy dla dorosłych realizuje orzeczenia sądów karnych. Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości z dnia 7 czerwca 2002 r. w sprawie zakresu praw i obowiązków podmiotów sprawujących dozór, zasad i trybu wykonywania dozoru oraz trybu wyznaczania przez stowarzyszenia, organizacje i instytucje swoich przedstawicieli do sprawowania dozoru (Dz. U. 2002, Nr 91, poz. 812) powierzenie kuratorowi sądowemu sprawowania dozoru powinno nastąpić bezzwłocznie, nie później jednak niż w ciągu 14 dni od dnia uprawomocnienia się orzeczenia albo zwrotu akt sądowi I instancji lub otrzymania orzeczenia do wykonania. Po objęciu dozoru kurator powinien: 1) zaznajomić się z aktami sprawy karnej i innymi niezbędnymi źródłami informacji o skazanym, 140
ROLA KURATORA SĄDOWEGO W PROCESIE RESOCJALIZACJI 2) zaznajomić się z przebiegiem dotychczasowych dozorów i nadzorów wykonywanych przez kuratorów rodzinnych, 3) nawiązać pierwszy kontakt ze skazanym nie później niż w ciągu 7 dni od daty wpływu prawomocnego orzeczenia do zespołu kuratorskiej służby sądowej, 4) pouczyć skazanego o prawach i obowiązkach wynikających z okresu próby i dozoru oraz omówić sposób i terminy ich realizacji, 5) udzielić skazanemu pomocy w rozwiązywaniu problemów adaptacyjnych i życiowych, 6) nawiązać kontakt z rodziną i środowiskiem skazanego. Gdy dozór dotyczy sprawcy przestępstwa popełnionego w stanie ograniczonej poczytalności lub w związku z uzależnieniem od alkoholu lub innego środka odurzającego, kurator sądowy powinien także: 1) zaznajomić się, w dostępnym zakresie, z wynikami leczenia, terapii lub rehabilitacji skazanego oraz wskazówkami dotyczącymi przebiegu dozoru; 2) podjąć działania, aby skazany przestrzegał zaleceń lekarskich bądź innych specjalistów z zakresu terapii i rehabilitacji; 3) utrzymywać kontakt z osobami prowadzącymi leczenie, terapie lub inne formy specjalistycznego oddziaływania; 4) konsultować, nie rzadziej niż co 3 miesiące, sposób prowadzenia dozoru ze specjalistami. Kurator sądowy ma obowiązek prowadzić dla każdego dozorowanego indywidualną kartę czynności dozoru, w której dokumentuje na bieżąco wszystkie podejmowane czynności, ich datę i miejsce, a także uzyskane dokumenty, informacje oraz własne uwagi i zamierzenia w zakresie sprawowania dozoru. Sądowy kurator zawodowy ma ponadto takie obowiązki, jak: 1) kontrolowanie prawidłowości i efektywności sprawowania dozorów oraz innych czynności zleconych sądowym kuratorom społecznym, przedstawicielom stowarzyszeń, organizacji i instytucji oraz osobom godnym zaufania, a ponadto w uzasadnionych przypadkach zgłaszanie sądowi potrzeby wystąpienia do organu statutowego stowarzyszenia, organizacji lub instytucji z wnioskiem o zmianę przedstawiciela wyznaczonego do wykonywania czynności związanych z dozorem; 2) udzielanie pomocy kuratorom społecznym i innym osobom sprawującym dozory; 3) pozyskiwanie osób do sprawowania funkcji sądowego kuratora społecznego; 4) informowanie kierownika zespołu kuratorskiej służby sądowej o nieprawidłowym sprawowaniu funkcji przez sądowego kuratora społecznego oraz organów nadrzędnych stowarzyszeń, organizacji i instytucji o sposobie sprawowania dozoru przez ich przedstawicieli; 5) przygotowanie odpowiednio uzasadnionych wniosków w sprawie zmiany orzeczenia sądu i dołączenie do nich akt dozoru i innych stosownych dokumentów; 6) uczestnictwo w posiedzeniach sądu dotyczących osób znajdujących się pod dozorem; 7) zawiadamianie sądu o przestrzeganiu przez skazanego porządku prawnego uzasadniającego rozważenie celowości uznania orzeczonych środków karnych za wykonane; 141
8) sprawowanie dozorów, zwłaszcza w sprawach trudnych lub wymagających bezzwłocznego podjęcia czynności; 9) bezzwłoczne zawiadomienie sądu o zaistnieniu okoliczności uzasadniających rozważenie celowości ponownego umieszczenia w zakładzie leczenia odwykowego lub w zakładzie karnym skazanego skierowanego uprzednio na leczenie ambulatoryjne lub rehabilitację w placówce leczniczo-rehabilitacyjnej; 10) sygnalizowanie jednostkom nadrzędnym organów i instytucji państwowych, organów samorządu terytorialnego oraz organom statutowym stowarzyszeń i organizacji przypadków bezzasadnej odmowy udzielenia kuratorowi sądowemu żądanej pomocy. Praca kuratora sądowego z podopiecznym podlega stałej kontroli sądu. W związku z tym jest on zobowiązany do cyklicznego przedstawiania sprawozdań z przebiegu dozoru. Pierwsze sprawozdanie kurator zobowiązany jest przedstawić sądowi nie później niż w ciągu 14 dni od dnia nawiązania kontaktu ze skazanym. W sprawozdaniu z objęcia dozoru kurator powinien zawrzeć diagnozę środowiskową, zamierzenia readaptacyjne, metody prowadzenia dozoru i kontroli zachowania skazanego, opisać jego warunki osobiste i bytowe oraz stosunek do dozoru i obowiązków okresu próby, a także określić możliwości i przeszkody ich realizacji oraz podać źródła informacji o skazanym. Kolejne sprawozdania kurator przedstawia na żądanie sądu. Po zakończeniu pracy z podopiecznym kurator sądowy jest obowiązany przedstawić sądowi sprawozdanie z zakończenia dozoru, w którym powinien opisać jego przebieg, ze szczególnym uwzględnieniem realizacji planu pracy z dozorowanym, oceny wykonania obowiązków i postawy dozorowanego w okresie próby. Ponadto ustawodawca szczegółowo określił czynności kuratora sądowego dla dorosłych wobec poszczególnych kategorii dozorowanych. Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości z dnia 12 czerwca 2003 r. w sprawie szczegółowego sposobu wykonywania uprawnień i obowiązków kuratorów sądowych (Dz. U. 2003, Nr 112, poz. 1064) kurator zawodowy dla dorosłych, który realizuje czynności związane z organizowaniem i kontrolowaniem wykonywania kary ograniczenia wolności oraz pracy społecznie użytecznej orzeczonej w zamian nieściągalnej grzywny ma obowiązek m.in.: pozyskiwać zakłady pracy bądź inne instytucje w celu przyjęcia skazanego do wykonywania nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne, organizować i prowadzić szkolenia oraz instruktaże dla pracowników zakładów pracy wyznaczonych do organizowania pracy skazanych i dozorowania jej przebiegu, kontrolować sposób wykonywania kary w miejscu pracy oraz prawidłowość wywiązywania się przez skazanego z nałożonych na niego obowiązków ( 11). Kurator, który realizuje czynności związane z kontrolą skazanego w okresie próby oraz kontrolą sprawcy przestępstwa, w stosunku do którego warunkowo umorzono postępowanie karne lub zawieszono wykonanie kary, zobowiązany jest natomiast do: zbierania co najmniej raz na 6 miesięcy informacji na temat skazanego (chyba że sąd zarządzi inaczej), przyjmowania od różnego rodzaju instytucji oraz osób fizycznych informacji o przebiegu okresu próby oraz realizacji przez skazanego nałożonych obowiązków, bezzwłocznego powiadamiania sądu o popełnieniu przestępstwa lub o innym rażącym naruszeniu porządku prawnego przez skazanego lub sprawcę przestępstwa. 142
ROLA KURATORA SĄDOWEGO W PROCESIE RESOCJALIZACJI Jeszcze inne obowiązki, związane bezpośrednio ze specyfiką dozoru, zostały nałożone na kuratora, który przygotowuje skazanego do życia po zwolnieniu z zakładu karnego, po otrzymaniu decyzji komisji penitencjarnej lub orzeczenia sądu penitencjarnego. W tym przypadku ma on obowiązek: sporządzić we współpracy z podopiecznym program wolnościowy, przygotować środowisko rodzinne skazanego do jego powrotu, współorganizować dla dozorowanego pomoc postpenitencjarną. Kurator dla dorosłych realizując czynności związane z dozorowaniem skazanego, któremu udzielono przerwy w wykonywaniu kary pozbawienia wolności, ma obowiązek: sprawdzać raz na 3 miesiące, czy skazany wykorzystuje przerwę zgodnie z celem jej udzielenia i wykonuje nałożone na niego obowiązki, żądać od skazanego niezbędnych informacji dotyczących przerwy, zaś w przypadku niestawienia się skazanego w terminie 7 dni od zwolnienia z zakładu karnego zawiadomić niezwłocznie sąd penitencjarny lub złożyć wniosek o odwołanie przerwy w karze. Każdy kurator zawodowy dla dorosłych, niezależnie od rodzaju wykonywanych na podstawie orzeczenia sądu czynności, jest zobowiązany ponadto, zgodnie z 15 przedmiotowego aktu wykonawczego, do: 1) sygnalizowania sądowi przyczyny przewlekłości postępowania wykonawczego lub innych uchybień stwierdzonych w działalności pozasądowych organów wykonawczych oraz potrzebę zobowiązania Policji do udzielenia kuratorowi stosownej pomocy w wykonywaniu czynności; 2) składania odpowiednio uzasadnionych wniosków w sprawie zmiany orzeczenia sądu; 3) uczestniczenia w posiedzeniach sądu dotyczących osób znajdujących się w okresie próby, pod dozorem lub tych, na które nałożono obowiązek utrzymywania kontaktów z zawodowym kuratorem sądowym; 4) współdziałania z organizacjami, instytucjami, stowarzyszeniami i innymi podmiotami, których celem działania jest pomoc w społecznej readaptacji skazanych; 5) sygnalizowania jednostkom nadrzędnym organów i instytucji państwowych, organów samorządu terytorialnego oraz organom statutowym stowarzyszeń i organizacji przypadków bezzasadnej odmowy udzielenia kuratorowi sądowemu żądanej pomocy; 6) prowadzenia na bieżąco dokumentacji pracy ze skazanym. Drugą grupą kuratorów sądowych są kuratorzy rodzinni. Ich rolę w procesie resocjalizacji podkreśla M. Arczewska (2009, s. 101). Zauważa ona, że sędziowie rodzinni najczęściej współpracują właśnie z tym organem pomocniczym sądu. Na kuratorów rodzinnych, podobnie jak na kuratorów dla dorosłych, poza ustawowymi obowiązkami zostały nałożone obowiązki związane ze specyfiką poszczególnych działań. Zgodnie z 3 ust.1 omawianego rozporządzenia z dnia 12 czerwca 2003 r. (Dz. U. 2003, Nr 112, poz. 1064) kurator rodzinny, któremu powierzono wykonywanie nadzoru, jest zobowiązany do: 1) zaznajamiania się z aktami sprawy i innymi niezbędnymi źródłami informacji o podopiecznym, a w szczególności z przebiegiem dotychczasowych nadzorów; 2) nawiązania pierwszego kontaktu z podopiecznym, nie później niż w ciągu 7 dni od daty wpływu prawomocnego orzeczenia do zespołu kuratorskiej służby sądowej; 143
3) pouczenia podopiecznego o prawach i obowiązkach wynikających z orzeczenia sądu oraz omówienia sposobu i terminu ich realizacji; 4) planowania wobec podopiecznego oddziaływania profilaktyczno-resocjalizacyjnego i opiekuńczo-wychowawczego; 5) współpracy z rodziną podopiecznego w zakresie oddziaływań; 6) udzielania podopiecznemu pomocy w organizowaniu nauki, pracy i czasu wolnego oraz w rozwiązaniu trudności życiowych; 7) kontrolowania zachowania podopiecznego w miejscu zamieszkania, pobytu, nauki i pracy; 8) współdziałania z organizacjami, instytucjami, stowarzyszeniami i innymi podmiotami, których celem działania jest pomoc podopiecznym. Inne szczegółowe obowiązki nałożył ustawodawca na kuratora rodzinnego, któremu sąd zlecił przymusowe odebranie osoby pozostającej pod władzą rodzicielską lub opieką. Został on bowiem zobowiązany do powiadomienia o terminie swoich czynności uprawnionych osób bądź przedstawicieli instytucji, żądania w razie potrzeby pomocy uprawnionych instytucji, w tym organów pomocy społecznej, oraz do sporządzenia odpowiedniej notatki z przebiegu czynności do akt sprawy. Kurator rodzinny, któremu sąd zlecił obecność przy kontaktach rodziców z dziećmi, ma natomiast obowiązek stawienia się w określonym w postanowieniu sądu terminie i miejscu oraz bycia obecnym przez cały czas trwania kontaktu, zapewniając, by kontakt ten nie trwał dłużej, niż postanowił sąd. Z każdej obecności w trakcie kontaktu składa on niezwłocznie sądowi pisemną notatkę. Jedną z najczęściej wykonywanych przez kuratorów rodzinnych czynności jest przeprowadzanie, na mocy zarządzenia sądu rodzinnego, wywiadów środowiskowych. Prawa i obowiązki kuratora w tym zakresie określa Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 11 czerwca 2003 r. w sprawie regulaminu czynności w zakresie przeprowadzania wywiadu środowiskowego oraz wzoru kwestionariusza tego wywiadu (Dz. U 2003, Nr 108, poz. 1018). Zgodnie z jego treścią wywiad środowiskowy przeprowadza się w miejscu zamieszkania, pracy lub nauki osoby, której on dotyczy, między godziną 6.00 a 22.00. Przed przystąpieniem do zbierania informacji przeprowadzający wywiad jest zobowiązany okazać legitymację służbową oraz poinformować osoby udzielające informacji o nazwie i adresie organu zarządzającego przeprowadzenie wywiadu oraz o jego celu. Kurator jest na mocy niniejszego rozporządzenia zobowiązany do przeprowadzenia wywiadu środowiskowego w terminie 14 dni od dnia otrzymania zarządzenia o jego przeprowadzeniu, chyba że organ zarządzający wyznaczył inny termin. Bardzo istotne ze względu na dobro podopiecznych oraz przebieg ich resocjalizacji jest zobowiązanie kuratora do zachowania w tajemnicy wszystkich okoliczności, o których dowiedział się w związku z przeprowadzeniem wywiadu środowiskowego. Kolejnym bardzo istotnym działaniem sądowych kuratorów rodzinnych związanym z resocjalizacją podopiecznych jest nadzór nad osobami, w stosunku do których orzeczony został obowiązek poddania się leczeniu odwykowemu. Zadania i obowiązki kuratora w tym zakresie zostały uregulowane w Rozporządzeniu Ministrów Sprawiedliwości oraz Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 7 maja 1983 r. w sprawie zasad i trybu wykonywania nadzoru nad osobami, w stosunku do których orzeczony został obowiązek poddania się leczeniu odwykowemu (Dz. U. 1983, Nr 25, 144
ROLA KURATORA SĄDOWEGO W PROCESIE RESOCJALIZACJI poz. 110). Paragraf 3 ust.1 przedmiotowego aktu prawnego zawiera regulację, zgodnie z którą powierzenie nadzoru nad osobą, w stosunku do której orzeczony został obowiązek poddania się leczeniu odwykowemu, powinno nastąpić niezwłocznie po otrzymaniu orzeczenia do wykonania. Szczególnie ważne jest podkreślenie przez ustawodawcę, że jego wykonywanie powinno być powierzone kuratorom mającym odpowiednie przygotowanie w zakresie postępowania z osobami uzależnionymi od alkoholu. Wiedzę w tym zakresie kurator może zdobyć w trakcie trwania aplikacji lub przez uczestnictwo w specjalistycznych kursach i szkoleniach. Nadzorując osobę, która została przez sąd zobowiązana do poddania się leczeniu odwykowemu, kurator jest zobowiązany do: 1) podejmowania niezbędnych starań, aby osoba zobowiązana do poddania się leczeniu zastosowała się do orzeczenia sądu; 2) utrzymywania stałego kontaktu z osobą zobowiązaną do poddania się leczeniu oraz udzielania jej niezbędnej pomocy w rozwiązywaniu trudności życiowych, a zwłaszcza w rozpoczęciu i kontynuowaniu leczenia; 3) współdziałania w miarę potrzeby z terenowymi organami administracji państwowej oraz organizacjami społecznymi w kierunku zapewnienia osobie poddanej leczeniu lub jej rodzinie odpowiedniej pomocy, polegającej w szczególności na ułatwieniu zatrudnienia, zapewnieniu czasowego zakwaterowania oraz na świadczeniach materialnych; 4) współdziałania z zakładem pracy i zakładową służbą zdrowia w kierunku realizacji zobowiązań nałożonych na pracownika poddanego leczeniu odwykowemu; 5) współdziałania z zakładem lecznictwa odwykowego w kierunku osiągnięcia celów leczenia; 6) oddziaływania w kierunku nawiązania przez osobę poddaną leczeniu kontaktów z odpowiednimi placówkami służby zdrowia oraz organizacjami samopomocy osób uzależnionych od alkoholu; 7) utrzymywania kontaktu z rodziną osoby poddanej leczeniu, z którą osoba ta pozostaje we wspólnym gospodarstwie domowym; 8) oddziaływania na środowisko, w którym osoba poddana leczeniu przebywa lub do którego ma powrócić, zwłaszcza kształtowania właściwego stosunku do niej; 9) składania sądowi pisemnych sprawozdań z przebiegu leczenia w terminach określonych przez sąd, nie rzadziej jednak niż co dwa miesiące. W zakresie resocjalizacji specyficznej grupy podopiecznych, jaką stanowią osoby nieletnie, bardzo ważną rolę odgrywają ośrodki kuratorskie. Sposób ich tworzenia, zasady organizacji oraz cel i zakres działania określa Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 5 października 2001 r. w sprawie ośrodków kuratorskich (Dz. U. 2001, Nr 120, poz. 1294). Na podstawie regulacji w nim zawartych ośrodki takie tworzy się przy sądach rejonowych w ilości zależnej od potrzeb lokalnych, uwzględniając w szczególności liczbę spraw nieletnich oraz stopień ich demoralizacji. Prowadzą one działalność profilaktyczną, opiekuńczo-wychowawczą i resocjalizacyjno-terapeutyczną, zmierzając do zmiany postaw uczestników w kierunku społecznie pożądanym, zapewniając prawidłowy rozwój ich osobowości ( 5). Nieletni może zostać przyjęty do ośrodka kuratorskiego wyłącznie na podstawie orzeczenia sądu. Pracę z podopiecznymi przedmiotowej instytucji wykonują zawodowi kuratorzy rodzinni. W zależności od indywidualnych 145
potrzeb nieletniego prowadzą oni z nim terapię metodą pracy grupowej, z indywidualnym przypadkiem lub środowiskową. Wszystkie działania podejmowane przez kuratorów w ramach ośrodka mają na celu resocjalizację podopiecznych. Wszystkie działania podejmowane przez kuratorów sądowych zarówno dla dorosłych, jak i rodzinnych powinny mieć na celu, zgodnie z art.7 Kodeksu etyki kuratora (2005), dobro podopiecznego i jego prawidłowe funkcjonowanie w społeczeństwie. Przedstawiony cel i zasady działania kuratorów sądowych dowodzą ich ogromnego zaangażowania w proces resocjalizacji jednostki. Każdy dozór czy nadzór kuratorski ma na celu pomoc podopiecznemu w wyjściu z trudnej, kryzysowej sytuacji, w jakiej się znalazł, oraz ułatwienie mu rozpoczęcia życia zgodnego z normami społecznymi i prawnymi. Działania podejmowane przez kuratorów sądowych mają ogromne znaczenie w procesie resocjalizacji zarówno osób uzależnionych od alkoholu, odbywających karę pozbawienia wolności, opuszczających zakłady karne, jak i zdemoralizowanej młodzieży, rodziców nadużywających władzy rodzicielskiej czy stosujących przemoc w rodzinie. Bibliografia Arczewska, M. (2009). Społeczne role sędziów rodzinnych. Warszawa: Wydawnictwa UW. Kodeks etyki kuratora z dnia 1 kwietnia 2005 r. Opora, R. (2009). Resocjalizacja, wychowanie i psychokorekcja nieletnich niedostosowanych społecznie. Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 7 czerwca 2002 r. w sprawie zakresu praw i obowiązków podmiotów sprawujących dozór, zasad i trybu wykonywania dozoru oraz trybu wyznaczania przez stowarzyszenia, organizacje i instytucje swoich przedstawicieli do sprawowania dozoru. Dz. U. 2002, Nr 91, poz. 812. Rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości z dnia 12 czerwca 2003 r. w sprawie szczegółowego sposobu wykonywania uprawnień i obowiązków kuratorów sądowych. Dz. U. 2003, Nr 112, poz. 1064. Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 11 czerwca 2003 r. w sprawie regulaminu czynności w zakresie przeprowadzania wywiadu środowiskowego oraz wzoru kwestionariusza tego wywiadu. Dz. U. 2003, Nr 108, poz. 1018. Rozporządzeniu Ministrów Sprawiedliwości oraz Zdrowia i Opieki Społecznej w sprawie zasad i trybu wykonywania nadzoru nad osobami, w stosunku do których orzeczony został obowiązek poddania się leczeniu odwykowemu. Dz. U. 1983, Nr 25, poz. 110. Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 5 października 2001 r. w sprawie ośrodków kuratorskich. Dz. U. 2001, Nr 120, poz. 1294. Sawicka, K. (red.). (1993). Polska myśl resocjalizacyjna. Warszawa: Wydawnictwa UW. Stańdo-Kawecka, B. (2000). Prawne podstawy resocjalizacji. Kraków: Zakamycze. Ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. o kuratorach sądowych. Dz. U. 2001, Nr 98, poz. 1071, ze zm. 146