MUZEUM I INSTYTUT ZOOLOGII POLSKIEJ AKADEMII NAUK. J o a n n a Z io m e k

MUZEUM I INSTYTUT ZOOLOGII POLSKIEJ AKADEMII NAUK FRAGMENTA FAUNI STIC A Fragm. faun. W arszawa, 30.11.1998 41 8 93-123 J o a n n a Z io m e k Drobne ssaki (M icrom am m alia) R oztocza Część I. M icrom am m alia wybranych biotopów R oztocza Środkowego Abstract: The p ap er p resen ts the resu lts of investigation of the occurence of sm all m am m als in the C entral Roztocze U pland based on the catch. M am m als were cau g h t in fifteen h ab itats in 108 localities during 1986-1990. The m aterial consists of 2543 specim ens belonging to 19 species. K ey words: Micromammalia, fauna of Roztocze Author's address: D epartm ent of System atic Zoology Adam Mickiewicz University, Fredry 10, 61-701 Poznań, Poland WSTĘP W 1986 roku podjęto sześcioletnie b adania nad drobnym i ssakam i (Micromammalia) Roztocza włączone do centralnego program u CPBP 04.06. Poznanie i w ykorzystanie fauny Polski koordynow anego przez In sty tu t Zoologii PAN w W arszawie. Ze względu n a wyjątkowo duże zróżnicowanie środow i skowe regionu oraz przyjętą m etodykę b a d a ń teriologicznych obszar ek sp lo racji zawężono do Roztocza Środkowego. Głównym celem pracy było zaktualizow anie wiedzy o składzie gatunkow ym fauny drobnych ssaków Roztocza Środkowego oraz charakterystyka tej fauny n a tle w arunków środowiskowych regionu. Podjęto próbę ekologicznej c h a ra k terystyki zgrupow ań M icromammalia zw iązanych z poszczególnym i środow i skam i n a podstaw ie ich składu i stru k tu ry oraz porów nanie ze zgrupow aniam i drobnych ssaków podobnych środow isk w innych regionach Polski. W literaturze teriologicznej je st niewiele prac dotyczących fauny drobnych ssak ó w Roztocza i s ą one w dużej m ierze fragm entaryczne. Pierw szych n a ukowych wiadomości o ssakach Wyżyny Lubelskiej dostarczyli T a c z a n o w sk i

9 4 J. Ziomek (1855) i W a ł e c k i (1866), ich prace nie obejmowały jed n a k Roztocza (S k u r a t o - WICZ 1948). W początkach XX wieku T e n e n b a u m (1913) przeprowadził szczegółowe b a d a n ia n a obszarze O rdynacji Zam ojskich, którym i objął oprócz Roztocza zn aczn ą część Kotliny Sandom ierskiej i Wyżyny Lubelskiej. A utor ten wymienił znaczną część gatunków drobnych ssaków w ystępujących n a Roztoczu. Za kluczowe dla poznania fauny ssaków Roztocza należy uznać prace S k u r a t o w ic z a (1939, 1946, 1948) oraz S k u r a t o w ic z a i U r b a ń s k ie g o (1953). Zawierają one wyniki b adań nie tylko czysto faunistyczno-system atycznych, ale także dotyczących biologii i ekologii ssaków. Bazują n a nich wszystkie późniejsze publikacje dotyczące fauny Polski i rozm ieszczenia określonych gatunków, także n a Roztoczu (np. S u r d a c k i 1956, K o w a l sk i 1964, N ow ak 1966, Iz d e b s k i i G r ą d z ie l 1971, R ia bin in 1971, R u p r e c h t 1973, P u c e k i Ra c zy ń sk i 1983, P u c e k 1984). Dopiero ostatnio pojawiło się kilka nowych prac teriologicznych z terenu Roztocza (G r ą d z ie l 1985, J u r c z y szy n i Z io m e k 1991, J u r c zy szy n 1994, 1995). Je d n ak żadna z nich nie ujm uje całościowo fauny ssaków Roztocza. Dane o w ystępow aniu niektórych gatunków drobnych ssaków na terenie Roztocza m ożna znaleźć także w literaturze parazytologicznej (Nie w ia d o m sk a 1953, S k u r a t o w ic z 1954, 1964, G e r w e l 1954, C e c h o w ic z i H r y n ie w ic z 1958, Ko z ic k a i Pa r n a s 1959, U m iń sk i i S t r o c z y ń s k a 1960, Zw o l sk i 1960, B a r t k o w sk a 1986, B a r t k o w sk a i in. 1991), a także w pracach poświęconych entom ofaunie gniazd ssaków (Ba r tk o w sk a 1986, B a r t k o w sk a i in. 1991, N o w o s a d 1989, 1990). c h a r a k ter y sty k a t e r e n u b a d a ń Roztocze je st regionem niejednolitym pod względem budowy geologicznej, rzeźby, szaty roślinnej. Podział fizjograficzny Roztocza odpowiada w zasadzie geobotanicznem u, według którego w Krainie Roztocza wyróżnia się Roztocze Zachodnie, Środkowe i Południowe (Iz d e b s k i i G r ą d z ie l 1971, Ko n d r a c k i 1978, Iz d e b s k i i in. 1992). D okładna c h a ra k te ry sty k a Roztocza Środkowego (położenie, budow a geologiczna, klim at, stosunki wodne, szata roślinna) je s t zaw arta w pracach S z a f e r a (1977), K o n d r a c k ie g o (1978), Iz d e b s k ie g o i G r ą d ziela (1971), G r ą d z ie l a (1985), Iz d e b s k ie g o i in (1992). Roztocze Środkowe je s t stosunkow o słabo urzeźbione. Jego środkow e partie s ą płaskim i, zrów nanym i w ierzchow i nam i. W śród nich przebiegają podłużne doliny górnego W ieprza, górnej Sołokiji i Tanw i. Podłoże geologiczne stan o w ią m ioceńskie piaskow ce, pow ierzchnia tej części regionu (w odróżnieniu od Roztocza Zachodniego) jest pozbawiona pokrywy lessowej. Szatę roślinną Roztocza Środkowego wyróżnia obecność dużych powierzchni dobrze zachow anych drzew ostanów jodłowych, bukowo-jodłowych, borów sosnowych i dąbrów. Najpiękniejsze ich fragm enty zostały objęte ochroną obszarow ą w Roztoczańskim Parku Narodowym oraz w rezerw atach.

Drobne ssaki Roztocza. Część I. 9 5 Środow iska, w których prowadzono b adania drobnych ssaków podzielono n a dwie grupy zależne od typu roślinności: zbiorowiska leśne (A) i zbiorowiska nieleśne (otwarte B). W przypadku zbiorowisk leśnych w badaniach teriologicznych brano pod uw agę głównie pow ierzchnie, które zachow ały w najw iększym sto p n iu n a tu ralny ch arak ter. Badania objęły większość zespołów leśnych w ystępujących na Roztoczu i reprezentow anych w Roztoczańskim Parku Narodowym. Były to n astęp u jące zbiorowiska: torfowisko wysokie - Ledo-Sphagnetum magellanici (I); bór bagienny - Vaccinio illiginosi-pinetum (II); bór sosnowy świeży - Leucobrio-Pinetum (III); wyżynny bór jodłow y - A b ietetum polonicum (IV); d ą brow a św ietlista - Potentillo albae-quercetum (V); kontynentalny grąd lipowograbowy - Tilio-Carpinetum (VI); buczyna karpacka - Dentario glandulosae- F agetum (VII); ols typowy - Ribo nigń-alnetum (VIII). B adania teriologiczne przeprowadzono w następujących zbiorowiskach otw artych: zbiorowiska szuwarowe z klasy Phragmitetea (lxa), łąkowe z klasy Molinio-Arrhenatheretea (IXb), wilgotnych zarośli nadrzecznych (IXc); m uraw i zarośli kseroterm icznych w zespole Inuletum ensifoliae, w dwóch stadiach: typowym, zbiorowiska murawowego oraz w stadium zaroślowym (X); synantro p ijn e z klasy R udereto-secalinetea - segetalne (XIa) i ru d e ra ln e (XIb); m iedze w w ariancie typowym (wąskie miedze z perzem Agropyrort sp.) i w w ariancie przejściow ym (z krzewami) (XII). W ykaz stanow isk badań na R oztoczu Środkowym S p o śró d ogółem 108 stanow isk, których rozm ieszczenie pokazuje m ap a (rys. 1), 42 były u- sy tu o w an e w zbiorow iskach leśnych (A), n ato m iast 66 w zbiorow iskach otw artych (B); 51 s ta now isk w ybrano na terenie Roztoczańskiego Parku Narodowego (RPN), 57 - w szeroko rozum ianej o tulinie P arku. W w ykazie stanow isk num ery oddziałów RPN zm ienione w 1989 roku oznaczono gw iazdką *, zm ienione w roku 1987 - zam knięto naw iasam i; w cześniejsze oznaczenia oddziałów określano jak o (Liana 1992). Po nazwie stanow iska podano literowo-cyfrowe kody sia tk i UTM. 1. U roczysko M oraczewski, nadl. Tomaszów Lubelski, oddz. 81, św ietlista dąbrow a; w pobliżu wsi Sołokije; FA 78. 2. Sołokije koło Bełżca, na N od ur. Moraczewski, upraw y rolne przylegające do oddz. 81; FA 78. 3. S zn u ry koło Tomaszowa Lubelskiego, ols typowy w pobliżu stawów rybnych; FA 79. 4. S zn u ry koło Tom aszow a Lubelskiego, zbiorowisko szuw arow e koło stawów; FA 79. 5. S zn u ry koło Tom aszow a Lubelskiego, upraw y rolne; FA 79. 6. S zn u ry koło Tomaszowa Lubelskiego, m iedza śródpolna; FA 79. 7. B iała G óra koło Tomaszowa Lubelskiego, zbiorowisko m urawow e z Inuletum ensifoliae i zarośla; na pograniczu Roztocza i Grzędy Sokalskiej; FA 79. 8. T om aszów Lubelski, zakrzew ienia w pobliżu cm entarza; FA 79. 9. T om aszów Lubelski, podm okła łąka przy borze jodłowym, 3 km n a W od m iasta; FA 79. 10. T om aszów Lubelski, podm okłe łąki turzycowe 1,5 km n a N od m iasta; FA 79. 11. Tom aszów Lubelski, upraw y rolne 1,5 km na N od m iasta; FA 79. 12. Bełżec, bór sosnowy świeży, 1 km na E od m iasta; FA 78. 13. Bełżec, łąki turzycowe nad ciekiem, 1 km n a E od m iasta; FA 78.

9 6 J. Ziomek 14. Bełżec, upraw y rolne graniczące z lasem sosnowym i łąką, 1,5 km n a E od m iasta; FA 78. 15. K adłubiska, torfowisko wysokie w kom pleksie leśnym, przy drodze Bełżec-Narol; FA 67. 16. K adłubiska, bór bagienny w kom pleksie leśnym, przy szosie Bełżec-Narol; FA 67. 17. K adłubiska, zbiorowisko szuw arow e przy śródleśnym zbiorniku wodnym; FA 67. 18. Ułów, bór sosnow y świeży w oddz. 313 nadl. Tomaszów Lubelski, w pobliżu skrzyżow ania szos Tom aszów Lubelski-Józefów i Ulów-Kunki; FA 69. 19. Ułów, wyżynny bór jodłowy w oddz. 308 nadl. Tomaszów Lubelski, przy szosie Tomaszów Lubelski-Józefów; FA 69. 20. Ułów, podm okła łąka w borze sosnowym, nadl. Tomaszów Lubelski; FA 69. 21. Bukowy Las, buczyna karpacka w oddz. 89 nadl. Narol; FA 67. 22. Korkosze, torfowisko wysokie w kom pleksie leśnym nadl. Józefów, około 1 km n a N od wsi; FA 58. 23. Korkosze, bór bagienny w kom pleksie leśnym nadl. Józefów, około 1 km n a N od wsi; FA 58. 24. W apielnia koło wsi Ułów, buczyna k arpacka p o rastająca ostańcow e wzgórza w apienne, nadl. Tom aszów Lubelski; FA 69. 25. W apielnia koło wsi Ułów, zarośla kseroterm iczne porastające w apienne wzgórze ostańcow e; FA 69. 26. Józefów, zbiorowisko szuwarowe koło stawów; FA 39. 27. Józefów, płaty m uraw i zarośli kseroterm icznych porastające zbocza kam ieniołom ów n a SW od m iasta; FA 49. 28. Józefów Roztoczański, zarośla ruderalne wzdłuż torów kolejowych; FA 49. 29. Józefów Roztoczański, m iedza śródpolna z zakrzew ieniam i na N od torów kolejowych; FA 49. 30. M ajdan K asztelański, m szar przygiełkowy w lasach chłopskich, około 400 m na SSE od wsi; FA 49 31. M ajdan K asztelański, mały fragm ent torfow iska wysokiego w oddz. 3 34/335* (292/293; 2 0 6 /2 0 7 ) RPN; FA 49. 32. Uroczysko Międzyrzeki, bór bagienny w oddz. 334/3 3 5 * (292/293; 2 0 6 /2 0 7 ) RPN; FA 49. 33. M ajdan K asztelański, bór bagienny w oddz. 317* (283; 189) RPN; FA 49. 34. M ajdan K asztelański, wyżynny bór jodłowy w S część oddz. 341* (212 - dawniej poza gran i cam i Parku) RPN, przy drodze Józefów R oztoczański-m ajdan K asztelański; FA 49. 35. M ajdan K asztelański, ols typowy w S część oddz. 341* (212 - dawniej poza granicam i Parku) RPN, przy drodze Józefów R oztoczański- M ajdan K asztelański; FA 49. 36. Kruglik, bór bagienny w oddz. 322/323* (284/285; 195/196) RPN; P'A 49. 37. Kruglik, bór sosnow y świeży w oddz. 322* (284; 195) RPN; FA 49. 38. Florianka, śródleśna łąka ziołoroślowa; FA 49. 39. Florianka, upraw y rolne w pobliżu leśniczówki Florianka; FB 40. 40. Florianka, bór sosnowy świeży w oddz. 274* (241, 147) RPN; FB 40. 41. Florianka, wyżynny bór jodłowy w oddz. 274* (241; 147) RPN; FB 40. 42. Florianka. ols typowy na S brzegu Stawru Florianieckiego w oddz. 274* (241; 147) RPN; FB 40. 43. Florianka, zbiorow iska ze Sparganio-Glycerietum Jluitantis, Caricetum gracilis i Caricetam elatae wokół Stawoi Florianieckiego w oddz. 274* (241; 147) RPN; FB 40. 44. Rezerwat Nart, buczyna k arpacka w oddz. 2 98/299* (264/265; 170/171) RPN; FB 40. 45. Biały Słup, bór sosnow y świeży w oddz. 258* (225; 131) RPN; FB 30. 46. Biały Słup, wyżynny bór jodłowy w oddz. 258* (225; 131) RPN; FB 30.

Drobne ssaki Roztocza. Część I. 9 7 47. Biały Słup, upraw y rolne otoczone lasem, w oddz. 256* (223; 129) RPN; FB 30. 48. Biały Słup, roślinność ruderalna na zboczu Góiy N art przy szosie Zwierzyniec - Józefów; FB 30. 49. Rezerwat Czerkies, buczyna karpacka w oddz. 227/2 2 8 * (194/195; 100/101) RPN; FB 40. 50. Guciów, śródleśna łąka z dom inującym zespołem Poa-Festucetum rubrae w oddz. 226* (139; 99) RPN; FB 40. 51. Guciów, m iedza śródpolna; FB 40. 52. Guciów, enklaw y łąkowe (Filipendulo-Geranietum) n a lewym brzegu rzeki Wieprz, przylegające od E do oddz. 218* (185; 88) RPN; FB 40. 53. Guciów, zarośla nad W ieprzem graniczące z łąką przy oddz. 218* (185; 88) RPN; FB 40. 54. Obrocz, roślinność szuw arow a nad niewielkim zbiornikiem wodnym znajdującym się w cen trum p iask am i śródpolnej; FB 40. 55. Obrocz, ols typowy między oddz. 215* (182; 82) RPN a korytem rzeki; FB 40. 56. Obrocz, zbiorowisko C ariciagrostietum caninae przy oddz. 164* (131; 232) RPN; FB 40. 57. Stokowa Góra, zbiorowisko zastępcze z klasy Vaccinio-Piceetea w N część oddz. 174* (141; 242) RPN; FB 40. 58. Rezerwat C zubińskiego, w yżynny bór jodłowy w oddz. 171-173* (239-241; 138-140) RPN; FB 40. 59. Stokowa Góra, zbiorowisko łąkowe nad W ieprzem przylegające do oddz. 173* (140; 241) RPN; FB 40. 60. Wojda, roślinność ru d eraln a w starym ogrodzie przydomowym (RPN); FB 40. 61. Stoki, ols typowy w oddz. 173* (140; 241) RPN; FB 40. 62. Stoki, zbiorow iska z Glycerietum plicatae, Phalarioletum arundinaceae i Caricetum gracilis w oddz. 173* (140; 173) RPN; FB 41. 63. Stawy Echo, ols typowy przy w schodnim brzegu staw u w oddz. 195* (161; 56) RPN; FB 30. 64. Stawy Echo, zespół Molinio-Arrhenatheretea na W brzegu staw u w oddz. 195* (161; 56) RPN; FB 30. 65. Stawy Echo, kilka zbiorowisk z Phragmitetea przy E brzegu staw u w oddz. 195* (161; 56) RPN; FB 30. 66. Stawy Echo, zbiorow iska szuwarowe na wyspie w oddz. 195* (161; 56) RPN; FB 30. 67. Bukowa Góra, bór sosnow y świeży w oddz. 188* (155; 38) RPN; FB 30. 68. Rezerwat Bukow a Góra, wyżynny bór jodłowy w oddz. 197* (164; 59) RPN; FB 30. 69. Rezerwat Bukow a Góra, buczyna karpacka w oddz. 197* (164; 59) RPN; FB 30. 70. Zwierzyniec, roślinność turzycowa w wilgotnych zagłębieniach nieczynnej piaskam i; FB 30. 71. Zwierzyniec, bór sosnowy świeży w W części m iasta między rzeką Wieprz a cm entarzem ; FB 30. 72. Zwierzyniec, pas zakrzew ień nad W ieprzem w W części m iasta; FB 30. 73. Zwierzyniec, zakrzew ienia przy cm entarzu; P'B 30. 74. Zwierzyniec, zbiorowisko ruderalne przy ogródkach działkowych, FB 30. 75. Zwierzyniec R udka, zbiorowisko szuwarowo-zaroślowe przy m oście kolejowym n a W ieprzu; FB 30. 76. G óra T artaczna, m uraw y i zarośla kseroterm iczne; FB 30. 77. Zwierzyniec R udka, upraw y rolne na S zboczu w zniesienia; FB 30. 78. Zwierzyniec R udka, roślinność ruderalna w starym sadzie; FB 30. 79. Zwierzyniec R udka, m iedza z zaroślam i n a S zboczu wzniesienia; FB 30. 80. Słupy, bór bagienny w S części oddz. 164/165* (131/132; 2 3 2 /2 3 3 ) RPN, blisko rzeki Wieprz; FB 40.

9 8 J. Ziomek 81. Leśniczówka Slupy, śródleśna łąka otoczona borem sosnow ym w oddz. 148* (115; 216) RPN; FB 40. 82. Kosobudy Bór, zbiorowisko zastępcze z klasy Vaccinio-Piceetea we E części oddz. 79* (46; 116) RPN; FB 40. 83. K osobudy Bór, płat turzyc (z Caricetum vulpinae) otoczony łąk ą n a N od leśniczówki K osobudy Bór w oddz. 79/80* (4 6/47; 116/117) RPN; FB 40. 84. K osobudy Bór, w części W: zbiorowisko z Caricetum elatae, z Caricetum rostratae i Caricetum uesicariae, w części E: zbiorowisko z Epilobio-Juncetum ejusi i D esham psia caespitosa w oddz. 94* (61; 128) RPN; FB 40. 85. Leśniczówka K osobudy Bór, śródleśna łąka w oddz. 79* (46; 116) RPN; FB 40. 86. K osobudy Bór, upraw y rolne przy leśniczówce (RPN); FB 40. 87. K osobudy Bór, m iedza śródpolna przy leśniczówce (RPN); FB 40. 88. K osobudy Bór, bór sosnow y świeży w oddz. 92* (59; 125) RPN, n a N od drogi K osobudy B ór- Kosobudy; FB40. 89. K osobudy Bór, zbiorowiska: z Acoretum calami, Phalarioletum arundinaceae i Caricetum elatae w oddz. 92* (59; 120) RPN; FB 40. 90. Rezerwat Jarugi, buczyna k arp ack a w oddz. 27* (14; 66) RPN; FB 41. 91. Leśniczówka Dębowiec, m łodnik bukow y graniczący z SE częścią łąki w oddz. 28* (15; 67) RPN; FB 41. 92. Leśniczówka Dębowiec, śródleśna łąka w oddz. 2 7 /2 8 * (14/15; 6 6 /6 7 ) RPN; FB 41. 93. Leśniczówka Dębowiec, zbiorow iska ruderalne wokół zabudow ań leśniczówki (RPN); FB 41. 94. Leśniczówka Dębowiec, kontynentalny grąd lipowo-grabowy w NE części oddz. 5* (1; 44) RPN; FB 41. 95. Żuraw nica, kośne łąki nad W ieprzem; FB 31. 96. Ż uraw nica, zakrzew ienia i zarośla nad brzegiem rzeki W ieprz graniczące z łąkam i; FB 31. 97. Żuraw nica, roślinność kseroterm iczna p o rastająca ostańce w apienne (stanow isko zniszczone w 1988 roku); FB 31. 98. Żuraw nica, m iedza śródpolna z zakrzew ieniam i; FB 31. 99. Lipowiec, m uraw a i zarośla kseroterm iczne obok w ysypiska śmieci, przy drodze Szczebrze- szyn-leśniczów ka Dębowiec; FB 41. 100. Lipowiec, upraw y rolne w sąsiedztw ie stanow iska 99; FB 41. 101. Kąty II, dąbrow a św ietlista w lasach chłopskich nadl. Zwierzyniec, na S od oddz. 257-259; FB 41. 102. Kąty II, śródleśne zbiorowisko łąkowe z ciem iężycą Veratrum lobelianum w oddz. 261 nadl. Zwierzyniec; FB 41. 103. Góra W ieprzecka, zbiorowisko m urawow e Inuletum. ensifoliae oraz zarośla z C erasus Jrutico- sa n a W, NW i N zboczu góry, otoczone polam i upraw nym i; FB 41. 104. Kąty II, upraw y rolne w pobliżu świetlistej dąbrowy; FB 41. 105. Kąty II, miedze śródpolne; FB 41. 106. Dziewcza Góra, zbiorowisko m urawow e Inuletum ensifoliae oraz zarośla na w yniesieniu kredowym, otoczone polam i upraw nym i; FB 41. 107. Niedzieliska, roślinność m uraw ow a i krzewy tarn in y Prunus spinosa na S zboczu w yniesień kredow ych, 1 km na NE od Dziewczej Góiy; FB 41. 108. H ubale, łąka przy rezerwacie su sła perełkowanego; FB 51.

D robne ssaki Roztocza. Część I. 9 9 ZAMOŚĆ 101 100 I9 T żurawnica J ^ 9 1-9 3 6Ł» 9 8 O 40-43 F ^ łn k a _ 38 _ Knjglik 0 3»l3^ ^ 3 1-3 5 0 ł % t Józe / Majdan Kasztelański f] 30 JÓZEFÓW Wapielnia * uiów 24 25 <1118-20 ^_#eyeee TOMASZÓW LUBELSKI, \ S z n u r y : : m Roztoczański Park Narodowy stanow iska badawcze R ysunek 1. S tanow iska b ad ań n a Roztoczu Środkowym. Wykaz środow isk Po określeniu typu środow iska w ymieniono num ery stanow isk w edług wykazu podanego wyżej oraz m apy (rys. 1). A. Zbiorow iska leśne I. K ontynentalne torfowisko wysokie: 15, 22, 31. II. Bór bagienny: 16, 23, 30, 32, 33, 36, 80. III. Bór sosnow y świeży: 12, 18, 37, 40, 45, 57, 67, 71, 82, 88. IV. Wyżynny bór jodłowy: 19, 34, 41, 46, 58, 68. V. Dąbrowa świetlista: 1, 101. VI. K ontynentalny grąd lipowo-grabowy: 94.

100 J. Ziom ek VII. B uczyna karpacka: 21, 24, 44, 49, 69, 90, 91. VIII. Ols typowy: 3, 35, 42, 55, 61, 63. B. Zbiorow iska otw arte LXa. Zbiorow iska szuwarowe: 4, 10, 13, 17, 26. 43, 54, 56, 62, 64, 65, 66, 70, 83, 84, 89. IXb. Łąki: 9, 20, 38, 50. 52, 59. 81, 85, 92, 95, 102, 108. IXc. Zbiorow iska wilgotnych zarośli nadrzecznych: 53, 72, 75, 96. X. M urawy i zarośla kseroterm iczne: 7, 25, 27, 76, 97, 99, 103, 106, 107. XI. Zbiorow iska synantropijne: Xla. Zbiorow iska segetalne: 2, 5. 11, 14, 39, 47, 77, 86, 100, 104. XIb. Zbiorow iska ruderalne: 8, 28. 48, 60, 73, 74, 78, 93. XII. Miedze: 6, 29, 51, 79, 87, 98, 105. METODY I MATERIAŁ Do odłowu drobnych ssaków (lata 1986-90 i lipiec 1992) posłużono się pułapkam i zatrzaskow ym i o trzech rodzajach wielkości, stożkam i i pułapkam i żywołownymi. Aby wykluczyć preferowanie jednej grupy (Insectivora lub Rodentia) stosow ano dw a rodzaje przynęty: chleb zapiekany n a oleju oraz korzenie m archw i i pietruszki. S ta ra n o się aby liczba p u łap e k n a w szystkich pow ierzchniach była zbliżona (60 pułapek zatrzaskow ych lub 15-20 stożków czy pułapek żywołownych). Nie zawsze jed n ak było to możliwe ze względu na wielkość b adanego te re n u lub inne czynniki obiektyw ne. Stożki stosow ano najczęściej w biotopach wilgotnych, w których podłoże umożliwiało ich wkopanie (ols, bór bagienny, zbiorow iska szuw arow e, łąki). P ułapki działały n a p o w ierzchni m inim alnie jeden dzień, m aksym alnie trzy dni. Złowione zwierzęta opracow ano zgodnie z ogólnie przyjętymi zasadam i (PUCEK 1984). Zebrany, oznaczony i zakonserw ow any m ateriał przechow yw any je s t w zbiorach Z ak ładu Zoologii System atycznej U niw ersytetu im. Adam a Mickiewicza w Poznaniu. Ponadto zebrano dane n a tem at w ystępow ania kilku gatunków Micromammalia na podstaw ie obserwacji. Podczas sześcioletnich badań odłowiono 2 543 osobniki drobnych ssaków, reprezentujące 19 gatunków (wyniki zestaw iono w tabeli I). Na podstaw ie o b serwacji potwierdzono obecność 5 gatunków: piżm aka Ondatra zibethicus (L.), susła perełkowanego Spermophilus suslicus (G u l d.), wiewiórki pospolitej Sciurus vulgaris L., zająca szaraka Lepus capensis L. i jeża wschodniego Erinaceus concolor Ma r t. Do analizy wyników odłowów w ykorzystano n astęp u jące w skaźniki: w spółczynnik stałości C, w spółczynnik odłowu W, w spółczynnik dom inacji D, w spółczynnik wybiórczości biotopów Wu. W spółczynnik dom inacji zgodnie z m etodą A ulaka (1970) obliczano oddzielnie dla ow adożernych i gryzoni. W celu w yznaczenia w spółczynnika wybiórczości biotopów (Au la k 1970) zam iast liczbam i bezwzględnymi osobników, operow ano w spółczynnikiem odłowu. W spółczynnik odłowu je st to sto su n e k liczby złowionych osobników określonego g a tu n k u do liczby pułapkonocy czyli iloczynu liczby p ułapek i nocy.

D robne ssaki Roztocza. Część I. 101 PRZEGLĄD GATUNKÓW Kret - Talpa europaea Lin n a e u s Stanow iska: 55, 60, 64 (3 osobniki). Nie sto so w an o do odłowu k reta specjalnie do tego celu przeznaczonych ła pek tzw. kretołówek, dlatego tak mały je st jego udział w zebranym m ateriale (0,12% odłowu: 0,63% Insectivora). Obserwowano jed n ak bardzo liczne ślady obecności T. europaea, szczególnie w dolinie W ieprza, głównie w iosną i latem. Ryjówka ak sam itn a - Sorex araneus Lin n a e u s Stanow iska: 1, 3. 4, 6-10, 13, 15-20, 22, 23, 27-30, 32-38, 40, 42, 43, 48-59, 63, 64, 67-71, 74, 76, 78, 80-84, 87-89, 91-99, 101, 102, 105-107 (327 osobników ). G atunek ten odłowiono we wszystkich badanych środow iskach jako dom inujący w śród owadożernych (tab. II). Do środow isk bardzo często i często zasiedlanych przez S. araneus na Roztoczu Środkowym należą: torfowisko wysokie, bór bagienny, sosnowy i jodłowy, ols, zbiorowiska szuwarowe, łąki i zaro śla n adrzeczne (tab. III). R y jó w k a m a l u t k a - Sorex m inutus Lin n a e u s Stanow iska: 3, 15, 19, 21, 28, 30-33, 35-37, 42, 44, 50-53, 55, 58, 59, 65, 82-84, 87, 88, 92. 95, 101, 102 (83 osobniki), Ryjówka ta je st mniej liczna na Roztoczu Środkowym niż S. araneus. Nie odnotow ano jej w zbiorowiskach synantropijnych (tab. I). W śród owadożernych była gatunkiem dom inującym w grądzie, w spółdom inującym w borze bagiennym, sosnowym i jodłowym, świetlistej dąbrowie, buczynie karpackiej, w zbiorow iskach szuwarowych i w olsie. W pozostałych środow iskach była gatunkiem towarzyszącym (tab. II). Biotopem preferowanym przez S. m inutus n a Roztoczu Środkowym wydaje się być ols. Je d n a k na wyjątkowo dużą liczebność odłowionych w tym środowisku osobników mogło mieć zastosow anie większej niż w innych biotopach liczby stożków. Rzęsorek rzeczek - Neom ys fodiens P en n a n t Stanow iska: 13, 35, 53, 55, 59, 63, 65, 73, 96 (43 osobniki). S sak ten wyraźnie preferuje środow iska wilgotne, zwłaszcza ols (tab. III). W środow isku tym współdominowal z Sorex m inutus (tab. II). Łowiono go pon ad to w zbiorow iskach szuwarowych, w zaroślach nadrzecznych i w zbiorowisk ach ru deralnych. Godne odnotow ania wydaje się złowienie sam icy w oddalonych o około 1 km od rzeki zakrzewieniach przy cm entarzu w Zwierzyńcu. Z ę b ie łe k b ia ła w y - Crocidura leucodon H erm a n n S tanow iska: 27, 43, 53, 74, 76, 78, 87, 92, 99, 101, 103 (18 osobników). C. leucodon preferuje na Roztoczu Środkowym środow iska suche: m urawy i zarośla ksero term iczne, miedze, a w szczególności zbiorowiska ruderalne, w których w raz z Sorex araneus był gatunkiem dom inującym (tab. II, III). Odławiano go jed n ak także w środow iskach bardzo wilgotnych: zbiorowiskach szuw arow ych i wilgotnych zaroślach nadrzecznych.

1 0 2 J. Ziomek T abela I. D robne ssaki odłowione na Roztoczu Środkowym w latach 1986-90 i w roku 1992. T akson 1 11 III IV V VI VII VIII n W n W n W n W n W n W n W n Talpa europaea 1 Sorex araneus. 10 4,4 25 2,7 25 2,8 18 1,9 8 1,5 2 0,6 11 1,5 43 Sorex minutus. 3 1.3 6 0,6 5 0,5 4 0,4 2 0.4 1 0,3 2 0,3 32 N eom ys fo d ie n s 32 Crocidura leucodon 1 0,2 - - - - - Insectivora 13 5.8 31 3,3 30 3,3 22 2,3 11 2.0 3 0,9 13 1,7 108 Microtus sp. - Microtus arualis - - - - 5 0,5 - - 4 0,7 1 0,3 1 0,1 1 M icrotus oeconom us Microtus agrestis 2 0.9 6 0,6 3 0.3 2 0,2 - - - - 6 0,8 12 - C lethrionom ys glareolus M icrotus s u b te n a n e u s 32 14,2 99 10,6 77 8.5 159 16,6 99 18,3 20 6,2 98 13,1 41 Aruicola terrestris Mus m usculus 1 0,2 2 0,6 - - 2 A podem us sp. - - 6 0,6 5 0,5 2 0,2 9 1.7 1 0,3 12 1.6 - A podem u s flauicollis A podem u s s y lv a ticu s A podem u s agrarius M icrom ys m inutus - - 2 0,2 37 4,1 31 3,2 44 8,1 47 17,7 42 5,6 8 - - 3 0.3 1 0,1 - - - 3 0,3 3 0,3 1 0.1 3 0,5 - - 2 0,3 3-1 0,2 - - - - 1 Glis glis 1 0,3 - - - M uscardinus auellanarius - - - - 2 0,2 - - - - 1 0,3 - - 1 D ryom ys nitedula 5 0,7 - R odentia 34 15,1 119 12,8 132 14,7 195 20,3 161 29,8 72 22,5 167 22,3 69 Ogółem 47 20,9 150 16,1 162 18 217 22,6 172 31,8 75 23,4 180 24 177

Drobne ssaki Roztocza. Część I. 1 03 O bjaśnienia: I XII środow iska, n - liczba osobników, W - w spółczynnik odłowu. VIII IXa IXb IXc X XI a XI b XII Razem w n W n W n W n W n W n W n W n W 0,1 1 0.1 1 0,2 - - 3 0,02 5,6 62 3,7 60 4,2 15 2,3 27 1,8 1 0,3 7 1,1 13 1,6 327 2,7 4,2 12 0,7 9 0,6 2 0,3 3 0,2 - - - - 2 0,2 83 0,7 4,2 2 0,1 4 0,3 4 0.6 - - - - 1 0.2 - - 43 0,3-1 0,1 - - 1 0,1 4 0,3 - - 9 1,5 2 0,2 18 0,1 14,2 78 4,7 73 5,1 22 3,4 34 2,3 1 0,3 18 2,9 17 2,1 474 3,9-1 0,1 1 0,1-2 0,01 0.1 6 0.4 24 1.7 4 0,6 183 12,1 19 4,9 26 4,3 88 10,9 362 2,9-59 3,5 9 0,6 11 3,4 79 0,6 1,6 50 3,0 30 2.1 5 0,8 - - 1 0,3 6 0,9 1 0,1 124 1.0 5,4 23 1,4 31 2,2 13 2,0 101 6,7 5 1.3 11 1,8 13 1,6 831 6,7-3 0,2 - - 12 1,8 3 0,2 - - 2 0,3 - - 20 0,2-1 0,1 - - 1 0,1 2 0,01 0,3 1 0,1 2 0,1 - - 7 0,5 3 0,8 13 2,1 1 0,1 32 0,3 - - - 2 0,1 - - 63 4,2 5 1,3 12 1,9 5 0,6 124 1,0 1.0 9 0,5 - - - - 21 1,4 12 3,1 9 1,5 6 0,7 268 2,2 - - - 1 0,1 - - 77 5,1 7 1,8 13 2,1 29 3,6 131 1,1 0,4 15 0,9 8 0,6 1 0,1 9 0,6 15 3.8 14 2,3 6 0,7 83 0,7 0,1 2 0,1 1 0,1 - - 4 0,3 - - - - 1 0,1 10 0.1 1 0,01 0.1 4 0,03-5 0,04 9,1 170 10,2 109 7,6 47 7,3 468 313,1 67 17,2 106 17,4 150 18,5 209 16,9 23,3 248 14,9 182 12,8 69 10,7 502 33,3 68 17,4 124 20,4 167 20,6 2568 20,8

104 J. Ziomek Tabela II. Stosunki dom inacyjne w zgrupow aniach Micromammalia w w ybranych środow iskach Roztocza Środkowego. I-XII - środowiska; LR - leśne razem ; OR - otw arte razem. Takson Talpa europaea 167318 aran eu s Sorex m inutus N eom ys Jodien s C-8^C Crocidura leucodon M icrotus arvalis M icrotus oeconom us M icrotus agrestis Clethrionomys glareolus M icrotus su bterraneu s Aruicola terrestris Mus m usculus A podem u s Jlauicollis Apodem us sylu aticu s A podem u s agrarius M icrom ys m inutus 972608 485982 99^448 M uscardinus auellanarius D ryom ys n itedu la g atu n ek dom inujący (30,1-100% ), g atu n ek sporadyczny (1,1-5%), g atu n ek w spółdom inujący (15,1-30%), g atu n ek przypadkowy (0,1-1%) g a tu n ek towarzyszący (5,1-15%),

D robne ssaki Roztocza. Część I. 1 0 5 T abela III. Wybiórczość środowiskowa Micromammalia na Roztoczu Środkowym. T akson I 11 III IV V VI VII VIII IXa IXb IXc X XI a XIb XII Talpa europaea Sorex O O O o O araneus O O Sorex O O o m inutus O N eom ys fodiens O O Crocidura o o o leucodon Insectivora O O o o O O O Microtus arvalis Microtus oeconom us Microtus ayrestis Clethrionom ys glareolus Microtus subterraneus Arvicola terrestris O o O O O o o o o O O o o o o o o o M us m usculus o o o A podem us flauicollis A podem us syluaticus A podem us agrarius Micromys m inutus Glis glis M uscardinus auellanarius D ryom ys nitedula o o o o o N o o o o o o o R odentia O O o o o o o o o o O bjaśnienia: I-XII - środow iska, - biotop preferowany (30,1-100% ), - biotop bardzo często zasiedlany (15,1-30% ), O - biotop często zasiedlany (5,1-15%), - biotop sporadycznie zasiedlany (1,1-5%), - biotop rzadko zasiedlany (0,1-1%) N o rn ic a r u d a - Clethrionomys glareolus S c h r e b e r Stanow iska: 1, 3-5, 7-9, 12, 13, 15-23, 25, 32-37, 39, 40, 42-45, 49, 51-53, 55-59, 61-63, 67-73, 76, 77, 79, 80, 82, 87, 88, 90, 91, 93-96, 98, 99, 101, 102 (822 osobniki). Clethrionomys glareolus odłowiono na Roztoczu Środkowym we w szystkich badanych biotopach (tab. I). We wszystkich typach lasów była gatunkiem

1 0 6 J. Ziomek dom inującym lub w spółdom inującym. Szczególnie często z asied lała bór jodłowy i św ietlistą dąbrow ę (tab. II, III). W środow iskach otw artych była g a tu n kiem w spółdom inującym lub towarzyszącym (tab. II). Spośród tych środowisk najczęściej zasiedlała m uraw y i zarośla ksero term iczne w w ariancie zaroślowym (tab. III). Karczownik - Arvicola terrestris Lin n a e u s S tanow iska: 17, 53 (2 osobniki). A. terrestris odłowiono za pom ocą dużych pułapek zatrzaskow ych, ustaw ionych n a powierzchni ziemi, w zbiorowisku szuwarowym nad śródleśnym s ta wem w K adłubiskach oraz w zaroślach wilgotnych nad brzegiem rzeki Wieprz w Guciowie. D arniów ka zwyczajna - Microtus subterraneus DE S e l y s-l o n g c h a m p s S tanow iska: 7-10, 25, 53; 96 (20 osobników). Poza RPN AL subterraneus był reprezentow any w m ateriale zebranym od 1987 roku n a 6 stanow iskach. Na terenie RPN po raz pierwszy zetknięto się z tym gatunkiem w m ateriale wypluwkowym z 20.05.1987 r. ze stanow iska w K osobudach Borze (1 okaz) (Zio m e k 1998). W pułapki odłowiono ją dopiero 06.08.1990 r., w szuw arach nad W ieprzem, na stanow isku w Guciowie, blisko lu stra wody. Środow iska, w których odłowiono ten gatunek charakteryzują się skrajnym i w arunkam i m ikroklim atycznym i. Są one bądź bardzo wilgotne - zbiorowiska szuwarowe, zarośla nadrzeczne bądź bardzo suche - m uraw y i zarośla kseroterm iczne oraz zbiorowiska ruderalne. W raz z N eom ys fodiens, Microtus oeconomus i Clethrionomys glareolus, M. subterraneus był gatunkiem w spółdom inującym w zaroślach nadrzecznych (tab. II), preferow anych przez ten g atunek na Roztoczu Środkowym (tab. III). N o rn ik p ó łn o c n y - Microtus oeconomus Pallas S tanow iska: 9, 52, 53, 59, 65, 66, 75, 84, 89 (79 osobników). Najdalej w ysuniętym n a południow y-w schód stanow iskiem Microtus oeconom us stw ierdzonym przeze m nie n a Roztoczu Środkowym je s t Tomaszów Lubelski. Z aobserw ałam ograniczenie w ystępow ania tego g a tu n k u n a Roztoczu Środkow ym do nielicznych środow isk, a m ianowicie: zbiorow isk szu w aro w ych, łąk i zarośli nadrzecznych. Biotopem, w którym AL oeconom us dom inował, było rozległe turzycow isko śró d leśn e (Kosobudy Bór) o kępkowej s tr u k tu rze (w okresie prow adzonych badań dość znacznie podsuszone) (tab. II). Innym preferow anym środow iskiem były otw arte brzegi rzek. Nornik często zasiedlał zarośla nadrzeczne, a n a łąkach nadrzecznych towarzyszył Microtus agrestis, zajm ując m iejsca bliżej k o iyta rzeki (tab. III). W 1989 roku odłowiono 15 osobników n a jednej z wysp Stawów Echo. Zamieszkiwały one brzeg porośnięty szuw aram i i rzadkim i zaroślam i wierzbowymi. Nornik bury - Microtus agrestis Lin n a e u s Stanow iska: 9, 13, 15, 17-21, 26, 31, 33, 35-39, 43, 48, 50-57, 59, 61, 64, 65, 70, 73, 79, 81, 83, 84, 91, 93 (124 osobniki). Liczba stanow isk, n a których odłowiono AL agrestis oraz zasiedlanych przez niego biotopów, w sk azu je n a w yraźną przew agę n a Roztoczu Środkow ym tego

Drobne ssaki Roztocza. Część I. 1 0 7 g a tu n k u nad M. oeconomus (gatunkiem o podobnych w ym aganiach co do wilgotności). Na 15 środow isk badanych w 12 odłowiono M. agrestis. Były to: torfowisko wysokie, bór bagienny, sosnowy i jodłowy, buczyna karpacka, ols, zbiorow iska szuw arow e, łąki, zarośla wilgotne, zbiorow iska segetalne, zbiorow iska ruderalne i miedze. Nornik bury je st jed n a k liczniejszy w biotopach wilgotnych (tab. I). W śród zbiorowisk szuwarow ych preferuje innego typu biotopy niż M. oeconomus. Bardzo licznie zasiedla obrzeża śródleśnych jezior i stawów, a także wilgotne, zarastające oczka zarówno śródleśne, ja k również w nieczynnych piaskarniach (tab. III). Na stanow isku w K osobudach Borze, gdzie dom i nował M. oeconomus, nornik bury odławiał się sporadycznie we wschodniej części pow ierzchni, blisko lasu. M. agrestis był szczególnie liczny n a n a tu r a l nych i sztucznych łąkach śródleśnych o różnym stopniu wilgotności, a także n a otw artych łąkach w dolinie Wieprza. W śród zbiorowisk leśnych najchętniej zam ieszkuje ols i torfowisko wysokie. Na uwagę zasługuje złowienie nornika burego w zakrzew ieniach przy cm entarzu w Zwierzyńcu (26.09.1990 r.), na zboczu z roślinnością ruderalną w Białym Słupie (07.08.1990 r.), n a polu we Floriance (02.08.1990 r.) oraz n a miedzy w Guciowie (14.10.1988 r.). N ornik zwyczajny - Microtus arvalis Paliłaś Stanow iska: 2, 5, 7, 9, 10, 18, 20, 21, 27-29, 39, 47, 48, 51, 55, 66, 74-78, 81, 85-88, 92-96, 98-101, 103-108 (362 osobniki). J e s t to gatunek związany z terenam i otw artym i. Na Roztoczu Środkowym spotykany był szczególnie licznie na m uraw ach i w zaroślach kseroterm icznych oraz n a m iedzach, gdzie w yraźnie dom inow ał (tab. II). Na w ąskich m iedzach był jedynym odławianym gatunkiem. Równie liczny był na łąkach o- tw arty ch ja k i śródleśnych, często o znacznym sto p n iu w ilgotności (w tow a rzystwie M. agrestis). Na łąkach nadrzecznych lub przy staw ach wchodził w pas szuw arów i zakrzewień. Biotopami często zasiedlanym i były zbiorowiska segetalne i ruderalne. Odłowiono go również n a pobrzeżach lasów: świetlistej dąbrow y, buczyny, g rąd u i boru sosnow ego. Na uw agę z asłu g u je fakt schw y tan ia dwóch osobników na wyspie Stawów Echo w towarzystwie M. oeconomus (M. arvalis zasiedlał centralne partie porośnięte w ysoką traw ą i pokrzywami). Mysz d o m o w a - Mus muculus Lin n a e u s Stanow iska: 2, 27, 35, 41, 50, 51, 54, 76-78, 85, 86, 93, 94, 99, 101, 103, 107 (32 osobniki). Mus m usculus n a Roztoczu Środkowym odław iano na ogół w najbliższym otoczeniu zabudow ań oraz n a polach (tab. I). Część osobników odłowiono je d nak w znacznej odległości od środow isk synantropijnych, w olsie (Florianka) i n a polanie śródleśnej (Guciów), w sierp n iu, w rześn iu i październiku. B adylarka - Micromys minutus Pallas S tanow iska: 43, 51, 52, 55, 84, 101, 103 (10 osobników). Na terenie RPN stwierdzono M. m inutus w środow iskach wilgotnych: w olsie i zbiorow iskach szuwarowych, poza RPN w biotopach o w yraźnie skrajnych w arunkach wilgotnościowych: na m uraw ie i w zaroślach kseroterm icznych, na m iedzach oraz w świetlistej dąbrowie sąsiadującej z polami.

1 0 8 J. Ziomek Mysz p o ln a - A podem us agrańus Palla s Stanow iska: 1, 5, 7-14, 17, 19, 23, 24, 28, 29, 32, 33, 35, 37, 39, 43, 50, 52. 53, 65, 73, 74, 76, 78, 93, 95, 99 (83 osobniki). Na Roztoczu Środkowym nie je s t gatunkiem licznym, w skazują n a to zarówno wyniki odłowów, ja k i analiza wypluwek (Zio m e k, 1998). Mysz polna w ystępuje n a to m ia st n a dużej liczbie stan o w isk i w różnorodnych środow i skach. Na terenie RPN odłowiono ją na skraju boru sosnowego, w olsie, na pobrzeżach staw ów śródleśnych, n a wilgotnych łąkach śródleśnych, w pasie zarośli nad W ieprzem oraz w zbiorowiskach segetalnych i ruderalnych. Większość osobników tego gatu n k u odłowiono poza RPN: n a m uraw ach i w zaroślach kseroterm icznych, n a m iedzach, w środow iskach synantropijnych, na podm okłych łąkach i w zbiorowiskach szuwarow ych nad staw am i otoczonymi wilgotnymi łąkam i, w borze bagiennym i świetlistej dąbrowie, n a skrajach boru sosnowego, jodłowego i buczyny karpackiej graniczących z polami lub wilgotnym i łąkam i. N ajliczniejsza była n a sta n o w isk u w Tom aszow ie Lubelskim i w Zw ierzyńcu. M y sz le ś n a - Apodem us jiavicollis M e l c h io r Stanow iska: 1, 7, 17, 19, 21, 24, 28, 32-37, 39, 41, 43-49, 51, 54, 58, 61-63, 68-71, 73, 76, 77, 82, 87, 88, 90, 91, 93, 94, 98, 101, 103, 106, 107 (268 osobników). A podem us Jiavicollis je st drugim co do liczebności ssakiem, po C. glareolus, żyjącym w lasach (tab. I). Na Roztoczu Środkowym odław iano ją we wszystkich typach lasów i prawie we wszystkich środowiskach nieleśnych (występowała w 6 spośród 8 badanych biotopów nieleśnych). Stosunkow o licznie występowała w środow iskach segetalnych, w k tórych obok M. arualis i A. agrańus była g a tunkiem w spółdom inującym oraz w zbiorowiskach ruderalnych, towarzysząc innym gatunkom (tab. II). W lasach A podem us Jiavicollis wraz z Sorex m inutus była gatunkiem w spółdom inującym. Mysz zaroślowa - A podem us sylvaticus Lin n a e u s Stanow iska: 2, 5, 6, 16, 24, 27-29, 36, 59, 73, 76, 90, 97-100, 103-107 (131 osobników). Apodem us sylvaticus preferuje n a Roztoczu Środkowym typowe dla tego gatu n k u środowiska: m uraw y i zarośla kseroterm iczne oraz miedze (tab. I). W zbiorow iskach kseroterm icznych była gatunkiem w spółdom inującym z C. g la reolus, a n a m iedzach - z M. arvalis (tab. II). Odłowiono ją również w borze bagiennym, buczynie karpackiej, n a łące i w zbiorowiskach synantropijnych. Na terenie RPN okazała się gatunkiem sporadycznie w ystępującym (9 osobników - bór bagienny na Krugliku, łąka n a Stokowej Górze, środow iska ruderaln e przy Leśniczówce Dębowiec). K oszatka - D ryom ys nitedula P allas Stanow isko: 24 (5 osobników). Poza odłowionymi obserwowano osobniki D. nitedula w Guciowie (JURc zy szy n i Z io m e k 1991) oraz na W apielni (Ba r t k o w sk a i in. 1991) - pierwszym znanym z Roztocza stanow iskiem położonym poza RPN.

Drobne ssaki Roztocza. Część I. 1 09 P o p ie lic a - Glis glis L in n a e u s Stanow isko: 94 (1 osobnik). Glis glis odłowiono n a Roztoczu Środkowym w kontynentalnym grądzie lipowo-grabowym (tab. I). Dzięki w ydaw aniu charakterystycznych głosów pozwalających n a zlokalizowanie jej obecności bywa gatunkiem najczęściej stw ierdzanym spośród popielicow atych ( J u r c z y sz y n i Z io m e k 1991; J u r - CZYSZYN 1995, 1997). O rzesznba - M uscardinus avellanarius Lin n a e u s Stanow iska: 35, 45, 88, 94 (4 osobniki). Na terenie Roztocza Środkowego M. avellanarius odłowiono w borze so sn o wym, kon ty n en taln y m grądzie lipowo-grabowym i w olsie. Bardzo często obserwowano ją podczas kontroli budek ptasich i nietoperzowych (JURCZYSZYN i Z io m e k 1991) oraz zbierano jej gniazda (Ba r tk o w sk a 1986). CHARAKTERYSTYKA FAUNY WYBRANYCH ŚRODOWISK Kilkuletnie b adania fauny Micromammalia Roztocza Środkowego, dzięki którym zgromadzono stosunkow o obfity m ateriał z kilk u n astu najbardziej reprezentatyw nych środow isk badanego te re n u (łącznie 108 stanow isk), pozw alają na podjęcie próby scharakteryzow ania zgrupow ań drobnych ssaków badanym biotopów. Punk.em wyjścia analizy ekologicznej M icromammalia Roztocza są spostrz e ż e n a i sugestie w cześniejszych badaczy, a w szczególności S k u r a - t o w ic z a (1948) oraz S k u r a t o w ic z a i U r b a ń s k ie g o (1953) odnośnie zasiedlenia i preferencji siedliskowej tych zwierząt. W ym ienieni autorzy sch a ra k te ryzowali faunę M icromammalia następujących środow isk: pól upraw nych, sadów i warzywników, halizn i nieużytków, zarośli jeżyn, k u ltu r sosnow ych, la s u bukow ego, bukow o-jodłow ego i lipowego, olsu oraz torfow iska śró d le śnego. IVoje b a d a n ia objęły te sam e biotopy, a ponadto 8 innych, dotychczas nie badanych n a Roztoczu: bór bagienny, św ietlistą dąbrow ę, zbiorow iska szuwarowe, wilgotne zarośla nadrzeczne, łąki, m uraw y i zarośla kseroterm iczne craz m iedze. W aralizie poszczególnych zgrupow ań wzięto pod uwagę następujące wskaźniki: skład gatunkow y, stałość (C), współczynnik wybiórczości biotopów (W J, współczynnik łowności (W) i współczynnik dom inacji (D). A. Zgrupowania drobnych ssaków biotopów leśn ych I. Torfowisko wysokie (3 stanow iska) Fauna. Micromammalia je st tu najuboższa. Złowiono 4 7 osobników (225 pułapkonocy, W =20,l% ), reprezentujących cztery gatunki: Sorex araneus, S. m inutis, Microtus agrestis, Clethrionomys glareolus. Zdecydowanym domin a n te m est C. glareolus. S k u r a t o w ic z (1 9 4 8 ) podawał ten gatunek jako jedyny w ystępujący n a torfowisku wysokim.

1 1 0 J. Ziomek II. Bór bagienny (7 stanow isk) Odłowiono 150 osobników (930 pułapkonocy, W = 16,1%) (tab. I i IV) n ależących do 7 gatunków : Sorex araneus, S. minutus, Microtus agrestis, Clethrionom ys glareolus, A podem us flavicollis, A. syivaticus, A. agrarius oraz Apodem us sp. G atunkam i stałym i ugrupow ania Micromammalia boru bagiennego są: S. araneus (C=100%) i C. glareolus (C=85,7%). Te sam e gatunki są tu dominan tam i. Najbogatszy skład gatunkow y zanotow ano n a stanow iskach w Krugliku oraz w M ajdanie K asztelańskim (6 gatunków). III. Bór sosnowy świeży (10 stanowisk) Odłowiono 162 osobniki (900 pułapkonocy, W=18%) (tab. I, IV), stw ierdzono 8 gatunków: Sorex araneus, S. minutus, Microtus arvalis, M. agrestis, Clethrionomys glareolus, Apodem us flavicollis, A. agrarius, M uscardinus avellanaius oraz A podem us sp. G atunkam i o najwyższej stałości w tym środow isku były: S. araneus (C=80%) oraz C. glareolus (C=100%). Te sam e dwa gatunki są dom inantam i, a gatunkam i współdom inującym i - A. Jlavicollis i S. minutus. Pozostałe gatunki odławiały się sporadycznie (tab. II). W borze świeżym zaobserwow ano różnice dotyczące liczby gatunków i składu gatunkow ego, które mogą wynikać z różnic w żyzności tego środow iska na poszczególnych stanow iskach. W niektórych przypadkach różnice mogły być związane z tzw. efektem ekotonowym (M. agrestis był odławiany na pograniczu boru świeżego i bagiennego, M. arvalis w m łodniku sosnowym, A. agrarius na s k ra ju b o ru i łąki). M. avellanarius schw ytano n a stan o w isk u z obfitym podszytem m alinow ym. IV. Bór jodłowy (6 stanowisk) Odłowiono 217 osobników (960 pułapkonocy, W=22,6%) (tab. I, IV), re p re zentujących 6 gatunków : Sorex araneus, S. minutus, Microtus agrestis, Clethrionom ys glareolus, Apodem us Jlavicollis, A. agrarius oraz A podem us sp. Najbogatszy sk ła d gatunkow y zanotow ano n a stan o w isk u w Ułowię. G atunkiem 0 wysokiej stałości w ystępow ania w tym biotopie je st A. flavicollis (C=100%), dom inantam i są S. araneus i C. glareolus, gatunkam i w spółdom inującym i S. m inutus i A. flavicollis (tab. II). V. Św ietlista dąbrow a (2 stanow iska) Odłowiono 172 osobniki (540 pułapkonocy, W=31,9%) (tab. I, IV), należące do 9 gatunków : Sorex araneus, S. m inutus, Crocidura leucodon, Microtus arvalis, Clethrionomys glareolus, Mus musculus, A podem us Jlavicollis, A. agrarius, M icromys m inutus oraz A podem us sp. Stałym i składnikam i ugrupow ania na obu badanych stanow iskach (Kąty II, Sołokije) były: S. araneus (C=100%), C. glareolus (C=100%) i A. flavicollis (C=100%). D om inow ały S. a ra n eu s 1 C. glareolus, współdominowały: S. m inutus i A. Jlavicollis. Pozostałe gatunki odławiały się sporadycznie lub przypadkowo n a skraju świetlistej dąbrowy graniczącej z polem upraw nym lu b nieużytkiem (tab. II).

Tabela IV. Porów nanie w artości współczynników łowności (W) drobnych ssaków n a poszczególnych pow ierzchniach. O bjaśnienia: 1-XII - środow iska Biotopy Środow iska leśne Środow iska otw arte Ogółem I II III IV V VI VII VIII Razem IXa IXb IXc X X3a XIb XII Razem Liczba dni 6 17 18 18 10 6 14 25 108 34 31 16 27 16 11 14 149 257 Liczba pułapkonocy Ś rednia liczba p u łapek na dobę Ś rednia liczba ssaków n a dobę W artość w spółczynnika łow ności (W)% 225 930 900 960 540 320 750 760 5160 1662 1425 647 1506 390 608 810 7048 12208 37,5 54,7 50 53,3 54 53,3 53,6 30,4 47,8 48,9 45,9 40,4 55,8 24,4 55,3 57,9 47,3 47,4 7,8 8,8 9 12,1 17,2 12,5 12,9 7,1 10,5 7,3 5,9 4,3 18,6 4,3 11,3 11,9 9,1 9,9 20,9 16,1 18 22,6 31,8 23,4 24 23,3 21,9 14,9 12,8 10,7 33,3 17,4 20.4 20,6 19,3 20,8

112 J. Ziomek VI. K ontynentalny grąd (1 stanow isko) Odłowiono 75 osobników (320 pułapkonocy, W=23,4%) (tab. I, IV). re p re zentujących 8 gatunków : Sorex araneus, S. minutus, Microtus arvalis, Clethrionomys glareolus, Mus m usculus, A podem us Jlavicollis, Glis glis, Muscardinus avellcmarius oraz Apodem us sp. G atunkam i dom inującym i były: S. araneus, S. m inutus i A. Jlavicollis, w spółdom inującym C. glareolus. Udział pozostałych gatunków był niewielki (tab. II). Z bad ań wcześniejszych ( J u r c zy szy n i Z io m e k 1991; JURCZYSZYN 1997) w ynika, że popielice i orzesznice bardzo licznie zam ieszkują buczyny i grądy n a terenie RPN (np. w obrębie ochronnym Jarugi). P otw ierdzają to rów nież d an e zestaw ione w tabeli dotyczącej preferencji śro dowiskowej gatunków (tab. III). VII. Buczyna karpacka (7 stanowisk) Odłowiono 180 osobników (750 pułapkonocy, W=24,0%) (tab. I, IV), stw ie r dzono 9 gatunków : Sorex araneus, S. minutus, Microtus arvalis, M. agrestis, Clethrionomys glareolus, A podem us Jlavicollis, A. sylvaticus, A. agrarius. Dry om y s nitedula oraz A podem us sp. Najbogatszy skład gatunkow y zanotow ano n a stanow iskach: Bukowy Las (6 gat.) i W apielnia (5 gat.). Stałym i składnikam i tego zgrupow ania są: C. glareolus (C=100%) i A. Jlavicollis (C=100%), a dom inantam i - S. araneus i C. glareolus, gatunkiem współdominujacym jest A. Jlavicollis. Pozostałe gatunki odławiały się sporadycznie (tab II). Z gatunków szczególnie interesujących odnotow ano w buczynie D. nitedula. VIII. Ols (6 stanowisk) Odłowiono 177 osobników (760 pułapkonocy, W=23,3%) (tab. I, IV), reprezentujących 12 gatunków: Talpa europaea, Sorex araneus, S. minutus, Neom ys Jodiens, Microtus arvalis, M. agrestis, Clethrionomys glareolus, M us m usculus, A podem us Jlavicollis, A. agrarius, Micromys minutus oraz Muscardinus avellanarius. G atunkam i o wysokiej stałości występowania w tym środowisku są: Sorex araneus (C=83,3%) i Clethrionomys glareolus (C=100%), te sam e gatunki są dom inantam i, współdominują: S. minutus, N. jodiens i M. agrestis, towarzyszy im A. Jlavicollis. Pozostałe gatunki są sporadyczne lub przypadkowe (tab. II). B. Zgrupowania drobnych ssak ów środow isk otw artych IXa. Zbiorowiska szuwarowe (16 stanowisk) Odłowiono 248 osobników ( 1662 pułapkonoce, W=14,9%) (tab. I, IV), należących do 15 gatunków: Talpa europaea, Sorex araneus, S. m inutus, N eom ys Jodiens, Crocidura leucodon, Microtus arvalis, M. oeconomus, M. agrestis, M. subterraneus, Clethrionomys glareolus, Awicola terrestris, Mus musculus, Apodem us Jlavicollis, A. agrarius oraz Micromys minutus. Stałym i gatunkam i tego zgrupow ania są: S. araneus (C=81,5%) i M. agrestis (C=75,0%), a dom inantam i - S. araneus i M. oeconomus, g atunkam i w spółdom inującym i: S. m inutus,

D robne ssaki Roztocza. Część I. 113 M. agrestis, A. jlavicollis (tab. II). Różnice w charakterze zbiorowisk szuwarowych i w ich usytuow aniu w mozaice środowisk wpływają na skład i stru k tu rę zespołu drobnych ssaków. Najbogatszy skład gatunkowy (12 gatunków) zanotowano w zbiorow iskach szuwarow ych zlokalizowanych w otoczeniu śródleśnych zbiorników wodnych. Interesującym zjawiskiem jest współwystępowanie M. agrestis i M. oeconomus w różnych typach zbiorowisk szuwarowych. Na rozległym turzy - cowisku śródleśnym dominował M. oeconomus, natom iast wokół śródleśnych jeziorek - M. agrestis. W niewielkich kępach turzyc w wilgotnych zagłębieniach piaskam i występował tylko M. agrestis, natom iast w płatach turzyc otoczonych łąkam i lub nad brzegami rzek odławiano obydwa gatunki. IXb. Łąki (12 stanow isk) Odłowiono 182 osobniki (1425 pułapkonocy, W=12,8%) (tab. I, IV), stw ierdzono 11 gatunków: Sorex araneus, S. minutus, Neom ys jodiens, Microtus arvalis, M. oeconomus, M. agrestis, Clethrionomys glareolus, Mus musculus, Apodem us sylvaticus, A. agrarius, Micromys minutus oraz Apodem us sp. Gatunkiem stałym dla zgrupowań we wszystkich typach łąk jest S. araneus (C=83,3%). Skład jakościow y i s tru k tu ra dom inacji w poszczególnych typach łąk wyróżnionych n a podstaw ie stopnia wilgotności i usytuow ania w mozaice środow isk wykazywały wyraźne różnice. Najbogatszy skład jakościowy (9 gatunków) stw ierdzono n a podm okłych łąkach nadrzecznych i zlokalizowanych przy row ach m e lioracyjnych, dom inantem była S. araneus, w spółdom inantem : M. agrestis, gatu n k iem towarzyszącym M. oeconomus. Na wilgotnych łąkach śródleśnych występowało 7 gatunków, gatunkam i dom inującym i były: S. araneus i C. glareolus, gatunkiem współdominująfcym M. agrestis. Natom iast śródleśną łąkę ziołoroślową zamieszkiwały 4 gatunki, a dom inantem była C. glareolus. Na otwartych w ypasanych łąkach oraz sztucznych łąkach kośnych w granicach RPN również stw ierdzono 4 gatunki, gatunkiem dom inującym był M. arvalis. IXc. W ilgotne zarośla nadrzeczne (4 stanow iska) Odłowiono 69 osobników (647 pułapkonocy, W=10,7%) (tab. I, IV), re p re zentujących 11 gatunków : Sorex araneus, S. minutus, N eom ys Jodiens, Crocidura leucodon, Microtus awalis, M. oeconomus, M. agrestis, M. subterraneus, C lethrionom ys glareolus, Aruicola terrestris oraz A p o d em u s agrarius. G a tu n kiem stały m dla zgrupow ania tego biotopu je s t C. glareolus (C=75,0%), g a tu n kam i dom inującym i są: M. agrestis n a powierzchni w Zwierzyńcu, S. araneus w Guciowie i C. glareolus w Żurawnicy. Powierzchnie obejmowały pas zakrzewień pomiędzy szuw aram i a łąką i różniły się szerokością, charakterem oraz stopniem mozaikowatości tych środowisk. Najbogatszy skład gatunkow y (10 gatunków ) zanotow ano na stanow isku w Guciowie. X. M urawy i zarośla kseroterm iczne (9 stanowisk) Odłowiono 502 ssak i (1506 pułapkonocy, W=33,3%) (tab. I, IV), stw ierdzono 11 gatunków : Sorex araneus, S. m inutus, Crocidura leucodon, Microtus

114 J. Ziomek arualis, M. subterraneus, Clethrionomys glareolus, Mus musculus, A podem us Jlavicollis, A. sylvaticus, A. agrarius, Micromys m inutus oraz A podem us sp. G atunkiem stałym dla m uraw ja k i zarośli ksero term icznych je st M. arualis (C=77,8%), ten sam gatunek je st dom inantem, w spółdom inantam i są: A. sylvaticus i C. glareolus (tab. II). S tru k tu ra dominacji jest odm ienna w rozpatryw a nych oddzielnie w ariantach murawowym i zaroślowym. W pierwszym przypadku gatunkiem dom inującym je st M. arualis, w drugim : C. glareolus. In teresu jącym faktem je st współwystępowanie w tym środow isku A. sylvaticus i A. Jlavicollis (Kąty II, Niedzieliska). XIa. Zbiorow iska segetalne (10 stanow isk) Odłowiono 68 osobników (390 pułapkonocy, W=17,2%) (tab. I, IV), należących do 8 gatunków: Sorex araneus, Microtus arualis, M. agrestis, Clethrionomys glareolus, Mus musculus, Apodem us Jlavicollis, A. sylvaticus, Apodem us agrarius oraz Apodem us sp. G atunkiem stałym dla zgrupowań ssaków zbiorowisk segetalnych je st M. arualis (C=80,0%), dom inantem n a terenie RPN była A. agrarius, poza parkiem: M. arualis. Różnice w składzie gatunkowym w upraw ach związane są z typem zbiorowiska sąsiadującego z upraw ą. Bliskość lasów, zadrzewień śródpolnych lub miedz z zakrzewieniami sprzyja obecności w tym środow isku C. glareolus, A. Jlavicollis, M. agrestis, a wąskich miedz, nieużytków, osiedli ludzkich i łąk - M. arualis, A. agrarius i M. musculus. XIb. Zbiorowiska ruderalne (8 stanowisk) Odłowiono 124 osobniki (608 pułapkonocy, W=20,4%) (tab. I, IV), rep re z e n tujące 12 gatunków: Talpa europcuea, Sorex araneus, Neom ys Jodiens, Crocidura leucodon, Microtus arualis, M. agrestis, M. subterraneus, C lethrionom ys glareolus, Mus musculus, Apodem us Jlavicollis, A. sylvaticus, A. agrarius oraz A podem us sp. G atunkiem stałym w zbiorowiskach ruderalnych je st M. arualis (C=75,0%), który je s t tu rów nież gatu n k iem dom inującym (tab. II). Na Roztoczu Środkowym zbiorowiska ruderalne są preferow ane przez C. leucodon i M. m usculus (tab. III). Spośród wyróżnionych n a podstaw ie usytuow ania, wielkości i stopnia ocienienia typów zbiorowisk ruderalnych, najbogatszy i najbardziej różnorodny skład gatunkow y Micromammalia m ają sta re sady i ogrody, środow iska zlokalizowane wokół zabudow ań śródleśnych i zarośla przycm entarne. Największą liczbę gatunków (7 gatunków ) stw ierdzono w Zwierzyńcu i Dębowcu. Na szczególną uwagę zasługuje w ystępow anie w tym zbiorowisku dwóch gatunków : N. Jodiens i M. agrestis. XII. Miedze (7 stanow isk) Odłowiono 167 osobników (810 pułapkonocy; W=20,6) (tab. I, IV), stw ierdzono 11 gatunków : Sorex araneus, S. minutus, Crocidura leucodon, Microtus arualis, M. agrestis, Clethrionom ys glareolus, M us m usculus, A p o d e m u s Jlavicollis, A. sylvaticus, A. agrarius, Micromys m inutus oraz A podem us sp. G atu n kam i stałym i dla zgrupow ania są: S. araneus (C=85,7%), M. arualis (C=85,7%)

D robne ssak i Roztocza. Część I. 115 i A. sylvaticus (C=71,5%), dom inuje M. arvalis (tab. II). F auna ssaków miedz porośniętych krzew am i i drzew am i je s t b ogatsza (7 gatunków) od fauny w ą skich traw iasty ch miedz, gdzie w ystępuje przede w szystkim M. arvalis. CHARAKTERYSTYKA ZGRUPOWAŃ A. Środow iska leśn e Badania nad drobnymi ssakam i 8 biotopów leśnych n a Roztoczu Środkowym prowadzono łącznie n a 42 stanow iskach. W grupie intensyw niej b adanych biotopów (od 6 do 10 stanow isk) znalazły się: bór bagienny, bór świeży i bór jodłowy, buczyna karpacka oraz ols. Natomiast drobne ssaki pozostałych 3 biotopów: torfowiska wysokiego, świetlistej dąbrowy i grądu badano na niewielkiej liczbie stanow isk (1-3). Łącznie we wszystkich badanych typach lasu stwierdzono 16 gatunków (tab. I). Najbogatszą faunę ssaków m a ols (12 gatunków), najuboższą - torfowisko wysokie (4 gatunki). We wszystkich biotopach leśnych odnotowano: S. araneus, C. glareolus i A. Jlavicollis. S. araneus jest na Roztoczu Środkowym gatunkiem o wysokiej stałości występowania w zgrupow aniach ssaków boru bagiennego (C=100%), świetlistej dąbrowy (C=100%), olsu (C=83,3%) i boru świeżego (C=80,0%). C. glareolas je s t gatunkiem stałym zgrupow ania boru świeżego (C=100%), świetlistej dąbrowy (C=100%), olsu (C=100%), buczyny k a rp a c kiej (C=100%) i boru bagiennego (C=85,7%). A. Jlavicollis wykazuje najwyższą stałość w trzech środowiskach: borze jodłowym (C=100%), świetlistej dąbrowie (C=100%) i buczynie karpackiej (C=100%). Trzy wym ienione wyżej gatu n k i wyk a z u ją podobnie wysoki w spółczynnik stałości (C=100%) w zgrupow aniu drobnych ssaków świetlistej dąbrowy. Najwyższą wartość współczynnika łowności zanotowano (przy średniej liczbie 540 pułapkonocy) w świetlistej dąbrowie. Przy największej liczbie pułapkonocy (ponaad 900) najwyższy współczynnik łowności odnotowano w borze jodłowym, średnio wysoki w borze świeżym, najniższy w borze bagiennym. Bór bagienny okazał się najuboższym pod względem liczebności drobnych ssaków środow iskiem (tab. IV). G ryzoniem dom inującym we w szystkich typach lasów był C. glareolus. N atom iast A. Jlavicollis dominował w kontynentalnym grądzie, współdominował w borze świeżym i jodłowym, świetlistej dąbrowie i buczynie karpackiej. M. agrestis współdominował w olsie. Spośród Insectivora we wszystkich typach lasów dominował S. araneus. N. fo d ien s odnotowano tylko w olsie, w którym w spółdom inow ał z S. m inutus. Pozostałe g a tu n k i odław iały się w poszczególnych typach lasów sporadycznie lu b przypadkow o (tab. II). Poszczególne g a tu n k i Micromammalia bardzo różnią się preferencjam i w sto su n k u do b ad a nych biotopów leśnych. Torfowisko wysokie i bór bagienny je st środowiskiem często zasiedlanym tylko przez 4 gatunki: C. glareolus, M. agrestis, S. araneus i S. m inutus (tab. I). N atom iast środow iskiem preferow anym przez C. glareolus je s t bór jodłowy, którego stru k tu ra (dużo starych, powalonych drzew, bardzo bogate runo i podszyt) stw arza nornicy rudej dogodne w arunki życia. Takie w arunki są odpowiednie również dla A. Jlavicollis i S. araneus, bardzo często lub często zasiedlających to środow isko (tab. III). Bór sosnow y świeży je s t

116 J. Ziomek często zasiedlany przez S. araneus, S. minutus, C. glareolus i A. f.auicollis. Z tabeli preferencji g atu n k ó w (tab. III) w ynika, że ten typ la su preferuje M. avellanarius, n a co praw dopodobnie duży wpływ m a raczej obecność krzewów: m alin, jeżyn, dzikiej róży, tarniny i leszczyny a nie typ drzew ostanu. Świetlista dąbrow a należy do środowisk preferowanych przez A. Jlavicollis, C. glareolus i M. m inutus, a kontynentalny grąd - do środow isk preferowanych przez A Jlavicollis, G. glis i M. avellanarius oraz często zasiedlanych przez C. glareolus. Preferencja tego środow iska przez A. Jlavicollis (jak również przez pilchowate) w ynika niewątpliwie z bogatszej dla tego gatu n k u niż w innych środow iskach bazy pokarmowej - dużej ilości krzewów leszczynowych oraz obfitości owoców i nasio n drzew liściastych (tab. III). Z kolei buczyna k a r packa je s t środow iskiem preferow anym przez D. nitedula i często zasiedlanym przez C. glareolus i A. Jlavicollis (tab. III). Ols preferują dw a gatunki: S. m inutus i N. Jodiens. O statn i z w ym ienionych nie został odłowiony w żadnym innym typie lasu. Bardzo często lub często środowisko to zamieszkują: S. araneus, M. agrestis, C. glareolus, M. musculus i M. minutus. Natomiast A. Jlavicollis i A. agrarius pojaw iają się w olsie sporadycznie, a M. aw alis - rzadko (tab. III). Podsum ow ując w arto podkreślić, iż najwyższe preferencje do wszystkich biotopów leśnych w ykazują: S. araneus, S. m inutus, C. glareolus i A. Jlavicollis. B. Środow iska otw arte Szczególnie dużo uw agi pośw ięcono zgrupow aniom drobnych ssaków śro dowisk do tej pory nie badanych n a Roztoczu Środkowym, a więc: zbiorowisk szuw arow ych, łąk, zbiorow isk ksero term icznych oraz miedz. Łącznie s c h a ra k teryzow ano 7 zgrupow ań M icromam malia środow isk otw artych. B ad an ia prowadzono n a 66 stanow iskach. Szczególnie intensyw nie badano zgrupow ania drobnych ssaków szuw arów (16 stanow isk), łąk (12 stanow isk) i zbiorowisk segetalnych (10 stanow isk). W biotopach otw artych na Roztoczu Środkowym stw ierdzono obecność 16 gatunków. Trzy z nich odłowiono tylko w tej grupie środow isk (M. oeconomus, M. subterraneus i A. terrestris). G atunkam i, które odnotow ano we w szystkich środow iskach otw artych są: S. araneus, M. awalis, C. glareolus i A. agrarius. G atunkam i stałym i w zgrupow aniach drobnych s s a ków środow isk otw artych są: S. araneus, C. glareolus, M. agrestis i M. awalis. S. araneus je st gatunkiem stałym w zgrupow aniach drobnych ssaków miedz (C=85,7%), łąk (C=83,3%), zbiorowisk szuwarow ych (C=81,3%) i zbiorowisk ruderalnych (C=75,0%). C. glareolus je s t gatunkiem stałym zarośli nadrzecznych (C=75,0%), a M. agrestis - zbiorow isk szuw arow ych (C=75,0%). M. a w a lis wykazuje w ysoką stałość w trzech środow iskach: n a m iedzach (C=85,7%), w zbiorowiskach segetalnych (C=80,0%) oraz na m uraw ach i w zaroślach kseroterm icznych (C=77,8%). Tylko w zbiorowiskach szuwarowych (S. araneus i M. agrestis) i n a m iedzach (S. araneus i M. aw alis) odnotow ano w zgrupow a niach ssaków więcej niż jeden gatunek stały. Gryzonie są we w szystkich biotopach otw artych ssakam i dom inującym i (tab. II). Tylko w zbiorowiskach szu w arow ych, n a łą k a c h i w zaro ślach nadrzecznych zaznacza się w iększy udział

D robne ssaki Roztocza. Część I. 117 owadożernych, które dom inują tam wraz z gryzoniami. W edług w spółczynnika preferencji biotopowej gryzonie bardzo często zam ieszkują zbiorowiska kseroterm iczne, owadożerne zbiorowiska szuwarowe i łąki (tab. III). Podobnie ja k w środow iskach leśnych, zaznaczają się duże różnice w wyborze siedlisk przez poszczególne gatunki. Zbiorowiska szuwarowe preferow ane są przez M. oeconom us, M. agrestis i A. terrestris, często zasiedlane przez S. araneus, S. m inutus, A. agrarius, M. m inutus i M. subterraneus. Łąki s ą środow iskam i preferow anym i przez M. agrestis, a zarośla nadrzeczne przez A. terrestris, M. subterraneus i M. oeconomus. Zarośla nadrzeczne są również często zasiedlane przez S. araneus, N.fo d ien s i M. agrestis. Zbiorow iska kseroterm iczne preferuje M. aw alis, A. sylvaticus i M. minutus, a często zam ieszkuje: C. leucodon, M. m usculus, A. agrarius, C. glareolus i M. subterraneus. Zbiorowiska segetalne n a Roztoczu Środkow ym s ą biotopem preferow anym przez A. agrarius, i je d nym z preferow anych przez M. musculus. Zbiorow iska ru d eraln e są preferow ane przez T. europaea, C. leucodon i M. m usculus. Dla A. agrarius i A. sylvaticus je st to jeden z preferow anych biotopów, a M. aw alis, M. agrestis i M. subterraneus często go zam ieszkują (tab. III). Zbiorowiska ruderalne w obrębie kom pleksu leśnego RPN i poza nim preferow ane są przez inne gatunki. W RPN je st to biotop preferowany przez trzy gatunki: M. musculus, A. sylvaticus i T. europaea, a poza Parkiem tylko przez C. leucodon. N atom iast miedze na Roztoczu Środkowym są jednym ze środow isk preferow anych przez M. aw alis i A. sylvaticus. PODSUMOWANIE Głównym celem prowadzonych badań było zaktualizow anie wiedzy o faunie drobnych ssaków Roztocza. Na Roztoczu Środkowym n a podstaw ie odłowów stw ierdzono 19 gatunków Micromammalia. Sum ując dane z odłowów, obserwacji i analizy m ate ria łu wypluwkowego (Zio m e k 1998) n a Roztoczu Ś rodkowym i Z achodnim w ystępuje 25 gatu n k ó w (z trzech rzędów ssaków), co s ta nowi 86,2% fauny drobnych ssaków podaw anych z Roztocza i 59,5% Microm am m alia w ystępujących w Polsce (Pu c e k 1981, P u c e k i Ra c z y ń sk i 1983). Uwagi o w ystępow aniu M icrom am m alia na R oztoczu Spośród drobnych ssaków podaw anych dla Roztocza w pracach S k u - RATOWICZA (1948), SKURATOWICZA i URBAŃSKIEGO (1953), PUCKA i RACZYŃSKIEGO (1983) nie potwierdzono występowania trzech gatunków : chom ika Cricetus cricetus (L.), sm użki Sicista betulina (Pa l l.) i żołędnicy Eliomys ąuercinus (Pa ll.). W ystępow anie E. ąuercinus n a terenie Polski je s t słabo poznane, g a tu nek ten znany je st tylko z pojedynczych stanow isk. T a c z a n o w s k i (1855), T e n e n b a u m (1913) i S k u r a t o w ic z (1948) podali żołędnicę z Roztocza, nie wykazując równocześnie w ystępowania D. nitedula. W innej pracy natom iast S k u r a t o w ic z i U r b a ń sk i (1953) wym ieniają z terenu Roztocza Środkowego jedynie D. nitedula. Pięcioletnie badania potwierdziły obecność tylko D. nitedula. Praw dopodobnie b ra k skalistego podłoża oraz bardzo skryty tryb życia d e

118 J. Ziomek cydują o rzadkości E. quercinus na Roztoczu (Nie t h a m m e r i K r a p p 1978, D a o u d 1989). Stanow iska w ystępowania S. betulina w skazane w Atlasie rozm ieszczenia ssaków w Polsce znajdują się blisko wschodniej granicy kraju, n a Roztoczu Południowym (Ra c zy ń sk i 1959, P u c e k i Ra czy ń sk i 1983). Nie odłowiono S. betulina mimo, że objęto badaniam i większość zam ieszkiw anych przez nią biotopów (K u b ik 1952, A ulak 1970, P u c e k 1984) i uwzględniono jej aktyw ność dobową oraz zastosow ano odpowiednie m etody odłowu (Kubik 1952). Nie znaleziono jej również w wypluwkach z tego terenu (Zio m e k 1998). Z m ateriału wypluwkowego podaw ana je st przez K u l c z y c k ie g o (1964) z terenu Beskidu Niskiego oraz N ie s io ł o w s k ie g o i B a r t o s z a (1969) z Bieszczadów Zachodnich. C. cricetus obserwowany na Roztoczu przez S k u r a t o w ic z a (1948) w upraw ach, nie został odłowiony. Nie stwierdzono również jego szczątków w w ypluw kach sów (ZIOMEK 1998). Przyczyną tego może być m ała liczebność chom ika n a Roztoczu. S urd a ck i (1973) podając tereny najw iększej k oncentracji C. cricetus w Polsce, nie w ym ienia Roztocza Środkowego. Uwagi ek ologiczne W yniki w ieloletnich b a d a ń porów naw czych prow adzonych w m iarę możliwości tą sam ą m etodą we wszystkich badanych biotopach zachęcały do próby sch ara k te ry zo w a n ia zgrupow ań M icromammalia tych środow isk. Pewne odstępstw a m etodyczne związane były z trudnościam i obiektywnym i w ynikającymi n a przykład z konieczności powtórnego zakładania pułapek z uwagi na nikłość w cześniejszych odłowów spowodow aną prawdopodobnie czynnikam i przypadkowymi lub w arunkam i meteorologicznymi. Spostrzeżenia S k u r a t o w ic z a (1948), S k u r a t o w ic z a i U r b a ń s k ie g o (1953) na tem at w ystępow ania i wym agań środowiskowych poszczególnych gatunków n a Roztoczu, ja k rów nież zgrupow ań drobnych ssaków porów nyw anych ś ro dowisk, n a ogół pokryw ają się z w ynikam i m oich b a d a ń. Różnice, które zaobserw owano w ynikają przede wszystkim z liczby dostępnego do analizy m ateriału. S k u r a t o w ic z (1948) dysponował nielicznym m ateriałem. Zaobserwowano różnice w w ystępow aniu, liczebności i preferencji środowiskowej trzech g a tu n ków drobnych ssaków: S. minutus, C. glareolus i M. oeconomus. Odm ienne są też spostrzeżenia dotyczące zgrupow ań ssaków zbiorowisk segetalnych. S k u r a t o w ic z (1948) uważał S. minutus za gatunek bardzo rzadki n a Roztoczu, związany z terenam i mniej wilgotnymi niż zam ieszkiwane przez S. araneus i wyraźnie unikający terenów otw artych. Z moich b adań wynika, że ryjówka m alutka je s t nieliczna, ale występuje w wielu środow iskach, w szczególności otw artych, ale także w leśnych, wykazując wyraźne preferencje do środowisk wilgotnych (ols, zbiorowiska szuwarowe). Podobne wyniki podawali: BOROWSKI i DehńEL (1952). W edług SKURATOWICZA (1948) C. glareolus p referuje n a Roztoczu lasy liściaste i m ieszane, może występować na pograniczu pól i lasów, w lasach sosnow ych je st nieliczna, a na terenach otw artych nie występuje. Z m oich b ad ań wynika, że nornica zam ieszkuje i to bardzo licznie, zarówno lasy, ja k i teren y otw arte, preferując w tych o sta tn ic h środow iska zakrzew ione. J u rczy szy n (1993) również w skazuje n a jej ścisły zw iązek z zadrzewię

D robne ssaki Roztocza. Część I. 119 niam i i zakrzewieniam i. S k u r a t o w ic z (1948) podawał, że M. oeconomus, ze względu n a bliskość południow ej granicy swojego zasięgu, w ystępuje n a Roztoczu n a niewielkiej liczbie stanow isk. O statnie b adania wykazały, że gatunek ten je s t obecny na wielu stanow iskach, natom iast występowanie jego ograniczone je s t do nielicznych środow isk (zbiorowiska szuwarowe, łąki, zarośla nadrzeczne). Podobne wyniki uzy sk ała S ała ta-p ila c ińska (1983) b ad ając śro dowiska M. oeconomus na granicy zasięgu. S k u r a t o w ic z (1948) nie zanotował w upraw ach żadnego gatu n k u leśnego, podobnie ja k w zbiorowiskach ruderalnych, w k tórych w ykazał tylko dw a gatu n k i: M. arvalis i A. agrarius. O becne bad an ia wykazały, że fauna ssaków tych środow isk je st bardzo bogata (kolejno: 8 i 12 gatunków) i obejmuje, obok gatunków charakterystycznych dla środow isk otw artych, zarówno gatunki typowo leśne, ja k i gatunki o bardzo specyficznych w ym aganiach środowiskowych (N. fodiens). Interesującym zjawiskiem obserwowanym ostatnio n a Roztoczu jest współwystępowanie dwóch gatunków myszy: A. Jlavicollis i A. sylvaticus. Jedni b adacze mówią o ich ostrej izolacji biotopowej (C h u d o b a i in. 1967), inni - o braku różnic w preferowaniu środowisk (Paw lak 1956). J urczy szy n (1993) podaje, że w okolicach Niwicy oba te gatunki łowiono w tym sam ym środow isku, lecz w wilgotnych biotopach leśnych liczebność myszy zaroślowej była mniejsza. O koegzystencji tych dwóch gatunków myszy n a Roztoczu pisał już S k u r a to w ic z (1948). Moje badania potwierdziły, iż omawiane gatunki w ystępują razem w wielu środowiskach, szczególnie w biotopach otwartych jak m urawy i zarośla kseroterm iczne oraz miedze. W środow iskach tych przew ażała A. sylvaticus. Porów nanie fauny drobnych ssaków R oztocza i in n ych regionów Polski Porównanie stosunków dom inacji w ybranych gatunków (S. araneus, S. minutus. N. fodiens, C. glareolus, A. Jlavicollis) w analogicznych biotopach Roztocza Środkowego i Białowieskiego Parku Narodowego ( A u la k 1970) wykazuje dużą zbieżność wyników. Całkowicie inne są natom iast wyniki uzyskane z terenów południow o-zachodnich Polski (JURCZYSZYN 1993), pokrywając się tylko w przypadku środow iska ruderalnego. Preferencje biotopowe drobnych ssaków z terenu Roztocza Środkowego (szczególnie RPN) i z terenu BPN (Aulak 1970) w przypadku S. araneus, S. m inutus, N. fodiens, M. minutus, A. Jlavicollis, M. agrestis, M. oeconomus, A. terrestris i C. glareolus są bardzo zbliżone. N atom iast wyraźne różnice w preferencjach środowiskowych n a tych dwóch porównywanych terenach wykazuje M. subterraneus, który według A ulaka (1970) preferuje grąd i nie w ystępuje licznie w innych biotopach niż w spom niany typ lasu. W biotopach w ilgotnych w edług tego a u to ra pojaw ia się przypadkow o. Na Roztoczu Ś rodkowym M. subterraneus w ystępow ał przede w szystkim w zbiorow iskach s z u w arow ych i preferow ał zarośla nadrzeczne. P u c e k (1984) w skazuje, iż ku południowi M. subterraneus pojawia się n a wilgotnych terenach, nigdy jed n ak nie w ystępuje n a bagnach. Preferencje biotopow e M icromammalia n a Roztoczu s ą podobne do preferencji drob n y ch ssaków z południow o-zachodniej części województwa zielono

120 J. Ziomek górskiego (JURCZYSZYN 1993) w przypadku S. araneus, S. minutus, N. Jodiens, M. agrestis i A. agrarius. W yraźnie natom iast różne s ą na tych terenach preferencje biotopow e C. glareolus, M. oeconom us, A. Jlavicollis i A. sylvaticus. Nornica ru d a z terenu Niwicy preferuje ols i inne środow iska wilgotne (JURCZYSZYN 1993). Na Roztoczu biotopem jej wysokiej preferencji jest bór jodłowy i św ietlista dąbrow a. Jakkolw iek w olsie była również często odław iana, to zawsze przy granicy z innym i biotopam i leśnym i. Teren badany przez J u r c zy szy n a (1993) je st położony w pobliżu południowej granicy zasięgu M. oeconomus. Autor odławiał ten g atunek w szuw arach n a torfowisku i w olsie (nietypowe występowanie g atu n k u n a granicy zasięgu). Na Roztoczu M. oeconomus nie odłowiono w żadnym typie lasu. P iła cińsk a (1983) rów nież nie odnotow ała jego obecności w lasach i w skazywała na ograniczenie w ystępow ania tego gatu n k u na południow ych rubieżach zasięgu do typowych dla niego biotopów. A. Jlavicollis preferuje w edług JURCZYSZYNA (1993) torfowisko pokryte szuw aram i, a ze śro dowisk leśnych - ols i las iglasty. Na Roztoczu Środkowym mysz leśna była sporadycznie odław iana w olsie i w zbiorowiskach szuwarow ych, preferowała przede wszystkim św ietlistą dąbrowę, grąd, a więc biotopy charakteryzujęce się obfitością ciężkich n asio n (AULAK 1967, 1970). A. sylvaticus preferuje w okolicach Niwicy lasy i ich skraje (JURCZYSZYN 1993), n a Roztoczu odnotowywano ją sporadycznie w borze bagiennym i buczynie k arpackiej, n a to m ia st biotopam i preferow anym i były zbiorowiska kseroterm iczne, zbiorowiska ruderalne i miedze. Porównanie stosunków dom inacji i preferencji biotopowej drobnych ssaków Roztocza Środkow ego i obszarów z północno-w schodniej i południow o-zachodniej Polski w skazuje n a wyraźne podobieństw o zgrupow ań ssaków z terenów południow o-w schodnich (Roztocze) do zgrupow ań z terenów północno-w schodnich (Białowieża), szczególnie w odniesieniu do środow isk leśnych. PODZIĘKOWANIA Pragnę gorąco podziękować Pani Prof. Klarze B a r t k o w s k ie j i Panu Prof. Romanowi A n d r z e je w s k ie m u za w szystkie cenne uwagi i sugestie, które pomogły mi w przygotowaniu tekstu. Pani mgr Bogusławie T r z m ie l e w s k ie j, m gr Dobrosławie A n d e r s z, Panu mgr Jerzem u S k ib iń s k ie m u i m gr Tadeuszowi Kału ży za bardzo dużą pomoc w badaniach terenowych oraz w preparow aniu zebranego m ateriału. Dziękuję również Panu m gr Rafałowi Ba ja c zy k o w i za wykonanie m apy i tabel do tekstu. PIŚMIENNICTWO Aulak W. 1967. E stim ation of sm all m am m al density in three forest biotop es. Ekol. pol.. A, W arszaw a, 15: 755-778. Aulak W, 1970. Zespoły drobnych ssaków w biotopach Białowieskiego P a rk u Narodowego. Acta theriol., Białowieża, 15: 4 6 5-5 1 4. Bartkowska K. 1986. H ystrichopsyllinae (Siphonaptera, H ystrichopsyllidaej Polski. Fragm. faun.. W arszawa, 29: 4 0 5-4 7 4

D robne ssak i Roztocza. Część I. 121 Bartkowska K., B e ig e r M., Michalska Z., 1991. Potrzeba ochrony środow isk kseroterm icznych na Środkow ym Roztoczu. C hrońm y Przyr. ojcz., Kraków, 67, 6: 50-55. BORDWSKI S., D ehnel A. 1952. Materiały do biologii Soricidae. Ann. UMCS, C, Lublin, 7: 3 0 5-4 4 8. C echow icz W., H ryniewicz H. 1958. B adania zoologiczno-ekologiczne nad m ałymi ssakam i w ogniskach przyrodniczych leptospirozy n a łubelszczyźnie. Prz. epidem., W arszawa, 12, 1: 25-28 C heechow ska H. 1969. N um bers of sm all rodents in five plant associations. Ekol. pol.. A, W arszawa, 17: 8 48-854. C hudoba S., Humiński S., WÓJCIK J. 1967. Drobne ssaki Wrocławia. Prz. zool., Wroclaw, 5: 362-374. D a O'JD A. 1989. Popielicowate (Rodentia, Gliridae) i ich ewolucja. Prz. zool., Wroclaw, 33: 279-289. Ger w elc. 1954. M ateriały do fauny wszy (Anoplura) Polski. Acta parasit., W arszawa, 2: 171-208 G rądziel T. 1985. Św iat zwierząt Roztoczańskiego P arku Narodowego. W: Wilgat T. (red.) Roztoczański Park Narodowy., Lublin pp. 26-30. Izd eb sk ik., G rądzielt. 1971. Roztocze. Przyroda Polska., W arszawa, pp. 102-109. Izdebski K., Lo ren s B., P opiołek Z. 1992. Szata roślinna w ybranych pow ierzchni obszaru Roztocza n a tle w arunków siedliskowych. Fragm. faun.. W arszaw a, 35: 237-281. J urczyszyn M. 1993. B adania nad drobnym i ssak am i okolic Niwicy (woj. zielonogórskie). Bad. fizjogr. Pol. zach., C, Poznań, 40: 77-110. J urczyszyn M. 1994. Nietoperze (Chiroptera) Roztoczańskiego Parku Narodowego i otuliny. Fragm. faun.. W arszawa, 37: 389-399. J urczyszyn M. 1995. Population density of M yoxus alis (L.) in som e forest biotops. Hystrix, Roma, 6, 1-2: 2 65-271. JURCZYSZYN M. 1997. Rozmieszczenie popielicy, M yoxus glis (L.) (Rodentia, Myoxidae) w Polsce. Prz. zool., Wroclaw, 41: 101-108. J urczyszyn M., Ziomek J. 1991. Popielicowate (Rodentia, Gliridae) n a Roztoczu Środkowym (Poland). Prz. zool., Wroclaw, 35: 379-382. Ko n d rackij. 1978. Geografia fizyczna Polski., W arszaw a, 463 pp. Kowalski K. 1964. Klucz do oznaczania kręgowców Polski. Część V. S saki - M ammalia., W arszawa, 2 7 6 pp. Kozicka A., Parnas J. 1959. Wyniki b ad ań histopatologicznych narządów w ew nętrznych małych ssaków w kierunku leptospirozy. Ann. UMCS, D, Lublin, 13: 439-448. Kubik J. 1952. B adania nad morfologią i biologią sm użki (Sicista betulina P a ll.) z Białowieskiego Parku Narodowego. Ann. &MCS, C, Lublin, 7: 1-63. Kulczycki A. 1964. B adania nad składem pokarm u sów z B eskidu Niskiego. Acta zool. cracov., Kraków, 9: 529-559. Liana A., Mikołajczyk W., Piechocki A. 1992. W stęp do opracow ania zbiorowego Fauna Roztocza. Fragm. faun., W arszawa, 35: 2 1 9-235. Niesiołow ski S., Bartosz G. 1969. M ateriały do w ystępow ania drobnych ssaków (M ammalia) w B ieszczadach Zachodnich. Prz. zool., W rocław, 13: 272-273. Nietham mer J., Krapp F. (red.) 1978. H andbuch der Saugetiere E uropas. Bd. 1 Rodentia 1. W iesbaden. Niewiadomska K. 1953. M ateriały do fauny pcheł (Aphaniptera) Polski. Fragm. faun. Mus. zool. pol., W arszaw a, 6: 249-262. Nowak E. 1966. Rozprzestrzenianie się, liczebność i znaczenie piżm aka O ndatra zibethica (L. 1766) w Polsce. Prz. zool., Wrocław, 10: 221-237. Nowosad A. 1989. Nowe sta n o w isk o O xytelus (A notylus) m utator Lo h s e, 1963 (Col. Staphylinidae) w Polsce. Prz. zool., W rocław, 33: 253-254. Nowosad A. 1990. Staphylinidae (Coleoptera) gniazd k reta - Talpa europaea L. w Polsce. Wyd. N auk UAM, Poznań, ser. zool., 15: 254 pp. P aw lak H. 1956. Próba u stalen ia różnic morfologicznych i ekologicznych pomiędzy dwom a gatunkam i podrodzaju Syloaem us (A podem us Jlauicollis MELCH. i A podem us syloaticus L.). Pr. mgr, Zakład Zoologii System atycznej UAM, Poznań. Pu c e k Z. 1981. S tań bad ań nad fau n ą ssaków Polski. Prz. zool., W rocław, 35: 3 49-355. Pu c ek Z. (red.) 1984. Klucz do oznaczania ssaków Polski., W arszawa, 384 pp. Pu c e k Z., RaczyńskiJ. (red.) 1983. A tlas rozm ieszczenia ssaków w Polsce., W arszawa, 188 pp. Raczyński J. 1959 (1960). New stations of Sicista betulina (Pallas, 1779) in the E ast Poland. Acta theriol., Białowieża, 3, 13: 310-311.

122 J. Ziomek Riabinin S. Rezerw at leśny Bukowa G óra k. Zwierzyńca (pow. Zam ość, woj. Lublin), jego znaczenie naukow e, dydaktyczne oraz problem trwałego zabezpieczenia. Prz. zool., W rocław, 15: 4 6-5 6 Ru precht A. 1973. O rozm ieszczeniu przedstaw icieli Erinaceus Lin naeu s, 1758 w Polsce. Prz. zool., W rocław, 17: 79-86. S a ła ta -P ila c iń s k a B. 1983. B adania nad rozm ieszczeniem Microtus oeconomus ^ P a l l a s, 1776] (Microtidae, Rodentia) w Polsce. Pr. dokt.. Zakład Zoologii System atycznej UAM, Poznań. S kuratowicz W. 1939. M ateriały do fauny nietoperzy O rdynacji Zam ojskich. Fragm. faun. Mus. zool. poi., W arszaw a, 4: 227-235. S kuratowicz W. 1946. Mało znane rezerw aty przyrodnicze Zamojszczyzny. C hrońm y Przyr. ojcz., Kraków, 2, 3 /4 : 14-17. S kuratowicz W. 1948. B adania nad fau n ą ssaków Zamojszczyzny. Fragm. faun. Mus. zool. poi.. W arszawa, 5: 223-2 9 2. S kuratowicz W. 1954. M ateriały do fauny pcheł (Aphanoptera) Polski. Acta parasit. poi., W arszawa, 2: 65-96. S kuratow icźw. 1964. Pchły (Aphaniptera). Katalog fauny Polski., W arszawa, 31: 3-59. S kuratowicz W., Urbański J. 1953. Rezerwat leśny n a Bukowej Górze koło Zwierzyńca w województwie lubelskim i jego fauna. O chr. Przyr., Kraków, 21: 193-216. S urdacki S. 1956. S u sel perełkow any (Citellus suslica G u eld) na Lubelszczyźnie. Ann. UMCS, C, Lublin. 9: 3 0 7-3 1 7. S u rd a c k i S. 1973. Północna i południow a granica zasięgu oraz obszar w ystępow ania chom ika europejskiego Cricetus cricetus (L in n a eu s 1758] w Polsce. Prz. zool., Wrocław, 17: 8 6-8 8. S z a f e r W. 1977. S z a ta ro ślin n a Polski., I, II. W arszaw a, 1 7 8 8 p p. Taczanowski W. 1855. Spis zwierząt ssących guberni lubelskiej. Biblioteka W arszaw ska, W arszaw a, 1 :3 1 1-3 3 1. T enenbaum S. 1913. Spis gadów, płazów i ssaków zebranych w O rdynacji Zamojskiej w gub. Lubelskiej. Pam. fiz., W arszawa, 2 1,3 : 73-80. Umiński J., Stroczyńska M. 1960. B adania drobnych ssaków w k ieru n k u w łośnicy w powiecie Tom aszów Lubelski. Wiad. parazyt., W rocław, 6: 309-3 1 0. Wałecki A. 1866. Przegląd zw ierząt ssących krajowych. Biblioteka W arszaw ska, W arszawa, 2: 413-457. Zwolski W. 1960. B adania nad ektoparazytofauną drobnych ssaków w ogniskach naturalnych gorączki błotnej. Wiad. parazyt., W rocław, 6: 519-527. Ziomek J. 1998. D robne ssaki (Micromammalia) Roztocza. Część II. Micromammalia Roztocza Zachodniego i Środkowego n a podstaw ie analizy zrzutek sów. Fragm. faun. W arszawa, 41: 125-137. SUMMARY [Title: Small m am m als (Micromammalia) of Roztocze. Part I. Micromammalia of selected biotopes in C entral Roztocze] The m ain purpose of these stu d ies was to up-date the knowledge of the fa u n a of sm all m am m als in Roztocze. 19 species of M icromammalia were re corded on the b asis of catches (snap-traps, live-traps and pitfall traps) in C entral Roztocze (Table I). All d a ta from catches, observations and analyses of pellet m aterial Z io m e k, in print) were sum m ed up. In W estern and C entral Roztocze there are 25 species (of three orders of m am m als); they m ake 86.2% of the m icrom am m alian fauna recorded from Roztocze and 59.5% of th a t recorded from Poland ( P u c e k 1981, P u c e k and R a c z y ń s k i 1983). Of the sm all m am m als reported from Roztocze in papers by S k u r a t o w i c z (1948), S k u r a t o w i c z and U r b a ń s k i (1953), P u c e k and R a c z y ń s k i (1983) the occurrence of th re e species, nam ely Cricetus cricetus, Sicista betulina an d Eliom ys

Drobne ssaki Roztocza. Część I. 123 quercinus h as not been confirmed. On the whole, observations m ade by S k u r a t o w t c z (1948), S k u r a t o w i c z and U r b a ń s k i (1953) on the occurrence and h ab itat requirem ents of particular species in Roztocze and those on m icrom am m alian com m unities in the h ab itats com pared agree w ith the results of my studies. C ertain differences appeared in the case of three species: Sorex m inutus, Clethrionom ys glareolus an d Microtus oeconom us a n d in the com parison of m am m alian com m unities of segetal habitats. The m icrom am m alian com m unities of new h ab itats were characterized in detail for the first time. The hitherto never-studied habitats in Roztocze included ru sh e s associations, m eadows, riverside scrubs, xerotherm ic grasslan d s and scrubs, and balks. A com p ariso n of th e dom inance ratio s for selected sp ecies (S. a ra n eu s, S. m inutus, N. fodiens, C. glareolus, A. flavicollis) in analogous biotopes of C entral Roztocze and the Białowieski National Park (Au la k 1970) h as yielded strikingly sim ilar re su lts. However, re s u lts obtain ed from so u th-w e ste rn Poland are entirely different (JURCZYSZYN 1993). Only in the case of ruderal h a b itats the dom inance ratios are the sam e. Biotope preferences of sm all m am m als from C entral Roztocze (especially from the Roztoczański National Park) have been com pared with results reported by A ulak (1970) from the Park for S. araneus, S. minutus, N. fodiens, M. minutus, A. flavicollis, M. agrestis, M. oeconomus, A. terrestris and C. glareolus, and these preferences may be considered very sim ilar. Only M. subterraneous d e m o n stra te s d istin c t preference differences in th e two a re a s com pared. Biotope p referen ces of Microm am m alia from Roztocze and those of sm all m am m als from the south-w estern p art of the zielonogórskie province (JURCZYSZYN 1993) have been com pared and found sim ilar in the following species: S. araneus, S. m inutus, N. fodiens, M. agrestis and A. agrarius. They are different in C. glareolus, M. oeconomus, A. flavicollis and A. sylvaticus. A com parison betw een the dom inance stru c ture and biotope preferences of sm all m am m als from Roztocze and the data for su ch biotopes from north-eastern and south-w estern Poland show s th a t com m unities in the south-eastern areas (Roztocze) are clearly sim ilar to those in n o rth -eastern areas (Białowieża), particularly in the case of the forest habitats. R edaktor pracy: doc. dr hab. A nna Liana