STANISŁAW LASKOWSKI METODA OKREŚLENIA WARTOŚCI UŻYTKOWEJ GLEB I JEJ ZASTOSOWANIE W PRACACH REGÏONALIZACYJNYCH K atedra Ogólnej U praw y Roli i R oślin WSR Szczecin W ostatnich czasach podejmowane są liczne prace regionalizacyjne. Byłoby wysoce pożądane, aby stosowano w nich jednolite metody. Mając powyższe na uwadze przedstawiam niżej metodę określania wartości użytkowo-rolniczej gleby, zilustrowaną regionalizacją rolniczą Pomorza Szczecińskiego. Równocześnie podaję metodę wykorzystania użytkoworolniczej wartości gleby przy projektowaniu rozmieszczenia tych upraw, o których wiemy, że ich udział w strukturze zasiewów wybitnie zależy od jakości gleby. Przedstawione metody regionalizacji rolniczej umożliwiają racjonalne wykorzystanie potencjalnych możliwości produkcyjnych gleb. METODA U STA LEN IA W YZNACZNIKA UŻYTKOW O-ROLNICZEGO Liczbowy wyznacznik wartości użytkowej gleb w gromadzie ustalam posługując się wzorem: s = gt К - a, k2 - a3 k3 +... _ +_a ^k P Symbole w przedstawionym wzorze oznaczają: 5 wyznacznik użytkowo-rolniczy gleb, P powierzchnia ziemi ornej bądź użytków rolnych w ha, a (od 1 do n) areał klasy bonitacyjnej, к (od 1 do n) 100-stopniowa ocena wartości gleb niemieckiego urzędu skarbowego, oddziału szacunku gleb, zmodyfikowana w oparciu o analizę plonów uzyskiwanych w doświadczeniach polo wy ch i w gospodarstwach przodujących na Żuławach delty W isły oraz na Pomorzu Gdańskim i Szczecińskim.
Metoda określania wartości użytkowej gleb 139 W oparciu o powyższe źródła ustaliłem, że klasa I ma przeciętnie wartość 88 punktów, II 78, Ilia 65, IHb 58, IV 49, V 34, VI 20, a gleby przeznaczone pod zalesienie 15. Użytkowo-rolnicza wartość gleb polowo-łąkowo-pastwiskowych waha się między 30 a 70 punktami. Gromady o jednakowej lub zbliżonej wartości wyznacznika połączyłem w kompleksy glebowo-rolnicze, dla których w yliczyłem przeciętną wartość wyznacznika użytkowo-rolniczego. Ustaliłem przy tym kompleksy glebowo-rolnicze przedstawione w tablicy. Proponowane kompleksy i ich wartość rolnicza Nazwa kompleksu glebowo -rolniczego Wartość wyznacznika Możliwe do osiągnięcia plony 4 zbóż q/ha Iszenno-buraczany najlepszy 80 7 ^ 40 b.dobry 8v. - 70 35 - A0 dobry 70-60 28-35 gorszy 60-50* 24 -?8 Żytnio-ziemniaczeny dobry 50 - A Q 20-2* średni 40 - JO 14, 20 słaby 3 0-2 0 11-14 Źytnio-łubinowy 20 8-11 Polowo-łąkowo-pastwiskc^y 30-70 z Przyjęto 10-punktową rozpiętość wartości wyznacznika charakteryzującego kompleks glebowy ze względu na konieczność łączenia gleb podlegających w różnym stopniu erozji wodnej i mających odmienną kulturę roli i inne cechy ważne pod względem rolniczym (np. stosunki wodne, pochodzenie geologiczne gleb). ZASTOSOW ANIE OTRZYMANEGO W YZNACZNIKA PRZY DELIM ITACJI TERENU NA JEDNOSTKI REGIONALNE Podaną metodą posługiwałem się w pracy regionalizacyjnej na Żuławach delty W isły (1961 r.), na Pomorzu Gdańskim (1962 r.) oraz na Pomorzu Szczecińskim (1963 r). Wykonane prace we wszystkich przypadkach dobrze ilustrowały zróżnicowania potencjalnych możliwości produkcyjnych wydzielonych kompleksów glebowo-rolniczych. Dla przykładu przedstawiam na rys. 1. wydzielone kompleksy glebowo-rolnicze na Pomorzu Szczecińskim.
S. Laskowski Porównując mapę kompleksów glebowo-rolniczych z układem warunków klimatycznych i geomorfologicznych oraz społeczno-ekonomicznych (demograficznych, komunikacyjnych, przemysłowych, zasięgów ośrodków ciążeń) można wyznaczyć regiony, subregiony i mikroregiony rolnicze. Z kolei podaną wyżej metodą ustala się dla wydzielonych jednostek regionalnych wartość wyznaczników użytkowo-rolniczych. Taki podział terenu przedstawia rys. 2, obrazujący wspomniane regionalne jednostki rolnicze na Pomorzu Szczecińskim. M ETODA U STA L A N IA ZALECANEJ STRUKTURY ZASIEWÓW Projektowaną strukturę zasiewów* w mikroregionach ustalić można posługując się wykresem, w którym na osi odciętych uszeregujemy mikroregiony według ich wzrastającej wartości użytkowo-rolniczej, a na osi rzędnych procentowy udział ziemiopłodów w strukturze zasiewów. Przyjm ujemy, że buraki cukrowe czy też ziemniaki,nie powinny Rys. 3. Zależność udziału roślin w strukturze zasiew ów od w artości użytkow o-rolniczej gleb:.r t e o r e t y c z n y u d z i a ł b u r a k ó w c u k r o w y c h w s t r u k t u r z e z a s i e w ó w (15 h a ), a u d z i a ł k o m p l e k s ó w ż y t n io - z i e m n ia c z a n e g o s ła b e g o i ś r e d n ie g o o r a z ż y t n io - łu b i n o w e g o (27%, c z y li 4 h a ). S tą d w ł a ś c i w y u d z i a ł b u r a k ó w c u k r o w y c h p o w in ie n w y n o s i ć 14 4 = 11 h a zajmować więcej niż 25% ziemi ornej, pszenica i żyto nie więcej niż 50%, ia rzepak ozimy 12%. Największa powierzchnia uprawy pszenicy (50%) i buraków (25%) oraz rzepaku (12%) będzie,na kompleksie o wartości 100, a najniższa przy wyznaczniku równym 20. Przyjm ujem y bo-
REGION OU POORE 6I0NÓU MIKROREGIONOM U03EUÓDZTUR ämopzvcz ndivpoa IIIX '% uofizocnvuzoqaio споцщгэоц op sfm zofeïez U -т 001 + 0001 РОДВЧ Ç a M O S îiu ja iz p z B d ; х С э щ о м э н шт е т и д е ^ г и р ß96I b m b z s j b m. N M d
P S Z E N N O - B U R R \ C Z f f N Y ~ B. DOBRY. P S Z E N N O - B U R f f i 1Z f f N Y - DOBRY. PRZECIĘTNR URRTOŚt UYZNRCZNIKR BONITR- CYJN0-UŹYTK0NE60. 73.7 63.3... PRZEOĘTNR PLONIT 4 ZBÓŻ N \ Z 1 ha. > 3 5 2 8-3 5 - SZCZECIŃSKI - PYRZYC KI 6k.1 62.5 P S Z E N N O - B U R R CZRNY- g o r s z y. - BRRLINSKO - drrnneńs KI 539. 51.6.. 2 4-2 8 - GRYF! С KI 50.7 и е г в v u о н о и ш с н o z n a c z a ją н и с щ м щ u ie l k o s ć UVZM CZHIKR Uf t 7К0HO KÛUlCZEtВ \ \\\L П Ж - Ч Y' Q'sCy,<У/ \ 000 и irr 1i i W-V/VsV. о о о о о о о о - CHOJEŃSKO- GRYEIŃSKl 1 50M Ż Y T N I O - Z I E M Ń fffczffny- D OBRY. NIESZKONICKO -HYŚLlfiORSKI NOUOGRRDZKO - CHOSfCZEŃSKI KRNIEŃSKO- GOLCZE H$KI SZCZECIŃSKI Ш Ш Ш - POLONO-Łff KOMO - Pff STU IS КОНУ. - CEDYŃSKO- GRYFIRÇKI 1,0.3 - SZCZECIŃSKO- STEPNICKI 26.8 ŻYTNIO -Z IE M tf lrczrn У - ś r e d n i - IN SKI - STR RGRUDZKI - SZCZECIŃSKI i.37.9 36.7 32.0 Ż Y T N IO -Z IE M N IffC Z ffn Y - s l r b y - POkU DNIOUO - U SCHODNI 269 - SZCZECIŃSKO - GO LE NIONS KI 26.5 -ŻYTNIO-LUBINOUY - POŁUDNIONY.... 44.2 35.8. 35.7.264 19.3 20-24 14-20 11-14 8-11 Z ałącznik do Roczników G leboznaw czych, t. X III, Dodatek Z ja z d o w y P W N, W a rszaw a 1963, d r u k a r n ia im. R e w o lu c ji P a ź d z ie r n ik o w e j, nak ład 1000 -t- 100, L.-41 Rys. 4. 1. K om pleksy glebow o-rohiicze na Pom orzu Szczecińskim
Р _ О Ш й Щ Ш Ш И Х Ж З h PODMIEJSKI REGION NRDNORSKI K X / H + H - HYPOCZYNKOHO- TURYSTYCZNY ~г~г Г - -I - PRZEJŚCIOWY REGION P O JEZIERNY POD R E G! О А/У - -J t/'/a i 1111 - LOBISKO - - NOUQGRRDZKO-STRRGRRDZK! Ш Ш Ш - PYRZYCKj - Р М М Ж М 1 MIKROREG/ONl MÓИ 1? 19 1 BEZPOŚREDNI E ZRPLECZE MI RS TR ЮО! DRLSZE ZRPLECZE MI RS TR \У У\ CEDYŃSKI K X >1 I 1I П HOLIMS KO - KR MI EŃSK/ TRZEBIRTOUSKI 111' 1 GOLCZEMSKI Г---- 1 GRYF! CK! MIKROREGIONY K S S J NOHOGRRDZKI i-- 1 RESKO - LOBESKI I 1111I lililil STRRGRRDZKI KLUCZEUSKI С HOC! HELSKI 111111 MEGORZÏ CKO-DOBRZRŃSKI K8883 VvIvà ŚRODKOHY LUBRNOMSKI 1------1 CHOSZCZR ŃSKI ISSSJ Y //A Е Э USCHODNI BRRLINECKO - PEŁCZYCKI MYŚLIBORSKI CHOJEŃSKI 11 1 11 MIESZKOMICKO- DĘBNI ŃSKI G RRNICR REG I ON OU " P 0D R E 6I0N Ô H GRRNICR P R Ń S T H R " MIKROREGIONOM GRRNICR H O JE H Ô D Z T H R NRD ft O R S K IE 6 0 I POJEZIERNEGO GRRNICE GROM RD
Metoda określania wartości użytkowej gleb 141 wiem, że gleby o wartości niższej niż 20 powinny być zalesione lub użyte pod uprawy żytnio-łubinowe. Łącząc punkty najwyższego udziału roślin uprawnych z punktem zerowym, tj. 100 bądź 20-punktowej wartości, otrzym ujem y linię, na której z łatwością można ustalić udział danego ziemiopłodu w strukturze zasiewów każdego z mikroregionów 0 znanej wartości użytkowo-rolniczej. Tę graficzną metodę ustalenia zalecanej struktury zasiewów przedstawia rys. 3. W celu ustalenia względnej powierzchni danej uprawy prowadzimy pionową linię od punktu przeciętnej wartości użytkowo-rolniczej mikroregionu do przecięcia z linią łączącą punkty najniższego i najwyższego udziału danego ziemiopłodu w strukturze zasiewów. Punkt przecięcia obu linii wyznacza teoretyczny udział ziemiopłodów w zalecanej strukturze zasiewów. Nie będziemy jednak uprawiali pszenicy i buraków na kompleksach żytnio-ziemniaczanych, zwłaszcza słabych i żytnio-łubinowych, a żyta 1 ziemniaków nie powinniśmy uprawiać na kompleksach pszenno-buraczanych najlepszych i bardzo dobrych. W mikroregionach o ustalonych przeciętnych wartościach użytkowo-rolniczych zwykle występują obok gleb bardzo słabych również gleby bardzo dobre. Z tego więc względu pomniejszartiy teoretycznie ustalony udział ziemiopłodu w strukturze zasiewów o względną powierzchnię kompleksu glebowego, nieprzydatnego pod jego uprawę. Podobnie postępujem y przy ustalaniu struktury zasiew ów z żytem, pszenicą, rzepakiem i ziemniakami. Udział w projektowanej strukturze zasiewów roślin mających dużą wartość pastewną, jak np. strączkowych, motylkowych drobnoziarnistych i innych, ustalać należy w zależności od ilości i jakości trwałych użytków zielonych oraz potrzeb paszowych. Produkcja roślinna nie tylko zależna jest jednak od gleby, ale również i od innych czynników siedliska oraz od zespołu warunków ekonomicznych. Z tego względu wyliczam w oparciu o wielkości wskaźników struktury zasiewów (ustalone podaną wyżej metodą) proporcje w uprawie poszczególnych roślin. Te proporcje między działami produkcji roślinnej i poszczególnymi uprawami powinny stwarzać warunki do zachowania równowagi między czynnikami przyrodniczo-ekonomicznymi a zalecaną strukturą zasiewów. W celu zilustrowania tego, co powiedziałem, przedstawiam na rys. 4 ustalone proporcje w uprawie pszenicy ozimej na Pomorzy Szczecińskim. Wytyczne rozmieszczenia uprawy pszenicy są zawarte w określonych granicach precyzujących proporcje między jej uprawą a pozostałymi kłosowymi. Podobne proporcje ustalamy i dla innych upraw. W ramach nakreślonych granic można będzie w przyszłości ustalić szereg najdogodniejszych alternatyw w zależności od potrzeb państwowych.
S. Laskowski с. л я с к о в с к и МЕТОД КАЧЕСТВЕННОЙ АГРОНОМИЧЕСКОЙ ОЦЕНКИ ПОЧВ И ЕГО ПРИМЕНЕНИЕ В РАЙ ОНИРОВАНИИ К а ф е д р а О б щ е г о З е м л е д е л и я Щ е т и н с к о й С е л ь с к о х о з я й с т в е н н о й А к а д е м и и Резюме Метод установления агропроизводственного показателя какой либо территориальной единицы состоит в вычислении суммы произведений из площади определенного почвенного комплекса и его бонитировочного качества (оцениваемого в баллах от 1 до 100) а затем разделении полученной суммы на земельную площадь целой территориальной единицы. Рекомендуемую структуру посевов определяют по графику, в котором на координатах,,x f помещают в возрастающем порядке величины агропроизводственных показателей а на координатах У процентное участие сельскохозяйственны х культур в структуре посевов. Соединяя пункты самого высокого и самого низкого участия культурного растения в структуре посевов, устанавливают теоретическую площадь данной культуры. Определенную таким путем площадь уменьшают на такой процент, какой в территориальной единице составляют комплексы непригодные для возделы вания данного сельскохозяйственного растения (рыс. 3). S. L A S K O W S K I A METHOD FOR DETERMING SOIL U TILITY IN REGIONALIZATION C h a i r o f G e n e r a l S o il a n d P l a n t C u l t i v a t i o n C o lle g e o f A g r i c u l t u r e, S z c z e c in Summary. This m ethod of establishing num erical determ inants of soil utility for arbitrary territorial units consists in sum m ation of the arithm etical products of the surface of a given soil com plex and their u tility grade (ranging from 1 : 100), and division of the sum -total by total surface of the territorial unit. The recom m ended seeding structure is determ ined graphically by m eans of a curve on w hose X -a x is are cut off the particular units in rising order of their agricultural productivity value, and on the Y -axis the percentual ratio of culture plants in the seedings structure. C onnecting the points of highest w ith those of low est participation of a given culture plant in the seeding structure w e determ ine the theoretical surface of a given plant. The surface established in this w ay is to be reduced by the percentage of soils of the territorial unit w hich are unsuitable for cultivation of the given plant (comp. fig. 3).