27. Pierwsza pomoc w nagłych wypadkach 27.1. Organizacja akcji ratunkowej 27.1.1. Wezwanie pomocy Pamiętajmy, że im wcześniej powiadomimy służby ratunkowe, tym czas oczekiwania na przybycie wykwalifikowanej pomocy będzie krótszy. Kiedy jesteśmy sami, w pierwszej kolejności należy zająć się poszkodowanym i wezwanie służb odłożyć na później. Jeśli jest w pobliżu ktoś, kto mógłby ci pomóc, należy poprosić go o niezwłoczne powiadomienie służb ratunkowych. Pomoc należy wezwać dzwoniąc z telefonu komórkowego lub stacjonarnego pod jeden z czterech bezpłatnych, dostępnych telefonów alarmowych: numer ratunkowy: 112 (Centrum Powiadamiania Ratunkowego), numer jednostki ratownictwa medycznego: 999, numer policji: 997, numer straży pożarnej: 998. Meldunek o zdarzeniu powinien zostać przekazany w sposób zwięzły i zawierać następujące dane: miejsce zdarzenia, rodzaj zdarzenia (np. zderzenie się samochodów, upadek z drabiny, utonięcie, atak padaczki itp.), liczba poszkodowanych i ich stan, informacja o udzielonej dotychczas pomocy, dane personalne osoby wzywającej pomoc. PAMIĘTAJ! Nigdy nie odkładaj pierwszy słuchawki!!! 27.1.2. Bezpieczeństwo akcji ratunkowej Każdemu zdarzeniu towarzyszy atmosfera zdenerwowania i grozy. Skuteczne i sprawne działanie osób przystępujących do udzielania pierwszej pomocy jest zależne od wiary we własne umiejętności i od opanowania. Ocena miejsca zdarzenia ma na celu określenie, czy ratujący i świadkowie nie są narażeni na niebezpieczeństwo w czasie udzielania pomocy poszkodowanym. Przeprowadzając taką ocenę należy mieć na uwadze nie tylko miejsce zdarzenia jako całość, ale także jego poszczególne elementy. Zaniedbanie oceny miejsca zdarzenia i natychmiastowe wejście w strefę zagrożenia wiąże się z ryzykiem utraty zdrowia i życia. Celem działań ratunkowych jest udzielenie pomocy poszkodowanym, zatem lekkomyślność ratownika nie powinna być przyczyną sytuacji, w której ekipy ratunkowe muszą ratować nie tylko poszkodowanych, ale i rannego ratownika. Uznawszy obszar akcji ratowniczej za niebezpieczny, nie powinno się do niego wkraczać, dopóki nie stanie się on bezpieczny lub nie zostaną przedsięwzięte szczególne środki bezpieczeństwa. Do zagrożeń, jakie mogą występować na miejscu zdarzenia, należą urazy mechaniczne spowodowane rozbitym szkłem, fragmentami konstrukcji metalowych lub betonowych, oblodzeniem lub rozlanym olejem. Oprócz tego ryzyko stanowią substancje 200
27. Pierwsza pomoc w nagłych wypadkach toksyczne, tworzące się np. w czasie pożaru (dymy, pary i gazy). Należy pamiętać, że ocena bezpieczeństwa miejsca zdarzenia nie odbywa się jednorazowo, lecz jest procesem ciągłym. Na bezpieczeństwo wpływają bowiem czynniki zmieniające się pod wpływem działań ratowniczych. Niezbędne jest zatem ciągłe monitorowanie miejsca zdarzenia, aby w razie pojawienia się nowych okoliczności wpływających na bezpieczeństwo móc podjąć odpowiednie kroki mające na celu ochronę ratujących i ratowanych. Widząc z daleka wypadek wiemy, czego możemy się spodziewać znając najbardziej typowe urazy dla danej sytuacji. Z tego miejsca możemy wstępnie ocenić, jakiego rodzaju zagrożeniem dla ratownika będzie miejsce, w którym nastąpiło zdarzenie. PAMIĘTAJ!!! Nie można zapominać o własnym bezpieczeństwie. Nie wolno narażać się na ryzyko podejmując jakieś bohaterskie akcje w sytuacji zagrożenia. Dlatego należy: szybko, spokojnie ustalić co się stało, zlokalizować zagrożenia dla siebie i dla poszkodowanego (np. przy porażeniu prądem elektrycznym odłączyć napięcie głównym wyłącznikiem), zabezpieczyć miejsce zdarzenia, rozpoznać liczbę poszkodowanych i ich stan, nie narażać się na niebezpieczeństwo samoochrona (np. założenie rękawiczek, niewchodzenie do pomieszczeń, gdzie istnieje podejrzenie ulatniania się gazu). Podczas wykonywania wszelkich czynności przy poszkodowanym należy mieć założone lateksowe lub foliowe rękawiczki jednorazowego użytku (ewentualnie skorzystać z woreczka foliowego). Chronią one przed bezpośrednim kontaktem z płynami ustrojowymi, wydzielinami i wydalinami poszkodowanego. 27.1.3. Apteczka pierwszej pomocy Apteczka pierwszej pomocy jest zestawem służącym tylko i wyłącznie do ratowania osób, które znalazły się w stanie bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia. Powinna być umieszczona w miejscu ogólnie dostępnym i widocznym. Wyposażenie apteczki powinno znajdować się w walizeczce lub torbie odpowiednio oznakowanej i opisanej. Apteczka powinna zawierać tylko niezbędne środki, w niedużych ilościach, służące do ratowania oraz spis zawartości. Rys. 27.1. Apteczka pierwszej pomocy 201
W apteczce nie powinny znajdować się żadne leki. Apteczka zakładowa: opaska dziana 4 m x 10 cm (4 szt.), opaska dziana 4 m x 4 cm (4 szt.), zestaw plastrów z opatrunkiem (1 op.), kompres gazowy 5 x 5 x 3 (1 op.), kompres gazowy 9 x 9 x 3 (1 op.), kompres gazowy 7 x 7 (1 op.), gaza opatrunkowa 0,25 m (1 szt.), nożyczki (1 szt.), opaska elastyczna (1 szt.), poloplast (1 szt.), maseczka do sztucznego oddychania (1 szt.), rękawice lateksowe (4 szt.). 27.1.4. Wsparcie psychologiczne Osoby poszkodowane, jak i osoby biorące udział w akcjach ratowniczych, narażone są na ciągły stres. Związany jest on z zagrożeniami spowodowanymi obrażeniami poszkodowanego oraz z ciążącą na ratownikach odpowiedzialnością przede wszystkim za życie i bezpieczeństwo innych ludzi. Kumulujące się napięcia i urazy mogą destrukcyjnie wpływać na ich zachowanie na miejscu zdarzenia. Udzielanie pomocy odbywa się w warunkach presji czasowej i zmusza niejednokrotnie do trudnych wyborów, połączenia sprzecznych ról i wymagań. Większe ryzyko utraty równowagi psychicznej spowodowane może być minimalizowaniem obrażeń, stresem, paniką lub agresją. Wsparcie psychologiczne polega na: zapewnieniu bezpieczeństwa poszkodowanemu i osobie ratującej, zachowaniu życzliwej stanowczości wobec ofiary wypadku, by mogła uwierzyć, że wiesz co robisz, niedopuszczaniu do komentowania stanu poszkodowanych przez otaczających was ludzi, wzbudzaniu zaufania poszkodowanych do siebie, mobilizowaniu ich sił psychicznych i przekonywaniu, że wspólnie dacie sobie radę, jeżeli to możliwe, należy pomniejszać w ich świadomości doznane obrażenia, sugerując np. że to tylko tak wygląda, w rzeczywistości nie jest źle. 202
27. Pierwsza pomoc w nagłych wypadkach 27.2. Kolejność czynności ratunkowych Procedura podstawowych czynności ratunkowych oceń bezpieczeństwo oceń przytomność zapewnij sobie pomoc udrożnij drogi oddechowe poszkodowanego oceń oddech wezwij jednostkę ratownictwa medycznego nr 999 gdy trzeba, wykonuj 30 uciśnięć klatki piersiowej i 2 oddechy ratownicze 27.2.1. Ocena przytomności Rys. 27.2. Podstawowe czynności ratunkowe Rys. 27.3. Ocena przytomności Aby sprawdzić, czy poszkodowany jest przytomny, podejdź do niego, uklęknij przy nim, chwyć go za ramiona, potrząśnij nim i spytaj głośno Czy wszystko w porządku? lub wydaj komendę Otwórz oczy. W ten sposób spróbuj nawiązać kontakt z poszkodowanym. Poszkodowany może zareagować, np. otworzyć oczy, lub nie zareaguje w żaden sposób. Dalej postępuj w zależności od sytuacji i potrzeby. 203
27.2.2. Udrożnienie górnych dróg oddechowych Rys. 27.4. Przygotowanie do udrożnienia górnych dróg oddechowych Wykonując odgięcie głowy i uniesienie żuchwy, umieść jedną rękę na czole poszkodowanego i delikatnie odegnij jego głowę do tyłu, opuszki palców drugiej ręki umieść na żuchwie poszkodowanego, a następnie unieś ją do góry. Pamiętaj o tym, aby działać bardziej ręką umieszczoną na czole niż na częściach kostnych brody. Palcami na brodzie podtrzymuj tylko, ale nie dociskaj ust. 27.2.3. Ocena oddechu Rys. 27.5. Ocena oddechu Po udrożnieniu górnych dróg oddechowych poszkodowanego przyłóż swój policzek i ucho do ust i nosa poszkodowanego, następnie równocześnie za pomocą trzech zmysłów (wzroku, słuchu, czucia) sprawdź, czy widzisz u poszkodowanego unoszącą się 204
27. Pierwsza pomoc w nagłych wypadkach klatkę piersiową lub brzuch, sprawdź, czy słyszysz oddech poszkodowanego oraz czy czujesz jego oddech na swoim policzku. Oceny tej dokonuj przez 10 sekund w tym czasie powinieneś zobaczyć, usłyszeć lub poczuć co najmniej dwa prawidłowe oddechy. Pamiętaj o tym, iż prawidłowy oddech to wdech i wydech. Oznaką oddychania jest unosząca się wyraźnie klatka piersiowa, odgłos (szmer) wydychanego powietrza oraz powiew tego powietrza, które wyczujesz podczas oceny na swoim policzku, usłyszysz lub zobaczysz. Jeśli jest ich mniej lub tylko wydaje ci się, że one są, traktuj osobę jak nieoddychającą. 27.2.4. RKO (resuscytacja krążeniowo-oddechowa) Rys. 27.6. Resuscytacja krążeniowo-oddechowa Resuscytację wykonujemy zgodnie z poniższym opisem: uklęknij obok poszkodowanego, ułóż nasadę dłoni jednej ręki na środku klatki piersiowej poszkodowanego (rys. 27.6), ułóż nasadę dłoni drugiej ręki na dłoni już położonej, spleć palce obu dłoni i upewnij się, że nie będziesz wywierać nacisku na żebra poszkodowanego; nie uciskaj nadbrzusza ani dolnego końca mostka, pochyl się nad poszkodowanym, wyprostowane ramiona ustaw prostopadle do mostka i uciskaj na głębokość 5 6 centymetrów, po każdym uciśnięciu zwolnij nacisk na klatkę piersiową nie odrywając dłoni od mostka, powtarzaj uciśnięcia z częstotliwością 100 120 uciśnięć na minutę (nieco mniej niż 2 uciśnięcia na sekundę), okres uciskania i zwalniania nacisku (relaksacji) mostka powinien być taki sam. Połącz uciskanie klatki piersiowej z oddechami ratowniczymi: po wykonaniu 30 uciśnięć klatki piersiowej udrożnij drogi oddechowe, zaciśnij skrzydełka nosa, używając palca wskazującego i kciuka ręki umieszczonej na czole poszkodowanego, pozostaw usta poszkodowanego delikatnie otwarte, jednocześnie utrzymując uniesienie żuchwy, weź normalny wdech i obejmij szczelnie usta poszkodowanego swoimi ustami, upewniając się, że nie ma przecieku powietrza, wdmuchuj powoli powietrze do ust poszkodowanego przez około 1 sekundę (tak jak przy normalnym oddychaniu), obserwując jednocześnie, czy klatka piersiowa się unosi; taki oddech ratowniczy jest efektywny, 205
utrzymując odgięcie głowy i uniesienie żuchwy, odsuń swoje usta od ust poszkodowanego i obserwuj, czy podczas wydechu opada jego klatka piersiowa, jeszcze raz nabierz powietrza i wdmuchnij je do ust poszkodowanego, dążąc do wykonania dwóch skutecznych oddechów ratowniczych, następnie ponownie ułóż ręce w prawidłowej pozycji na mostku i wykonaj kolejnych 30 uciśnięć klatki piersiowej, kontynuuj uciskanie klatki piersiowej i oddechy ratownicze w stosunku 30:2. 27.2.5. Pozycja bezpieczna Pozycja bezpieczna jest właściwą pozycją dla osoby nieprzytomnej, umożliwiającą prawidłowe oddychanie i zapobiegającą zachłyśnięciu się lub zakrztuszeniu wymiocinami. Ułożenie kończyn zapewnia stabilne i wygodne położenie całego ciała. Należy ułożyć poszkodowanego w tej pozycji po upewnieniu się, że oddycha normalnie, i po opatrzeniu widocznych urazów. Okryć poszkodowanego, chroniąc go przed utratą ciepła. Regularnie sprawdzać oddech (przynajmniej raz na minutę). Po 30 minutach należy położyć poszkodowanego na drugim boku. Rys. 27.7. Pozycja bezpieczna ułożenie końcowe Pozycja bezpieczna zapewnia drożność dróg oddechowych, umożliwia kontrolę podstawowych czynności życiowych (oddechu) i ponowne ułożenie na plecach w celu rozpoczęcia resuscytacji, minimalizuje również możliwość dalszych uszkodzeń ciała poszkodowanego. 206