RZĄDOWY PROGRAM OGRANICZANIA PRZESTĘPCZOŚCI I ASPOŁECZNYCH ZACHOWAŃ RAZEM BEZPIECZNIEJ STRAś GRANICZNA www.strazgraniczna.pl JAK BEZPIECZNIE PRZEKRACZAĆ GRANICĘ POLSKI? PORADNIK WARSZAWA 2009 Wydanie drugie zmienione i uzupełnione opracowanie zbiorowe Komendy Głównej StraŜy Granicznej pod redakcją Eweliny Szczepańskiej Stan prawny na dzień 31 stycznia 2009 r.
SPIS TREŚCI Wstęp 1. ZASADY PRZEKRACZANIA GRANICY PAŃSTWA 1.1. Przekraczanie granicy państw członkowskich Unii Europejskiej i państw będących w strefie Schengen 1.2. Przekraczanie granicy państw trzecich 1.3. Jak postępować z dokumentem podróŝy? 2. SŁÓW KILKA O KODEKSIE GRANICZNYM SCHENGEN 3. UPRAWNIENIA FUNKCJONARIUSZA STRAśY GRANICZNEJ 3.1. Kontrola na granicy 3.2. Kontrola na terytorium kraju 3.3. Kontrola ruchu drogowego 3.4. Kiedy moŝe dojść do przeszukania osoby lub środka komunikacji? 3.5. JeŜeli chcesz złoŝyć skargę na funkcjonariusza StraŜy Granicznej 3.6. Co powinna zawierać skarga, aby mogła zostać rozpatrzona? 4. ZASADY BEZPIECZEŃSTWA W PORTACH LOTNICZYCH 4.1. Przedmioty niedopuszczone do przewozu w kabinie pasaŝerskiej 4.2. Kontrola bezpieczeństwa 2
WSTĘP Oddajemy do rąk Państwa drugie wydanie poradnika, które taką mamy nadzieję dzięki zamieszczonym w nim informacjom i wskazówkom pomoŝe odpowiedzieć na najczęściej zadawane pytania: Jak naleŝy postępować podczas odprawy granicznej? Jak przekraczać granice państw członkowskich Unii Europejskiej? Co oznacza wejście Polski do strefy Schengen? Zabrać ze sobą dowód osobisty czy paszport? Jakie uprawnienia posiadają funkcjonariusze StraŜy Granicznej? Co wolno wnieść na pokład samolotu? Opracowanie, poszerzone i zmienione, uwzględnia stan prawny na dzień 31 stycznia 2009 r. 1. ZASADY PRZEKRACZANIA GRANICY PAŃSTWA Zgodnie z obowiązującymi przepisami 1) przekraczanie granicy państwa moŝe odbywać się wyłącznie na podstawie dokumentu uprawniającego do przekraczania granicy. Obywateli Rzeczypospolitej Polskiej do przekroczenia granicy państwowej uprawnia paszport 2) (paszport zwykły, tymczasowy, dyplomatyczny i słuŝbowy) oraz, w ograniczonym zakresie 3), dowód osobisty 4) (wydawany równieŝ osobom małoletnim, jednak na krótszy czas). Obowiązek posiadania waŝnego dokumentu, potwierdzającego toŝsamość osoby niepełnoletniej (równieŝ w przypadku, gdy jest to małe dziecko), spoczywa na podróŝujących z nim opiekunach. Inne dokumenty, takie jak: prawo jazdy, legitymacja szkolna, karta rowerowa, zaświadczenie o złoŝeniu wniosku o wydanie paszportu lub dowodu osobistego, akt urodzenia n i e są dokumentami uprawniającymi obywateli polskich do przekraczania granicy państwa. Obywatele Unii Europejskiej (UE), Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG) i innych państw, które nie naleŝą do Unii Europejskiej, ale na podstawie umów 1) Ustawa z dnia 12 października 1990 r. o ochronie granicy państwowej (Dz. U. z 2009 r. Nr 12, poz. 67). 2) Ustawa z dnia 13 lipca 2006 r. o dokumentach paszportowych (Dz. U. Nr 143, poz. 1027, z późn. zm.). 3) Dotyczy to państw członkowskich UE, EOG i Konfederacji Szwajcarskiej oraz tych państw, które w drodze jednostronnych decyzji wyraziły na to zgodę. 4) Art. 1 ust. 3 pkt 3 ustawy z dnia 10 kwietnia 1974 r. o ewidencji ludności i dowodach osobistych (Dz. U. z 2006 r. Nr 139, poz. 993, z późn. zm.), stanowi, Ŝe: Dowód osobisty jest dokumentem: uprawniającym obywateli polskich do przekraczania granic państw członkowskich Unii Europejskiej, państw Europejskiego Obszaru Gospodarczego nienaleŝących do Unii Europejskiej oraz państw niebędących stronami umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym, których obywatele mogą korzystać ze swobody przepływu osób na podstawie umów zawartych przez te państwa ze Wspólnotą Europejską i jej państwami członkowskimi oraz na podstawie jednostronnych decyzji innych państw, uznających ten dokument za wystarczający do przekraczania ich granicy.. 3
zawartych z Unią Europejską korzystają ze swobody przepływu osób (Konfederacja Szwajcarska) mogą wjechać na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie waŝnego dokumentu podróŝy albo innego dokumentu potwierdzającego ich toŝsamość i obywatelstwo 5). Szczegółowe regulacje dotyczące zasad wjazdu, pobytu i wyjazdu cudzoziemców na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej znajdują się na stronie internetowej Urzędu do spraw Cudzoziemców: http://www.udsc.gov.pl. 1.1. Przekraczanie granicy państw członkowskich Unii Europejskiej i państw będących w strefie Schengen Z chwilą przystąpienia Rzeczypospolitej Polskiej do Unii Europejskiej (1 maja 2004 r.) obywatele naszego kraju uzyskali nie tylko prawo do swobodnego przemieszczania się i przebywania na terytorium państw członkowskich UE, ale takŝe prawo do korzystania z europejskich instytucji i urzędów oraz do prowadzenia działalności na terytorium tych państw. Państwa członkowskie Unii Europejskiej to: Austria, Belgia, Bułgaria, Cypr, Czechy, Dania, Estonia, Finlandia, Francja, Grecja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Republika Litwy, Wielkie Księstwo Luksemburg, Łotwa, Malta, Niemcy, Polska, Portugalia, Rumunia, Słowacja, Słowenia, Szwecja, Węgry, Wielka Brytania, Włochy. Zgodnie z Traktatem ustanawiającym Wspólnotę Europejską, kaŝdy obywatel państwa członkowskiego UE posiada obywatelstwo Unii Europejskiej 6). Obywatel polski, posiadający jednocześnie obywatelstwo UE, pozostaje obywatelem RP i ma obowiązek legitymowania się polskim dokumentem. Rzeczpospolita Polska określiła, Ŝe dokumentami potwierdzającymi toŝsamość i obywatelstwo polskie są paszport i dowód osobisty 7). Tylko takie dokumenty zostały teŝ notyfikowane pozostałym państwom członkowskim UE. Obywatelstwo UE uzupełnia obywatelstwo krajowe, a związane z nim przywileje nie wyłączają praw i obowiązków obywatela polskiego, wynikających z prawa polskiego. Z obywatelstwem unijnym wiąŝe się takŝe prawo do swobodnego przemieszczania się, będące jednym z głównych priorytetów Unii Europejskiej. Wspólnota działa na rzecz zachęcania obywateli do korzystania z moŝliwości swobodnego przemieszczania się w całej Unii Europejskiej w szczególności ze względu na edukację, sprawy zawodowe i potrzeby medyczne. Funkcjonariusze słuŝb ochrony porządku publicznego państw członkowskich, przez kontrolę dokumentów, mają prawo ustalać, czy kontrolowane osoby są beneficjentami tego prawa. 5) Ustawa z dnia 14 lipca 2006 r. o wjeździe na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, pobycie oraz wyjeździe z tego terytorium obywateli państw członkowskich Unii Europejskiej i członków ich rodzin (Dz. U. Nr 144, poz. 1043, z późn. zm.). 6) Art. 17 Traktatu Ustanawiającego Wspólnotę Europejską (TWE) (Dz. U. z 2004 r. Nr 90, poz. 864). 7) W przypadkach określonych w art. 1 ustawy z dnia 10 kwietnia 1974 r. o ewidencji ludności i dowodach osobistych. 4
obszar, na którym obowiązuje prawo do swobodnego przemieszczania się osób Rys. Mapa Europy Państwa członkowskie Unii Europejskiej naleŝące do strefy Schengen to: Austria, Belgia, Czechy, Dania, Estonia, Finlandia, Francja, Grecja, Hiszpania, Holandia, Litwa, Luksemburg, Łotwa, Malta, Niemcy, Polska, Portugalia, Słowacja, Słowenia, Szwecja, Węgry, Włochy. Do strefy Schengen naleŝą takŝe: Norwegia, Islandia oraz Szwajcaria (państwa niebędące członkami Unii Europejskiej). Państwa członkowskie Unii Europejskiej nienaleŝące do strefy Schengen to: Bułgaria, Cypr, Irlandia, Rumunia, Wielka Brytania. Przekraczanie granicy państwowej z państwami naleŝącymi do strefy Schengen moŝe odbywać się w kaŝdym dowolnym miejscu, o kaŝdej porze dnia bez względu na obywatelstwo. PodróŜni nie przechodzą kontroli granicznej. Na takiej zasadzie przekracza się granicę lądową do Niemiec, Czech, Słowacji i Litwy, a takŝe granice powietrzne i morskie do wszystkich państw obszaru Schengen. Stanowi to duŝe ułatwienie, ale naleŝy teŝ pamiętać, Ŝe wraz z tą zmianą nie zniesiono wymogów posiadania przy przekraczaniu granicy dokumentu uprawniającego do jej przekraczania. W obecnej sytuacji, osoba podróŝująca do państw członkowskich Unii Europejskiej i państw naleŝących do strefy Schengen jest zobligowana do posiadania przy sobie waŝnego paszportu lub dowodu osobistego. 5
Warto o tym pamiętać takŝe z kilku dodatkowych względów: wymóg posiadania dokumentów wynika równieŝ z prawa wspólnotowego 8) stosują go wszystkie państwa członkowskie Unii Europejskiej; naruszenia w tym zakresie podlegają karom administracyjnym, określonym w prawie krajowym poszczególnych państw; większość państw UE, w przeciwieństwie do Polski, wymaga od obywateli posiadania przy sobie dokumentów toŝsamości w codziennych sytuacjach, niezwiązanych z przekraczaniem granicy. W obszarze Schengen podróŝny (np. podczas podróŝy samochodem, zwiedzania czy nawet w czasie krótkiego spaceru) moŝe zostać skontrolowany przez słuŝby graniczne juŝ po przekroczeniu granicy na terytorium danego państwa. Kontrola moŝe dotyczyć zarówno dokumentów, jak i przewoŝonych towarów. Brak dokumentów, w przypadku rutynowej kontroli policyjnej, mógłby doprowadzić do problemów związanych z ustaleniem toŝsamości (i obywatelstwa) kontrolowanej osoby. NaleŜy takŝe mieć na uwadze fakt, Ŝe policja lub straŝ graniczna mogą ułatwić osobie pozyskanie dokumentów poświadczających toŝsamość, ale obowiązek udowodnienia prawa do swobodnego przemieszczania się spoczywa na podróŝnym. Pobyt w innych państwach członkowskich Unii Europejskiej w okresie do trzech miesięcy nie wymaga spełnienia dodatkowych formalności, poza posiadaniem waŝnego dokumentu potwierdzającego toŝsamość i obywatelstwo Unii Europejskiej. Pobyt dłuŝszy niŝ trzy miesiące wymaga spełnienia określonych warunków 8). NaleŜy między innymi posiadać pełne ubezpieczenie zdrowotne w przyjmującym państwie członkowskim Unii Europejskiej oraz wystarczające zasoby środków do Ŝycia dla siebie i członków rodziny, aby nie stanowić obciąŝenia dla systemu pomocy społecznej takiego państwa w okresie pobytu. O środkach tych świadczy np. zatrudnienie w tym państwie lub kształcenie się w instytucji uznanej lub finansowanej przez to państwo. Posiadać trzeba równieŝ. Ponadto, państwo przyjmujące moŝe wymagać, aby osoba korzystająca ze swobody przemieszczania się, przebywająca na jego terytorium ponad trzy miesiące, zarejestrowała się w odpowiednich organach (odpowiednik polskiego meldunku). Prawo do swobodnego przemieszczania się nie ogranicza się tylko do obywateli Unii Europejskiej. Korzystają z niego równieŝ obywatele państw wymienionych wcześniej jako państwa Schengen i państwa Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Norwegia i Liechtenstein), a które nie naleŝą do Unii Europejskiej. Prawo to posiadają takŝe członkowie rodzin obywateli Unii Europejskiej, będący obywatelami państw trzecich, po spełnieniu określonych warunków. Są oni wówczas zobowiązani do posiadania waŝnego paszportu i wizy wjazdowej 9), a państwa członkowskie ułatwiają takim osobom uzyskanie niezbędnych wiz. Wizy są wydawane nieodpłatnie, na podstawie przyśpieszonej procedury. WaŜna karta pobytowa członka rodziny obywatela UE zwalnia z obowiązku posiadania wizy. Warto teŝ wiedzieć, Ŝe zwykła karta pobytu, uzyskana przez cudzoziemca na terytorium jednego z państw członkowskich UE, wraz z waŝnym 8) Dyrektywa 2004/38/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie prawa obywateli Unii i członków ich rodzin do swobodnego przemieszczania się i pobytu na terytorium Państw Członkowskich, zmieniająca rozporządzenie (EWG) nr 1612/68 i uchylająca dyrektywy 64/221/EWG, 68/360/EWG, 72/194/EWG, 73/148/EWG, 75/34/EWG, 75/35/EWG, 90/364/EWG, 90/365/EWG i 93/96/EWG (Dz. Urz. WE L 158 z 30.04.2004, str. 77; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 5, t. 5, str. 46). 9) JeŜeli jest wymagana rozporządzeniem Rady (WE) nr 539/2001 z dnia 15 marca 2001 r. wymieniającym państwa trzecie, których obywatele muszą posiadać wizy podczas przekraczania granic zewnętrznych oraz te, których obywatele są zwolnieni z tego wymogu (Dz. Urz. WE L 81 z 21.03.2001, str. 1; Dz. Urz. U Polskie wydanie specjalne, rozdz. 19, t. 4, str. 65) lub prawem krajowym. 6
dokumentem podróŝy, uprawnia równieŝ do podróŝy po innych państwach Schengen z zastrzeŝeniem, Ŝe łączny pobyt nie moŝe trwać dłuŝej niŝ trzy miesiące w ciągu kaŝdego kolejnego półrocza 8) od daty wjazdu. Prawo do swobodnego przemieszczania się podlega ograniczeniom związanym z koniecznością ochrony porządku publicznego, obronności państwa, a takŝe zdrowia publicznego. KaŜdy przypadek ograniczenia prawa do swobodnego przemieszczania się powinien być rozpatrywany indywidualnie. Państwo przyjmujące, w ostateczności, moŝe nawet wydalić osobę stwarzającą zagroŝenie dla porządku publicznego, obronności państwa, a takŝe zdrowia publicznego. Przekraczanie granicy państwowej z państwami nienaleŝącymi do strefy Schengen jest moŝliwe wyłącznie w wyznaczonych do tego celu przejściach granicznych, w godzinach ich otwarcia. PodróŜni przechodzą odprawę graniczną, w tym kontrolę dokumentów. Dotyczy to przekraczania granicy lądowej z Rosją, Białorusią i Ukrainą, a takŝe przekraczania granicy drogą powietrzną i morską do państw nienaleŝących do strefy Schengen. 1.2. Przekraczanie granicy państw trzecich Aby podróŝować do tzw. państw trzecich, naleŝy posiadać waŝny paszport niezaleŝnie od innych wymaganych dokumentów (wiz, voucherów, ubezpieczeń itp.). W niektórych przypadkach dowód osobisty jest równieŝ dokumentem, na podstawie którego moŝna przekroczyć granicę. Zgodnie z nowymi przepisami 10), od 1 stycznia 2009 r., dowód osobisty uprawnia do przekraczania granicy do państw trzecich, które uznały, Ŝe dokument taki jest wystarczający do przekraczania ich granicy. Przykładem takiego państwa jest Chorwacja. Władze Republiki Białorusi i Federacji Rosyjskiej wymagają od obywateli polskich (i pozostałych państw członkowskich UE) posiadania wiz podczas wjazdu na ich terytorium. Na terytorium Ukrainy obywatele Unii Europejskiej mogą wjechać bez wizy na okres do 90 dni bez względu na cel podróŝy. Ułatwienie to zostało wprowadzone w 2005 roku jednostronną decyzją Prezydenta Ukrainy, mimo Ŝe Unia Europejska nadal wymaga od obywateli tego państwa posiadania wiz. W przypadku kaŝdego wyjazdu do państwa trzeciego, naleŝy ustalić warunki wjazdu i pobytu na jego terytorium, najlepiej przez kontakt z placówką dyplomatyczną lub konsularną tego kraju. NaleŜy wówczas zgromadzić informacje o: ewentualnej konieczności posiadania wizy; wymogach państwa docelowego dotyczących minimalnego okresu waŝności paszportu; innych wymogach, gdy wiza nie jest wymagana, takich jak: dopuszczalny czas pobytu, rodzaje (cel) podróŝy, dla których nie wymaga się wizy; koniecznych środkach finansowych, jakie naleŝy posiadać podczas podróŝy do tego państwa; wymaganiach wobec kierowców pojazdów mechanicznych; dokumentach uprawniających do prowadzenia pojazdu, równieŝ w sytuacji gdy pojazd nie naleŝy do kierowcy; obowiązkowym wyposaŝeniu pojazdu; 10) Ustawa z dnia 10 kwietnia 1974 r. o ewidencji ludności i dowodach osobistych (Dz. U. z 2006 r. Nr 139, poz. 993, z późn. zm.). 7
1.3. Jak postępować z dokumentem podróŝy? formalnościach związanych z ubezpieczeniem odpowiedzialności cywilnej. Dokument upowaŝniający do przekraczania granicy państwa powinien być przechowywany w sposób zmniejszający ryzyko jego zgubienia, kradzieŝy czy zniszczenia. W Ŝadnym wypadku nie wolno teŝ: wyrywać kartek z paszportu są ponumerowane i funkcjonariusz StraŜy Granicznej w trakcie kontroli sprawdzi, czy Ŝadnej z nich nie brakuje; przycinać okładek paszportu, Ŝeby pasowały do oprawki; niczego dopisywać na stronach paszportu, z wyjątkiem wpisu ołówkiem w wyznaczonym do tego celu miejscu, nazwiska i adresu osoby, którą naleŝy powiadomić w razie potrzeby. 2. SŁÓW KILKA O KODEKSIE GRANICZNYM SCHENGEN Od 13 października 2006 r. obowiązuje rozporządzenie (WE) nr 562/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 15 marca 2006 r., ustanawiające wspólnotowy kodeks zasad regulujących przepływ osób przez granice: kodeks graniczny Schengen. Reguluje on zasady przekraczania granic wewnętrznych i zewnętrznych, w tym zasady kontroli osób i środków transportu na granicach zewnętrznych Unii Europejskiej, w przypadku wjazdów na pobyty do 3 miesięcy (krótkoterminowe). Stosowany jest przez wszystkie państwa członkowskie UE (poza Wielką Brytanią, Irlandią i Danią, która dokonała transpozycji tego aktu do swojego prawa) oraz Islandię, Norwegię i Szwajcarię. Zgodnie z kodeksem, na granicach wewnętrznych państw stosujących w pełni dorobek Schengen, została zniesiona kontrola graniczna wobec osób i środków transportu. Jednak, w wyjątkowych przypadkach, kaŝde państwo moŝe podjąć decyzję o przywróceniu kontroli granicznej na granicach wewnętrznych. Ponadto kodeks graniczny Schengen dokonuje ujednolicenia dotychczas obowiązujących regulacji prawa wspólnotowego w zakresie procedur kontroli granicznej 11), a jego zapisy mają charakter nadrzędny w stosunku do prawa krajowego. Polska, wraz z państwami, które wstąpiły do Unii Europejskiej w dniu 1 maja 2004 r. (z wyjątkiem Cypru), stosuje w pełni wszystkie artykuły przedmiotowego kodeksu od dnia 21 grudnia 2007 r. Zgodnie z przepisami kodeksu granicznego Schengen 12), cudzoziemiec (niebędący osobą, wobec której dokonano wpisu do bazy krajowej do celów odmowy wjazdu, wpisu do Systemu Informatycznego Schengen do celów odmowy wjazdu oraz nie stwarzający zagroŝenia dla porządku publicznego i bezpieczeństwa powszechnego) wjeŝdŝając na terytorium państwa Schengen powinien: posiadać dokument podróŝy; w przypadku cudzoziemca z kraju objętego obowiązkiem wizowym jeŝeli nie posiada zezwolenia na pobyt w innym państwie Schengen posiadać wizę; 11) Rozporządzenie (WE) Nr 562/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 15 marca 2006 r. ustanawiające wspólnotowy kodeks zasad regulujących przepływ osób przez granice (kodeks graniczny Schengen), art. 39. 12) Ibidem, art. 5. 8
uzasadnić cel pobytu oraz dysponować wystarczającą ilością środków finansowych na czas trwania pobytu. 3. UPRAWNIENIA FUNKCJONARIUSZA STRAśY GRANICZNEJ 3.1. Kontrola na granicy W przejściach granicznych kontroli granicznej dokonują umundurowani funkcjonariusze StraŜy Granicznej. Sposób dokonywania kontroli granicznej, a takŝe warunki przekraczania granicy zostały określone w kodeksie granicznym Schengen. Zgodnie z nim, minimalnej odprawie, mającej na celu ustalenie toŝsamości na podstawie okazanych dokumentów podróŝy, podlegają wszystkie podróŝujące osoby. Taka odprawa (stanowiąca zasadę w odniesieniu do osób korzystających ze wspólnotowego prawa do swobodnego przemieszczania się, w tym i obywateli polskich) obejmuje równieŝ weryfikację dokumentów przy pomocy urządzeń technicznych i sprawdzenie informacji o skradzionych, przywłaszczonych lub utraconych w inny sposób i uniewaŝnionych dokumentach w odpowiednich bazach danych. StraŜ Graniczna moŝe równieŝ sprawdzić krajowe i europejskie bazy danych podczas dokonywania minimalnej odprawy tych osób, w celu potwierdzenia, Ŝe nie stanowią one zagroŝenia dla bezpieczeństwa wewnętrznego, porządku publicznego, stosunków międzynarodowych państw członkowskich lub zagroŝenia dla zdrowia publicznego. Ponadto, odprawie mogą podlegać środki transportu oraz przedmioty będące w posiadaniu osób przekraczających granicę. Na podstawie ww. aktu wspólnotowego oraz prawa krajowego, funkcjonariusze StraŜy Granicznej, w ramach kontroli granicznej, są uprawnieni m.in. do: kontroli paszportów i innych dokumentów uprawniających do przekroczenia granicy; kontroli osobistej, a takŝe przeglądania zawartości bagaŝy, sprawdzania ładunków; kontroli dokumentów pojazdów; wydawania wiz i innych zezwoleń na przekroczenie granicy państwowej; odmówienia wjazdu, jeŝeli cudzoziemiec nie spełnia warunków na wjazd i pobyt na terytorium RP lub w obszarze Schengen; przyjęcia wniosku od cudzoziemca o nadanie statusu uchodźcy. Funkcjonariusze dokonujący kontroli mogą takŝe: zatrzymywać osoby poszukiwane przez organy ścigania albo takie, których toŝsamości z róŝnych przyczyn nie moŝna ustalić; zatrzymywać i cofać z granicy państwowej do nadawcy szkodliwe materiały jądrowe i promieniotwórcze, środki chemiczne i biologiczne oraz odpady. 9
3.2. Kontrola na terytorium kraju Funkcjonariusze StraŜy Granicznej są uprawnieni do dokonywania kontroli na terytorium kraju. Kontrole te mają charakter wyrywkowy lub opierają się na posiadanych informacjach na temat nielegalnej migracji. Dokonują ich funkcjonariusze umundurowani (patrole mobilne) lub nieumundurowani. W ramach prowadzonych kontroli na terytorium kraju funkcjonariusze StraŜy Granicznej mogą dokonać kontroli legalności pobytu cudzoziemców. Sprawdza się, czy pobyt cudzoziemca jest zgodny z obowiązującymi przepisami, w tym (w przypadku pobytów do 3 miesięcy) z przepisami kodeksu granicznego Schengen (patrz pkt 3). Uprawnienia te przysługują równieŝ funkcjonariuszom Policji. Funkcjonariusze StraŜy Granicznej mogą równieŝ dokonać kontroli legalności zatrudnienia cudzoziemców, w trakcie której sprawdza się, czy cudzoziemiec wykonuje pracę zgodnie z ustawą z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy(dz. U. z 2008 r. Nr 69, poz. 415, z późn. zm.) lub czy podjął działalność gospodarczą zgodnie z obowiązującymi w Polsce przepisami. 3.3. Kontrola ruchu drogowego dokonywana przez funkcjonariuszy StraŜy Granicznej Realizując ustawowe zadania StraŜy Granicznej 13), umundurowani funkcjonariusze SG są uprawnieni do dokonywania kontroli ruchu drogowego 14) na całym terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Podczas takiej kontroli mogą sprawdzać: dokumenty uprawniające do prowadzenia i uŝywania pojazdu mechanicznego oraz związane z wykonywaniem transportu drogowego; stan psychofizyczny kierowcy m. in. za pomocą urządzeń do badania zawartości alkoholu w wydychanym powietrzu; stan techniczny i wyposaŝenie pojazdu oraz zapisy urządzenia rejestrującego samoczynnie prędkość jazdy, obowiązkowe przerwy i czas odpoczynku; dokumenty związane w szczególności z przewoŝeniem materiałów niebezpiecznych, odpadów, zwierząt. Funkcjonariusze StraŜy Granicznej mogą takŝe podejmować działania w celu zapobieŝenia przestępstwom. Uczestnik ruchu ma obowiązek zastosować się do poleceń, sygnałów oraz wskazówek wydawanych przez kontrolującego. 3.4. Kiedy moŝe dojść do przeszukania osoby lub środka komunikacji? Funkcjonariusze StraŜy Granicznej mogą przeszukać osobę podejrzaną, jej bagaŝe oraz pojazd, gdy istnieje uzasadnione podejrzenie, Ŝe popełniła czyn zabroniony prawem. 13) Art. 1 ustawy z dnia 12 października 1990 r. o StraŜy Granicznej (Dz. U. z 2005 r. Nr 534, poz. 1997, z późn. zm.). 14) Art. 129 ust. 4a ustawy z dnia 20 czerwca 1997 r. Prawo o ruchu drogowym (Dz. U. z 2005 r. Nr 108, poz. 908, z późn. zm.). 10
Przeszukanie powinno zostać dokonane przez funkcjonariusza tej samej płci, co osoba przeszukiwana. 3.5. Jeśli chcesz złoŝyć skargę na funkcjonariusza StraŜy Granicznej Zgodnie z przyjętymi zasadami kodeksu granicznego Schengen, funkcjonariusze StraŜy Granicznej, mają obowiązek respektowania godności osób i przestrzegania zasad kulturalnego zachowania wobec przekraczających granicę państwową, a takŝe zapewnienia im bezpieczeństwa podczas kontroli granicznej. Podczas dokonywania odprawy granicznej StraŜ Graniczna nie dyskryminuje osób ze względu na płeć, rasę lub pochodzenie etniczne, religię lub światopogląd, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną. Zgodnie z art. 9 ust. 5 ustawy z dnia 12 października 1990 r. o StraŜy Granicznej (Dz. U. z 2005 r. Nr 234, poz. 1997, z późn. zm.) Funkcjonariusze w toku wykonywania czynności słuŝbowych mają obowiązek respektowania godności oraz przestrzegania wolności i praw człowieka i obywatela. PodróŜny ma prawo złoŝyć skargę na działanie lub zachowanie funkcjonariusza StraŜy Granicznej oraz zaniedbanie lub nienaleŝyte wykonywanie zadań przez właściwe organy StraŜy Granicznej albo przez ich pracowników, naruszenie praworządności lub interesów skarŝących, a takŝe przewlekłe lub biurokratyczne załatwianie spraw. Skarga zostanie rozpatrzona w trybie określonym w dziale VIII Kodeksu postępowania administracyjnego. Informacje dotyczące siedziby organu StraŜy Granicznej, właściwego do załatwienia skarg, jak i godzin przyjęć interesantów w sprawach skarg i wniosków, są zamieszczone na tablicach informacyjnych w przejściach granicznych i innych obiektach StraŜy Granicznej. PodróŜni mogą składać skargi w formie pisemnej, telegraficznej, telefaksu, poczty elektronicznej, a takŝe ustnie do protokołu, zgodnie z 5 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 8 stycznia 2002 r. w sprawie organizacji przyjmowania i rozpatrywania skarg i wniosków (Dz. U. Nr 5, poz. 46): bezpośrednio w przejściu granicznym; w Placówce StraŜy Granicznej; w Oddziale StraŜy Granicznej; w Komendzie Głównej StraŜy Granicznej. Zgodnie z art. 229 Kodeksu postępowania administracyjnego, organem właściwym do rozpatrzenia skargi dotyczącej zadań lub działalności organu StraŜy Granicznej jest organ wyŝszego stopnia lub sprawujący bezpośredni nadzór. W związku z tym, skargi na działalność Placówki StraŜy Granicznej i podległych im funkcjonariuszy lub pracowników naleŝy składać do właściwego terytorialnie Komendanta Oddziału StraŜy Granicznej, natomiast skargi na działalność komend oddziałów StraŜy Granicznej i podległych im funkcjonariuszy lub pracowników do Komendanta Głównego StraŜy Granicznej na adres pocztowy: 11
Komendant Główny StraŜy Granicznej Al. Niepodległości 100 02-514 Warszawa lub elektroniczny: skargi.inik@strazgraniczna.pl W oddziałach StraŜy Granicznej funkcjonują równieŝ telefony zaufania lub telefony interwencyjne, dzięki którym podróŝny ma bezpośrednią moŝliwość komunikowania się ze StraŜą Graniczną w celu zgłoszenia bieŝących problemów na granicy. Zgodnie z 5 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 8 stycznia 2002 r. w sprawie organizacji przyjmowania i rozpatrywania skarg i wniosków s k a r g i n i e m o gą b yć wnoszone dr o gą tel e f o n i c z ną. 3.6. Co powinna zawierać Skarga, aby mogła zostać rozpatrzona? imię i nazwisko skarŝącego; adres do korespondencji pocztą tradycyjną; dokładny opis zdarzenia. Zgodnie z 8 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 8 stycznia 2002 r. w sprawie organizacji przyjmowania i rozpatrywania skarg i wniosków (Dz. U. Nr 5, poz. 46) Skargi i wnioski niezawierające imienia i nazwiska (nazwy) oraz adresu wnoszącego pozostawia się bez rozpoznania. 4. ZASADY BEZPIECZEŃSTWA W PORTACH LOTNICZYCH W dalszym ciągu obowiązują przepisy dotyczące ograniczeń w przewozie płynów drogą lotniczą. Obowiązek ich respektowania mają wszyscy pasaŝerowie korzystający z portów lotniczych Unii Europejskiej, niezaleŝnie od kierunku ich podróŝy. Oznacza to, Ŝe w punktach kontroli bezpieczeństwa, kaŝdy pasaŝer i jego bagaŝ są poddawani kontroli pod kątem wykrycia niedozwolonych płynów, niezaleŝnie od przeszukania w zakresie innych zabronionych do przewozu przedmiotów. Podczas kontroli bezpieczeństwa, przed odprawą biletowo-bagaŝową, pasaŝer powinien umieścić w bagaŝu rejestrowanym przedmioty niedopuszczone do przewozu w kabinie pasaŝerskiej. 4.1. Przedmioty niedopuszczone do przewozu w kabinie pasaŝerskiej PasaŜer jest zobowiązany usunąć z bagaŝu podręcznego oraz z rzeczy osobistych przedmioty niedopuszczone do przewozu w kabinie pasaŝerskiej, tj.: wszelkie przedmioty mogące wystrzelić lub wyglądające na zdolne do wystrzelenia pocisku lub spowodowania urazu; wszelką broń (pistolety, rewolwery, strzelby itd.), repliki i imitacje broni oraz części składowe broni (wyłączając lunety celownicze); pistolety do wystrzeliwania flar, pistolety śrutowe, pistolety startowe oraz wszelkiego rodzaju pistolety zabawki; 12
kusze; katapulty; harpuny i wyrzutnie włóczni; urządzenia do uboju zwierząt; urządzenia do ogłuszania lub poraŝania (np. elektroniczny pastuch, broń przewodząca energię, lasery); zapalniczki w kształcie broni; broń ostra (o ostrych krawędziach) i ostre przedmioty. Przedmioty zaostrzone lub posiadające ostrza, które mogą powodować obraŝenia to: siekiery i toporki; strzały i rzutki; raki; harpuny i włócznie; czekany i szpikulce do lodu; łyŝwy; noŝe z blokadą lub spręŝynowe z ostrzami dowolnej długości; noŝe, równieŝ rytualne, z ostrzami o długości ponad 6 cm, wykonane z metalu lub innych materiałów wystarczająco ostrych, aby umoŝliwić potencjalne ich uŝycie jako broni; tasaki; maczety; otwarte brzytwy i ostrza (z wyłączeniem zabezpieczonych lub jednorazowych maszynek do golenia z ostrzami w pudełku); szable, szpady i laski ze szpadami; skalpele; noŝyczki o długości ostrzy powyŝej 6 cm; narty i kijki do chodzenia lub wspinaczki; gwiazdy do rzucania; narzędzia, które mogą być uŝyte jako broń ostra lub broń z ostrzem, np. wiertarki i części do wiertarek, noŝe do cięcia kartonów, noŝe uŝytkowe, wszystkie rodzaje pił, śrubokręty, łomy, młotki, szczypce, klucze francuskie lub klucze nastawne, lampy lutownicze. wszelkie narzędzia tępe, którymi moŝna spowodować obraŝenia: kije do gry w baseball i softball; kije lub pałki sztywne lub elastyczne (np. gumowe pałki policyjne, pałki gumowe z cięŝką główką, pałki policyjne); 13
kije do krykieta; kije golfowe; kije do hokeja; kije do gry Lacrosse ; wiosła do kajaków i kanadyjek; deskorolki; kije bilardowe (snooker, pool); wędki; wyposaŝenie wykorzystywane do sztuk walki (np. kastety, pałki, tyczki, nunczaka, kubatony i kubasaunty). wszelkie materiały wybuchowe i substancje łatwopalne, stanowiące zagroŝenie dla zdrowia pasaŝerów oraz załogi bądź dla ochrony lub bezpieczeństwa własności lub statku powietrznego: amunicja; kapiszony; detonatory i bezpieczniki; materiały i urządzenia wybuchowe; repliki bądź imitacje materiałów wybuchowych lub urządzeń; miny oraz inne wojskowe materiały wybuchowe; granaty wszystkich rodzajów; gaz i pojemniki z gazem (np. butanem, propanem, acetylenem, tlenem) w duŝych ilościach; fajerwerki, race wszelkich rodzajów oraz inne materiały pirotechniczne (włącznie z zabawkami typu pukawki i kapiszony); zapałki z moŝliwością odpalenia od wszelkich materiałów; puszki lub pojemniki, z których wydobywa się dym; palne paliwo płynne (np. benzyna, olej napędowy, paliwo do zapalniczki, alkohol, alkohol etylowy); farba w aerozolu; terpentyna i rozcieńczalnik do farb; napoje alkoholowe o zawartości alkoholu większej niŝ 70 %. wszelkie substancje chemiczne lub toksyczne, stanowiące zagroŝenie dla zdrowia pasaŝerów oraz załogi, bądź ochrony/ bezpieczeństwa własności lub statku powietrznego: kwasy i zasady (np. akumulatory, które mogą się rozlać); substancje korozyjne lub wybielające (np. rtęć, chlor); 14
aerozole lub substancje obezwładniające (np. gaz paraliŝujący, łzawiący, gaz pieprzowy); materiały radioaktywne (np. izotopy medyczne lub komercyjne); trucizny; materiały zaraŝające lub biologicznie niebezpieczne (np. zainfekowana krew, bakterie i wirusy); substancje, które mogą ulec samoczynnemu zapłonowi lub spaleniu; gaśnice. Wyjątki od powyŝszych zasad są dopuszczalne, jeŝeli ciecz jest: przeznaczona do uŝycia podczas podróŝy i przy tym jest niezbędna ze względów medycznych lub ze względu na wymogi diety, włącznie z Ŝywnością dla niemowląt. PasaŜer na Ŝądanie powinien udowodnić autentyczność cieczy zwolnionej z zakazu przewozu w kabinie pasaŝerskiej; zakupiona w strefie zastrzeŝonej lotniska, poza linią stanowisk kontroli kart wstępu na pokład samolotu, w punktach sprzedaŝy podlegającym zatwierdzonym procedurom ochrony, będącym częścią planu ochrony lotniska, pod warunkiem, Ŝe ciecz jest zapakowana w torbie, która uwidacznia ślady naruszenia oraz posiada satysfakcjonujący dowód zakupu na lotnisku danego dnia; zakupiona w strefie sterylnej lotniska w punkcie sprzedaŝy, podlegającego zatwierdzonym procedurom ochrony i będącego częścią planu ochrony lotniska; zakupiona w innym porcie lotniczym na terenie UE, pod warunkiem, Ŝe ciecz jest zapakowana w torbie uwidaczniającej ślady naruszenia oraz posiada satysfakcjonujący dowód zakupu w strefie zastrzeŝonej lotniska danego dnia; zakupiona na pokładzie samolotu naleŝącego do przewoźnika wspólnotowego, pod warunkiem, Ŝe ciecz jest zapakowana w torbie uwidaczniającej ślady naruszenia oraz posiadającej satysfakcjonujący dowód zakupu na pokładzie wymienionego samolotu danego dnia. 4.2. Kontrola bezpieczeństwa Dla ponadwymiarowych sztuk bagaŝu kabinowego, zawierających przedmiot lub przedmioty o wymiarach zbyt duŝych, aby mogły zmieścić się w bagaŝu podręcznym dozwolonym do przewozu, a przy tym cennych lub wraŝliwych na uszkodzenia, przewidziano wyjątki. Wymieniony bagaŝ ponadwymiarowy powinien zostać przedstawiony do akceptacji w stanowiskach odprawy biletowo-bagaŝowej i w stanowisku kontroli bezpieczeństwa w celu przeprowadzenia kontroli. Kontrola kabinowego bagaŝu 15
ponadwymiarowego obejmuje sprawdzenie z zastosowaniem urządzeń rentgenowskich. MoŜe teŝ wiązać się z uŝyciem innego sprzętu specjalistycznego, psów słuŝbowych lub przeszukaniem ręcznym. Podczas kontroli bezpieczeństwa na lotnisku, kaŝdy pasaŝer jest zobowiązany do: przekazania do sprawdzenia w punktach kontroli bezpieczeństwa bez wezwania słuŝb ochrony plastikowych toreb z opakowaniami zawierającymi substancje płynne; zdjęcia swojego nakrycia wierzchniego (płaszcza, kurtki) zostaną one oddzielnie prześwietlone przy uŝyciu urządzenia rentgenowskiego, podczas gdy pasaŝer będzie kontrolowany przy zastosowaniu bramki magnetycznej do wykrywania metali; wyjęcia przenośnego komputera i innych większych urządzeń elektrycznych z bagaŝu kabinowego zostaną one oddzielnie prześwietlone przy uŝyciu urządzenia rentgenowskiego. Urządzenia elektroniczne muszą mieć naładowane baterie tak, aby moŝna było je włączyć podczas kontroli. JeŜeli masz jakiekolwiek wątpliwości, dotyczące przewozu płynów lub innych towarów, skontaktuj się z portem lotniczym, przewoźnikiem lub biurem podróŝy jeszcze przed rozpoczęciem podróŝy. Aby podczas planowanej podróŝy zapewnić sobie bezpieczeństwo i w razie potrzeby uzyskać szybką pomoc, pamiętaj o przestrzeganiu podstawowych zasad: przybądź na lotnisko, w miarę moŝliwości, odpowiednio wcześnie; uwaŝnie obserwuj otoczenie oraz bagaŝe (nie pozostawiaj ich bez opieki); o nietypowych sytuacjach zawsze powiadamiaj stosowne słuŝby (Policję, StraŜ Graniczną, SłuŜbę Ochrony Lotniska); nie przyjmuj Ŝadnych przedmiotów (paczek, bagaŝy, prezentów, lekarstw, kopert itp.) od obcych osób do przewozu ich przez granicę i przekazania osobom trzecim; podczas odbywania podróŝy, umieść swoje bagaŝe w takim miejscu, aby osoby trzecie nie miały do nich dostępu; moŝesz dodatkowo zabezpieczyć bagaŝ foliując go (np. przed zdaniem podczas odprawy biletowo bagaŝowej w porcie lotniczym) lub uŝywając walizek, toreb z zamknięciami (kłódki, zamki szyfrowe, zamki z kluczykiem, itp.); bagaŝ powinien być spakowany osobiście oraz sprawdzony przed odbyciem podróŝy w celu ujawnienia śladów ewentualnej ingerencji osób trzecich; nie przekazuj swoich bagaŝy obcym osobom oraz nie pozostawiaj ich w miejscach, które nie oferują usług przechowywania bagaŝu; zwracaj uwagę na pozostawione bez opieki bagaŝe, paczki, itp., 16
a w przypadku zaistniałej sytuacji powiadom odpowiednie słuŝby (Policję, StraŜ Graniczną, SłuŜbę Ochrony Lotniska); nie dotykaj zauwaŝonych przedmiotów pozostaw działania odpowiednim słuŝbom; jeŝeli dojdzie do akcji ewakuacyjnej, stosuj się do poleceń osób kierujących operacją, zachowaj spokój i bez paniki opuść niebezpieczną strefę. 17
18