Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II. Powołanie świeckich w ujęciu Josemarii Escrivy de Balaguera

Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II Wojciech Jan Ciupak Numer albumu 109661 Powołanie świeckich w ujęciu Josemarii Escrivy de Balaguera Praca magisterska napisana na seminarium naukowym z teologii dogmatycznej pod kierunkiem ks. dra hab. Leona Siweckiego Lublin 2012 1

Spis treści Wykaz skrótów 3 Bibliografia 5 Wstęp 17 Rozdział I Opus Dei jako pomoc w realizacji powołania chrześcijańskiego 23 1.1 Trudne początki i rozwój Dzieła 24 1.2 Struktura organizacyjna 36 1.3 Opus Dei w Kościele 46 Rozdział II Powołanie do świętości 55 2.1 Powszechność powołania do świętości 56 2.2 Synostwo Boże podstawą świętości 65 2.3 Świętość i praca 74 Rozdział III Powołanie do apostolstwa 85 3.1 Apostolstwo misją wszystkich chrześcijan 86 3.2 Jedność i różnorodność w apostolstwie 96 3.3 Wolność i odpowiedzialność 106 Zakończenie 116 Aneks I 2

Wykaz skrótów Skróty Ksiąg biblijnych Starego i Nowego Testamentu według Biblii Tysiąclecia, Poznań-Warszawa 1980. AA ChL DB FC GS Dekret o apostolstwie świeckich, Apostolicam actuositatem Adhortacja apostolska Jana Pawła II Christifideles laici Dekret o pasterskich zadaniach biskupów w Kościele Christus Dominus Adhortacja apostolska Jana Pawła II Familiaris Consortio Konstytucja duszpasterska o Kościele, Gaudium et spes HD Homo Dei. Przegląd ascetyczno-duszpasterski. Tuchów- Wrocław- Warszawa 1931 KKK KPK LG PO PDV Katechizm Kościoła Katolickiego Kodeks Prawa Kanonicznego Konstytucja dogmatyczna o Kościele, Lumen gentium Dekret o posłudze i życiu kapłanów, Presbyterorum ordinis Adhortacja apostolska Jana Pawła II Pastores dabo Vobis RPK Roczniki Pastoralno Katechetyczne. Lublin 2009 - RTK Roczniki Teologiczno Kanoniczne. Lublin 1949-1990 art. cyt. za ds. kan. artykuł cytat za do spraw kanon 3

m.in. np. nr por. pt. red między innymi na przykład numer porównaj pod tytułem redaktor s. strona św. święty t. tom tj. tłum. zob. to jest tłumaczenie zobacz 4

Bibliografia I. Pismo Święte i dokumenty Kościoła Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu. Poznań 2008, wyd. V. Sobór Watykański II Konstytucja dogmatyczna o Kościele Lumen Gentium, Poznań 2008, s. 144-263. Sobór Watykański II Konstytucja duszpasterska o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et spes, Poznań 2008, s. 824-981. Sobór Watykański II Dekret o apostolstwie świeckich Apostolicam Actuositatem, Poznań 2008, s. 580-629. Sobór Watykański II Dekret o pasterskich zadaniach biskupów w Kościele Christus Dominus, Poznań 2008, s. 362-405. 5

Sobór Watykański II Dekret o posłudze i życiu prezbiterów Presbyterorum ordinis, Poznań 2008, s. 750-805. Sobór Watykański II Deklaracja o wolności religijnej Dignitatis Humanae, Poznań 2008, s. 638-651. Pius XII Konstytucja apostolska Provida Mater Ecclesia, Rzym 1947. Paweł VI Encyklika Sacerdotalis caelibatus, Rzym 1967. Jan Paweł II Encyklika Familiaris Consortio, Rzym 1981. Jan Paweł II Konstytucja apostolska Ut Sit, Rzym 1982. Jan Paweł II Posynodalna Adhortacja apostolska Pastores dabo vobis, Rzym 1992. 6

Jan Paweł II Posynodalna Adhortacja apostolska Christifideles Laici, Rzym 1992. Jan Paweł II Bulla ogłaszająca Kanonizację Josemarii Escrivy, Rzym 2002. Jan Paweł II Pięćdziesiątnica: Dar Bożego synostwa (audiencja z 26.07.1989) w: L Osservatore Romano (wyd. polskie), nr 7/1989, s. 9. (audiencje generalne str. 7-9). Jan Paweł II Przykazanie miłości Boga i człowieka synteza świętości (homilia Mszy św. beatyfikacyjnej Josemarii Escrivy 17.05.1992) w: L Osservatore Romano (wyd. polskie) nr 7/1992, s. 5-7. Jan Paweł II Powołanie świeckich do świętości (audiencja z 24.11.1993), w: L Osservatore Romano (wyd. polskie) nr 1/1994, s. 46-48. Jan Paweł II Powołanie świeckich do świętości, w: Świeccy we współczesnym świecie, red. E. Weron, Poznań 1997, s, 22-25. Jan Paweł II Poświęcił swe życie służbie Kościołowi. Przemówienie do przybyłych na kanonizację 7 7

października 2002 w: L Osservatore Romano (wyd. polskie), nr 12/2002, s. 25-26. Kodeks Prawa Kanonicznego, Pallotinum 1984. Katechizm Kościoła Katolickiego, Poznań 2002. Kongregacja ds. Duchowieństwa Dyrektorium o posłudze i życiu kapłanów. Wyd. II Poznań 2003. Kongregacja Nauki Wiary List Communionis notio. Rzym 1992. II. Literatura źródłowa Escriva J. Bruzda, wyd. VII, tłum. J. Jarco, Katowice Ząbki 2006. Escriva J. Droga, wyd. XII, tłum. J. Jarco, Katowice Ząbki 2005. Escriva J. Kuźnia, wyd. II, tłum. J. Jarco, Katowice 1998. Escriva J. O Eucharystii, tłum. K. Radzikowska, Katowice Ząbki 2005. 8

Escriva J. Przyjaciele Boga, wyd. III, tłum. J. Jarco, Katowice Ząbki 2005. Escriva J. Rozmowy z prałatem Escrivą. Kochać Kościół, wyd. II, tłum. J. Jarco, Katowice Ząbki 2006. Escriva J. Różaniec święty. Droga Krzyżowa, tłum. J. Jarco, Katowice Ząbki 2004. Escriva J. To Chrystus przechodzi, wyd. II, tłum. K. Radzikowska, Katowice Ząbki 2003. Escriva J. W ramionach Ojca. O Bożym ojcostwie, tłum. Sz. Ruman, Warszawa 2003. III. Opracowania Allen J.L. Opus Dei, tłum. A. i J. Moziarscy, Warszawa 2006. Bernal S. Josemaria Escriva de Balaguer. Szkic biografii Założyciela Opus Dei, tłum. M. Stasiński, Katowice 1991. 9

Biuro informacyjne Opus Dei Stowarzyszenie Kapłańskie Świętego Krzyża, tłum. A. Baranek. Warszawa 1996. Dolz D. Moja matka Kościół. Życie świętego Josemarii Escrivy założyciela Opus Dei, tłum. K. Piekarz, Warszawa 2010. Domaradzki J. Ethos pracy w doktrynie i praktyce Opus Dei, Kraków 2010. Echevarria J. Por Cristo, con Él y en Él: escritos sobre san Josemaría, Madrid, Palabra, 2007, tłum. robocze B. Jakubowski - pobrano 21.10.2011 z: http://www.ostatniaszuflada.pl/ksiazki-oopus-dei/przez-chrystusa.html Echevarria J. Wspomnienie o świętym Josemarii Escrivie założycielu Opus Dei. Rozmowa z biskupem Javierem Echevarrią, Prałatem Opus Dei, tłum. I. Wesołowska, Warszawa 2006. Gomez Perez R. Opus Dei próba wyjaśnienia, tłum. J. Lekan, C. Taracha, Lublin 1998. 10

Gondrand F. Śladami Boga. Biografia bł. Josemarii Escrivy de Balaguer założyciela Opus Dei, tłum. S. Badarski, Warszawa 2000. Grzywaczewski P. Posłannictwo chrześcijan świeckich w świecie w pismach bł. Josemaria Escriva de Balaguer a, Płock 2002. Hahn S. Zwyczajna praca, nadzwyczajna łaska. Moja duchowa droga z Opus Dei, tłum. P. Blumczyński, Kraków 2009. Le Tourneau D. Czym jest Opus Dei, tłum. G. Kania. Warszawa 2004. Messori V. Śledztwo w sprawie Opus Dei, tłum. A. Wieczorek Niebielska. Kraków 2002. O Dogherty J. Rekolekcje ze świętym Josemarią Escrivą, Kraków 2001. Rodriguez P. Ocariz F. Illanes J.L. El Opus Dei en la Iglesia: introducciones ecclesiologica a la viday el apostolado del Opus Dei, Rialp, Madrid 1993 tłum. robocze K. Zdzieniecka pobrano 22.12.2010 z 11

http://www.ostatniaszuflada.pl/ksiazki-o-opusdei/opus-dei-w-kosciele.html Romano G. Stopka A. Opus Dei. posłannictwo, inicjatywy, ludzie, tłum. A. Księżopolska-Makuracka, A. Wieczorek-Niebielska, Częstochowa 2002. Na tropie Opus Dei, w: Gość Niedzielny, 9 (2005), s. 18-21. Van den Aardweg G. J. M. Święci się nie skarżą. Dojrzałość ludzka na przykładzie św. Josemarii Escrivy, tłum. E. Kargol, Kraków 2010. Vazquez de Prada A. Założyciel Opus Dei. Życie Josemarii Escrivy, Tom I. Panie żebym przejrzał!, tłum. P. Skibiński, Kraków 2002. Vazquez de Prada A. Założyciel Opus Dei. Życie Josemarii Escrivy. Tom II Bóg i odwaga, tłum. P. Skibiński, Kraków 2003. Vazquez de Prada A. Założyciel Opus Dei. Życie Josemarii Escrivy, Tom III. Boże drogi na ziemi, tłum. P. Skibiński, Kraków 2006. Zuchniewicz P. Świadkowie XX wieku, Warszawa 2000. 12

IV. Literatura pomocnicza Cyran W. Powołanie. Pojęcie, rozeznanie i kierownictwo duchowe, Częstochowa 2000. Czaja A. Traktat o Kościele, w: Dogmatyka, t. II. red. E. Adamiak, Warszawa 2006. s. 291-498. Fernandez Carvajal F. Rozmowy z Bogiem. Medytacje na każdy dzień, t. III, tłum. J. Jarco, Ząbki 2008. Fiałkowski M. Formacja chrześcijańska katolików świeckich w świetle nauczania Kościoła współczesnego, Lublin 2010. Fiałkowski M. Stosunek do świata, w: Teologia Pastoralna, t.1. red. R. Kamiński, Lublin 2000, s. 249-292. Kamiński R. Powołanie Katolików Świeckich, w: RPK 56:2009 T.1 s. 9-17. 13

Lazzati G. Świeccy a chrześcijańskie zaangażowanie w sprawy doczesne, tłum. Z. Ziółkowski, Warszawa 1988. Nagórny J. Posałnnictwo chrześcijan w świecie, Lublin 1997. Parzyszek Cz. Świecki chrześcijanin w świecie, w: Communio, 1981 nr 6, s. 28-43. Przygoda W. Laikat i formy apostolstwa świeckich, w: Teologia pastoralna, t.1. red. R. Kamiński, Lublin 2000, s. 392-416. Ratzinger J. Ruchy Kościelne i ich teologiczne miejsce, w: Communio 19:1999 nr 6 s. 78-102. Ryłko S. Rewolucja wiary. Katolicki laikat w świetle Soboru, w: Więź 44:2001 nr 7 s. 56-70. Schӧnborn Ch. Przebóstwienie życie i śmierć, tłum. W. Szymona, Poznań 2001. Skowronek A. Współczesny człowiek wobec Chrystusowego wezwania do świętości, w: Homo Dei, 60:1986 nr1(199) s. 14-20. 14

Słomka W. Kapłaństwo Laikatu a świecka droga świętości według dokumentów II Soboru Watykańskiego, w: RTK 20:1973 z. 3 s. 53-70. Słomka W. Powszechny udział w królewskiej godności i funkcji Chrystusa a świętość ludzi świeckich, w: RTK 22:1975 z3 s. 45-66. Słomka W. Świętość a zaangażowanie świeckie według Konstytucji Lumen Gentium, w: RTK 19:1975 z.3 s. 15-27. Słomka W. Świętość na świeckiej drodze życia, Poznań Warszawa 1981. Weron E. Apostolstwo Katolickie. Zarys teologii apostolstwa, Poznań 1987. Weron E. Laikat i apostolstwo. Zarys teologii laikatu i apostolstwa ludzi świeckich, Paryż 1973. Weron E. Rola świeckich w świetle dokumentów II Polskiego Synodu Plenarnego, w: Colectanea Theologica, 72:2002 nr 4 s. 193-206. 15

V. Źródła internetowe http://www.opusdei.pl/art.php?p=41180 pobrano dnia 11.11.2010 r. http://www.ostatniaszuflada.pl/opus-dei/opus-dei-jest-dla-wszystkich.html pobrano 16.12.2010 r. http://www.opusdei.pl/art.php?p=12323 pobrano dnia 16.12.2010 r. http://www.opusdei.pl/art.php?p=12314 pobrano dnia 16.02.2011 r. http://www.opusdei.pl/art.php?p=25170 pobrano dnia 16.02.2011 r. http://www.opusdei.pl/art.php?p=15867 pobrano dnia 08.03.2011 r. http://www.pl.josemariaescriva.info/print.php/wspo23322pracownicyopus-dei pobrano dnia 28.03.2011 r. http://www.opusdei.pl/art.php?p=17038 pobrano dnia 01.10.2011 r. http://www.opusdei.pl/art.php?p=25516 pobrano dnia 02.10.2011 r. http://www.opusdei.pl/art.php?p=7116 pobrano dnia 02.10.2011 r. http://www.opusdei.pl/art.php?p=20640 pobrano dnia 10.10.2011 r. http://www.pl.josemariaescriva.info/artykul/list-apostolski-o-beatyfikacji pobrano dnia 08.10.2010 r. http://www.ostatniaszuflada.pl/ksieza/msza-na-wspomnienie-sw-josemariiescrivy-liturgia-godzin-i-inne-nabozenstwa.html pobrano dnia 12.10.2011r. http://www.opusdei.pl/art.php?p=23654 pobrano 04.11.2011 r. http://www.opusdei.pl/art.php?p=39936 pobrano 04.11.2011 r. http://www.opusdei.pl/art.php?p=29237 pobrano dnia 22.01.2012 http://www.opusdei.pl/art.php?p=46305 - pobrano 25.01.2012 r. http://www.opusdei.pl/art.php?p=40577 - pobrano 31. 01.2012 16

Wstęp Wiek XX w historii Kościoła katolickiego był czasem zwrócenia szczególnej uwagi w stronę osób świeckich. Nigdy wcześniej nie podejmowano tak często dyskusji i refleksji nad zadaniami i relacjami, jakie panują między wiernymi świeckimi a Kościołem hierarchicznym. Był to również okres stopniowego ożywiania się i zrzeszania laikatu w różnego rodzaju organizacje i ruchy religijne, mające na celu osobiste uświęcenie oraz włączenie się każdego chrześcijanina w misję ewangelizowania świata. Od drugiej połowy XX wieku Magisterium Kościoła coraz częściej dostrzega wielość możliwości, jakie stoją przed świeckimi. Nieoceniony w odnowie teologii laikatu jest wkład Soboru Watykańskiego II. Zaowocował on przywróceniem katolikom świeckim godności i szacunku, wynikających z faktu ich przynależności do Mistycznego Ciała Chrystusa, a także uświadomieniem, że również przed nimi stoi zadanie uświęcania się i apostołowania, niezależnie od stanu w jakim żyją, czy posiadanego statusu społecznego. Problematykę tę podejmują dokumenty soborowe takie jak: Konstytucja duszpasterska o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et spes, Konstytucja dogmatyczna o Kościele Lumen Gentium czy Dekret o apostolstwie świeckich Apostolicam Actuositatem. W czasach posoborowych zauważamy również wzmożone zainteresowanie zagadnieniem powołania osób świeckich tematykę tę możemy odnaleźć w pracach teologów: Josepha Ratzingera, Ferdynanda. Klostermanna, Hansa. Ursa von Balthasara, Yvesa. Congara. W środowisku polskim w krzewieniu idei soborowych szczególne znaczenie mają publikacje ks. Eugeniusza Werona i ks. Waleriana Słomki. 17

Warto jednak zauważyć, że już w latach przedsoborowych Duch Święty ubogacał Kościół Chrystusowy różnorakimi charyzmatami, powołując ludzi, którzy niestrudzenie, z odwagą i mocą pobudzali ludzkie serca wzrastania w świętości. Na przekór panującym wówczas przekonaniom i dokładając wszelkich starań, uświadamiali oni ludziom świeckim ich powołanie, ukazując jednocześnie drogi i możliwości chrześcijańskiego rozwoju. Jedną z zasłużonych dla Kościoła w tej kwestii postaci był pochodzący z Hiszpanii ksiądz Josemaria Escriva de Balaguer 1, który przeciwstawiał się roztaczającej coraz większe kręgi duchowej apatii i przypominał chrześcijanom o Bożym wezwaniu do świętości i przebóstwienia świata. Kardynał Wenecji, Albino Luciani (późniejszy papież Jan Paweł I), określił go jako księdza-rewolucjonistę, który pokonywał wszelkie bariery tradycji, ukazując zwykłym ludziom mistyczne cele 2. O postawie i działalności księdza Escrivy mówił także błogosławiony papież Jan Paweł II: Josemaria zapraszał mężczyzn 1 Josemaria Escriva de Balaguer urodził się w Barbastro w Hiszpanii 9 stycznia 1902 roku, w pobożnej i katolickiej rodzinie. Rodzice przekazali mu wiernie podstawowe prawdy wiary i cnoty chrześcijańskie. W 1915 roku, po śmierci trzech starszych sióstr i bankructwie firmy ojca, rodzina przeprowadza się do Logroṅo. Zimą, na przełomie 1917 i 1918 roku, Josemaria pierwszy raz odczuł głos Bożego powołania i zdecydował się zostać kapłanem. W 1920 roku wstąpił do seminarium w Saragossie, gdzie rozpoczął naukę na Uniwersytecie Papieskim w celu uzupełnienia formacji kapłańskiej. Jednocześnie za pozwoleniem władz kościelnych rozpoczął studia na wydziale prawa miejscowego uniwersytetu. Poprzez głęboką pobożność, zdyscyplinowanie i pracowitość, Escriva stał się przykładem dla seminarzystów, a mając zaledwie dwadzieścia lat, został mianowany przez arcybiskupa Saragossy inspektorem seminarium. Każdego dnia spędzał dużo czasu na adoracji Najświętszego Sakramentu i na modlitwie do Najświętszej Maryi Panny, prosząc o światło i pomoc w rozeznaniu tego, czego oczekuje od niego Pan. 28 marca 1925 roku Escriva został wyświęcony w kościele seminaryjnym św. Karola w Saragossie, a dwa dni później odprawił swoją pierwszą mszę świętą w kaplicy Bazyliki del Pilar. Przez rok pracował jako wikary w parafii Perdiguaera. W kwietniu 1927 roku, za zgodą arcybiskupa, przeniósł się do Madrytu na studia doktoranckie na Wydziale Prawa Cywilnego. Tam szybko dotarł do ludzi z najróżniejszych środowisk: artystów, robotników, intelektualistów i kapłanów. Szczególną uwagę poświęcał dzieciom, chorym i najuboższym. 2 października 1928 roku, z Bożego natchnienia postanowił założyć Opus Dei, które miało być dostępne tylko dla mężczyzn. Jednak 14 lutego 1930 roku, oświecony łaską Bożą, doszedł do wniosku, że swoją pracę apostolską musi rozwijać także wśród kobiet. Od tamtego momentu Josemaria Escriva poświęcił się całkowicie wypełnianiu misji, jaką obdarzył go Bóg. Chciał uczynić jak najwięcej, aby mężczyźni i kobiety wszystkich środowisk społecznych starali się kroczyć za Chrystusem, miłować bliźniego, poszukiwać świętości w życiu codziennym. 14 lutego 1943 roku założył Stowarzyszenie Kapłańskie Świętego Krzyża. W 1946 roku, aby móc lepiej koordynować ekspansję Dzieła, przeniósł główną siedzibę do Rzymu. 26 czerwca 1975 roku, w trakcie wypełniania obowiązków, zmarł. Josemaria Escriva był doktorem prawa Uniwersytetu Madryckiego, doktorem teologii Uniwersytetu Laterańskiego w Rzymie, doktorem honoris causa filozofii i literatury na Uniwersytecie w Saragossie i Kanclerzem Wielkim Uniwersytetu w Navarra w Hiszpanii i Uniwersytetu Piura w Peru. Był Prałatem honorowym Jego Świątobliwości, członkiem ad honorem Papieskiej Akademii Teologicznej w Rzymie oraz Konsulatorem Świętej Kongregacji Seminariów i Uniwersytetów i Komisji Papieskiej dla autentycznej interpretacji Kodeksu Prawa Kanonicznego (por. P. Grzywaczewski, Posłannictwo chrześcijan świeckich w świecie w pismach bł. Josemaria Escirva de Balaguer a. Płock 2002, s. 13-14). 2 Por. J. L. Allen, Opus Dei. Tłum. A. i J. Moziarscy. Warszawa 2006, s. 63. 18

i kobiety z najróżnorodniejszych stanów społecznych, by przyczyniali się do uświęcania innych, uświęcając codzienne życie. W swej działalności kapłańskiej widział dogłębnie wartość każdej duszy i moc, którą posiada Ewangelia, by oświecać sumienia i rozbudzać poważne i czynne zaangażowanie chrześcijanina w obronę osoby i jej godności 3. Nie byłoby to możliwe, gdyby nie jego głęboka wiara i duchowość, których podstawę stanowiło poczucie i silne przekonanie o byciu dzieckiem Bożym: ( ) ta wiara była źródłem jego miłości do Boga, jego żarliwości ewangelizacyjnej i zawsze okazywanej radości. Z nadprzyrodzoną intuicją głosił niestrudzenie prawdę o powszechnym powołaniu do świętości i apostolatu. (...) Aktualność i transcendencja tego duchowego orędzia, głęboko zakorzenionego w Ewangelii, są oczywiste, czego dowodem są obfite owoce, którymi Bóg pobłogosławił życie i dzieło Josemarii Escrivy 4. W celu szerzenia prawdy o powszechności powołania do świętości i uświęcania innych i świata, święty Escriva założył Opus Dei. Działalność tej pierwszej w Kościele prałatury personalnej polega w głównej mierze na szerzeniu wśród wiernych Bożego wezwania do doskonałości. Przynależą do niej w większości osoby świeckie, mężczyźni i kobiety, ludzie różnych stanów oraz różnych religii i wyznań, w tym głównie katolicy. Działalność Opus Dei jest żywym testamentem świętego Josemarii Escrivy, dlatego chcąc w sposób właściwy opisać powołanie świeckich w jego ujęciu, konieczne staje się przedstawienie struktury i działalności tej organizacji. Doświadczenie i przesłanie świętego Escrivy de Balaguera zostało utrwalone głównie w twórczości ascetyczno-homiletycznej. Zarówno jego osobiste życie jak i orędzie zaprowadziły niezliczoną rzeszę wiernych głównie świeckich, pracujących w przeróżnych zawodach do przemieniania najzwyklejszych zajęć w modlitwę, w służbę wszystkim ludziom i w drogę do świętości 5. Nauczanie Świętego w dużej mierze stanowią wygłoszone przez 3 http://www.pl.josemariaescriva.info/print.php/przemowienie-ojca-a6wieatego-rok-po-beatyfikacji -pobrano 04.11.2011 r. 4 Jan Paweł II, Przykazanie miłości Boga i człowieka synteza świętości. w: L Osservatore Romano, (wyd. polskie) nr 7/1992, s. 5-6. 5 Jan Paweł II, Bulla ogłaszająca Kanonizację Josemarii Escrivy. Rzym 2002. 19

niego homilie, a inspiracją dla niniejszej pracy stały się głównie następujące książki księdza Escrivy, dostępne w języku polskim: Droga, Bruzda, Kuźnia 6, Różaniec święty, Droga Krzyżowa, Rozmowy z prałatem Escriva 7, To Chrystus przechodzi 8, Przyjaciele Boga, Kochać Kościół. Zawarta w nich bogata i głęboka refleksja Świętego, poświęcona głównie kształtowaniu dojrzałej postawy chrześcijańskiej, posłużyła nam do systematycznego przedstawienia zagadnienia powołania osób świeckich. Należy zaznaczyć, że duża część dokumentów, listów i rękopisów nie została jeszcze wydana w języku polskim, jednak materiały te są sukcesywnie tłumaczone i zamieszczane na polskiej stronie internetowej prałatury 9. Posłużyły one w niniejszej pracy jako wyjaśnienie i rozwinięcie myśli Świętego. Omawiając zagadnienie powołania świeckich, odwołaliśmy się również do opracowań zarówno o samym Josemarii Escrivie, jak i o prałaturze Opus Dei, przede wszystkim do biografii Escrivy spisanej przez Vazqueza De Prada i książki pt. Śladami Boga Gonranda Francoisa. Niezwykle pomocną stała się także praca El Opus Dei en la Iglesia: introducciones ecclesiologica a la viday el apostolado del Opus Dei autorstwa teologów należących do Opus Dei: Pedra Rodrigueza, Fernanda Ocariza i Jose go Luisa Illanesa. W pracy wykorzystano bogatą literaturę pomocniczą autorów krajowych i zagranicznych, która ukazała się już po Soborze Watykańskim II stanowią ją pozycje książkowe, artykuły i czasopisma pisarzy wypowiadających się na temat powołania osób świeckich i ich funkcji w Kościele. Ze względu na wieloaspektowość i obszerność literatury, przy tworzeniu niniejszej pracy wykorzystano metodę analityczno-syntetyczną, z krytyczną analizą źródeł odnoszących się do zagadnienia misji świeckich w Kościele 6 J. Escriva, Droga. Pierwsza książka hiszpańskiego kapłana powstała już w 1934 r. Publikacja ta zawiera 999 krótkich, a zarazem bogatych teologicznie przemyśleń świętego, które są swoistą drogą do świętości. Książka została spisana w pośpiechu, z myślą, by dać młodym Hiszpanom duchowe wskazówki na czas wojny domowej. Książki Bruzda i Kuźnia zostały wydane po śmierci autora i stanowią kontynuację myśli zawartych w Drodze (zob. L. Allen, Opus Dei s. 62-63). 7 J. Escriva, Rozmowy z prałtem Escriva. Pozycja powstała jeszcze za życia Escivy, w 1968 roku, i stanowi zbiór wywiadów, jakie udzielił wielu dziennikarzom. 8 J. Escriva, To Chrystus przechodzi. Ostatnia książka wydana za życia Świętego. Zawiera 18 homilii wygłoszonych w latach 1951-1971, charakteryzuje się żywym połączeniem doktryny Ewangelii z życiem chrześcijańskim. Autor często odwołuje się w niej do nauczania Ojców Kościoła. 9 http://www.opusdei.pl. 20

i świecie. Analiza wszystkich pism świętego Escrivy pozwoliła ukazać najważniejsze wątki jego nauczania, dotyczące powołania wszystkich chrześcijan. Przestudiowany materiał został ujęty w trzech rozdziałach. Pierwszy rozdział przedstawia podstawy Opus Dei jako organizacji. Ta część pracy traktuje wyłącznie o samej prałaturze, jako dziele założonym przez Escrivę według i dla misji, którą otrzymał od Boga. Instytucja ta została powołana w celu uświadamiania chrześcijan świeckich o powszechności powołania do świętości i apostolstwa. Ponadto, przy jej tworzeniu ksiądz Josemaria wszczepił w nią całą swoją naukę, dlatego konieczne jest przedstawienie najważniejszych etapów powstawania i rozwoju tej organizacji (rozdział I, paragraf I). Ważnym zagadnieniem jest również ukazanie całej sfery organizacyjnej Opus Dei i systemów, które kierują tą ogólnoświatową instytucją (rozdział I, paragraf II). Pozwala to na umiejscowienie prałatury w hierarchicznym ustroju Kościoła, a także na ukazanie relacji między prałaturą a Kościołem oraz cech, jakimi się ona wyróżnia spośród innych organizacji i ruchów funkcjonujących w Kościele Katolickim (rozdział I, paragraf III). Następne dwa rozdziały w sposób bardziej pogłębiony ukazują, jak święty Josemaria Escriva ujmuje powołanie świeckich. W drugim rozdziale, podążając za Świętym udowadniamy, że każdy wierny jest powołany do nieustannego naśladowania Chrystusa, czyli do permanentnego uświęcania własnej osoby (rozdział II, paragraf I). Jednak do zdobycia świętości nie wystarczy sama świadomość, że jest się do niej powołanym: pomocne w drodze ku doskonałości staje się właściwe odczytanie przybranego synostwa Bożego, którym jest obdarzony każdy ochrzczony, i zrozumienie wypływających z tego faktu skutków (rozdział II, paragraf II). Postaraliśmy się zaprezentować, że dla osoby podążającej za Chrystusem wszystkie wykonywane szlachetne czynności nie są przeszkodą w dążeniu do świętości, lecz stają się materiałem, który uświęca i który należy uświęcić (rozdział II, paragraf III). Naturalną konsekwencją wzrastania w świętości jest dzielenie się nią z innymi czyli apostolstwo. Odpowiedzialność za właściwy jego rozwój spoczywa na wszystkich wierzących i każdy jest wezwany do dzielenia się swoją 21

wiarą (rozdział III, paragraf I). Rozdział III przybliża proponowane przez księdza Escrivę możliwości realizowania apostolstwa i wymagania, jakie stawiał przed swoimi uczniami (rozdział III, paragraf II), z których to najważniejszym był szacunek wobec wolności decyzji drugiego człowieka (rozdział III, paragraf III). Mamy nadzieję, że przyjęta struktura niniejszej pracy pozwoli na szerokie i dogłębne przedstawienie myśli świętego Josemarii Escrivy, obrazującej rolę świeckich zarówno w Kościele, jak i w świecie. 22

Rozdział I Opus Dei jako pomoc w realizacji powołania chrześcijańskiego Opus Dei, mające swój początek w wizji, jaką otrzymał święty Josemaria Escriva de Balaguer 2 października 1928 roku, jest dziś prawną instytucją Kościoła katolickiego o pełnej nazwie: Prałatura Świętego Krzyża i Opus Dei. Od momentu zaistnienia, jednym z podstawowych znaków tożsamości tego dzieła była wierność doktrynie wiary i moralności wykładanej przez Kościół 10. Ksiądz Escriva, który nigdy nie uważał siebie za założyciela, a jedynie narzędzie w ręku Boga, podkreślał, że to sam Bóg jest założycielem 11, a on, w odpowiedzi na Boże wezwanie, poświęcił całe swoje życie na rozwój Jego dzieła. Dla właściwego wyjaśnienia tematyki powołania świeckich w ujęciu świętego uzasadnione staje się przedstawienie kontekstu kulturowego, w jakim owo dzieło Boże powstawało. Istotne jest również zobrazowanie etapów rozwoju Opus Dei, od momentu otrzymania przesłania Bożego do obecnego stanu. Pozwoli to nam zobaczyć, jak była postrzegana w Kościele rola świeckich i jak zmieniła się ona na przestrzeni niespełna stu lat. Zamieszczona w niniejszym rozdziale analiza ewolucji Opus Dei ukaże nam wyjątkowość przemyśleń świętego Escrivy i jego wpływ na zmianę postrzegania miejsca laikatu w Kościele. Drugi paragraf tegoż rozdziału opisuje organizację prałatury personalnej Opus Dei, zadania spoczywające na członkach poszczególnych grup i relacje łączące te grupy pozwoli to nam dostrzec, jak młody wówczas 10 Por. R. Gomez Perez, Opus Dei próba wyjaśnienia, tłum. J. Lekan, C. Taracha. Lublin 1998, s. 8. 11 Por. V. Messori, Śledztwo w sprawie Opus Dei, tłum. A. Wieczorek-Niebielska. Kraków 2002, s. 86. 23

hiszpański kapłan bardzo doceniał rolę świeckich w Kościele i jak innowacyjne były jego poglądy. Przedstawienie zadań stawianych przez świętego przed kapłanami ma na celu ukazać, jak ważnym i fundamentalnym elementem była dla księdza Escrivy wierność powołaniu i nieustanna walka o osobiste uświęcenie. W ostatnim paragrafie tegoż rozdziału zostanie poruszona problematyka umiejscowienia Opus Dei w Kościele. Należy w tym miejscu zauważyć, iż przesłanie wypływające z nauczania świętego Josemarii, oparte na Ewangelii i nauczaniu świętych, znacznie wyprzedzało dzieło Soboru Watykańskiego II. Z tego względu umiejscowienie w przestrzeni eklezjalnej instytucji ożywiającej we wszystkich powołanie do świętości i apostolstwa, zarówno w wymiarze prawnym, teologicznym i duszpasterskim, nie było łatwym zadaniem. Usytuowanie Opus Dei w Kościele umożliwi nam rozpoznanie miejsca i zadań, jakie przewidział święty dla świeckiego ludu Bożego. 1.1. Trudne początki i rozwój Dzieła Jak już wyżej wspomnieliśmy, za początek Opus Dei uważa się datę 2 października 1928 roku. Ksiądz Josemaria Escriva odprawiał wówczas rekolekcje. W przerwie między naukami, podczas przeglądania swoich notatek, Bóg pozwolił mu ujrzeć dzieło, do którego Go powołał. Jak wspominał później, ujrzał jasno, czym miało być Opus Dei na przestrzeni lat 12. Zobaczył ludzi wszelkiej narodowości i rasy, którzy odnajdują Boga w codziennym życiu tam, gdzie się znajdują, nie zmieniając swego miejsca w świecie. Byli to zwyczajni ludzie, wypełniający swoje powołanie otrzymane na chrzcie świętym, uświęcający swoją pracę, siebie samego i innych, prowadzący innych przez 12 Święty Josemaria zawsze był przekonany, że Opus Dei nie powstało na drodze analiz, przemyśleń, refleksji czy eksperymentów. Dawał do zrozumienia, że założycielem jest sam Bóg, a powierzenie mu tego zadania było wyłącznie niezasłużoną łaską, o którą nigdy nie zabiegał, a nawet początkowo chciał się od niej uwolnić. Jego ofiarna praca na rzecz rozwoju Dzieła wynikała z chęci wypełnienia w sposób najdoskonalszy woli Bożej (por. V. Messori, Śledztwo w sprawie Opus Dei s. 86). 24

prostotę i ciepło przyjaźni do Chrystusa. W widzeniu hiszpańskiego księdza ludzie ci przez zwyczajne, chrześcijańskie obowiązki chrystianizowali swoje otoczenie, każdego dnia składając Chrystusowi uświęcającą ofiarę swego życia. Bóg chciał, aby młody kapłan, który posiadał wyłącznie dwadzieścia sześć lat, łaskę Boga i dobry humor 13, otworzył przed ludźmi w każdym stanie, we wszystkich warstwach społecznych, w każdym wieku i we wszystkich krajach nową możliwość służenia Bogu w Kościele 14. W rzeczy samej wizja nie wnosiła wiele nowatorskości tak przecież działał Kościół pierwszych chrześcijan, ewangelizujących innych przykładem swego życia. Jednak prawda ta, jak powiedział w 1961 roku prymas Hiszpanii, kardynał don Marcelo Gonzalezo Martin, była w 1928 roku zapomniana. Świętość była zastrzeżona dla duchownych, zakonników i zakonnic. Dziś 45 lat po Soborze Watykańskim II, prawda o powszechnym powołaniu do świętości jest znana i nie budzi zastrzeżeń, ale 37 lat przed końcem Soboru wywoływała wiele kontrowersji, a młodego kapłana uważano za marzyciela 15. Żył bowiem w czasach szybko rozwijającej się Akcji Katolickiej i rozrastających się partii chrześcijańsko-demokratycznych, przewodzonych przez biskupów. Członkowie instytutów i zakonów stawali się prezesami różnych spółdzielni, czasopism, a nawet obejmowali stanowiska polityczne 16. Ksiądz Josemaria nie chciał tworzyć niczego nowego, myślał, że Bóg go powołuje do działania w organizacji, która już istnieje. Swoją pracę rozpoczął więc od szukania w Kościele takiej instytucji, która odpowiadałaby temu, co Bóg pozwolił mu ujrzeć. Przeglądał różne informacje o instytutach i organizacjach działających zarówno w Hiszpanii, jak i w różnych krajach Europy, ale po niespełna roku zaprzestał dalszych dociekań i postanowił swoje wysiłki włożyć 13 F. Gondrand, Śladami Boga. Biografia bł. Josemarii Escrivy de Balaguer założyciela Opus Dei, tłum. S. Badarski. Warszawa 2000, s. 57. 14 Por. M. Dolz, Moja matka Kościół. Życie świętego Josemarii Escrivy założyciela Opus Dei, tłum. K. Piekarz. Warszawa 2010, s. 23-24. 15 Por. S. Bernal, Josemaria Escriva de Balaguer. Szkic biografii Założyciela Opus Dei, tłum. M. Stasiński. Katowice 1991, s. 102-103. 16 Por. http://www.ostatniaszuflada.pl/opus-dei/opus-dei-jest-dla-wszystkich.html pobrano dnia 16.12.2010 r. 25

w poszukiwanie pierwszych członków dzieła 17. Początkowo uważał, że ma być ono organizacją przeznaczoną wyłącznie dla mężczyzn, kobiety nie mogły być do niego dopuszczone, nawet dla żartu 18. Swoją jeszcze nie nazwaną 19 działalność apostolską ksiądz Escriva rozpoczął od tych, z którymi pracował do tej pory, budując na fundamencie modlitwy i umartwienia. Ojciec pracując jako kapelan wśród chorych w szpitalach, nie ograniczał się tylko do posługi duszpasterskiej, ale pomagał również fizycznie: kąpał chorych, mył ich, golił, przynosił im różne książki i czasopisma do czytania 20. Osoby ciężko chore prosił, by swoje cierpienia ofiarowywały nie tylko jako zadośćuczynienie za grzechy, ale również w intencji nowo rozwijającego się dzieła. Pomimo natłoku zajęć, nie przerwał pracy wykładowcy, zabierał swoich studentów do szpitali, aby przy ciężkiej i bezpłatnej pracy kształtowali swoje charaktery. Prowadził dla nich konferencje duchowe, dla wielu stał się kierownikiem duchowym, bardzo dużo czasu spędzał spowiadając w najbiedniejszych dzielnicach Madrytu. Młodzi ludzie chętnie spotykali się i otwierali przed trzydziestoletnim kapłanem 21. 14 lutego 1930 roku zapracowany ksiądz doświadczył kolejnej wizji. Zrozumiał wówczas, że Bóg chce, aby w Opus Dei zaangażować również kobiety. Od tej pory Escriva prowadził swoją działalność apostolską na trzech frontach: pośród kapłanów, mężczyzn i kobiet. Gromadził wokół siebie studentów, robotników, drobnych przedsiębiorców i artystów, jednak powołania do Opus Dei nie pojawiały się. W swoją działalność wtajemniczył trzy osoby: księdza Norberto Rodrigeza, Pepa Romero i kolegę ze szkoły, Isidora Zorzano. Z biegiem czasu pojawiały się nowe powołania, jednak spora część po pewnym czasie się wycofywała. Założyciel kierownictwo nad żeńską gałęzią dzieła 17 Zob. A. Vazquez De Prada, Założyciel Opus Dei. Życie Josemarii Escrivy. Tom I Panie żebym przejrzał!, tłum. P. Skibiński. Kraków 2002, s. 351-355. 18 F. Gondrand. Śladami Boga s. 69. 19 Josemaria nie chciał nadawać swojej pracy żadnej nazwy, nazywał ją Dziełem. Pragnął, żeby Dzieło nie miało nazwy ani osobowości prawnej. Chciał uniknąć w ten sposób jakiegokolwiek podejrzenia, że to on jest pomysłodawcą i twórcą tego przedsięwzięcia. Nazwa Opus Dei pojawiła się zupełnie przypadkowo. Podczas jednej ze spowiedzi, w lipcu 1930 roku, spowiednik Josemarii ojciec Sanchez zapytał: Jak idzie to Dzieło Boże (Opus Dei)? i od tamtego czasu zostało już na zawsze Opus Dei. (por. A. Vazquez De Prada, Założyciel Opus Dei. Życie Josemarii Escrivy. Tom I... s. 368-369). 20 Por. M. Dolz, Moja matka Kościół s. 31. 21 Por. P. Zuchniewicz, Świadkowie XX wieku. Warszawa 2000, s. 62. 26

przekazał kilku starszym księżom, sam uważał, że jest za młody, aby podołać temu zadaniu. Poważny problem dla Opus Dei stanowił brak funduszy na rozwój. Ksiądz Josemaria pracował nadal jako kapelan szpitala, ale ze względu na rozwijający się antyklerykalizm w Hiszpanii, został pozbawiony dochodu wykonywał więc rodziny oraz powstającego dzieła były wykłady, których udzielał. Mimo niesprzyjających warunków, wziął pożyczkę i wynajął małe mieszkanie 22. Zaciągnięty kredyt nie poprawił sytuacji. Ubóstwo sięgało tego stopnia, że nie było stać go na naprawę zepsutego zegarka. Escriva zdecydował, że apostolstwo wśród młodzieży będzie prowadzone w formie prywatnej uczelni. W nowym mieszkaniu, nie czekając na przeprowadzkę jego rodziny i założenie akademii, zaczął spotykać się z księżmi i studentami i głosić konferencje 23. Zależało mu, aby prywatna uczelnia była instytucją podlegającą prawu świeckiemu, lecz prowadzoną w duchu chrześcijańskim. Pod koniec 1933 roku, założył Akademię DYA 24, na której prowadzono wykłady z architektury i prawa, jednak głównym polem działalności Akademii była chrześcijańska formacja studentów. Ojciec Josemaria prowadził kierownictwo duchowe, spowiadał, głosił konferencje. Uczelnia utrzymywała się z trudem 25, jednak dzięki pomocy przyjaciół księdza i dwóch pierwszych członków Dzieła, udało się zakupić najbardziej potrzebne meble i opłacić czesne za mieszkanie. Chociaż studenci płacili za swoje utrzymanie, Ojciec często był zmuszony prosić o dodatkowe fundusze swoich znajomych i osoby, które bardziej rozumiały apostolskie zadanie tego przedsięwzięcia. Ofiary na rzecz powstałej Akademii składały nawet siostry zakonne, którym ksiądz Escriva posługiwał jako kapelan. Liczba studentów w akademii szybko się powiększała, studenci przyprowadzali swoich znajomych, a tamci kolejnych. Uczniowie szybko 22 Por. G. J. M. van den Aardweg, Święci się nie skarżą. Dojrzałość ludzka na przykładzie św. Josemarii Escrivy, tłum. E. Kargol. Kraków 2010, s. 174-176. 23 Por. A. Vazquez De Prada, Założyciel Opus Dei. Życie Josemarii Escrivy. Tom I s. 522-525. 24 Akademia DYA (hiszp. Derecho y Arquitectura) to Prawo i Architektura, jednak częściej używano innego tłumaczenia: Dios y Audacia Bóg i odwaga (por. M. Dolz, Moja matka Kościół s. 52). 25 Por. M. Dolz, Moja matka Kościół s. 53. 27

wprowadzali w swoje życie wskazówki o apostolstwie przyjaźni, jakie kierował do nich Escriva 26. Niestety, po pierwszych wakacjach okazało się, że duża część z nich szybko się zniechęciła, nie mogąc najczęściej pogodzić się z dyscypliną wyrzeczeń i poświęcenia. Wiele odejść było spowodowanych także niepokojąca sytuacją polityczną w ówczesnej Hiszpanii 27. Jedną z głównych trudności w początkowym okresie działalności Opus Dei było niezrozumienie jej idei, zwłaszcza pośród duchownych. Często Dzieło uważano za coś w rodzaju masonerii czy nowego ruchu heretyckiego. Niektórzy księża posądzali je o współpracę z lewicą. W samej kurii diecezji Madrytu Dzieło Ojca Escrivy nazywano sektą apostolską 28. Dodatkowym źródłem niepokoju dla założyciela była niestałość kapłanów, którzy początkowo ofiarowali swoją pomoc przy tworzeniu Opus Dei. Kilku księży odeszło po tym, jak ksiądz Escriva powołał do istnienia akademię DYA, a po roku przeniósł ją do nowej siedziby, zakładając tam również akademik, na którego utrzymanie nie miał za wiele środków. Jeden z towarzyszących księdzu Josemarii kapłanów porównał go do kogoś, kto rzuca się z ogromnej wysokości bez spadochronu, mówiąc: Bóg mnie uratuje 29. Współpracownikom Dzieła brakowało takiego nadprzyrodzonego zaufania i zapału apostolskiego, jakie miał ksiądz Escriva. Trudno powiedzieć, czy brakowało im wiary, czy byli zbyt roztropni pewne jest, że ciężko im było zrozumieć Założyciela. Pomimo trudności, ksiądz Josemaria nie załamywał się i jeszcze więcej czasu poświęcał na modlitwy i umartwienia 30. Jego wytrwałość zaowocowała w nowe powołania. Z różnych stron przychodzili nowi studenci. Założyciel, w 1935 roku, nie biorąc pod uwagę kłopotów finansowych, otworzył dom studencki, w którym zamieszkał razem ze studentami. Otrzymał zezwolenie od biskupa na urządzenie skromnej kaplicy i 31 marca 1935 roku odprawił tam pierwszą Mszę świętą. 26 Por. F. Gondrand, Śladami Boga s. 102-103. 27 Hiszpania była wówczas w przededniu wojny domowej. Sekciarska polityka II Republiki hiszpańskiej sprzyjała rozwojowi grup socjalistycznych, marksistowskich i anarchistycznych (por. A. Vazquez De Prada, Założyciel Opus Dei. Życie Josemarii Escrivy. Tom I s. 583-584). 28 Por. G. J. M. van den Aardweg, Święci się nie skarżą s. 213-214. 29 A. Vazquez De Prada, Założyciel Opus Dei. Życie Josemarii Escrivy. Tom I s. 586. 30 Por. tamże, s. 584-588. 28

Brak pieniędzy spowodował, że mieszkańcy domu zmuszeni byli do pracy. Ojciec sam ścielił łóżka, sprzątał pokoje i gotował. Zarządzanie domem studenckim przekazał jednemu z najstarszych synów duchowych. Miało to na celu uświadomienie członkom Dzieła, że oni świeccy, również są odpowiedzialni za apostolski charakter Opus Dei 31. Energiczny rozwój Opus Dei w Madrycie i plany rozprzestrzenienia Dzieła do Francji przerwała sytuacja polityczna i wojna domowa w Hiszpanii. Madryt znalazł się pod okupacją komunistów, a Ojciec Josemaria Escriva został zmuszony do ucieczki z Akademii DYA i ukrywania się przez pewien okres w różnych miejscach 32. Dom studencki i akademia zostały rozwiązane 33, przez co członkowie Dzieła musieli je opuścić i szukać schronienia u swoich znajomych w innych miastach Hiszpanii. Ksiądz Escriva miał z częścią swoich duchowych dzieci kontakt listowny, pokrzepiał ich więc na duchu. Podczas przebywania w różnych kryjówkach, nie przestawał ewangelizować, a gdy nie mógł odprawiać Mszy świętej spowiadał i głosił konferencje. Dodatkowym i dokuczliwym problemem w czasie ucieczki okazał się problem zdrowotny: Josemaria cierpiał na silny reumatyzm, który momentami nie pozwalał mu chodzić 34. W 1937 roku, Ojciec wraz z kilkoma członkami Dzieła postanowił opuścić Madryt, aby przez góry Pireneje i Francję dostać się do drugiej sfery Hiszpanii 35. Podczas powrotu z Francji do Hiszpanii odwiedził Lourdes, gdzie modlił się w intencji członków Opus Dei. Po przekroczeniu granicy znalazł schronienie w pałacu biskupim w Pampelunie. Po pewnym czasie udał się do Burgos, gdzie przebywał biskup Madrytu. Z Burgos nawiązał wiele kontaktów z osobami, które znał przed wybuchem wojny. Jego działalność apostolska 31 Por. M. Dolz, Moja matka Kościół s. 58-62. 32 Początkowo ukrywał się w domu swojej matki, lecz po rewizji znalazł schronienie w szpitalu dla umysłowo chorych i w mieszkaniu ambasadora Hondurasu (zob. F. Gondrand, Śladami Boga s.128-138). 33 Według obiektywnej opinii historyków, prześladowania religijne, jakie były w Hiszpanii podczas wojny domowej, nie miały miejsca w żadnym kraju Europejskim, poza pierwszymi dwoma wiekami historii. Sam fakt, że ktoś był wierzącym, wystarczał, aby go zabić. Już w pierwszym tygodniu wojny zamordowano 12 księży, 7 seminarzystów, 18 zakonników i spalono 58 kościołów (por. V. Messori, Śledztwo w sprawie Opus Dei s. 83-84). 34 Zob. F. Gondrand, Śladami Boga s. 132-139. 35 Por. P. Zuchniewicz, Świadkowie XX wieku s. 64. 29

ograniczyła się do korespondencji z rozproszonymi członkami Dzieła. Po jakimś czasie, gdy tylko pojawiały się możliwości, wyjeżdżał, by głosić rekolekcje i konferencje. Spotykał się z biskupami, których prosił o pozwolenie na otwarcie działalności na terenie ich diecezji 36. W czasie wojennych miesięcy, Ojciec znalazł nowe powołania do Opus Dei i ukończył pisanie pracy doktorskiej na wydziale prawa. Pracował również nad nowym wydaniem Rozważań duchowych. W czerwcu 1939 roku 37 udał się na linię frontu pod Madrytem i kilka dni później razem z wojskami generała Franco 38 i kilkoma członkami Dzieła powrócił do zniszczonego Madrytu 39. Po zakończeniu wojny, ksiądz Escriva i kilku pierwszych członków Opus Dei wynajęli nową rezydencję, jednak szybko okazało się, że jedno mieszkanie to za mało i zdecydowali się na wynajem jeszcze dwóch innych. Powstał osobny ośrodek dla kobiet, a Ojciec, odpowiadając na zaproszenia różnych biskupów, podróżował po całej Hiszpanii, głosząc rekolekcje i zakładając nowe ośrodki. Rozwinął swoją działalność wśród księży diecezjalnych, poprzez głoszone konferencje chciał zaszczepić w nich ducha Opus Dei. Niestety, ze względu na trwającą drugą wojnę światową, ksiądz Escriva nie mógł rozwinąć działalności poza granicami kraju 40. Wraz z rozwojem Opus Dei w Hiszpanii, rosła fala krytyki i oszczerstw wobec księdza Escrivy i jego działalności, zarówno wśród duchownych, jak i wśród świeckich. Widząc, jak 36 Por. S. Bernal, Josemaria Escriva de Balaguer s. 214-215. 37 Od lipca 1936 roku do czerwca 1939 roku, w części Hiszpanii okupowanej przez komunistów dokonywano wielu rzezi i tortur na osobach duchownych. Osoby związane z Kościołem były krzyżowane, podpalane, duszone przez wepchnięcie krzyża do gardła. Zabito 4184 księży diecezjalnych, 2365 zakonników, 283 zakonnice, 13 biskupów oraz kilka tysięcy katolików. W samym Barbastro, mieście rodzinnym Escrivy, zamordowano 88% duchowieństwa (por. V. Messori, Śledztwo w sprawie Opus Dei s. 84). 38 W 1939 roku Francisco Franco wygrał wojnę domową w Hiszpanii. Stosunki Escrivy do generała na długo pozostały tematem dyskusji. Oskarżano go nawet o sympatyzowanie i współpracę, przez co Opus Dei miało stać się faszystowską organizacją. Jednak prawda jest całkiem inna. Nie ulega wątpliwości, że Założyciel i Franco znali się i doszło do kilku spotkań. Jednak warto zauważyć, że po zabójczej dla Kościoła wojnie domowej, nie było grupy w Kościele, która nie popierałaby początkowo rządów Franca. Po zwycięstwie nawet Papież Pius XIII wysłał mu telegram z gratulacjami. Jednak Ks. Josemaria w żadnym z publicznych wystąpień nie chwalił ani nie krytykował reżimu. To milczenie było różnie interpretowane: w latach trzydziestych i czterdziestych uważano je za znak skrywanego liberalizmu, natomiast w latach sześćdziesiątych za przykrywkę do profrankistowskiego konserwatyzmu. Co do samego Opus Dei, należy zauważyć, że jego członkowie zajmowali wysokie stanowiska zarówno w rządzie Franca, jak i w opozycji (zob. J. L. Allen, Opus Dei, tłum. A. i J. Moziarscy. Warszawa 2006, s. 56-60). 39 Por. F. Gondrand, Śladami Boga s. 154-158. 40 Zob. tamże, s. 159-165. 30

wiele upokorzeń muszą znosić członkowie Dzieła, biskup Madrytu, Eijo y Garay, w marcu 1941 roku udzielił oficjalnej aprobaty diecezjalnej dla Opus Dei 41. Decyzja biskupa spowodowała jeszcze większe nasilenie krytyk i plotek 42. Zgodnie ze statutami zgromadzenia, które musiały powstać, aby otrzymać aprobatę, Ojciec Escriva został generalnym prezesem, jego przyjaciel Alvaro del Portillo sekretarzem generalnym, a każdy z ośrodków miał świeckiego dyrektora 43. Natomiast 11 października, po wcześniejszej audiencji Alvara i pisemnej prośbie założyciela, papież Pius XII podpisał appositio manum 44 Stolicy Apostolskiej 45. Ksiądz Josemaria przez długi czas zastanawiał się, jak zaszczepić wśród księży ducha Opus Dei. 14 lutego 1943 roku, podczas Mszy świętej, znalazł kanoniczne rozwiązanie tego problemu. Postanowił, że członkami Dzieła będą opiekować się kapłani wyświęceni z grona członków Opus Dei. Tak powstało późniejsze Stowarzyszenie Kapłańskie Świętego Krzyża 46. Przygotowania mężczyzn do święceń rozpoczęły się już dużo wcześniej, dzięki czemu 25 czerwca 1944 roku biskup Madrytu udzielił święceń trzem pierwszym kandydatom, m. in. Alvarovi del Portillo 47. Już rok później pierwsi członkowie Dzieła wyjechali za granicę i otworzyli ośrodki w Portugali, w Anglii i we Włoszech 48. 16 lipca 1946 roku ksiądz Joseamaria pierwszy raz spotkał się z papieżem Piusem XII. Podczas rozmowy przedstawił papieżowi cele i statut Opus Dei oraz problem z ostatecznym zatwierdzeniem i brakiem właściwej konfiguracji prawnej Dzieła. Pius XII wydał wówczas list pochwały celów Opus Dei. Pod koniec lata 1946 roku, aby ukazać uniwersalny charakter Dzieła Bożego, założyciel na stałe 41 24 marca 1941 roku, zgodnie z 708. Kanonem ówczesnego Kodeksu Prawa Kanonicznego z 1917 roku, Opus Dei zostaje uznane (na prośbę księdza Escrivy) za pobożne zgromadzenie, a jednocześnie nie jest erygowane kanonicznie (por. F. Gondrand, Śladami Boga s. 177). 42 Por. M. Dolz, Moja matka Kościół s. 113-114. 43 Por. G. J. M. van den Aardweg, Święci się nie skarżą s. 235. 44 Odpowiednik dzisiejszego Nihil Obstat. 45 Por. F. Gondrand, Śladami Boga s. 190. 46 Por. D. le Tourneau, Czym jest Opus Dei, tłum. G. Kania. Warszawa 2004, s. 13. 47 Po śmierci założyciela Alvaro został Prałatem Opus Dei. 48 Por. Dominique le Tourneau, Czym jest Opus Dei s. 13-14. 31

przeprowadził się do Rzymu i tam szukał właściwego rozwiązania prawnego 49. Ksiądz Escriva na bieżąco śledził rozwój organizacji w poszczególnych krajach, jeździł i odwiedzał powstałe ośrodki oraz spotykał się z różnymi biskupami. W tym czasie ksiądz Alvaro del Portillo pracował w Rzymie, spotykał się z kardynałami i biskupami prosząc ich o listy motywacyjne, które były niezbędne, by otrzymać odpowiednią formę prawną od Stolicy Apostolskiej. Problemem okazały się negatywne plotki i pogłoski na temat Opus Dei, jakie w tym czasie wpływały do Kongregacji do spraw zakonów 50, która miała zdecydować o nadaniu odpowiednich ram prawnych Dziełu. Drugim problemem okazała się swoista nowość instytucji. Konsulatorzy kongregacji nie zgadzali się między sobą, czy Opus Dei można zaliczyć do nowych form życia chrześcijańskiego 51. Po głębszym zapoznaniu się ze statutami Opus Dei stwierdzono, że organizacja nie mieści się w ramach prawnych, przewidzianych dla nowych form życia chrześcijańskiego 52. Rozwiązanie pojawiło się w 1948 roku wraz z wydaniem przez papieża Piusa XII konstytucji apostolskiej Provida Mater Ecclesia 53. Encyklika tworzyła ramy prawne dla instytutów świeckich, stowarzyszeń kleru lub świeckich, których członkowie praktykują rady ewangeliczne i prowadzą działalność apostolską, lecz nie składają trzech ślubów charakterystycznych dla zakonów i nie prowadzą życia wspólnotowego 54. Pius XII ogłosił Opus Dei pierwszym aprobowanym instytutem, ustanawiając je na prawie papieskim. Dzięki Stowarzyszeniu Kapłańskiemu Świętego Krzyża 49 Por. F. Gondrand, Śladami Boga s. 202. 50 W Barcelonie była prowadzona ostra krytyka Opus Dei, wniesiono nawet skargę przeciwko założycielowi do specjalnego Trybunału do Zwalczania Masonerii. Josemarii zarzucono odciąganie od Kościoła młodzieży, pojawiały się także oszczercze artykuły w prasie. Niezrozumienie spowodowało, że był to niezwykle ciężki czas dla członków Opus Dei (por. G. J. M. van den Aardweg, Święci się nie skarżą s. 237). 51 Do takich instytucji należały Trzecie Zakony, Pobożne Stowarzyszenia czy Sodalicje stowarzyszenia bez składania ślubów. Rozwiązania dla tych instytucji znajdowały się w XVII księdze II Kodeksu Prawa Kanonicznego z 1917 roku (por. A. Vazquez De Prada, Założyciel Opus Dei. Życie Josemarii Escrivy, Tom III. Boże drogi na ziemi, tłum. P. Skibiński. Kraków 2006, s. 24-26). 52 Zob. A. Vazquez De Prada, Założyciel Opus Dei. Życie Josemarii Escrivy Tom III s. 13-69. 53 Konstytucja apostolska Provida Mater Ecclesia, opublikowana 29 marca 1947 roku, dotyczy stanów kanonicznych i instytutów świeckich, mających na celu osiągnięcie chrześcijańskiej doskonałości. 54 Por. Provida Mater Ecclesia, art. 1. 32

zdefiniował go jako instytut klerycki pod władzą jednego Superiora Generalnego, który miał pełnić urząd dożywotnie 55. Otrzymane zatwierdzenie ucieszyło ks. Escrivę, jednak był przekonany, że to jeszcze nie jest optymalne rozwiązanie dla tego, co Pan pozwolił mu ujrzeć w 1928 roku. Założyciel chciał, aby z Opus Dei mogli współpracować również niekatolicy, a nawet niechrześcijanie, by nie będąc członkami mogli udzielać się w pracy apostolskiej. Nie było wówczas w Kościele instytucji, która by wcielała do swych struktur ludzi nienależących do Kościoła. Drugą kwestią była możliwość, aby księża wykształceni w diecezjalnych seminariach mogli wstępować do Stowarzyszenia Kapłańskiego Świętego Krzyża. Josemaria chciał, aby księża diecezjalni, bez odrywania ich od służby w diecezji, w posłuszeństwie swemu ordynariuszowi, mogli korzystać z pomocy duchowej świadczonej przez Dzieło Boże. Założyciel wraz z zastępcą przedstawili Stolicy Apostolskiej odpowiednie rozwiązanie, dołączając listy polecające od stu dziesięciu dostojników kościelnych z siedemnastu narodowości, w tym dwunastu kardynałów, jednego patriarchy i dwudziestu sześciu biskupów 56. 16 czerwca 1950 roku Opus Dei otrzymało ostateczne zatwierdzenie od papieża Piusa XII 57. Dzięki temu do organizacji mogli odtąd przystępować kapłani, niekatolicy, niechrześcijanie oraz osoby w stanie małżeńskim 58. W tym czasie istniało już około stu ośrodków Opus Dei w samej Hiszpanii 59. Dodatkowo, członkowie Dzieła zdołali otworzyć ośrodki w Portugali (1945), we Włoszech i Wielkiej Brytanii (1946), we Francji i Irlandii (1947), w Meksyku 55 Papież Pius XII: ( ) niniejszym dekretem, w zgodzie z konstytucją Provida Mater Ecclesia, oraz z konstytucjami własnymi, które zostały sprawdzone i zaaprobowane przez Świętą Kongregację ds. Zakonów, pochwala i podnosi Opus Dei, wraz ze Stowarzyszeniem Kapłańskim Świętego Krzyża, do godności instytutu świeckiego, pod władzą jednego jedynego Superiora Generalnego, którego urząd jest ad vitam, oraz ustanawia je na prawie papieskim, z pełnym poszanowaniem władzy biskupów ordynariuszy, zgodnie z treścią samej konstytucji apostolskiej (cyt. za A. Vazquez De Prada, Założyciel Opus Dei. Życie Josemarii Escrivy, Tom III s. 85). 56 Por. F. Gondrand, Śladami Boga s. 220-222. 57 Po zatwierdzeniu, Pius XII wysłał do założyciela telegram o treści: Biskup Rzymski głęboko wzruszony świadectwem wiernego przywiązania Kongresu Generalnego Opus Dei, prosi o światło i łaski Boże dla jego pracy, solidnej i skutecznej służby dla Kościoła, udzielając z całego serca Waszej Ekscelencji i wszystkim uczestnikom Kongresu swojego apostolskiego błogosławieństwa (cyt. za. F. Gondrand, Śladami Boga s. 228). 58 Por. http://www. opusdei.pl/art.php?p=12323 pobrano dnia 16.12.2010 r. 59 Por. A. Vazquez De Prada, Założyciel Opus Dei. Życie Josemarii Escrivy, Tom III s. 178. 33