The assessment of existing and planned RES H support instrument in Poland

D19 Documentation of the national conference The assessment of existing and planned RES H support instrument in Poland D19 of the WP6 from the RES-H Policy project A report prepared as a part of the IEE project Policy development for improving RES-H/C penetration in European Member States (RES-H Policy) Written by Katarzyna Jóźwiak (kjozwiak@kape.gov.pl), KAPE Ryszard Wnuk (rwnuk@kape.gov.pl), KAPE

RES-H Policy D19- Documentation of the national conference The project "Policy development for improving RES-H/C penetration in European Member States (RES-H Policy)" is supported by the European Commission through the IEE programme (contract no. IEE/07/692/SI2.499579). The sole responsibility for the content of this report lies with the authors. It does not represent the opinion of the European Communities. The European Commission is not responsible for any use that may be made of the information contained therein. The Polish National Energy Conservation Agency, May 2011 2

RES-H Policy D19- Documentation of the national conference Content 1. MINUTES FROM THE NATIONAL CONFERENCE...4 1.1. LIST OF THE PARTICIPANTS...6 2. AIM OF THE NATIONAL CONFERENCE...9 2.1. DESCRIPTION OF THE PRESENTATIONS...9 3. CONCLUSION...13 4. PRESENTATIONS...14 3

RES-H Policy D19- Documentation of the national conference 1. Minutes from the national conference Conference Development of RES heat in Poland. Support instruments and qualification of installers was organized by the Polish National Energy Conservation Agency in the cooperation with the Ministry of Economy. The conference contained two sessions: - session I The assessment of existing and planned RES H support instrument in Poland - this session has presented the results from the RES H Policy Project; - session II - Common quality accreditation & certification for installers of smallscale renewable energy systems has included the presentation of results from the QualiCert Project (KAPE is one of the partners in the project). The session I the results of the RES H Policy Project, was performed in the framework of work package six. The agenda of the national conference is presented below (table 1). Table 1 The agenda of the workshop 10:00-10:30 10:30-10:40 SESSION I: 10:40-10:55 10:55-11:20 11:20-11:30 11:30-11:50 11:50-12:30 12:30-13:15 SESSION II: Registration Welcome address Zbigniew Szpak President of KAPE Tomasz Dąbrowski Director of Energy Department In Ministry of Economy RES-H Policy RES Support instruments in the light of the draft of Act on Energy from Renewable Sources representative of Polish Ministry of Economy Assessment of the effectiveness and economic efficiency of selected support options for Poland Katarzyna Jóźwiak, KAPE Coffee break Recommendations from the RES-H policy project Ryszard Wnuk, KAPE Discussion: - Institute for Renewable Energy (EC BREC) - District Heating Chamber of Commerce - Polish Geothermal Society - The Polish Heat Pumps Association - The Polish Biomass Society - Mazovia Energy Agency LUNCH QualiCert 4

RES-H Policy D19- Documentation of the national conference 13:15-13:25 13:25-13:50 13:50-14:10 14:10-14:30 14:30-14:40 14:40-16:10 16:10-16:20 16:20-16:30 QualiCert project description Marjolaine PONT, ADEME (project coodinator) QualiCert manual - a common approach for certification or equivalent qualification of installers of small-scale renewable energy systems in buildings Emanuela Giovannetti, European Renewable Energy Council Certification system for RES installers in the light of the draft of Act on Energy from Renewable Sources representative of Polish Ministry of Economy Building Workforce Training & Qualification Initiative Gianluca Tondi, EACI Coffee break Round table: - Ministry of Education - Ministry of Environment (tbd) - Cracow University of Technology (project INSTALL+RES) - Polish Corporation of the Sanitary, Heating, Gas and Air-conditioning technologies (project SIRET) - The Polish Economic Chamber of Renewable Energy (PIGEO) - Energy Regulatory Office - Polish Accreditation Centre - The International Solar Energy Society (ISES) Signature of Letter of interest on the methodology developed In QualiCert and the common criteria that have been chosen. Conclusions and closing Ryszard Wnuk KAPE The national conference was organized on 28 th April 2001 at the Ministry of Economy building. In the framework of preparation of conference, KAPE sent about 100 invitations to KAPE sent 100 invitations to various actors of the RES-H market in Poland, including: - governmental organizations responsible for RES legislation, - energy agencies, professional organization, - RES-H market players manufactures, installers of RES-H, energy suppliers, energy consultants, engineers, and journalists. In addition, for a planned discussion KAPE sent a special invitation to major RES authorities and institution directly related to heat market. As a result KAPE received five conformations from fallowing institution: - EC BREC Institute for Renewable Energy (IEO); - District Heating Chamber of Commerce - Polish Geothermal Society - The Polish Heat Pumps Association - Mazovia Energy Agency. To sum up, 68 people attended to the final conference. The final D13 report was sent to the participants one week before the conference. 5

RES-H Policy D19- Documentation of the national conference 1.1. List of the participants The list of participants is presented below. No. Name Surname Company The Institute for Sustainable 1. Arcipowska Aleksandra Development (ISD) 2. Batóg Patrycja Nowy Przemysł wnp.pl 3. Baumeister Frank CEETB 4. Bednarczyk Marta 5. Bryzek Katarzyna 6. Chwieduk Dorota 6 Twoja Energia (Your energy) magazine THE POLISH SOLAR ENERGY SOCIETY 7. Ciszewska Aneta The Ministry of Economy Polish Economic Chamber of 8. Ćwil Michał Renewable Energy 9. Dudek Arkadiusz BUDOPOL 10. Fajfer Jakub FOREF- JAKUB FAJFER 11. Frais Krzysztof Voice Consalting 12. Głuszek Aneta Cracow University of Technology 13. Goczyński Bogdan THE POLISH SOLAR ENERGY SOCIETY 14. Grochal Brunon J. The Polish Heat Pump Association 15. Guzik Robert GDF SUEZ - Lewiatan 16. Hatowska Katarzyna Polish Centre for Accreditation 17. Hilse Danuta HILKAP 18. Hilse Piotr HILKAP 19. Jarzemska Monika The Polish National Energy Conservation Agency 20. Jóźwiak Katarzyna The Polish National Energy Conservation Agency 21. Jurgaś Aureliusz Marek The Central Statistic Office 22. Kałęcka Agnieszka MURATOR 23. Kamińska Magdalena WIKANA BIOENERGIA SP. z o. o. LUBLIN 24. Kaniszewska Antonina The Polish National Energy Conservation Agency 25. Kasprzak Grażyna Environmental Protection Bank (BOŚ), 26. Kelral Felicja POL BIOM The Ministry of Science and 27. Kiełmiński Maciej Higher Education 28. Kompa Bogdan Managment Service

RES-H Policy D19- Documentation of the national conference 29. Korpysz Krzysztof Warsaw University of Life Science - SGGW 30. Kowalczyk Krzysztof Lubań Heating Plant Sp. z o.o. 31. Kucharski Krzysztof Grupa Bio Alians 32. Lachman Paweł Vaillant Saunier Duval Sp. Z o.o. 33. Lisowski Aleksander Warsaw University of Life Science - SGGW 34. Loth-Babut Karolina The Polish National Energy Conservation Agency 35. Łoś Andrzej Maybatt Sp. z o.o. S.K. 36. Magiera Janusz Cracow University of Technology 37. Malowany Tomasz Polish Corporation of Sanitary, Heating, Gas and Airconditioning Technology 38. Marczewska Milena Marshal's Office Warszawa 39. Mazurkiewicz Marta Marshal's Office Warszawa 40. Mikucki Oskar Cost Cutters Sp. z o.o. 41. Muras Zdzisław The Energy Regulatory Office 42. Muskała Aneta International Paper Kwidzyn Sp. z o.o. Social Ecological Institute 43. Nowakowski Zbigniew 44. Oczoś Andrzej DANFOSS SP. Z O.O. 45. Owczarek Stefan Military University of Technology 46. Pieprzyca Beata Grunenwald AG 47. Pietruszko Stanisław Photovoltaics Poland 48. Pomierny Włodzimierz The Mazovian Energy Agency 49. PONT Marjolaine ADEME 50. Przybysz Justyna National Fund for Environmental Protection and Water Management 51. Radziszewski Mariusz The Ministry of Economy The Heating Industry Chamber of 52. Regulski Bogusław Commerce 53. Rogozińska Marzena Marshal's Office Warszawa 54. Różański Tomasz CEC Government Relations The Polish National Energy 55. Sikora Łukasz Conservation Agency 56. Sowiński Stanisław Association EkoWawer 57. Starościk Janusz Association of Heating Appliances Manufacturers and Importers (SPIUG) 58. Szpak Zbigniew The Polish National Energy Conservation Agency Grodzisk Mazowiecki 59. Śliwonik Andrzej Community 7

RES-H Policy D19- Documentation of the national conference 60. Tomaszewski Łukasz The Ministry of Economy 61. Tondi Gianluca EACI 62. Turalska Małgorzata The Ministry of Economy 63. Wasiak Anna Ministry of National Education 64. Wielomska Magdalena The University of Warsaw 65. Wiśniewski Grzegorz Institute for Renewable Energy (EC BREC) 66. Wnuk Ryszard The Polish National Energy Conservation Agency 67. Zamielski Jacek National Fund for Environmental Protection and Water Management 68. Zieliński Bartosz Polish Geothermal Society Table 2 List of the participants 8

RES-H Policy D19- Documentation of the national conference 2. Aim of the national conference The main aim of the conference was discussion and assessment of existing and planned RES heat support instrument in Poland. Additionally, during the conference the representative of the Ministry of Economy presented a draft of new renewable energy sources law. Furthermore, the other part of conference included the presentation of simulation results prepared in the framework of D13 report and presentation of recommendation from the future development of renewable energy heat production. The results from presentation were used as a starting point for discussion between all participants. 2.1. Description of the presentations During the meeting were presented six presentations (presented below). The participants expressed their own opinion and evaluations. 2.1.1. Welcome - Zbigniew Szpak (President, KAPE S.A.) and Janusz Pilitowski (Deputy Director of the Energy Department of Ministry of Economy). The conference was opened by the President of the KAPE - Mr. Zbigniew Szpak. During the presentation, Mr. Szpak highlighted that organisation of this conference with cooperation with the Ministry of Economy is very important for the better understanding the current and future situation of renewable energy use in Poland. According to the speech, this meeting was so important because it gave the opportunity for discussion about future RES development. Although, in Member States the largest contribution is expected from renewable electricity, but in the case of Poland we expect the largest share of heat from renewable sources and in the further years also the RES cooling production (especially in heat pumps and solar collectors). The second voice in the discussion took the Deputy Director of the Energy Department. Director pointed out that renewable energy sources in the future will play a huge role for ensure energy security in Poland. That is way renewable energy sources are one of the main priorities in the Energy Policy of Poland until 2030. In addition, Mr. Janusz Pilitowski highlighted that Ministry of Economy is truly involved in promotion of used renewable energy sources by preparing Nation Renewable Energy Action Plan, and currently prepared the draft of new renewable energy act law. 9

RES-H Policy D19- Documentation of the national conference 2.1.2. RES support instruments in the light of the draft of renewable energy act law, presented by Mr. Mariusz Radziszewski, the Energy Department, the Ministry of Economy. During the presentation Mr. Mariusz Radziszewski presented the main assumption included in the NREAP and for the currently prepared the draft of renewable energy act law. According to the presented data, the expected share of energy from renewable energy sources in gross energy consumption of energy in 2020 is estimated for 15,5 %, of which 55% of total energy production is estimated for RES-heat production, 26% for RES E production, and 19% for RES T. Taking into account the diversification into different RES heat technology, the largest share is expected for solid biomass (78%), and successively 9% for solar energy, 8% for biogas, 3% for geothermal energy and 2% for heat pumps. In the second part of presentation, Mr. Mariusz Radziszewski presented the main assumption in the prepared the draft of new renewable energy act law. Among the most important pillars included in this document, the representative of the Ministry of Economy introduced the RES support instruments, and flexible mechanism for better cooperation. 2.1.3. The results of the assessment of the effectiveness and economic efficiency of different support instrument options to foster the market penetration of RES-H/C in Poland presented by Katarzyna Jóźwiak (KAPE S.A.). In the framework of this presentation were presented the results of the INVERT model simulation for Poland. For the purpose of the modeling were selected two RES heat support instruments: subsidies and use obligation for new and existing buildings. For the purpose of the modeling also has been prepared the simulation of development of RES-Heat production based on combination of two instruments: use obligation and investment subsidies. For these three different options were presented results of the costs simulation (public transfer costs) and benefits (e.g. grow in RES heat capacities, avoided fuel costs, reduced GHG emissions). In addition was also analyzed and discussed how the different policy options will influence the development of different RES-H/C technologies. And for the end of the presentation, Katarzyna Jóźwiak presented the estimation of the transaction costs and the direct employment effect that can be linked to the two analyzed support policy options. 10

RES-H Policy D19- Documentation of the national conference As a result or presentation all participant highlighted that currently existing RES Heat support instrument are not sufficient to properly stimulate the development of RES technology. Therefore, it is necessary to create a new support system or systems and initiate the changes at polish legislation. Moreover, all participants indicated that the only one existing instrument is not enough to archive the expected RES-heat production (presented in PEP2030 and NREAP). So for the proper functioning it is necessary to exist at least two support instruments. 2.1.4. Recommendations from the RES-H policy project presented by Ryszard Wnuk (KAPE S.A.) During the presentation Mr. Ryszard Wnuk, presented the main conclusions and recommendations obtained by the all RES heat Policy Project partners. According to their observations and experience, despite the high RES heat potential, currently there is no policy and regulatory framework for archiving the targets presented in NREAPs. It is necessary to establish and crate the appropriate conditions for the future better development of renewable energy sources. This future development should be based on coherent and well-coordinated policy, which will enable to overcome the economic, financial and administrative barriers. These activities should be aimed mainly at deepen the knowledge of use of RES by specialized training centers and financial measures (e.g. investment grants, tax related support, soft loans). Additionally, in accordance with recommendations prepared by the RES Policy project, appropriate RES heat policy should be connected with policies to improve energy efficiency in building sector (for example thermomodernization). During the presentation was highlighted that the main part of EU Member States apply to different RES-H support instruments (subsidies, grants, loans).moreover, the main part of these instruments come from public budget. Furthermore, in accordance with the prepared recommendations it is very important to create the own support instruments which will be depended on current situation and policy (a good example UK with the introducing the Renewable Heat Incentive (RHI)). To sum up, Mr. Ryszard Wnuk highlighted that with the implementation of RES heat support policy also should be implemented appropriate measures to monitor and evaluate the impact of the adopted policy. These measures are very important due to they are the key elements for enabling the policy sector to react undesirable effects. 11

RES-H Policy D19- Documentation of the national conference 2.1.4. Discussion The first voice in the discussion took Mr. Grzegorz Wiśniewski, President of the Institute for Renewable Energy (EC BREC). According to EC BREC suggestions the most important RES-heat instruments should be toward to tax related measures (tax credits, VAT reduction). Furthermore, Mr. Grzegorz Wiśniewski highlighted that instrument introduced by NFOŚiGW which gives possibility to received a premium of 45% of the loan used for purchase and installation of solar collectors for individuals, should be extended to others RES technologies. According to Mr. Wiśniewski the controversies arising from the discussion during the meeting due to lack of effective support instrument as well as the lack of coordination in currently existing fund. Moreover, the President of IEO suggested that a very dangers move is to assume the existing support instrument until 2030. According to IEO the support instrument should exist not for a long time, because RES technologies should be able to develop without support instrument in the future time. Therefore, it is necessary to create competition policy. Furthermore, support instruments should be depending on the amount of CO2 reduction, i.e. how much the technology allows to reduce CO2 and what is the cost of that technology. The second voice in the discussion took Mr. Bogusław Regulski, the Vice President of The Heating Industry Chamber of Commerce. Mr. Regulski also highlighted that a very important criterion for support instrument should be amount of CO2 reduction. Another person who presented opinion was Mr. Bartosz Zieliński from the Polish Geothermal Society. In the speech, Mr. Bartosz Zieliński has focused on the major barriers for geothermal energy development. Among the most important barriers which effectively block the geothermal development are very long administration procedures. Moreover, in Poland there is lack of effective financial instruments, including instruments such as the green certificates in the heating sector. 12

RES-H Policy D19- Documentation of the national conference 3. Conclusion Prepared workshop had created a very good condition for discussion about assessment of the effectiveness and economic efficiency of existing RES heat support instruments. Organized conference had possibilities to present the first time the assumption for the new draft of renewable energy sources law. According to the presentation presented by the representative of the Ministry of Economy, one of the main pillars of the new law will be introduction of new RES support instruments, which the most important role among RES heat support instruments will have: - systems of financial initiatives; - systems of market regulations; - education systems, various types of training. In addition, the participants in the panel discussion agreed that the most effective solution would be to link the new support instruments with the CO2 reduction. That system is able to give possibility to ensure the competitiveness among the various technologies and select the best technology. Moreover, it was emphasized that that in Poland it is necessary to establish appropriate condition for the development of RES through a coherent and well coordinated policy. These activities should be aimed at the introduction of new financial initiatives in the first step should be toward to tax credits, and VAT reduction. 13

RES-H Policy D19- Documentation of the national conference 4. Presentations 14

Instrumenty wsparcia wytwarzania ciepła i chłodu z OZE w świetle projektu ustawy o energii ze źródeł odnawialnych Mariusz Radziszewski Departament Energetyki Ministerstwo Gospodarki 28 kwietnia 2011 r., Warszawa 1

Wymogi Dyrektywy 2009/28/WE. Dyrektywa zobowiązała Państwa członkowskie do przygotowania dokumentu planistycznego, określającego sposób osiągnięcia ustanowionego celu - Krajowego Planu Działania w zakresie energii ze źródeł odnawialnych. MINISTERSTWO GOSPODARKI 2

Wymogi Dyrektywy 2009/28/WE. Krajowy Plan Działania, zawiera szacunki dotyczące rozwoju trzech sektorów energetyki odnawialnej oraz wszystkich technologii: Elektroenergetyka Biomasa stała Biogaz Wiatr Woda Fotowoltaika Chłodnictwo i ciepłownictwo Biomasa stała Biogaz Geotermia Słoneczna Transport Bioetanol cukroskrobiowy Biodiesel z rzepaku Bioetanol II generacji Biodiesel II generacji Biowodór MINISTERSTWO GOSPODARKI 3

Wymogi Dyrektywy 2009/28/WE. Przewidywany kurs wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych w stosunku do całkowitego zapotrzebowania na energię z podziałem na sektory [%]. 16,00% 14,00% 12,00% 10,00% 8,00% 6,00% 4,00% 2,00% 0,00% 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 Sektor elektroenergetyki Sektor ciepła i chłodu Sektor transportu MINISTERSTWO GOSPODARKI 4

Wymogi Dyrektywy 2009/28/WE. Przewidywany podział zużycia energii z odnawialnych źródeł energii w podziale na poszczególne sektory w roku 2020. 19% 26% 55% elektroenergetyka ciepło i chłód transport MINISTERSTWO GOSPODARKI 5

Wymogi Dyrektywy 2009/28/WE. Przewidywane zużycie energii ze źródeł odnawialnych w sektorze ciepła i chłodu w perspektywie 2010-2020 w podziale na poszczególne technologie [ktoe]. 7000 6000 5000 4000 3000 2000 1000 0 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 Energia geotermalna [ktoe] Energia słoneczna [ktoe] Biomasa stała [ktoe] Biogaz [ktoe] Pompy ciepła [ktoe] MINISTERSTWO GOSPODARKI 6

Wymogi Dyrektywy 2009/28/WE. Przewidywany podział sektora ciepła i chłodu OZE na poszczególne technologie w roku 2020. 8% 2% 3% 9% 78% Pompy ciepła Energia geotermalna Słoneczna Biomasa stała Biogaz MINISTERSTWO GOSPODARKI 7

Wymogi dyrektywy 2009/28/WE Przewidywana moc zainstalowana w pompach ciepła w latach 2010-2020 [MW]. 1600 1400 1200 1000 800 600 400 200 0 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 Pompy ciepła [MW] MINISTERSTWO GOSPODARKI 8

Wymogi Dyrektywy 2009/28/WE. Dyrektywa 2009/28/WE zostanie implementowana w nowej regulacji o randze ustawowej, tj. ustawie o energii ze źródeł odnawialnych. Ustawa ta będzie składała się z 7 podstawowych filarów: przepisy ogólne Krajowy Plan Działania w zakresie energii ze źródeł odnawialnych statystyka i sprawozdawczość odbiór, przesył i dystrybucja energii pochodzącej z odnawialnych źródeł certyfikacja instalatorów niewielkich źródeł odnawialnych mechanizmy wsparcia elastyczne mechanizmy współpracy MINISTERSTWO GOSPODARKI 9

Wymogi Dyrektywy 2009/28/WE. Celem ustawy, oprócz implementacji dyrektywy, będzie zapewnienie zrównoważonego zaopatrzenie odbiorców końcowych w energię ze źródeł odnawialnych zmniejszenie makroekonomicznych kosztów zaopatrzenia w energię ochrona przyrody i środowiska ochrona nieodnawialnych, kopalnych źródeł energii rozwój nowoczesnych technologii rozwój regionów o dużym potencjalne odnawialnych źródeł energii utworzenie nowych miejsc pracy MINISTERSTWO GOSPODARKI 10

Wymogi Dyrektywy 2009/28/WE. Przewidywane zużycie energii ze źródeł odnawialnych w sektorze energetyki w perspektywie 2010-2020 w podziale na poszczególne technologie [ktoe]. 8,6% 84,5% 4,0% 2,9% energia pochodząca z tradycyjnych źródeł energii OZE ciepłownictwo i chłodnictwo OZE elektroenergetyka OZE transport = 10% udziału w samym transporcie MINISTERSTWO GOSPODARKI 11

Podstawowe instrumenty wsparcia ciepła i chłodu z OZE system zachęt finansowych system regulacji rynku system edukacji, szkoleń oraz poradnictwo 12

Dziękuję za uwagę Mariusz Radziszewski Departament Energetyki Ministerstwo Gospodarki Pl. Trzech Krzyży 3/5, 00-507 Warszawa Tel.: + 48 22 693 52 10 Fax: + 48 22 693 40 35 MINISTERSTWO GOSPODARKI

Ocena skuteczności ci i efektywności ekonomicznej wybranych instrumentów wsparcia produkcji ciepła a z OZE w Polsce - wyniki modelowania Katarzyna JóźwiakJ Specjalista w zespole ds. OZE KAPE S.A. Krajowa Agencja Poszanowania Energii S.A.

Model INVERT/EE EE-Lab Exogenous scenarios growth of building stock (t=t 1 t n ) Climate data (HDD, solar irradiation ) User behavior Technology data space heating and hot water (t=t 1 t n ) Energy prices (t=t 1 t n ) Options for thermal renovation (t=t 1 t n ) Database heating and hot water sector (t=t 0, input of simulation results for t 1 t n ) Building stock data -U-values -Geometry -Age -Regions -Type of use Installed heating and hot water systems - η/cop/solar yield - Type of energy carriers -O&M costs Space heating and hot water energy demand calculation module Simulation algorithm Multi-nominal logit approach Logistic growth model Simulation results (t=t 1 t n ) - Installation of heating and hot water systems - Total energy demand by energy carriers (GWh) - Total investments (M ) - Policy programmecosts (M ) etc. Diffusion restrictions (t=t 1 t n ) Biomass potentials (t=t 1 t n ) Policies (t=t 1 t n ) Preferences for heating systems,, traditions, inertia (t=t 1 t n ) Krajowa Agencja Poszanowania Energii S.A.

Instrument 1 dotacje do inwestycji - założenia Rodzaj technologii OŹE Udział procentowy dotacji w stosunku do całkowitych kosztów inwestycji Drewno kawałkowe (s.sc.) 40% Zrębki (s.sc.) 45% Pelety (s.sc.) 45% Pompy ciepła powietrze/woda 20% Pompy ciepła solanka/woda 20% Biomasa (systemy ciepłownicze) 20% Energia słoneczna (cwu, co) 30% Krajowa Agencja Poszanowania Energii S.A.

INSTRUMENTY WSPARCIA UŻYTE U W MODELU 1. Dotacje do inwestycji; 2. Obowiązek wykorzystania OŹE w nowych i modernizowanych budynkach; 3. Kombinacja instrumentu 1 z 2. Krajowa Agencja Poszanowania Energii S.A.

Instrument 2 obowiązek wykorzystania ciepła a z OŹEO - założenia obowiązek 20% udziału ciepła z OŹE w stosunku do całkowitego zapotrzebowania na energię (co i cwu) w nowych i istniejących budynkach, które zostaną poddane modernizacji po 2010 roku; kara w wysokości 60 EUR za m 60 EUR za m 2 powierzchni, w przypadku gdy udział OŹE wynosić będzie 0% w stosunku do całkowitej produkcji ciepła z OŹE. Krajowa Agencja Poszanowania Energii S.A.

Kombinacja instrumentu 1 z 2 założenia system pełnych dotacji przyjęto (tak jak w instrumencie 1) do 2013 roku, po 2014 roku dotacje zostały zmniejszone o połowę i obejmują wszystkie budynki, również te nieobjęte obowiązkiem 20% udziału ciepła z OŹE; obowiązek wykorzystania OŹE w nowych i modernizowanych budynkach obowiązuje od 2014 roku. Krajowa Agencja Poszanowania Energii S.A.

80000 70000 60000 Instrument 1 80000 60000 50000 40000 30000 20000 40000 20000 10000 0 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 Energia słoneczna Energia otoczenia Drew no kaw ałkow e Zrębki Pelety Biomasa s.c. 0 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 RES-H [GWh] RES-H [GWh] Energia słoneczna Energia otoczenia Drew no kaw ałkow e Zrębki Pelety Biomasa s.c. LP Rozwój wykorzystania OŹE HP 80000 70000 Instrument 2 80000 60000 60000 50000 40000 30000 20000 40000 20000 10000 0 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 Energia słoneczna Energia otoczenia Drew no kaw ałkow e Zrębki Pelety Biomasa s.c. 0 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 RES-H [GWh] RES-H [GWh] Energia słoneczna Energia otoczenia Drew no kaw ałkow e Zrębki Pelety Biomasa s.c.

80000 70000 60000 50000 40000 30000 20000 10000 Instrument 1 z 2 0 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 Energia słoneczna Energia otoczenia Drew no kaw ałkow e Zrębki Pelety Biomasa s.c. LP Rozwój wykorzystania OŹE HP 80000 60000 40000 20000 0 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 RES-H [GWh] RES-H [GWh] Energia słoneczna Energia otoczenia Drew no kaw ałkow e Zrębki Pelety Biomasa s.c.

500,0 450,0 400,0 350,0 300,0 250,0 200,0 150,0 100,0 50,0 0,0 Instrument 1 500,0 400,0 300,0 200,0 100,0 0,0 2008 2010 2012 2014 2016 2018 2020 2022 2024 2026 2028 2030 2008 2010 2012,08 2014 2016 2018 2020 2022 2024 2026 2028 2030 Pompy ciepła Biomasa (poza siecią) Biomasa (sieć) Energia słoneczna RES-H dotacje na inwestycje M RES-H dotacje na inwestycje M Pompy ciepła Biomasa (poza siecią) Biomasa (sieć) Energia słoneczna Koszty poniesione przez budżet państwa LP HP 500,0 450,0 400,0 350,0 300,0 250,0 200,0 150,0 100,0 50,0 0,0 Instrument 1 z 2 500,0 450,0 400,0 350,0 300,0 250,0 200,0 150,0 100,0 50,0 0,0 2007 2009 2011 2013 2015 2017 2019 2021 2023 2025 2027 2029 2007 2009 2011 2013 2015 2017 2019 2021 2023 2025 2027 2029 Pompy ciepła Biomasa (poza siecią) Biomasa (sieć) Energia słoneczna RES-H dotacje na inwestycje M RES-H dotacje na inwestycje M Pompy ciepła Biomasa (poza siecią) Biomasa (sieć) Energia słoneczna

25,0 Instrument 2 25,0 20,0 20,0 15,0 10,0 5,0 15,0 10,0 5,0 0,0 0,0 2007 2009 2011 2013 2015 2017 2019 2021 2023 2025 2027 2029 2007 2009 2011 2013 2015 2017 2019 2021 2023 2025 2027 2029 Dochód z tytułu kar (M ) Dochód z tytułu kar (M ) LP HP Instrument 1 z 2 Dochód z tytułu kar

10000 8000 6000 Instrument 1 15000 10000 Fuel costs (M ) 4000 2000 0-2000 2007 2009 2011 2013 2015 2017 2019 2021 2023 2025 2027 2029 Total fuel costs RES-H scenario Total fuel costs fossil reference scenario Net avoided fuel costs Fuel costs (M ) 5000 0 2007 2009 2011 2013 2015 2017 2019 2021 2023 2025 2027 2029 Total fuel costs RES-H scenario Total fuel costs fossil reference scenario Net avoided fuel costs -4000-5000 -6000-8000 -10000-10000 -15000 LP Uniknięte koszty HP 10000 8000 6000 Instrument 2 15000 10000 Fuel costs (M ) 4000 2000 0-2000 -4000 2007 2009 2011 2013 2015 2017 2019 2021 2023 2025 2027 2029 Total fuel costs RES-H scenario Total fuel costs fossil reference scenario Net avoided fuel costs Fuel costs (M ) 5000 0-5000 2007 2009 2011 2013 2015 2017 2019 2021 2023 2025 2027 2029 Total fuel costs RES-H scenario Total fuel costs fossil reference scenario Net avoided fuel costs -6000-8000 -10000-10000 -15000

25,0 20,0 15,0 10,0 2007 2009 2011 2013 2015 2017 2019 2021 2023 2025 5,0 0,0 Instrument 1 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0 Uniknięta emisja CO2 (Mt) 2027 2029 2008 2010 2012,08 2014 2016 2018 2020 2022 2024 2026 2028 2030 Uniknięta emisja CO2 (Mt) Redukcja emisji CO 2 LP HP 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 Instrument 2 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 Uniknięta emisja CO2 (Mt) Uniknięta emisja CO2 (Mt) 0,0 0,0 2007 2009 2011 2013 2015 2017 2019 2021 2023 2025 2027 2029 2007 2009 2011 2013 2015 2017 2019 2021 2023 2025 2027 2029

2007 2009 2011 2013 2015 2017 2019 2021 2023 2025 2023 2025 2027 2029 2021 2027 2029 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0 Instrument 1 z 2 Redukcja emisji CO 2 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0 2007 2009 2011 2013 2015 2017 2019 Uniknięta emisja CO2 (Mt) Uniknięta emisja CO2 (Mt) LP HP

Produkcja ciepła a z OŹE O zestawienie prognoz 90000 80000 2010 2015 2020 2030 Produkcja ciepła z OZE [GWh] 70000 60000 50000 40000 30000 20000 10000 0 Instrument 1 (LP) Instrument 1 (HP) Instrument 2 (LP) Instrument 2 (HP) Instrument 1+2 (LP) Instrument 1+2 (HP) KPD PEP2030 Krajowa Agencja Poszanowania Energii S.A.

Produkcja ciepła z OZE [GWh] 7000 6000 5000 4000 3000 2000 1000 0 Instrument 1 (LP) Geotermia Instrument 1 (LP) Instrument 1 (HP) Instrument 2 (LP) Instrument 2 (HP) Instrument 1+2 (LP) Produkcja ciepła z OZE [GWh] 7000 6000 5000 4000 3000 2000 1000 0 8000 2010 2015 2020 2030 Energia słoneczna Instrument 1 (HP) Instrument 2 (LP) Instrument 2 (HP) Instrument 1+2 (LP) Instrument 1+2 (HP) KPD PEP2030 Produkcja ciepła z OZE [GWh] 80000 70000 60000 50000 40000 30000 20000 10000 0 2010 2015 2020 2030 90000 Instrument 1+2 (HP) KPD PEP2030 Biomasa Instrument 1 (LP) Instrument 1 (HP) Instrument 2 (LP) Instrument 2 (HP) Instrument 1+2 (LP) Instrument 1+2 (HP) 2010 2015 2020 2030 KPD PEP2030

Wpływ wybranych scenariuszy na wielkość zatrudnienia Bottom-up Top-down Green-X Total expenditures in Operations and maintenance Investments Fuel INVERT Technology Heat Biogas grid Heat Solid biomass grid Heat Solid biomass non grid Heat Biowaste grid Heat Geothermal grid Heat Heat pumps Heat Solar thermal and hot water coefficients of cost components Operations and Maintenance Investments fuel EmployRES Coefficient Employment total/ value added for each cost component and technology Employment effects top-down approach bottom-up approach Krajowa Agencja Poszanowania Energii S.A.

Roczny wzrost zatrudnienia dotacje do inwestycji High price scenario Low price scenario 140 140 Full time equivalent (1000) 120 100 80 60 40 20 Full time equivalent (1000) 120 100 80 60 40 20 Solarthermal Heat and hot water Heat pumps Solid biomass grid Solid biomass non grid 0 0 2010 2015 2020 2025 2030 2010 2015 2020 2025 2030 Krajowa Agencja Poszanowania Energii S.A.

Instrument 2 wyniki modelowania dla bottom-up (model INVERT) High price scenario Low price scenario 160 160 Full time equivalent (1000) 140 120 100 80 60 40 20 Full time equivalent (1000) 140 120 100 80 60 40 20 Solarthermal Heat and hot water Heat pumps Solid biomass grid Solid biomass non grid 0 2010 2015 2020 2025 2030 0 2010 2015 2020 2025 2030 Krajowa Agencja Poszanowania Energii S.A.

Dziękuje za uwagę!!! Krajowa Agencja Poszanowania Energii S.A. ul. Mokotowska 35 00-560 Warszawa kape@kape.gov.pl Krajowa Agencja Poszanowania Energii S.A.

Konferencja Wsparcie rozwoju odnawialnych źródeł energii w Polsce 28 kwietnia2011, Ministerstwo Gospodarki Sesja I Wsparcie polityki zwiększania produkcji ciepła i chłodu w OŹE Wnioski z projektu RES-H dla rozwoju produkcji ciepła z OZE - rekomendacje Dr inż. Ryszard Wnuk Krajowa Agencja Poszanowania Energii S.A. Polsko-Japońskie Centrum Efektywności Energetycznej rwnuk@kape.gov.pl

Krajowy cel na 2020 rok oraz przewidywany kurs dotyczący wykorzystania energii ze źródełodnawialnych w ciepłownictwie i chłodnictwie (systemy sieciowe i niesieciowe), elektroenergetyce oraz transporcie [%] 7,53% 13,00% 14,68% 16,78% 8,85% 11,13% 15,64% 13,85% 10,19% 12,19% 19,13% Krajowy Plan Działań w zakresie energii ze źródeł odnawialnych (2010)

Wielkości energii ze źródełodnawialnych w poszczególnych sektorach w końcowym zużyciu energii 2010 2020, [ktoe] 6000 5000 4000 3980 4073 4175 4277 4369 4532 4806 5079 5350 5680 5921 3000 2786 2000 1000 913 1090 1276 1417 1577 1709 1858 2010 2185 2393 0 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 Przewidywane końcowe zużycie energii brutto ze źródeł odnawialnych w ciepłownictwie i chłodnictwie Przewidywane końcowe zużycie energii elektrycznej brutto ze źródeł odnawialnych Krajowy Plan Działań w zakresie energii ze źródeł odnawialnych (2010)

Oszacowanie łącznego wkładu (końcowe zużycie energii) przewidywanego dla każdej z technologii energii odnawialnej w Polsce w realizacjęwiążących celów na rok 2020 oraz orientacyjnego kursu okresowego w zakresie udziału energii ze źródełodnawialnych w ciepłownictwie i chłodnictwie w latach 2010-2020 (ktoe) 7000 ktoe 6000 5000 4000 3000 Pompy ciepła Biogaz Biomasa stała 2000 Energia słoneczna 1000 0 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 Energia geotermalna (bez pomp ciepła) Krajowy Plan Działań w zakresie energii ze źródeł odnawialnych (2010)

Rekomendacje ogólne projektu RES-H Policy Ustalanie priorytetów W Krajowych Planach Działańw Zakresie Energii ze ŹródełOdnawialnych (NREAPs) wszystkie państwa członkowskie określają wielkość wykorzystania energii elektrycznej, ciepła i w transporcie, pochodzących ze źródeł odnawialnych. Przewiduje się, że do 2020 roku największe znaczenie w UE będzie miała odnawialna energia elektryczna, jednak duże znaczenie ma również ciepło/chłód wytworzone w źródłach odnawialnych. Niektóre państwa członkowskie (szczególnie Wielka Brytania, Luksemburg, Belgia, Włochy, Irlandia, Holandia i Węgry) mająwyjątkowo ambitne dotyczące wielkości produkcji ciepła ze źródeł odnawialnych. Ambitne liczby nie znajdująjednak przełożenia na proces budowy solidnych podstaw politycznych i regulacyjnych umożliwiających osiągnięcie założonych celów w zakresie produkcji ciepła w odnawialnych źródłach. Konieczne jest, aby państwa członkowskie przełożyły cele na pracęnad ustanowieniem odpowiednich warunków do rozwoju ciepła z OŹE.

Spójna, skoordynowana polityka/regulacje Dynamiczny rozwój rynków ciepła z RES-H/C wymaga spójnej i dobrze skoordynowanej polityki, umożliwiającej pokonywanie barier ekonomicznych, ale i równieżtych o charakterze nie finansowym, jak barier administracyjnych i braków w zakresie wiedzy i praktycznych umiejętności. Zintegrowane prawo/regulacje Polityka wspierająca produkcjęciepła w OŹE, powinna byćzintegrowana z politykąpoprawy efektywności energetycznej w budynkach (standardy ochrony cieplnej, termomodernizacja). Zintegrowane prawo jest wymagane by uruchomićodpowiednie środki renowacyjne w istniejących budynkach, jak i również, żeby nakierowaćsektor budownictwa w kierunku budynków nisko/zero energochłonnych, które sąprzedmiotem dyrektywy 2010/31/EU (EPBD). Minimalne wymagania prawne Wymagania dyrektywy 2009/28/WE, odnoszące się do harmonizacji polityk, muszą byćw przejrzysty i skuteczny sposób wdrożone, aby mogły byćefektywnie w przyszłości rozwijane. W szczególności odnosi sięto Art. 13(4). (4. Państwa członkowskie wprowadzają w swoich przepisach, np. w prawie budowlanym odpowiednie środki służące zwiększeniu udziału energii ze źródełodnawialnych wsektorzebudownictwa.)

Innowacyjne instrumenty wsparcia Większośćpaństw członkowskich stosujeróżne finansowe instrumenty wsparcia (tj. dotacje inwestycyjne, ulgi podatkowe, niskooprocentowane kredyty) dla rozwoju wykorzystania ciepła z OŹE. Na ogółte instrumenty sąfinansowane z budżetów publicznych, których możliwości są ograniczone. Tylko niektóre państwa używająnie-finansowychśrodków, jak obowiązek wykorzystania ciepła z OŹE (tj. Niemcy, Portugalia, Hiszpania) lub kwalifikowania inwestycji w ramach systemów białych certyfikatów (tj. Francja, Włochy). Poza tymi podejściami, państwa członkowskie powinny same wypracowywaćwłasne innowacyjne mechanizmy wsparcia, takich jak cenowe lub ilościowe instrumenty (dobrym przykładem jest wprowadzenie przez WielkąBrytanięsystemu Promocji Ciepła Odnawialnego Ciepła Renewable Heat Incentive(RHI).

Stałe warunki inwestycyjne Instrumenty wspierające różniąsiępod względem zapewniania stałych warunków inwestycyjnych. Programy wsparcia finansowego z publicznego budżetu zależąod sum na ten cel przeznaczonych. Z tego powodu dostępne środki oraz warunki finansowania zależą od stanu budżetu państwowego i potencjalnych jego cięć. Zmieniające sięwarunki jw. powodująniepewnośćinwestorów. Co więcej, dotarcie informacji o programach do odpowiedniej grupy docelowej zajmuje również dużo czasu. Częste zmiany zasad mogą prowadzić do nieporozumień,a w konsekwencji do zniechęcenia inwestorów. W celu uniknięcia tej sytuacji, instrumenty powinny zapewniaćstałe lub przewidywalne warunki wsparcia.

Bariery nie-finansowe Poza istniejącymi barierami ekonomicznymi istnieje równieżwiele barier nie-finansowych hamujących rozwój wytwarzania ciepła ze źródełodnawialnych. Przykładowe bariery: procedury administracyjne, zachowania społeczne, techniczne, brak i asymetria informacji. Polityka wsparcia powinna byćadresowana na pokonanie określonych barier. Działania przełamujące bariery powinny być oparte na solidnych stałych podstawach. Efektywne działania to: szkolenia, informacje adresowane do określonych grup docelowych, środki motywacyjne. Konieczny jest proces ciągłej identyfikacji i usuwania barier administracyjnych.

Znaczenie budynków istniejących W ostatnich latach w wielu państwach członkowskich roczna stopa przyrostu nowych budynków wynosiła 1%. Przy założeniu, że nie ulegnie ona zmianie, sektor budynków w 2020 i 2030 nadal będzie zdominowany przez obecne budynki. Rozwój budownictwa z kolei charakteryzuje tendencja realizacji budynków niskoenergochłonnych, poprzez też zaostrzanie standardów ochrony cieplnej. Mechanizmy wsparcia powinny więc obejmowaćistniejące budynki i tutaj zrealizowaćpotencjałwykorzystania ciepła wytwarzanego w źródłach odnawialnych. Planowane zwiększenie wykorzystania ciepła ze źródełodnawialnych powinno uwzględniaćcykle modernizacyjne i remontowe budynków, proces ich przygotowania i częstość. Budynki niemieszkalne Charakteryzuje je, przy ich dużej różnorodności, również duży potencjał wykorzystania ciepła ze źródełodnawialnych, a adresowane na ten sektor instrumenty wsparcia powinny umożliwić realizacje tego potencjału.

Długookresowa perspektywa System wsparcia musi być uwzględniać rozwój technologii, sprzyjać nowym, innowacyjnym rozwiązaniom. Standardy jakości Ukierunkowanie rynku ciepła ze źródełodnawialnych na rozwiązania technologiczne wysokiej jakości wymaga wdrożenia odpowiednich standardów, nawet wychodzących poza ramy określone dyrektywą. Synergia procedur administracyjnych Ograniczanie kosztów administracyjnych obsługi systemów wsparcia wymaga poszukiwania synergii pomiędzy istniejącymi procedurami administracyjnymi, coprzy ewentualnych usprawnieniach, pozwoli na uniknięcia powielania procedur i prac. Zapewnienie wydajności systemów Specyfika systemów grzewczych wykorzystujących odnawialne źródła energii wymaga planowania i projektowania, przy spełnieniu odpowiednich wymagańodnośnie instalacji i standardów ochrony cieplnej budynków (pompy ciepła).

Wzorcowa rola budynków publicznych Budynki publiczne pełniąwzorcowąrolęw kwestii efektywności energetycznej. Jak ustalono w dyrektywie 2009/28/EC, państwa członkowskie powinny przyjąć taką politykę, że zarówno we wszystkich nowo powstałych budynkach publicznych, jak i tych, które przechodzągruntownąrenowacje (jak określono w dyrektywie), zostanązainstalowane systemy wykorzystujące ciepło ze źródełodnawialnych. Ten wymóg powinien równieżzostaćrozszerzony o przypadki, kiedy instalacja grzewcza jest modernizowana. Wzorcowa rola wzoru jest szczególnie ważna w przypadku budynków użyteczności publicznej, takich jak biblioteki, szkoły czy budynki administracji publicznej. RE w systemach ciepłowniczych (DH) Celowe jest zwiększenie wsparcia wykorzystania odnawialnych źródełenergii w systemach ciepłowniczych. Obecnie następuje to poprzez ETS. Wobec wskazańdo rozwoju systemów ciepłowniczych w ogóle, wzrost wykorzystania w nich odnawialnych źródełenergii powinien byćw szczególności promowany. Przełamywanie barier nie-finansowych, np. instytucjonalnych, administracyjnych, w kontekście równieżwykorzystania mechanizmu planowania energetycznego, jest w tym przypadku również celowe i potencjalnie skuteczne. Zcentralizowana produkcja ciepła umożliwia i ułatwia równieżwykorzystywanie paliw o niższej jakości niżw przypadku użytkowników indywidualnych (do tych należą: biodegradowalneodpady, pozostałości rolnicze oraz leśne oraz ciepło odpadowe procesów przemysłowych), z możliwościami realizacji CHP.

Obserwacja i ocena Wraz z wdrożeniem mechanizmów wsparcia produkcji ciepła w odnawialnych źródłach, należy przedsięwziąćodpowiednie środki monitorowania i oceniania ich rezultatów. Monitoring i ocena rezultatów sąkluczowe dla właściwego reagowania i wymiany doświadczeń(w tym między krajami). Przejrzystośćzapewnianych dostępu do danych Systemy raportowania powinny byćotwarte i umożliwićdostęp do wyników zainteresowanych instytucji. System zbierania danych statystycznych, o odpowiedniej szczegółowości, powinien byćrównieżprzejrzysty i umożliwiaćocenępostępów i efektów mechanizmów wsparcia. (Oczywiście wzory NREAP określają minimum w tym zakresie.) Odnawialne Chłodzenie Obecne zapotrzebowanie na chłód jest stosunkowo małe, w porównaniu do zapotrzebowania na ciepło. Jednakże, można sięspodziewaćtutaj wystąpienia tendencji wzrostowych. Równieżoferta rynkowa w zakresie urządzeńwytwarzających chłód nie jest szeroka. Intensyfikacja prac badawczo-rozwojowych jest wskazana. Standardy ochrony cieplnej powinny objąćrównieżzużycie chłodu w budynkach.

Rekomendacje dotyczące wykorzystywania mechanizmu obowiązku wykorzystania odnawialnych źródeł energii Nałożenie obowiązku na istniejące budynki Obecnie wprowadzony obowiązek jw. (Niemcy, Hiszpania, Portugalia) dotyczy nowych budynków. Celowe jest rozważenie, aby objąłon równieżbudynki istniejące (podlegające termomodernizacji lub w których modernizowane sątylko same systemy grzewcze W tym drugim przypadku trzeba się uniemożliwić odwlekanie modernizacji, np. ustalając terminy.) Obligacje, w odniesieniu do różnych technologii Poziom obowiązku ma zasadniczy wpływ na wybór stosowanej technologii. Mniejszy preferuje np. wykorzystanie systemów słonecznych, wyższy biomasy i pomp ciepła. Zróżnicowanie obowiązku w zależności od zastosowanej technologii zapewni równieżróżnorodnośćw odniesieniu do wyboru systemów i technologii realizujących obowiązek. Dynamiczna wielkośćobowiązku Obecne obligacje mającharakter raczej statyczny poprzez ustawienie obowiązkowego minimum. Wydaje się, że różne uwarunkowania spowodująmożliwośćzwiększenia tego minimum w czasie. Powinno byćto uwzględnione i przejrzyste na etapie planowania i wdrażania mechanizmu, dla zapewnienia racjonalności działań. Wprowadzenie elementów kompensujących Sztywnie wprowadzony obowiązek nie stymuluje właścicieli mających większe wdrożenia odnawialnych źródełniżon określa. Obowiązek teżjest efektywny gdy wprowadzony jest system kar za jego niewypełnienie. Mechanizm wymiany nadwyżek byłby korzystny dla podmiotównie wywiązujących sięlub przekraczających obowiązek.

Wybrane Projekty programu Inteligentna Energia dla Europy KE, z udziałem KAPE www.kape.gov.pl Odnawialne źródła energii RES-H Policy Wzmocnienie wsparcia politycznego i opracowanie rekomendacji dla rozwoju wytwarzania ciepła i chłodu w odnawialnych źródłach energii http://www.res-h-policy.eu/ QualiCert Ujednolicenie metod akredytacji i certyfikacji instalatorów małych systemów OZE http://www.quali-cert.eu/ CA-RES monitoring wdrażania dyrektywy 2009/28/WE http://www.ca-res.eu/ BAP Driver Rozwój krajowych strategii i planów działańna rzecz zrównoważonego, energetycznego wykorzystania biomasy http://www.bapdriver.org/ GreenGasGrid usuwanie barier rozwoju rynku biometanu