STRATEGIA INTEGRACJI SPOŁECZNEJ I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY OBORNIKI ŚLĄSKIE NA LATA 2015 2020 PROJEKT Oborniki Śląskie 2014
Spis treści Wprowadzenie... 3 1. Zasoby gminy Oborniki Śląskie... 5 1.1. Uwarunkowania przestrzenne... 5 1.2. Kapitał ludzki gminy Oborniki Śląskie... 5 1.2.1. Liczba mieszkańców i mieszkanek gminy w latach 2009-2013... 5 1.2.2. Struktura ludności gminy według wieku... 7 1.2.3. Struktura ludności według wykształcenia... 8 1.2.4. Nowi mieszkańcy - migracje... 10 1.3. Kapitał społeczny... 10 1.4. Zasoby instytucjonalne gminy Oborniki Śląskie w obszarze polityki społecznej... 10 1.5. Organizacje pozarządowe i inne podmioty działające w obszarze polityki społecznej gminy 14 2. Główne problemy społeczne i potrzeby zidentyfikowane w gminie Oborniki Śląskie... 16 2.1. Starzenie się społeczeństwa gminy i sytuacja osób starszych w gminie... 17 2.2. Sytuacja osób z niepełnosprawnością... 19 2.3. Ubóstwo i bezdomność... 20 2.4. Rynek pracy: przedsiębiorczość, bezrobocie... 21 2.5. Uzależnienia i przemoc... 24 2.5.1. Przeciwdziałanie alkoholizmowi... 25 2.5.2. Przeciwdziałanie narkomanii... 26 2.5.3. Programy i działania profilaktyczne w szkołach i świetlicach... 27 2.5.4. Inne uzależnienia... 29 2.5.5. Przemoc w rodzinie... 30 2.6. Sytuacja rodziny i dziecka... 31 2.7. Sytuacja młodzieży... 33 2.8. Aktywność społeczna i współpraca lokalna w gminie... 34 3. Analiza SWOT... 35 3.1. Sytuacja osób starszych w gminie, wsparcie seniorów... 35 3.2. Sytuacja osób z niepełnosprawnością... 36 3.3. Ubóstwo i bezdomność... 37 3.4. Rynek pracy: przedsiębiorczość, bezrobocie... 38 3.5. Uzależnienia i przemoc w rodzinie... 38 3.6. Wsparcie rodziny i dziecka... 39 3.7. Wsparcie młodzieży... 40 3.8. Aktywność społeczna... 41 3.9. Profilaktyka zdrowotna... 42 4. Cele i zadania Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych i Integracji Społecznej na lata 2015-2020... 43 4.1. Cele główne i szczegółowe... 43 4.2. Zadania... 48 5. Wdrażanie, monitoring, ewaluacja, aktualizacja Strategii... 59 1
5.1. Wdrażanie Strategii... 59 5.2. Monitoring i ewaluacja Strategii... 59 5.3. Aktualizacja strategii... 59 2
Wprowadzenie Strategia Integracji Społecznej i Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Oborniki Śląskie na lata 2005 2020 powstała na mocy Ustawy o Pomocy Społecznej z 12 marca 2004 roku. Według zapisów ustawy do zadań gminy o charakterze obowiązkowym należy opracowanie i realizacja gminnej strategii rozwiązywania problemów społecznych ze szczególnym uwzględnieniem programów pomocy społecznej, profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych i innych, których celem jest integracja osób i rodzin z grup szczególnego ryzyka. Strategia powstała w ramach realizacji projektu Obornickie Konsultacje Społeczne. Projekt realizowany był w partnerstwie Fundacji Wspierania Rozwoju Lokalnego Moja Przestrzeń i gminy Oborniki Śląskie w okresie od września 2013 roku do grudnia 2014 roku. Przedsięwzięcie zakładało przeprowadzenie szeregu działań edukacyjnych i animacyjnych włączających przedstawicieli lokalnych instytucji, organizacji i samych mieszkańców w proces tworzenia Strategii. Niniejszy dokument jest zwieńczeniem podjętych działań, sumą wszystkich przeprowadzonych dyskusji i zebranych informacji. W założeniu autorów, którymi w głównej mierze są mieszkańcy gminy Oborniki Śląskie, Strategia zawiera opis aktualnej sytuacji społecznej wraz ze zbiorem działań zaplanowanych do realizacji w latach 2015-2020. Szerokie zaangażowanie w proces tworzenia Strategii różnorodnych grup, instytucji i osób stanowić ma gwarant jej realizacji. Dokument powstał w wyniku: Zrealizowania dla 24 osób z terenu gminy cyklu szkoleniowego Aktywne narzędzia/techniki konsultacji społecznych, Powołania i pracy grupy roboczej ds. Strategii, Przeprowadzenia 3 warsztatów konsultacyjnych dotyczących poszczególnych elementów Strategii, Zorganizowaniu 5 kawiarenek obywatelskich, Przeprowadzenia konferencji Open Space, Przeprowadzenia wywiadów z pracownikami Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej, Przeprowadzeniu szeregu rozmów indywidualnych z mieszkańcami gminy. Dokument wytycza najważniejsze cele oraz zadania, które prowadzić będą do niwelowania zdiagnozowanych problemów społecznych gminy oraz będą odpowiadać na zidentyfikowane potrzeby społeczne w gminie. Strategia z założenia ma stać się narzędziem ułatwiającym zarządzanie gminą w obszarze społecznym. Analiza danych statystycznych sytuacji społecznej w gminie oraz sporządzona wspólnie z lokalnymi liderami analiza mocnych i słabych stron gminy pozwoliła zdiagnozować najistotniejsze problemy i potrzeby społeczne gminy. Na podstawie tej diagnozy zostały wytyczone 4 cele główne strategii. Pierwszy z nich obejmuje wsparcie i aktywizację osób i grup zagrożonych wykluczeniem społecznym, w tym osób ubogich, bezdomnych, z problemem uzależnień. W cel ten wpisują się również wszystkie zadania ukierunkowane na aktywizację zawodową osób bezrobotnych. Drugi cel zakłada wsparcie 3
i aktywizację społeczną dwóch grup szczególnie zagrożonych izolacją społeczną: osób z niepełnosprawnością i osób starszych. Trzeci cel główny poświęcony jest wspieraniem rodzin oraz stwarzaniem dobrych warunków do rozwoju dzieci i młodzieży zarówno w środowisku rodzinnym jak i poza nim. Cel czwarty obejmuje działania prowadzące do pobudzania aktywności społecznej w lokalnej społeczności gminy oraz do integracji i współpracy mieszkańców. Realizacja piątego celu głównego ma przyczynić się do profesjonalizacji kadr służb społecznych gminy oraz do rozwoju współpracy pomiędzy instytucjami i organizacjami działającymi na rzecz rozwiązywania problemów społecznych. Realizacja zadań wpisujących się w wyżej wymienione cele główne przyczyni się do rozwiązania negatywnych zjawisk i procesów zachodzących w gminie, a co za tym idzie doprowadzi do podwyższenia jakości życia jej mieszkańców. Realizacja procesu tworzenia niniejszego dokumentu nie byłaby możliwa bez zaangażowania i aktywności uczestników i uczestniczek organizowanych spotkań. Dziękujemy wszystkim za wkład w opracowanie Strategii. 4
1. Zasoby gminy Oborniki Śląskie 1.1. Uwarunkowania przestrzenne Gmina Oborniki Śląskie leży w północnej części województwa dolnośląskiego, w powiecie trzebnickim. Graniczy z gminami: Prusice, Trzebnica i Wisznia Mała w powiecie trzebnickim, Brzeg Dolny i Wołów w powiecie wołowskim, Miękinią w powiecie średzkim oraz miastem Wrocławiem. Sieć osadniczą gminy tworzą miasto Oborniki Śląskie, 23 wsie sołeckie i trzy przysiółki: Bagno, Borkowice, Golędzinów, Jary, Kotowice, Kowale, Kuraszków, Lubnów z Nowosielcami, Morzęcin Mały, Morzęcin Wielki, Osola, Osolin z Brzeźnem Małym, Paniowice, Pęgów, Piekary, Przecławice, Raków, Rościsławice, Siemianice, Uraz z Nizinami, Wielka Lipa, Wilczyn, Zajączków. Niewielka odległość od stolicy województwa, powoduje, że gmina leży w strefie oddziaływania społeczno gospodarczego Wrocławia. Ze względu na uwarunkowania rozwoju wynikające z warunków geograficznych, sytuacji społeczno gospodarczej i zaszłości historycznej Strategia Województwa Dolnośląskiego 2020 umiejscawia gminę Oborniki Śląskie we Wrocławskim Obszarze Funkcjonalnym, a więc posiadającym z Wrocławiem silne powiązania funkcjonalne. Jednocześnie gmina Oborniki Śląskie wpisuje się w zdefiniowane w tejże Strategii dwa obszary interwencji: Wrocławski Obszar Metropolitalny obszar o silnych związkach z Wrocławiem oraz obszar Autostrady Nowej Gospodarki obszar o docelowo najwyższej dostępności transportowej. Powiązanie funkcjonalne z Wrocławiem, bliskość atrakcyjnego rynku pracy, zaplecza kulturalno społecznego, a także procesy suburbanizacyjne przejawiające się między innymi migracją mieszkańców Wrocławia na teren gminy stanowi zarówno szansę, jak i wyzwanie dla polityki rozwoju gminy Oborniki Śląskie. 1.2. Kapitał ludzki gminy Oborniki Śląskie Pisząc o kapitale ludzkim, jakim dysponuje gmina Oborniki Śląskie mamy na myśli potencjał tkwiący w mieszkańcach i mieszkankach gminy Oborniki Śląskie, a więc ich wiedzę, umiejętności płynące zarówno ze zdobytego wykształcenia, jak i doświadczenia. Silny kapitał ludzki stanowi ogromny zasób gminy, sprzyjający jej rozwojowi. Według danych Głównego Urzędu Statystycznego liczba mieszkańców w ostatnich latach stale wzrasta, co zdeterminowane jest przede wszystkim osiedlaniem się mieszkańców Wrocławia na terenach gminy. Wzrost dostępności do uczelni wyższych, dobre położenie gminy wpływa na wzrost poziomu wykształcenia mieszkańców 1.2.1. Liczba mieszkańców i mieszkanek gminy w latach 2009-2013 Gminę Oborniki Śląskie zamieszkiwało w 2013 roku 19 724 mieszkańców i mieszkanek. 54% ogółu ludności gminy zamieszkiwała w 2013 roku na obszarach wiejskich. 51% ogółu mieszkańców gminy w 2013 roku stanowiły kobiety. Analizując liczbę ludności na przestrzeni ostatnich 10 lat można stwierdzić, że liczba mieszkańców i mieszkanek gminy systematycznie rośnie. W ciągu ostatniej dekady liczba mieszkańców wzrosła o 2103 osoby, czyli o 12%. Większy wzrost ludności odnotowano na obszarach wiejskich, gdzie od 2003 roku liczba ludności wzrosła o 16%, podczas, gdy w mieście wzrost ten zaszedł na poziomie 7%. 5
Tabela 1. Liczba ludności gminy Oborniki Śląskie w latach 2009-2013 Liczba ludności Jednostka terytorialna 2009 2010 2011 2012 2013 Gmina Oborniki Śląskie 18514 19127 19343 19558 19724 miasto 8479 8811 8893 9016 9038 obszar wiejski 10035 10316 10450 10542 10686 Źródło danych: Bank Danych Lokalnych, Główny Urząd Statystyczny Mimo systematycznego wzrostu ludności gminy analizując wskaźniki przyrostu naturalnego stwierdzamy, że podobnie jak w całym kraju, miał on w 2013 roku wartość ujemną. W ostatnich latach tylko w 2010 roku osiągnął on wartość dodatnią (16), by w rok później spaść do zera. W 2013 roku przyrost naturalny był nieco wyższy niż w roku poprzednim i wyniósł -16. Należy przy tym zauważyć, że wartości przyrostu naturalnego w mieście w ostatnich latach były ujemne, natomiast na obszarach wiejskich dodatnie, poza rokiem 2011. Trend malejącego przyrostu naturalnego przy jednoczesnym stałym wzroście liczby mieszkańców pozwala wnioskować, że wzrost ten zdeterminowany jest przede wszystkim osiedlaniem się nowych mieszkańców na terenie gminy. Obserwowane procesy suburbanizacji Wrocławia, które przejawiają się migracjami mieszkańców Wrocławia na terenach okalających miasto, wpływają w znacznym stopniu na strukturę ludności w gminie. Wykres 1. Liczba ludności gminy Oborniki Śląskie w latach 2003-2013 Źródło danych: Banka Danych Lokalnych, Główny Urząd Statystyczny 6
Tabela 2. Przyrost naturalny w gminie Oborniki Śląskie na tle danych powiatowych Jednostka Przyrost naturalny 2009 2010 2011 2012 2013 Powiat trzebnicki 119 95 121 94 16 Gmina Oborniki Śląskie -5 16 0-27 -16 miasto -13-4 -1-19 -18 obszar wiejski 8 20 1-8 2 Źródło danych: Banka Danych Lokalnych, Główny Urząd Statystyczny 1.2.2. Struktura ludności gminy według wieku W ciągu ostatnich 5 lat udział ludności gminy w wieku przedprodukcyjnym (0 14 lat) w ogóle mieszkańców utrzymuje się na podobnym poziomie, można zaobserwować nieznaczny jego wzrost. Udział mieszkańców w wieku produkcyjnym (15 59 lat lub 64 lata) w ogóle ludności zmalała o niespełna 2 punkty procentowe, a odsetek osób w wieku poprodukcyjnym (60 lat lub 65 lat i więcej) zamieszkujących gminę wzrósł z poziomu 15,7% w 2009 roku do 17,7% w roku 2013. W województwie dolnośląskim ( wg GUS), w roku 2004, odsetek ludzi w wieku 85+ ( sędziwi starcy) wynosił 0,48 %, a w 2013 r. odsetek ten wynosił już 1,69 %. Tabela 3. Struktura ludności gminy Oborniki Śląskie ze względu na wiek Jednostka terytorialna gmina Oborniki Śląskie w wieku przedprodukcyjnym w wieku produkcyjnym w wieku poprodukcyjnym 2009 2010 2011 2012 2013 2009 2010 2011 2012 2013 2009 2010 2011 2012 2013 % % % % % % % % % % % % % % % 18,4 19,0 18,6 18,6 18,5 65,9 65,4 64,9 64,4 63,7 15,7 15,6 16,5 17,1 17,7 miasto 16,0 16,6 16,5 16,6 16,5 65,9 65,1 64,3 63,4 62,8 18,1 18,3 19,2 19,9 20,6 obszar 20,3 21,0 20,4 20,2 20,2 66,0 65,7 65,4 65,1 64,5 13,7 13,3 14,2 14,6 15,3 wiejski Źródło danych: Banka Danych Lokalnych, Główny Urząd Statystyczny Analizując strukturę ludności ze względu na wiek możemy zauważyć trend rosnącej liczby ludności w wieku nieprodukcyjnym (liczba dzieci w wieku 0-14 lat, liczba osób w wieku 60 lub 65 lat i więcej) przypadającej na 100 osób w wieku produkcyjnym (liczba osób w wieku 15-59 lub 64 lata). Współczynnik obciążenia demograficznego 1 w gminie Oborniki Śląskie jest wyższy niż ten, który charakteryzuje powiat trzebnicki i województwo dolnośląskie. W samej gminie mniejsze wartości wskaźnik ten przyjmuje na obszarach wiejskich, w 2013 roku na obszarach wiejskich wyniósł 55,1 a w mieście 59,1. Dane z lat 2009 2013 opisujące współczynnik obciążenia demograficznego w gminie przedstawia poniższa tabela. 1 Liczb ludności w wieku nieprodukcyjnym przypadająca na 100 osób w wieku produkcyjnym 7
Tabela 4. Współczynnik obciążenia demograficznego w gminie Oborniki Śląskie na tle danych powiatowych, wojewódzkich i krajowych ludność w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób Jednostka terytorialna w wieku produkcyjnym 2009 2010 2011 2012 2013 osoba osoba osoba osoba osoba POLSKA 55,0 55,2 55,8 56,6 57,6 Województwo dolnośląskie 51,9 52,2 53,2 54,4 55,8 Powiat trzebnicki 51,3 51,8 52,4 53,2 54,3 Gmina Oborniki Śląskie 51,7 52,9 54,2 55,4 56,9 miasto 51,8 53,7 55,6 57,6 59,1 obszar wiejski 51,6 52,2 53,0 53,5 55,1 Źródło danych: Banka Danych Lokalnych, Główny Urząd Statystyczny Dane te potwierdzają, iż proces starzenia się społeczeństwa występujący w całym kraju, a także wielu innych krajach Europy, dotyczy również gminy Oborniki Śląskie. Spadek umieralności, wzrost przeciętnej długości życia zdeterminowany jest przez rozwój medycyny, profilaktyki prozdrowotnej oraz usług opiekuńczych. Spadek współczynnika dzietności ( na Dolnym Śląsku wynosi, w Polsce wynosi ) wynika ze zmian społeczno kulturowych, ale również z warunków życia kreowanych przez rząd i samorządy w Polsce. Mężczyźni i kobiety wchodząc w wiek prokreacyjny dążą do podnoszenia statusu oraz jakości życia poprzez zdobycia wykształcenia i pracy, dopiero kolejnym etapem jest zakładanie rodziny i decyzja o posiadaniu dzieci. Zmienia się społeczna rola kobiet, obok pełnienia ról opiekuńczych, kobiety, zwłaszcza w miastach i posiadające wyższe wykształcenie chcą realizować się podejmując aktywność zawodową, co powoduje, że młodzi ludzie coraz częściej decydują sie na posiadanie potomstwa w późniejszym wieku ( w okolicach 30 roku życia) lub nie decydują się wcale. Zapewne wpływ na takie wybory oraz na powszechnie występujący model rodziny 2 +1, który nie zapewnia zastępowalności pokoleń, mają niedoskonałości realizowanej w skali całego kraju oraz lokalnie polityki prorodzinnej. Szczególnie mała liczba miejsc w publicznych placówkach żłobkowych i przedszkolnych, powoduje, że powrót na rynek pracy rodziców, zwłaszcza kobiet chcących podejmować aktywność zawodową po urodzeniu dziecka, jest niezwykle trudny. Mimo szeregu zmian, które w ostatnim okresie zostały wprowadzone, m. in. regulacje kwestii urlopów rodzicielskich oraz upowszechnienie elastycznych form zatrudnienia, w obszarze polityki prorodzinnej jest jeszcze wiele do zrobienia. Duża liczba działań, które mogą wpłynąć na decyzje prokreacyjne mieszkańców i mieszkanek leży w gestii samorządów lokalnych. 1.2.3. Struktura ludności według wykształcenia O poziomie wykształcenia mieszkańców i mieszkanek gminy Oborniki Śląskie możemy wnioskować analizując dane zebrane na poziomie gminy w trakcie odbywającego się w 2002 roku Narodowego Spisu Powszechnego oraz obserwując zmianę w strukturze ludności kraju według poziomu wykształcenia. W 2002 roku dominującą grupą wśród mieszkańców mieszkanek gminy Oborniki śląskie były osoby z wykształceniem policealnym i średnim, stanowiły one 31% ogółu ludności. 28% mieszkańców posiadało wykształcenie zasadnicze zawodowe, a niewiele mniej, bo 27% podstawowe. Jedna 8
dziesiąta mieszkańców i mieszkanek gminy posiadała wykształcenie wyższe. 4% ludności gminy deklarował wykształcenie podstawowe nieukończone lub brak wykształcenia. Wykres 2. Struktura ludności gminy Oborniki Śląskie według wykształcenia (2002) 4% 10% wyższe 27% średnie i policealne 31% zasadnicze zawodowe podstawowe ukończone 28% podstawowe nieukończone i bez wykształcenia Źródło danych: Główny Urząd Statystyczny, Narodowy Spis Powszechny 2002 Struktura ludności gminy Oborniki Śląskie wedle poziomu wykształcenia w 2002 roku w znacznym stopniu odzwierciedlała rozkład charakteryzujący populację całego kraju. Obserwując więc zmiany w strukturze wykształcenia ludności na poziomie kraju z pewnym prawdopodobieństwem możemy wnioskować o strukturze wykształcenia mieszkańców gminy Oborniki Śląskie. Na poziomie kraju na przestrzeni 9 lat zwiększył się udział osób z wykształceniem wyższym w ogóle ludności. Mniejsza część ludności wykazywała brak wykształcenie lub nieukończone wykształcenie podstawowe. Tabela 5. Struktura ludności Polski wedle wykształcenia (2002 i 2011) Poziom wykształcenia 2002 2011 Wyższe 10% 18% Policealne i średnie 32% 33% Zasadnicze zawodowe 24% 23% Podstawowe i gimnazjalne 30%* 24% Podstawowe nieukończone i bez wykształcenia 4% 1% *liczba osób z wykształceniem podstawowym Źródło danych: Główny Urząd Statystyczny, Narodowy Spis Powszechny 2002 i 2011 Biorąc pod uwagę położenie gminy Oborniki Śląskie w pobliżu Wrocławia dużego ośrodka akademickiego oraz obserwując trend osiedlania się mieszkańców Wrocławia, między innymi osób z wykształceniem wyższym, na obszarach wiejskich gminy, możemy przypuszczać, że również w gminie Oborniki Śląskie nastąpił wzrost liczby osób posiadających wykształcenie wyższe. 9
1.2.4. Nowi mieszkańcy - migracje Jak wspominaliśmy liczba ludności gminy z roku na rok rośnie, mimo niskiego przyrostu naturalnego. Można przypuszczać, że dzieje się tak ze względu na osiedlanie się mieszkańców większych miast na terenach wiejskich gminy Oborniki Śląskie. Trend odpływu ludności dużych miast na obszary wiejskie, który obserwujemy w aglomeracji wrocławskiej wpływa n strukturę ludności gminy. Zjawisko to stanowi wyzwanie dla władz samorządowych. Z jednej strony zapewnia w miarę stabilną liczbę ludności, a więc stały dochód płynący z podatków (pod warunkiem zmiany miejsca opodatkowania przez napływowych mieszkańców), z drugiej zmienia istniejące do tej pory układy przestrzenne i społeczne. Ze względu na obszar, którego dotyczy strategia, rozwiniemy krótko zmianę zachodzącą w sferze społecznej. Jak wykazują badania i publikacje socjologiczne zjawisko suburbanizacji, a więc osiedlania się mieszkańców miast, niekoniecznie tych największych, na ich obrzeżach lub na obszarach wiejskich sąsiadującymi bezpośrednio z miastem pociąga za sobą podział społeczności na starych i nowych mieszkańców. Reprezentują oni zazwyczaj odmienne style życia, różny jest ich poziom zaangażowania w życie lokalnej społeczności. Zazwyczaj osoby napływowe nie podejmują aktywności na rzecz lokalnej społeczności, poza działaniami zawodowymi, przestrzeń ich aktywności zamyka się w przestrzeni domowej, rodzinnej. Dotychczasowi mieszkańcy zazwyczaj traktują mieszkańców napływowych z dystansem, w większym stopniu postrzegają migracje jako czynnik zagrażający dotychczasowemu status quo lokalnej społeczności, niż jako napływ kapitału ludzkiego, który można zaangażować do wzmacniania wspólnoty i podnoszenia jakości życia na wsi. Jak wykazują socjologowie, wynika to między innymi z potrzeb, którymi kierują się mieszkańcy napływowi przenosząc się z miast na obszary wiejskie. Nie poszukują oni w nowych miejscach zamieszkania wspólnoty, do której mogliby przynależeć, ale raczej ciszy i spokoju. 2 Jednocześnie mieszkańcy napływowi mogą wnieść do społeczności lokalnej gminy nowe kompetencje, umiejętności i wiedzę, która z powodzeniem może stać się wkładem w budowanie i rozwój lokalnej wspólnoty. Przykładem włączenia się napływowych mieszkańców gminy Oborniki Śląskie w działania na rzecz lokalnej społeczności są wykłady prowadzone w ramach Uniwersytetu Trzeciego Wieku przez zamieszkałych na terenie gminy wykładowców wrocławskich uczelni Wyzwaniem w tym obszarze dla władz samorządowych jest więc przezwyciężenie izolacji społecznej ludności napływowej oraz budowanie otwartej postawy wobec migrantów wśród mieszkańców zasiedziałych. 1.3. Kapitał społeczny 1.4. Zasoby instytucjonalne gminy Oborniki Śląskie w obszarze polityki społecznej W obszarze polityki społecznej działa na terenie gminy szereg instytucji będących pod zarządem samorządu gminnego. Realizują one działania w obszarze pomocy społecznej, edukacji, profilaktyki zdrowotnej, kultury oraz sportu i rekreacji. Instytucje te dzięki długoletniemu doświadczeniu dysponują doświadczonymi pracownikami oraz wiedzą i umiejętnościami, dzięki którym mogą 2 Za Katarzyną Kajdanek, Suburbanizacja po polsku, Kraków 2012 10
realizować swoje główne cele statutowe, a także realizować zadania przeciwdziałające problemom społecznym i odpowiadające na potrzeby mieszkańców gminy. Za realizację zadań w obszarze pomocy społecznej w gminie odpowiedzialny jest Miejsko Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Obornikach Śląskich. Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej jest jednostką organizacyjną gminy Oborniki Śląskie utworzoną w roku 1990 w celu wykonywania zadań własnych i zleconych określonych w Ustawie o pomocy społecznej, którego działalność ma na celu umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężenie trudnych sytuacji życiowych, których nie są one w stanie pokonać, wykorzystując własne środki, możliwości i uprawnienia. Odpowiedzialność za realizację zadań ośrodka spoczywa na kierowniczce ośrodka, zadania wypełniane są przez 9 pracowników socjalnych. Swoje zadania ośrodek realizuje współdziałając z jednostkami samorządu terytorialnego, organizacjami pozarządowymi, kościołami i związkami wyznaniowymi, pracodawcami oraz osobami fizycznymi. Ośrodek od 2008 roku posiada certyfikat Jakości Centrum Aktywności Lokalnej nadany przez Centrum Wspierania Aktywności Lokalnej CAL. W obszarze przeciwdziałania uzależnieniom w gminie Oborniki Śląskie działa Pełnomocnik Burmistrze ds. Zapobiegania Uzależnieniom i ds. Organizacji Pozarządowych. W ramach działań Biura pełnomocnika prowadzony jest Punkt Konsultacyjny dla rodzin osób uzależnionych, realizowane są konsultacje dla dzieci, młodzieży oraz członków ich rodzin zagrożonych narkomanią. Prowadzone są również grupy wsparcia dla osób uzależnionych, dla osób współuzależnionych, dla osób dotkniętych przemocą domową, grupy AA, realizowane są warsztaty profilaktyczne oraz porady prawne. Kolejnymi ważnymi instytucjami gminnymi realizującymi działania w obszarze społecznym są żłobki i przedszkola, które realizują nie tylko zadania opiekuńcze i edukacyjne, ale również wdrażają programy profilaktyczne, są instytucjami, które w znaczący sposób mogą wpłynąć na przeciwdziałanie problemów społecznych. Poprzez bezpośredni kontakt z dziećmi i ich opiekunami pracownicy merytoryczni tych placówek są pomocni w identyfikowaniu i odpowiadaniu na potrzeby i problemy społeczne występujące w tych grupach społecznych. Opieka żłobkowa realizowana jest w gminie w żłobku miejskim dysponującym 84 miejscami. Opiekę dla dzieci poniżej 3 roku życia oferuje również mieszcząca się w Obornikach Śląskich niepubliczna placówka Klub Malucha Gaduła. W sumie opieką żłobkową w 2013 roku objętych było 92 dzieci w wieku 0 3 lata, co stanowiło 11,8% wszystkich dzieci w wieku do 3 lat. Wychowanie przedszkolne realizowane jest w placówkach gminnych oraz niepublicznych przedszkolach i punktach przedszkolnych. W gminie Oborniki Śląskie funkcjonują 2 przedszkola publiczne: w Pęgowie i Obornikach śląskich, a także 2 niepubliczne przedszkola w Obornikach śląskich oraz dwa niepubliczne punkty przedszkolne w Golędzinowie i w Osoli. Punkt przedszkolny w Osoli prowadzony jest przez Społeczne Stowarzyszenie Wiejskie OKOLICE. W sumie we wszystkich placówkach przedszkolnych wychowaniem przedszkolnym w 2013 roku objętych było 492 dzieci w wieku od 3 do 5 lat, co stanowiło 74% ogółu dzieci w tym wieku zamieszkujących gminę Oborniki Śląskie 3. 3 Źródło danych: Bank Danych Lokalnych, Główny Urząd Statystyczny 11
Podobnie jak placówki żłobkowe i przedszkolne, szkoły są instytucjami gminnymi, w których obok najważniejszych celów edukacyjnych realizowane są również zadania mające na celu przeciwdziałanie problemom społecznym. Zadania w obszarze edukacji realizują na terenie gminy szkoły podstawowe i gimnazjalne, dla których organem prowadzącym jest gmina Oborniki Śląskie. Szkoły pod zarządem gminy: 1. Szkoła Podstawowa nr 2 im. ppor. Józefa Krysińskiego w Obornikach Śląskich 2. Szkoła Podstawowa nr 3 im. Jana Pawła II w Obornikach Śląskich 3. Szkoła Podstawowa im. Adama Mickiewicza w Pęgowie 4. Szkoła Podstawowa im. Jana Brzechwy w Osolinie 5. Szkoła Podstawowa im. Unii Europejskiej w Urazie 6. Gimnazjum im. Polskich Laureatów Nagrody Nobla w Obornikach Śląskich 7. Gimnazjum w Pęgowie Do szkół podstawowych w gminie Oborniki Śląskie według danych Banku Danych Lokalnych Głównego Urzędu Statystycznego uczęszczało w 2012 roku (ostatni rok, dla którego dostępne są dane w momencie sporządzania niniejszej diagnozy) 1136 uczniów i uczennic, natomiast do gimnazjów gminnych 555 uczniów i uczennic. Istotnym zasobem gminy w obszarze realizacji polityki społecznej jest sieć świetlic. W gminie funkcjonuje świetlic wiejskich, z których część pełni funkcję świetlic środowiskowych. Świetlice funkcjonują w 20 miejscowościach, 16 z nich pełni funkcję świetlic środowiskowych, których celem jest wspieranie rodziny w procesie przygotowania dzieci i młodzieży do samodzielnego życia, kształtowania właściwych postaw społecznych poprzez objęcie ich w czasie wolnym od zajęć szkolnych opieka oraz zajęciami edukacyjnymi i profilaktycznymi. Ponadto świetlice pełnią rolę centrów lokalnej aktywności, są miejscem organizacji wydarzeń lokalnych integrujących społeczność miejscowości, realizowane są w nich również zajęcia edukacyjne, kulturalne i sportowe. Tabela 6. Wykaz świetlic wiejskich funkcjonujących w gminie Oborniki Śląskie Miejscowość Bagno Golędzinów Jary Kotowice Kowale Kuraszków Lubnów Morzęcin Wielki Oborniki Śląskie Osola Osolin Paniowice Pęgów Świetlica świetlica wiejska (świetlica środowiskowa) świetlica wiejska świetlica wiejska świetlica wiejska (świetlica środowiskowa) świetlica wiejska (świetlica środowiskowa) świetlica wiejska (świetlica środowiskowa) świetlica wiejska (świetlica środowiskowa) świetlica wiejska (świetlica środowiskowa) świetlica świetlica wiejska (świetlica środowiskowa) salka katechetyczna pełniąca funkcję świetlicy świetlica wiejska (świetlica środowiskowa) świetlica w szkole (świetlica środowiskowa) 12
Miejscowość Świetlica Piekary Siemianice Rościsławice świetlica wiejska świetlica środowiskowa świetlica wiejska (świetlica środowiskowa) Uraz świetlica wiejska (świetlica środowiskowa) Wielka Lipa świetlica wiejska (świetlica środowiskowa) Wilczyn świetlica wiejska (świetlica środowiskowa) Zajączków świetlica wiejska (świetlica środowiskowa) Źródło danych: Urząd Miejski w Obornikach Śląskich, Wydział Promocji i Pozyskiwania Funduszy Zewnętrznych W czasie powstawania diagnozy toczyły się budowy świetlic wiejskich w Morzęcinie Małym i Rakowie. Duże znaczenie w realizacji zadań w obszarze społecznym mają gminne instytucje kultury oraz instytucje upowszechniające wśród mieszkańców postawy aktywne zapewniając im możliwość uprawiania sportu i rekreacji. Placówki kultury oraz sportu i rekreacji nie tylko zaspokajają potrzeby mieszkańców w zakresie atrakcyjnego spędzania wolnego czasu i rozwijania zainteresowań, ale również mogą stać się realizatorami działań profilaktycznych, aktywizacyjnych skierowanych do grup zagrożonych wykluczeniem społecznym lub grup już dotkniętych problemami społecznymi. Zajęcia kulturalne, czy sportowe mogą stanowić rodzaj terapii dla osób uzależnionych, osób z niepełnosprawnościami, czy osób starszych. W przypadku dzieci i młodzieży zajęcia kulturalne i sportowe stanowią narzędzie profilaktyki uzależnień i mogą stać się alternatywą do destrukcyjnych form spędzania wolnego czasu. Zadania z zakresu kultury realizuje w gminie Obornicki Ośrodek Kultury, który od 1976 roku jest jednostką finansowaną z budżetu gminy. Ośrodek kultury dysponuje salą widowiskowa na 450 miejsc, prowadzi liczne sekcje i koła zainteresowań, między innymi Klub Seniora, Koło Małego Plastyka. Organizowane są cykliczne imprezy m.in. Świat Muzyki i Poezji - konkurs dla młodzieży o charakterze ogólnopolskim w kategorii: recytacje, poezja śpiewana i piosenka estradowa, a także Artystyczny Świat Malucha - prezentacje realizowane przy współpracy przedszkoli i szkół gminy Oborniki Śląskie. Urządzane są uroczystości okolicznościowe skierowane do dzieci, młodzieży i dorosłych mieszkańców gminy. Szczególnym miejscem, a zarazem instytucją kultury jest Salonik Czterech Muz, który przez wiele lat był własnością Spółdzielni Mieszkaniowej Lokatorsko- Własnościowej z Trzebnicy, a od października 2011 został włączony w struktury Obornickiego Ośrodka Kultury. W Saloniku Czterech Muz regularnie odbywają się koncerty, recitale, spotkania autorskie, wystawy, czy poranki muzyczne dla szkół. W strukturze Obornickiego Ośrodka Kultury od 1992 roku wchodzi Biblioteka im. J. Iwaszkiewicza w Obornikach Śląskich. Biblioteka swoją działalność rozpoczęła w 1949 r. W chwili obecnej w bibliotece funkcjonują dwa działy: dla dorosłych oraz dla dzieci i młodzieży, czytelnia oraz kawiarenka internetowa. Od 2004 roku tworzone są bazy zbiorów w formie elektronicznej. Od 2013 roku czytelnicy mają do dyspozycji blisko 2000 popularnonaukowych i naukowych e booków. Biblioteka przystąpiła do ogólnopolskiego Programu Rozwoju Bibliotek, który jest partnerskim programem Fundacji Billa i Melindy Gates ów oraz Polsko-Amerykańskiej Fundacji Wolności, a realizowanym przez Fundację Rozwoju 13
Społeczeństwa Informacyjnego. Od 2013 roku Biblioteka bierze udział w ogólnopolskim projekcie pt. Narodowe Czytanie wspólnie z Urzędem Miejskim i Obornickim Ośrodkiem Kultury. Zadania z obszaru sportu i rekreacji realizuje w gminie Ośrodek Sportu i Rekreacji. Pod zarządem Ośrodka znajduje się Hotel OLIMP oraz baza campingowa. Ośrodek posiada halę sportową, salę gimnastyczną, siłownię oraz odkryty basen kąpielowy funkcjonujący w sezonie letnim. Dysponuje oświetlonymi boiskami do siatkówki plażowej, na których odbywać się mogą nocne turnieje, kortami tenisowymi i boiskami wielofunkcyjnymi. W kompleksie sportowo rekreacyjnym znajduje się, gabinet masażu, solarium oraz sauna parowa. Ośrodek organizuje imprezy sportowe i okolicznościowe, na przełomie maja i czerwca co roku współorganizuje Dni Obornik Śląskich. Ośrodek usytuowany jest w dogodnym miejscu i stanowi bardzo dobrą bazę wypadową na wędrówki piesze i rowerowe. 4 1.5. Organizacje pozarządowe i inne podmioty działające w obszarze polityki społecznej gminy Wsparciem organizacji pozarządowych z ramienia gminy zajmuje się Pełnomocnik Burmistrza ds. Uzależnień i ds. Organizacji pozarządowych. Dwa razy w tygodniu w Biurze Pełnomocnika realizowane są konsultacje dla przedstawicieli organizacji pozarządowych. Według danych Urzędu Miejskiego w Obornikach Śląskich istnieją 103 organizacje pozarządowe, które w obszarze działań wskazują na gminę Oborniki Śląskie, regularne działania podejmuje około 60 z nich. Wiele z nich podejmuje działania skierowane do grup dotkniętych problemami społecznymi lub zagrożonych takimi problemami. Spora część organizacji realizując swoje cele statutowe współpracuje z Miejsko Gminnym Ośrodkiem Pomocy Społecznej w Obornikach Śląskich. W obszarze pomocy najuboższym w gminie Oborniki Śląskie działają między innymi organizacje kościelne. Organizacje te między innymi przekazują dary najuboższym, dofinansowują obiady w szkołach dla dzieci najuboższych. W gminie działają liczne organizacje, które swoje działania kierują do środowisk senioralnych oraz kombatanckich. Organizacje te wspierają swoich członków poprzez udzielanie pomocy najbardziej potrzebującym, chorym, samotnym starszym osobom. Przedstawiciele organizacji informują również Miejsko Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej o potrzebach zgłaszanych przez przedstawicieli środowisk, które reprezentują. Podejmowana są również działania kulturalno oświatowe, czy zajęcia rekreacyjno sportowe. Funkcjonuje organizacja wspierająca osoby uzależnione i ich rodziny. Działa wiele klubów i organizacji sportowych, które realizują między innymi programy profilaktyczne, przeciwdziałające uzależnieniom, problemom zdrowotnym, propagują zdrowy tryb życia. Różnorodne inicjatywy prospołeczne podejmują na terenie gminy organizacje działające na rzecz rozwoju miejscowości wiejskich z terenu gminy Oborniki Śląskie. Są to działania na rzecz lokalnych społeczności, mające przyczynić się do podniesienia jakości życia w danej miejscowości. Obok okolicznościowych imprez integrujących społeczność lokalną organizacje realizują między innymi wypoczynek dzieci i młodzieży, organizują pomoc finansową, czy rzeczową dla najuboższych, organizują opiekę dla dzieci najmłodszych. 4 Na podstawie: www.oborniki-slaskie.pl 14
Na terenie gminy Oborniki śląskie działają również instytucje znajdujące się pod zarządem powiatu trzebnickiego, które w ramach realizacji działań na rzecz rozwiązywania problemów społecznych współpracują z instytucjami gminnymi. Są to: Powiatowy Urząd Pracy w Trzebnicy podejmujący działania mające na celu aktywizację osób bezrobotnych oraz pobudzanie postaw przedsiębiorczych. W ramach wspierania osób bezrobotnych Urząd współpracuje z Miejsko Gminnym Ośrodkiem Pomocy Społecznej w Obornikach Śląskich. Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Trzebnicy - placówka podejmuje zadania mające na celu rozwiązywanie problemów osób z niepełnosprawnością oraz objęcie opieką dziecka i rodziny. Centrum nadzoruje Dom Pomocy Społecznej w Obornikach Śląskich z filią w Rościsławicach oraz Placówkę Opiekuńczo Wychowawczą w Obornikach Śląskich. Domu Pomocy Społecznej w Obornikach Śląskich z filią w Rościsławicach. Dom funkcjonuje od 1988 r. jako jednostka budżetowa powiatu trzebnickiego. Powstał po adaptacji sanatorium dla dzieci. Jest to Dom koedukacyjny dla przewlekle somatycznie chorych. Przebywają tu osoby z różnymi schorzeniami i problemami, uniemożliwiającymi samodzielne funkcjonowanie. W DPS realizowane są między innymi warsztaty terapii zajęciowej oraz usługi z zakresie rehabilitacji ruchowej. Dom Dziecka Dom nad Stawem placówka działająca od 33, obecnie sprawuje opiekę nad 31 wychowankami w wieku od 7 do 18 lat. (http://domnadstawem.blogspot.com/). Działania edukacyjne na poziomie ponadgimnazjalnym realizuje Powiatowy Zespół Szkół im. Władysława Reymonta, w skład którego wchodzą: Technikum, Zasadnicza Szkoła Zawodowa, Liceum Ogólnokształcące oraz Gimnazjum Dwujęzyczne. 15
2. Główne problemy społeczne i potrzeby zidentyfikowane w gminie Oborniki Śląskie Analizując liczbę rodzin objętych pomocą Miejsko Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej na przestrzeni lat 2009 2013 możemy zauważyć, że najczęstszym powodem przyznawania tejże pomocy było ubóstwo. W 2013 roku liczba rodzin, które otrzymały pomoc z powodu ubóstwa wyniosła 336, najwięcej od roku 2009 i o 91 więcej niż w roku poprzednim. Kolejną pod względem liczby rodzin, które otrzymały pomoc, przyczyną udzielania pomocy było bezrobocie (243 rodziny) oraz niepełnosprawność (137 rodzin). Zestawienie przyczyn uzyskania pomocy wraz z liczbą rodzin, jaka otrzymała pomoc w latach 2009 2013 znajduje się w tabeli poniżej: Tabela 7. Liczba rodzin korzystających z pomocy społecznej z danego powodu. Powód przyznania pomocy 2009 2010 2011 2012 2013 Liczba rodzin Liczba rodzin Liczba rodzin Liczba rodzin Liczba rodzin Ubóstwo 239 240 208 245 336 Sieroctwo 0 0 0 1 0 Bezdomność 12 8 9 15 27 Potrzeba ochrony macierzyństwa 24 6 2 5 45 W tym: wielodzietność 8 1 1 3 43 Bezrobocie 193 180 161 197 243 Niepełnosprawność 89 83 86 93 137 Długotrwała lub ciężka choroba 174 157 123 129 121 Bezradność w sprawach opiekuńczych i prowadzenia gospodarstwa domowego 41 36 32 29 33 ogółem W tym: rodziny niepełne 30 28 23 20 27 Rodziny wielodzietne 6 5 11 10 6 Przemoc w rodzinie 3 1 0 0 1 Alkoholizm 5 7 6 5 6 Narkomania 0 0 0 1 0 Trudności w przystosowaniu do życia po zwolnieniu z zakładu karnego 0 1 1 0 3 Brak umiejętności w przystosowaniu do życia młodzieży opuszczającej placówki 0 0 0 0 0 opiekuńczo - wychowawcze Trudności w integracji osób, które otrzymały status uchodźcy 0 0 0 0 0 Zdarzenie losowe 0 2 3 1 1 Sytuacja kryzysowa 2 1 0 1 0 Klęska żywiołowa lub ekologiczna 0 0 0 0 0 Źródło danych: Miejsko Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Obornikach Śląskich 16
2.1. Starzenie się społeczeństwa gminy i sytuacja osób starszych w gminie Analiza aktualnych danych demograficznych i prognoz demograficznych wskazuje, że proces starzenia się społeczeństwa, który obserwujemy w całym kraju dotyczy również gminy Oborniki Śląskie. W 2013 roku udział osób w wieku poprodukcyjnym, a więc w wieku emerytalnym wyniósł 17,7% podczas, gdy w 2009 roku odsetek osób w wieku poprodukcyjnym wyniósł 15,7%. Obciążenie demograficzne, a więc liczba osób w wieku nieprodukcyjnym przypadająca na 100 osób w wieku produkcyjnym w gminie Oborniki Śląskie jest nieco wyższe niż w powiecie trzebnickim i województwie dolnośląskim. Na koniec roku 2013 wskaźnik ten wyniósł 56,9% i wzrósł w stosunku do roku poprzedniego, w którym wskaźnik osiągnął wartość 55,4%. Od 2009 roku wskaźnik wzrósł o niemal 5 punktów procentowych. Analizując strukturę ludności według poszczególnych grup wiekowych możemy zauważyć wzrastającą od 2009 roku liczbę dzieci w wieku do 9 lat. Wzrost liczby tej grupy wiekowej może być konsekwencją napływu ludności z małymi dziećmi na tereny gminy Oborniki Śląskiej (wspomniane w rozdziale 1. procesy migracji z dużych miast na obszary wiejskie) oraz wejście w ostatnich latach w wiek prokreacyjny grupy pokoleniowej 1979 1986 będącej odbiciem fali powojennego wyżu demograficznego. W analizowanych latach 2009 2013 wzrosła znacznie liczba osób w wieku 60 69 lat, przybyło również osób starszych w wieku sędziwym, czyli 85 lat i więcej. Tabela 8. Liczba ludności gminy Oborniki Śląskie w podziale na kategorie wiekowe 2009 2010 2011 2012 2013 0-4 873 1020 1041 1028 1004 5-9 846 931 920 992 1054 10-14 1004 1014 996 1007 988 15-19 1192 1151 1112 1071 1045 20-24 1341 1315 1282 1294 1270 25-29 1568 1546 1533 1459 1420 30-34 1582 1585 1619 1659 1626 35-39 1355 1530 1630 1690 1756 40-44 1102 1188 1196 1289 1385 45-49 1120 1128 1132 1116 1132 50-54 1543 1495 1420 1329 1266 55-59 1528 1584 1578 1561 1582 60-64 1130 1317 1442 1512 1504 65-69 617 611 694 814 972 70-74 542 536 546 533 540 75-79 479 487 495 486 471 80-84 409 394 379 379 350 85 i więcej 283 295 328 339 359 Źródło danych: Banka Danych Lokalnych, Główny Urząd Statystyczny Struktura ludności gminy ze względu na wiek na tle powiatu trzebnickiego i innych gmin powiatu wygląd Ana najmniej korzystną, choć zbliżona jest do sytuacji występującej w gminie Żmigród i w gminie Trzebnica. W stosunku do pozostałych gmin powiatu trzebnickiego gmina Oborniki śląskie charakteryzuje się jednak najmniejszym udziałem osób w wieku przedprodukcyjnym w ogóle ludności oraz najwyższym udziałem osób w wieku poprodukcyjnym w ogólnej liczbie mieszkańców. Dane dotyczące roku 2013 w podziale na gminy powiatu trzebnickiego przedstawia tabela poniżej. 17
Tabela 9. Udział poszczególnych grup wiekowych w ogóle mieszkańców gminy Oborniki Śląskie na tle danych powiatowych oraz danych z gmin powiatu trzebnickiego. Jednostka terytorialna wiek przedprodukcyjny wiek produkcyjny wiek poprodukcyjny Powiat trzebnicki 15,9% 68,1% 15,9% gmina Oborniki Śląskie 15,4% 66,8% 17,7% gmina Prusice 15,7% 70,3% 14,0% gmina Trzebnica 16,3% 67,1% 16,7% gmina Wisznia Mała 16,5% 70,4% 13,2% gmina Zawonia 16,6% 69,7% 13,8% gmina Żmigród 15,6% 68,2% 16,2% Źródło danych: Banka Danych Lokalnych, Główny Urząd Statystyczny Wpływ na strukturę ludności, w której coraz większą grupę stanowią osoby w wieku emerytalnym, a wskaźnik obciążenia demograficznego wzrasta ma spadek liczby urodzeń, który z kolei jest zdeterminowany złożonymi zmianami społeczno kulturowymi, o których pisaliśmy w rozdziale 1. Młodzi ludzie przed decyzją o posiadaniu potomstwa chcą ustabilizować swoją sytuację ekonomiczną, do czego potrzebne jest wykształcenie. Niełatwe warunki ekonomiczne i słabo rozwinięta publiczna instytucjonalna opieka żłobkowa i przedszkolna, przy jednoczesnym wymogu pozostawania na rynku pracy determinuje nierzadko decyzję o odsuwaniu posiadania potomstwa w czasie, o posiadaniu jednego dziecka lub nawet rezygnacja z posiadania potomstwa. Kolejnym czynnikiem wpływającym na wzrastający udział osób starszych w ogóle społeczeństwa jest wydłużenie się przeciętnej długości życia. Według danych z Banku Danych Lokalnych Głównego Urzędu Statystycznego w Polsce przeciętna długość życia kobiet wyniosła w 2012 roku 81, podczas, gdy jeszcze w 2000 roku wynosiła 78, a w 1995 roku 76,4. Średnia życia mężczyzn w Polsce wyniosła w 2012 roku 72,7, a w latach 2000 i 1995 odpowiednio 69,7 i 67,6. Według prognoz Głównego Urzędu Statystycznego wynika, że przeciętne dalsze trwanie życia wzrośnie w 2015 roku do 74,6 lat dla mężczyzn i 81,2 lat dla kobiet, a w 2030 roku przeciętny wiek mężczyzn wyniesie 80 lat, a kobiet 83,3. Istotną zmianą społeczną wpływającą na sytuacje osób starszych jest proces atomizacji rodziny, a więc zmiany modelu rodziny z wielopokoleniowej, w której wspólne gospodarstwo domowe zajmują dziadkowie, rodzice i dzieci do modelu rodziny zatomizowanej, czyli składającej się jedynie z rodziców i dzieci. Po opuszczeniu gospodarstwa przez dzieci rodzice pozostają w gospodarstwie sami, a dzieci ze względu na dużą odległość zamieszkania oraz zaangażowanie we własne życie rodzinne i zawodowe nie zawsze mają możliwość zaopiekować się rodzicami, gdy ci osiągną sędziwy wiek. Dodatkowo różnica pomiędzy długością życia pomiędzy kobietami i mężczyznami wpływa na singularyzację gospodarstw domowych wśród osób starszych. Samotne osoby starsze nie mają w najbliższym otoczeniu osób bliskich, które mogłyby wspomóc je w momencie pogorszenia stanu zdrowia, mniejszej zdolności do bycia samodzielnym. Osoby te powinny mieć więc zapewnioną opiekę pielęgniarek środowiskowych, domów pomocy społecznej, czy dziennych domów pobytu. Zapotrzebowanie na taka formę pomocy w przyszłych latach wzrośnie. Usługi opiekuńcze dla osób starszych, niepełnosprawnych i długotrwale chorych w gminie Oborniki Śląskie realizuje Miejsko - Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej. 18
Instytucją świadczącą całodobową opieę jest Dom Pomocy Społecznej w Obornikach Śląskich z filią w Rościsławicach. Dom funkcjonuje od 1988 r. jako jednostka budżetowa powiatu trzebnickiego. Powstał po adaptacji sanatorium dla dzieci. Jest to Dom koedukacyjny dla przewlekle somatycznie chorych. Przebywają tu osoby z różnymi schorzeniami i problemami, uniemożliwiającymi samodzielne funkcjonowanie, przede wszystkim starsze. W DPS realizowane są między innymi warsztaty terapii zajęciowej oraz usługi z zakresie rehabilitacji ruchowej. W Obornikach Śląskich znajduje się również Zakład Opiekuńczo Leczniczy EWA-MED, który oferuje całodobową opiekę medyczną oraz kompleksową rehabilitację neurologiczną pacjentów. Opieką objęte są przede wszystkim osoby starsze. Pomoc taką świadczą również Zakład Pielęgnacyjno Opiekuńczy Słoneczniki i Zakład Pielęgnacyjno Opiekuńczy przy ul. Trzebnickiej. Liczba miejsc, którą dysponują wyżej wymienione instytucje jest jednak niewystarczająca w stosunku do potrzeb, które odnotowuje się w gminie obecnie, a które będą w przyszłości rosły. Niejednokrotnie opłata za pobyt w ośrodkach opiekuńczych przewyższa możliwości finansowe osób starszych i ich rodzin, okres oczekiwania na wolne miejsce w ośrodkach jest bardzo długi. Dużą rolę we wspieraniu osób starszych pełnią w gminie Oborniki Śląskie organizacje kombatanckie, oraz organizacje kościelne, Akcja Katolicka i CARITAS, które przekazują pomoc materialną najuboższym osobom. Poza potrzebami opieki specjalistycznej w obliczu rosnącej liczby osób w wieku starszym należy dbać o dostosowanie oferty instytucji kultury oraz instytucji zajmujących się sportem i rekreacją do potrzeb osób w wieku senioralnym. Większa ilość wolnego czasu po zakończeniu aktywności zawodowej sprzyja korzystaniu z różnych form spędzania wolnego czasu. Szczególnie atrakcyjne dla osób starszych powinny być oferty przygotowane przez instytucje publiczne, które bardziej przystają do przeciętnych możliwości finansowych emerytów/ek. W Obornickim Ośrodku Kultury mają miejsce spotkania Klubu Seniora, organizowane są imprezy okolicznościowe dla członków tego klubu. Bogata ofertę skierowaną do osób w wieku poprodukcyjnym posiada stowarzyszenie Uniwersytet III Wieku Atena. Osoby starsze mogą w ramach Uniwersytetu uczestniczyć w wykładach, przedsięwzięciach kulturalnych, imprezach okolicznościowych, zajęciach sportowo rekreacyjnych, a także wyjazdach turystycznych. 2.2. Sytuacja osób z niepełnosprawnością Według danych Narodowego Spisu Powszechnego w 2002 roku w gminie Oborniki Śląskie zamieszkiwało 2443 osoby po 15 roku życia z niepełnosprawnością, co stanowiło wówczas 14% ogółu ludności. Ponad połowę tych osób stanowiły kobiety, również ponad połowę zamieszkiwało obszar wiejski gminy. Kolejny Narodowy Spis Powszechny z 2011 roku nie uwzględniał danych na temat liczby mieszkańców z niepełnosprawnością w podziale na poszczególne gminy. Możemy więc jedynie wnioskować na podstawie danych na poziomie powiatu, jaki jest w przybliżeniu udział osób niepełnosprawnych w ogóle ludności gminy Oborniki Śląskie. W 2011 roku w powiecie trzebnickim było 8701 osób niepełnosprawnych prawnie, co stanowiło 11% całej populacji powiatu. Wsparcie osobom z niepełnosprawnościami udzielane jest przez Miejsko Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej. W 2013 roku z tytułu niepełnosprawności ośrodek udzielił pomocy 137 rodzinom. 19
Miejsko Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej kieruje także osoby niepełnosprawne do Domu Pomocy Społecznej oraz Powiatowego Środowiskowego Domu Samopomocy. Na terenie gminy Oborniki Śląskie funkcjonują dwa domy pomocy społecznej (w Obornikach Śl. i w Rościsławicach). Znajdują w nich pomoc i opiekę osoby z ustalonym stopniem niepełnosprawności lub długotrwale chorujące w wieku poprodukcyjnym. Wszystkie te, które z powodu złego stanu zdrowia lub w wyniku choroby, czy wieku nie są w stanie zaspokajać samodzielnie sowich potrzeb życiowych, a którym rodzina lub gmina nie są w stanie zabezpieczyć całodobowej opieki w miejscu Ich dotychczasowego zamieszkania. W roku 2010 osób, które przebywały w domach pomocy społecznej i koszt ich utrzymania był współfinansowany przez gminę było 27 ( 270 świadczeń), w 2011 roku - 24 ( 258 świadczeń), w roku 2012 31 ( 318 świadczeń), a w roku 2013-35. Ilość osób, wymagających takiej pomocy, stale wzrasta. Wraz z tym, wzrasta obciążenie finansowe gminy. Ponadto, osoby w podeszłym wieku lub długotrwale chorujące mogą znaleźć opiekę w trzech zakładach pielęgnacyjno - opiekuńczych, funkcjonujących na terenie Obornik Śl. Jednakże, dostęp usług jest ograniczony, ponieważ zakłady pielęgnacyjno - opiekuńcze przyjmują wszystkich potrzebujących z terenu Dolnego Śląska. Działania na rzecz osób niepełnosprawnych niewidomych i niedowidzących prowadzi Polski Związek Niewidomych, starsze osoby z niepełnosprawnością wspierane są przez stowarzyszenie Uniwersytet III Wieku Atena, który prowadzi poradnictwo oraz aktywizuje do czynnego spędzania czasu wolnego. Dzieci w wieku przedszkolnym mają możliwość uczęszczania do niepublicznego integracyjnego punktu przedszkolnego Lepszy start w Pęgowie. Przedszkola i szkoły gminne nie dysponują oddziałami integracyjnymi. Gmina finansuje jednak dowóz uczniów niepełnosprawnych do szkół specjalnych w Miliczu, Trzebnicy i we Wrocławiu. Szczególnie trudne dla osób z niepełnosprawnością jest wejście i utrzymanie się na rynku pracy. W zależności od rodzaju niepełnosprawności trudności te są różnej natury: między innymi brak umiejętności społecznych, brak umiejętności poszukiwania pracy, ograniczona mobilność. Bariery mogą leżeć również po stronie pracodawców, którzy nie widzą możliwości zatrudniania osób z niepełnosprawnością ze względu na niewiedzę lub uprzedzenia. Potrzebne są więc działania wspierające osoby niepełnosprawne w wejściu na rynek pracy, ale również kampanie edukacyjne oraz programy gratyfikujące zatrudnianie osób niepełnosprawnych. W ostatnim okresie kończącego się okresu programowania Europejskiego Funduszu Społecznego realizowane były projekty skierowane do osób niepełnosprawnych mające na celu ich aktywizację zawodową poprzez wsparcie trenera pracy lub dofinansowanie własnej działalności gospodarczej. Przewiduje się, że środki finansowe w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki będą wydatkowane na tego rodzaju wsparcie dla osób niepełnosprawnych również w kolejnym okresie programowania. Istotne jest, aby osoby niepełnosprawne z terenu gminy Oborniki Śląskie otrzymywały informacje na temat takich możliwości. Dużym problemem dla osób z niepełno sprawnościami na terenie gminy Oborniki Śląskie, zarówno w mieście, jak i na obszarach wiejskich, są bariery architektoniczne, które utrudniają aktywność społeczną osób niepełnosprawnych i wzmagają ich społeczną izolację. 2.3. Ubóstwo i bezdomność Pomimo wzrostu dochodów i wydatków społeczeństwa corocznie rośnie liczba osób, które znajdują się na granicy ubóstwa. Nasila się rozwarstwienie społeczne związane ze zróżnicowaniem dochodów. 20
Ubóstwo może mieć bardzo różne przyczyny zależne i niezależne od osób w nim tkwiących. Niestety brak możliwości zaspokojenia podstawowych potrzeb przyczynia się do powstawania w rodzinach ubogich kolejnych niekorzystnych zjawisk takich jak: uzależnienia, przemoc domowa, czy przestępczość. Dużym zagrożeniem powodującym utrwalenie problemu jest dziedziczenie ubóstwa przez dzieci ubogich rodziców, które przejmują od nich postawy niezaradności życiowej, bierności, czerpania środków życiowych z oferowanej pomocy społecznej. W gminie Oborniki Śląskie problem ubóstwa jest postrzegany jako jeden z podstawowych problemów społecznych. W 2013 roku Miejsko Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej przyznał pomoc z tytułu ubóstwa 336 rodzinom, dla porównania w 2009 roku pomocą objęte zostało 239 rodzin. Pracownicy Ośrodka, w ramach pracy socjalnej, wspierają osoby i rodziny w dążeniach do utrzymania prawidłowego funkcjonowania. Udzielają im odpowiednich informacji i przedkładają ofertę pomocową. Przede wszystkim, jednak, w celu zabezpieczenia podstawowych potrzeb, przyznają świadczenia pieniężne. Osobom ubogim w gminie Oborniki Śląskie pomoc świadczą również organizacje kościelne: Caritas oraz Akcja Katolicka. Dzieci z rodzin uboższych są objęte programem dożywiania w szkołach gminnych. Ponieważ ubóstwo ma różne przyczyny problem ten wymaga różnorodnych działań na wielu płaszczyznach. W przypadku osób ubogich długotrwale korzystających z pomocy społecznej, poza pomocą materialną niezbędne są działania edukacyjna i aktywizujące, na tyle efektywne, aby osoby te mogły w znacznym stopniu uniezależnić się od systemu pomocy społecznej. Między innymi ubóstwo może przyczynić się do bezdomności, jest to najdotkliwsza forma wykluczenia społecznego. Według danych Miejsko Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Obornikach Śląskich w 2013 roku pomoc z tytułu bezdomności uzyskało 27 rodzin, a więc o 12 więcej niż w roku poprzednim. Na terenie gminy Oborniki Śląskie nie ma noclegowni ani schronisk dla bezdomnych. W związku z tym, osoby bezdomne korzystają przeważnie ze Schroniska dla Bezdomnych Mężczyzn w Długołęce lub z placówek znajdujących się na terenie Wrocławia. Wszyscy bezdomni, korzystający ze świadczeń ośrodka pomocy społecznej, to mężczyźni, którzy nie pracują zawodowo. Często w wieku produkcyjnym, uzależnieni od alkoholu. Biorąc pod uwagę dość niepewną sytuację społeczno gospodarczą można przewidywać, że liczba osób bezdomnych do roku 2020 będzie się zwiększać. Zarówno w przypadku problemu ubóstwa, jak i bezdomności niezbędna jest praca społeczna polegająca na ciągłej aktywizacji osób dotkniętych tymi problemami, mobilizująca klientów pomocy społecznej do poszukiwania wyjścia z trudnej sytuacji życiowej. Warto podejmować również działania zapobiegające wystąpieniu tych problemów w środowiskach nimi zagrożonych, poprzez działania edukacyjne w obszarze gospodarowania budżetem domowym, czy programy wspierające wychodzenie z zadłużenia. 2.4. Rynek pracy: przedsiębiorczość, bezrobocie Rynek pracy gminy Oborniki Śląskie jest według opinii pracowników Miejsko Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej mało elastyczny i mało różnorodny. Głównymi pracodawcami na terenie gminy jest Urząd Miejski oraz jego jednostki organizacyjne, firma TechniSat Digital Sp. z o.o. produkujaca sprzęt RTV, Zakłady Wyrobów Cukierniczych Miś, Domy Pomocy Społecznej, Zakłady Opiekuńczo Lecznicze i Szpitale. Mimo sporego potencjału turystycznego w gminie powstało niewiele 21