{tabs type=tabs} {tab title=biografia:} Jan Kochanowski (1530-1584)? urodził się w 1530r. w Sycynie, zmarł w 1584 w Lublinie, spoczywa w Zwoleniu. Pochodził ze średnio zamożnej szlachty z ziemi radomskiej. Spośród jego siedmiu braci jeszcze dwóch zajęło się literaturą. W 1544 r. rozpoczął studia na wydziale sztuk wyzwolonych na Akademii Krakowskiej. W Krakowie przebywał do 1547r., czyli do śmierci ojca. Z tego okresu zachowały się dwa najwcześniejsze dzieła Ephitaphium Cretccovii oraz O śmierci Jana Tarnowskiego z 1561r. Następnie wyjechał do Królewca (1551-1552), na tamtejszym Uniwersytecie uzyskał stypendium na wyjazd do Włoch. Na Padwie (1552-1557) studiował filozofię i filologię klasyczną. Z tego okresu pochodzą pierwsze łacińskie poezje, pisane pod wpływem renesansowej kultury humanistycznej. Z agranicą Kochanowski nauczył się wiele o literaturze starożytnej, poznał twórczość Horacego, Owidiusza i Wergiliusza oraz filozofię starożytną, zgodnie z którą starał się później postępować. Wiele podróżował po Europie (Rzym, Neapol, Paryż), w trakcie wyjazdów nawiązał kontakty z przedstawicielami europejskiej kultury i humanistyki, np. z francuskim poetą Ronsardem, który był propagatorem pisania w języku narodowym. Napisał w tym okresie wiele łacińskich liryków oraz np. hymn Czego chcesz od nas Pani e. Później kontynuował naukę w Królewcu, gdzie związał się z dworem swego protektora księcia pruskiego Albrechta. W 1557 r. na wieść o śmierci matki wraca do kraju i przebywa na różnych dworach magnackich i królewskich, np. Jana Firleja i biskupa Filipa Padniewskiego. Od 1563r. dzięki protekcji podkanclerza i biskupa Piotra Myszkowskiego, swojego mecenasa i dobroczyńcy, został sekretarzem Zygmunta II Augusta. Był już wtedy autorem wielu fraszek i pieśni. Został świeckim proboszczem w Poznaniu i Zwoleniu, co polegało na sprawowaniu posługi kapłańskiej i wiązało się z pewnymi dochodami. Udzielał się także w polityce, uczestniczył w Sejmie w Lublinie, agitował na rzecz Henryka Walezjusza. Równocześnie coraz więcej tworzył. W 1562r. pisał o jego szlachetnym urodzeniu Rej, gdyż już wtedy Kochanowski był znany. Sławę przyniosły mu poematy Zgoda i Satyr, gdzie krytykował złe obyczaje szlachty i zapominanie o sprawach kraju. Role jego pamiętnika pełniły Fraszki i pierwsze 1 / 9
Pieśni. Z czasem zaczęło mu dokuczać dworskie życie i w 1571r. zamieszkał w Czarnolesie, a w 1574r. zrezygnował z dworskich i kościelnych zaszczytów. W 1575r. poślubił Dorotę Podlodowską. W pełni tu realizował ideał harmonijnego szczęśliwego życia. Od śmierci króla jedynie okazjonalnie brał udział w życiu publicznym. Śmierć ukochanej córeczki Orszulki w 1579r., której poświęcił Treny, a następnie drugiej córki Hanny, przyczyniły się do pogorszenia jego stanu zdrowia. W tym okresie podjął się także cenionego do dziś tłumaczenia Psałterza Dawidowego. Czarnolas był dla Kochanowskiego swoistą Arkadią, którą zobrazował we fraszkach ( Na lipę ) i pieśniach ( Pieśń świętojańska o Sobótce ). Znalazł tam spokój i żył w zgodzie z naturą. Zmarł nagle w 1584r. w Lublinie na atak serca, w uroczystościach pogrzebowych uczestniczył dwór z królem Stefanem Batorym. {/tab} {tab title=daty:} Najważniejsze daty w życiu Jana Kochanowskiego: 1530- narodziny w Sycynie 1544 - początek studiów na Akademii Krakowskiej 1552-1555 - studia na uniwersytecie w Padwie 1555-1556 - studia na uniwersytecie w Królewcu 2 / 9
1562 - podbyt na dworze Filipa Padniewskiego 1563 - pobyt na dworze Jana Firleja 1564 - zostaje sekretarzem króla i obejmuje probostwo poznańskie 1566 - obejmuje parafię w Zwoleniu 1570 - przeprowadzka do Czarnolasu 1575 - ślub z Dorotą Podlodowską 1578 lub 1579 śmierć Urszulki 1584 - śmierć poety w Lublinie {/tab} {tab title=podział twórczości:} Jego twórczość możemy podzielić na trzy okresy: 1. Okres padewski ( 1544-1559) w czasie studiów we Włoszech pisał głównie okolicznościowe wiersze łacińskie, które znalazły się w zbiorze libri IV (1584r.) Elegium? 2. Okres dworski (1559-1571) początkowo górowały utwory epickie, jak Zuzanna (1562r.), Szachy (1564r.), O śmierci Jana Tarnowskiego 3 / 9
(1561r.), Zgoda (1564r.), Satyry albo Dziki Mąż (1564r.), Proporzec albo Hołd pruski (1569r.). Następnie twórczość liryczna na najwyższym poziomie artystycznym, jak Pieśni, a także Fraszki (1584r.) 3. Okres czarnoleski ( 1570-1584) uznany za najbardziej płodny w życiu poety. Dopiero tu w pełni zrozumiał, że poezja jest jego największym powołaniem i drogą do sławy. Powstały Treny i Pieśni, tragedia nawiązująca do antyku Odprawa posłów greckich, wierszowana parafraza Psałterza Dawidowego (1579r.) Ponadto napisał np. manifest poetycki Muza (1576r.), liczne utwory okolicznościowe. Dzieła wszystkie (wydawnictwo pomnikowe, tom 1-4, 1884-1897r.), Pisma zbiorowe (tom 1-2, 1924r.), Dzieła polskie (wydanie 10 jubileuszowe 1980), Poezje (1879r.) {/tab} {tab title=utwory:} 4 / 9
Najważniejsze utwory napisane przez Jana Kochanowskiego: Poematy: - Zuzanna - Zgoda - Szachy - Proporzec - Dziki mąż Pieśni: - Pieśni (dwie księgi wydane pośmiertnie) Psalmy: - Psałterz Dawidów Treny: - Treny Fraszki: - Fraszki (trzy księgi wydane pośmiertnie) Dramaty: 5 / 9
- Odprawa posłów greckich {/tab} {tab title=ojciec polskiej poezji:} Ojciec polskiej poezji: Nazywany ojcem poezji polskiej? pierwszy poeta, którego twórczość dorównywała twórcom zagranicznym. Stworzył i sformułował nowożytny program poezji narodowej, ukształtowanej na antycznych wzorcach. Wykazał się świadomością wartości dzieła poetyckiego dla narodu. Przekazywał swoje poglądy polityczne i opisywał problemy społeczne.wzorowało się na nim wielu pokoleń późniejszych poetów. Uznawany jest za najdoskonalszego poetą przed Mickiewiczem i Słowackim. Jako pierwszy w niezwykle sprawny i nowoczesny sposób pisał w języku polskim. Poezja polska zawdzięcza Kochanowskiemu swój pierwszy wielki wzlot, a polski renesans dojrzały kształt. Kochanowski był najwybitniejszym reprezentantem humanizmu i odrodzenia myśli antycznej w Polsce. Posiadał wszystkie cechy typowego człowieka renesansu: tolerancyjny, wykształcony i utalentowany, tzw. : Poeta doktus? wykształcony, który zna figury stylistyczne i stosuje je w wierszach. Zna zasady tworzenia różnych gatunków. Wzoruje się na najlepszych wzorach antycznych. Sięga do mitologii i konkretnych twórców, np. Safony, Wergiliusza. Kochanowski był erudytą (człowiek wykształcony). Obdarzony wyjątkowym poczuciem humoru, potrafił ukazywać ludzkie słabości i zręcznie pokazywał je w swoich utworach. Służył ojczyźnie tworząc poezję. {/tab} {tab title=aforyzmy życiowe:} Aforyzmy (maksymy życiowe) Kochanowskiego: - Nie porzucaj nadzieję, jakoć się kolwiek dzieje - Radość się z troską plecia a kiedy jedna weźmie moc najwiętszą, wtenczas masz ujrzeć odmianę naprędszą. - Na szczęście wszelakie, szczęści ma być jednakie. - Ty nie miej za stracone, tego co może być wrócone, siłą Bóg może wywrócic w godzinie, a kto mu ufa, nie zginie. - Nie chciał nas Bóg położyć równo z bestyjami, : dał nam rozmum, dał mowę, a nikomu z 6 / 9
nami. - Służymy poczciwiej sławie, a jako kto może, niech ku pożytku dobra spólnego pomorze. - Komu dowcipu równo z mową dostaje, niech szczepi między ludźmi dobre obyczaje. - Prostak to, który wojsko z wielkości szacuje: zwycięstwo liczby nie chce, męstwa potrzebuje. - Nie przegra, kto fragmaczy na sławę żywotem, azaby go lepiej dał w cieniu darmo potem. Bóg, człowiek i świat u Kochanowskiego: - Bóg? stwórca świata, jest wychwalany przez ludzi, hojny, łaskawy, bezinteresowny, wszechmocny, nieśmiertelny, artysta, pragnie wiary i miłości. Bóg rzemieślnik (Deus Faber), dawca życia. - Człowiek? wychwala Boga, podporządkował swoje życie porom roku. Jest ciekawy świata, wyznaje filozofię stoicką i epikurejską - Świat? istnieje w harmonii z człowiekiem, upodabnia się do raju, brak zła. {/tab} {tab title=znaczenie tworczości:} Znaczenie twórczości Jana Kochanowskiego w literaturze polskiej: Bogactwo świeckiej tematyki: - filozoficzno-refleksyjna: fraszki, np. O żywocie ludzkim, Do gór i lasów), Pieśni wszystkie za wyj. 3, np. Podole, Piórem opatrzony - obyczajowa: fraszki, np. Na świętego ojca, Na nabożną, O kapelanie, O doktorze Hiszpanie, O sobótce, Miło szaleć kiedy czas potemu - patriotyczna, np. O spustoszeniu Podola, Odprawa posłów greckich, Na Sokalskie mogiły, O dobrej sławie - polityczna: np. Odprawa posłów greckich - autotematyczna, np. O twórczości, Na fraszki, Do fraszek, Na moje księgi, pieśni, np. Niezwykłym i nie lada piórem opatrzony, Kto mi dał skrzydła - autobiograficzna: np. Do gór i lasów - miłosna: np. Do Hanny, O miłości, Trudna rada w tej mierze (pieśń) Umiłowanie wsi, natury i spokojnego życia w obcowaniu z przyrodą. Świat jest dziełem Boga, stwórcą świata i mistrzem Różnorodność uczuć: - smutek - żal po śmierci dziecka - miłość do kobiety, dziecka, ojczyzny, - zachwyt nad pięknem przyrody - miłość do Boga, - afirmacja życia 7 / 9
- pragnienie sławy Narodowy charakter twórczości: - Zatroskanie o losy ojczyzny i szukanie sposobów na rozwiązanie problemów. Kochanowski nie dostrzegał problemów mieszczan. - Świadome pisanie po polsku - Ocena sytuacji Polski pod postacią Troi - Prezentuje obyczaje i obrzędy, np. w noc Świętojańską - Umiłowanie krajobrazu polskiego - Patriotyzm, propagowanie postawy obywatelskiej Artyzm słowa i bogactwo gatunku: - Bogactwo środków stylistycznych. Liczne metafory, epitety, liryczne środki stylistyczne. - Stworzył system wersyfikacyjny zwany wierszem sylabicznym. W każdym wersie tyle samo sylab przed średniówką i w klauzuli zdarzają się akcenty w tym samym miejscu. - Buduje spójne i harmonijne dzieła. - Inwersja - niezwykły szyk wyrazów w zdaniu. - Używanie związków frazeologicznych o mitycznym i antycznym znaczeniu. - Antyczny rodowód utworów. Posiadają go treny, pieśni, fraszki i tragedia. Sonety łaciński na wzór Petrarcy. Tłumaczył psalmy, np. psałterz Dawidowy. - Liczne nawiązania do antyku, np. do mitologii, Horacego, filozofii antycznej w utworach, tłumaczenie psalmów, uprawienia gatunków antycznych. - Narodowy charakter twórczości, np. tragedia Odprawa posłów greckich - Tematyka to człowiek i jego sprawy, zgodnie z humanizmem - Nawiązania do mitologii i sztuki starożytnej - Różnorodność świeckiej tematyki - Bogactwo uczuć - Radosna filozofia, połączenie chrześcijańskiej radosnej wiary w Boga z antyczną wizją harmonijnego świata. Bóg to stwórca świata ludzi. Radosna koncepcja wiary. Horacjanizm - idea złotego środka oraz stoicyzm i epikureizm jako recepta na szczęśliwe życie, - Staranny dobór stylistyczny słów, np. w trenach słownictwo wysokie, a we fraszkach - proste, z elementami języka codziennego. Wniosek: Renesansowy charakter twórczości Kochanowskiego W poezji panuje spokój, ład i wiara w uporządkowanie świata. Jako renesansowy poeta głosił pochwałę radości i szczęścia na ziemii. Gardził bogactwem i chwalił aktywne życie. Najważniejsze było czyste sumienie, służba narodowi i zachowanie godności osobistej. Przekonanie o porządku, którym jest lekiem na ludzkie niepokoje. Załamuje się po śmierci córki, czuje się wtedy czuje się zagubiony. {/tab} {tab title=toposy:} Toposy stworzone przez Kochanowskiego: 8 / 9
- motyw mit domu polskiego - szlachecki dworek w Czarnolesie, - motyw zbolałego ojca - wątpiącego w swoje ideały i filozofię swojego życia, życie zweryfikowało jego receptę na szczęście, wiarę w Boga, stoicyzm, epikureizm i spokój. - motyw wsi spokojnej i wsi wesołej, jej symbolem jest dom w Czarnolesie. Wsi spokojna, wsi wesoła. Który głos twej chwale zdoła - motyw thearum mundi - świat jako scena teatralna, gdzie człowiek to marionetka a Bóg jest reżyserem spektaklu. Naśmiawszy się nam i naszym porządkom, Wemkną nas w mieszek jako czynią łąkom - motyw nieśmiertelnej sławy - nie wszystek umrę, stawiam sobie pomnik trwalszy niż ze spiżu. Po raz pierwszy w Polsce pojawia się poeta stojący ponad tłumem. Twórca przyrównywany jest do ptaka {/tab} {/tabs} 9 / 9