LABORATORIUM ELEKTRONIKI

INSTYTUT NAWIGACJI MORSKIEJ ZAKŁD ŁĄCZNOŚCI I CYBERNETYKI MORSKIEJ AUTOMATYKI I ELEKTRONIKA OKRĘTOWA LABORATORIUM ELEKTRONIKI Studia dzienne I rok studiów Specjalności: TM, IRM, PHiON, RAT, PM, MSI ĆWICZENIE NR 1 WYBRANE PRZYRZĄDY LABORATORYJNE Jerzy Hreczycho, Piotr Majzner, Marcin Mąka Szczecin 2007

Ćwiczenie nr 1 Wybrane przyrządy laboratoryjne 1.1. Pytania kontrolne 1. WYBRANE PRZYRZĄDY LABORATORYJNE 1. Co nazywamy sygnałem elektrycznym? 2. Podaj klasyfikacje sygnałów elektrycznych. 3. Jakie sygnały nazywamy sygnałami analogowymi? 4. Jakie sygnały nazywamy sygnałami cyfrowymi? 5. Jakie sygnały nazywamy sygnałami binarnymi? 6. Jakie sygnały nazywamy sygnałami impulsowymi? 7. Podaj przykłady sygnałów impulsowych, prostokątnych, trójkątnych, piłokształtnych. 8. Narysuj i scharakteryzuj przebieg sinusoidalny. 9. Narysuj i scharakteryzuj przebieg impulsowy. 10. Podaj definicję wartości skutecznej napięcia (prądu elektrycznego). 11. Podaj definicje wartości średniej napięcia (prądu elektrycznego). 12. Podaj definicje wartości średniej wyprostowanej (półokresowej) napięcia (prądu elektrycznego). 13. Co to jest współczynnik kształtu? Ile wynosi dla przebiegu sinusoidalnego? 14. Co to jest składowa stała przebiegu elektrycznego, a co to jest składowa zmienna przebiegu? 15. Wymień podstawowe jednostki układu SI? 16. Wymień przedrostki układu SI ich oznaczenia i mnożniki. 17. Wymień symbole i jednostki: ładunku elektrycznego, napięcia elektrycznego, prądu elektrycznego pojemności, rezystancji, indukcyjności, mocy, energii, częstotliwości czasu. 18. Podaj wzór na wzmocnienie napięciowe (wzmocnienie mocy) wyrażone w db. 19. Podaj zależność między długością fali elektromagnetycznej a jej częstotliwością. 20. Podaj prędkość rozchodzenia się fali elektromagnetycznej (światła). 21. Narysuj symbole graficzne podstawowych elementów elektronicznych. 22. Podaj treść prawa Ohma. 23. Podaj wzory na chwilową wartość napięcia i prądu na rezystorze, indukcyjności, pojemności. 24. Podaj treść i wzory opisujące prawa Kirchhoffa. 25. Podaj wzór na rezystancje zastępczą rezystorów połączonych szeregowo. 26. Podaj wzór na rezystancje zastępczą rezystorów połączonych równolegle. 27. Podaj wzór na pojemność zastępczą kondensatorów połączonych szeregowo. 28. Podaj wzór na pojemność zastępczą kondensatorów połączonych równolegle. 29. Podać jak należy podłączyć woltomierz i amperomierz aby zmierzyć małą rezystancję a jak aby zmierzyć dużą rezystancję. 30. Jakie rezystancje wewnętrzne powinny mięć idealny amperomierz i idealny woltomierz oraz jak podłączyć je do obwodu? 1.2. Opis układu pomiarowego Zestaw urządzeń wykorzystywanych w ćwiczeniu obejmuje : Stanowisko 1: - zasilacz DF 1730SL - miernik uniwersalny Uni-11e, - miernik cyfrowy METEX, - opornica suwakowa. Stanowisko 2: - oscyloskop HC 3502C - oscyloskop HM 303-6 - generator RC PW-13, - generator KZ-1405. 1

Ćwiczenie nr 1 Wybrane przyrządy laboratoryjne 1.3. Wykonanie ćwiczenia Ćwiczenie ma charakter demonstracyjny. Należy samodzielnie sporządzić notatki na temat przyrządów laboratoryjnych oraz sposobu ich obsługi. 1.4. Sprawozdanie W sprawozdaniu należy opisać przebieg ćwiczenia, opisać przyrządy przedstawione przez prowadzących. W szczególności należy: - wyjaśnić, po co stosowane są zasilacze; - wyjaśnić znaczenie stabilizacji napięciowej i stabilizacji prądowej; - opisać sposób wykonywania pomiarów za pomocą miernika cyfrowego; - wymienić wielkości elektryczne mierzone za pomocą miernika cyfrowego; - opisać sposób wykonywania pomiarów za pomocą miernika analogowego znając zakres i wartość wychylenia wskazówki; - opisać przeznaczenie generatorów laboratoryjnych; - wymienić jakie wielkości można ustawiać na generatorze; - opisać przeznaczenie oscyloskopu, wymienić typy oscyloskopów; - opisać sposób wykonywania pomiarów za pomocą oscyloskopu; - opisać sposób wykonywania pomiarów składowej stałej i składowej zmiennej przebiegu; - opisać podstawowe elementy regulacyjne oscyloskopu. 2

Ćwiczenie nr 1 Wybrane przyrządy laboratoryjne 1.5.1. Pojęcie sygnałów elektrycznych Sygnałem elektrycznym nazywamy przebieg czasowy napięcia lub natężenia prądu elektrycznego wykorzystany do przekazania informacji, np. dźwięku, obrazu, danych, bodźców sterujących itp. W podstawowej klasyfikacji rozróżnia się sygnały analogowe (ciągłe) i cyfrowe (dyskretne) (rys. 1.1.). Rys. 1.1. Przykład sygnału ciągłego i dyskretnego Sygnały analogowe mogą przyjmować nieskończenie wiele wartości dowolnie mało różniących się od siebie, innymi słowy, zbiór wartości sygnału analogowego jest nieprzeliczalny. Sygnały cyfrowe przyjmują tylko skończoną liczbę wartości, a więc ich wartości należą do zbioru przeliczalnego. Sygnały analogowe mogą się zmieniać w dowolnej chwili, natomiast sygnały cyfrowe tylko w pewnych punktach czasowych. Szczególnymi rodzajami tych sygnałów są sygnały harmoniczne (analogowe) nazywane ogólnie sygnałami sinusoidalnymi oraz sygnały dwuwartościowe (cyfrowe) nazywane w skrócie sygnałami binarnymi. Ważne znaczenie w technice mają również sygnały nazywane ogólnie impulsowymi. Sygnałem impulsowym jest sygnał o dużej amplitudzie trwający bardzo krótko. W praktyce określenie impuls odnosi się najczęściej do przebiegów, których czas trwania jest znacznie krótszy niż okres powtarzania (rys. 1.2). Rys. 1.2. Przykłady sygnałów impulsowych 3

Ćwiczenie nr 1 Wybrane przyrządy laboratoryjne Impulsy mogą być dodatnie lub ujemne, pojedyncze lub grupowe, powtarzane okresowo lub nieokresowe itd. Wiele wspólnych cech z sygnałami impulsowymi mają sygnały okresowe prostokątne (rys.1.3) i piłokształtne (rys.1.4). f(t) t f(t) t f(t) f(t) t t Rys. 1.3. Przykłady sygnałów prostokątnych Rys. 1.4. Przykłady sygnałów piłokształtnych 1.5.2. Parametry stosowane w opisie sygnałów elektrycznych Na rysunku 1.5. przedstawiono przebieg sinusoidalny natężenia prądu elektrycznego. Wartość chwilową tego sygnału (prądu sinusoidalnego) i(t) określa następująca zależność: i(t) = I m sin(ω t +ψ) w której: - I m wartość maksymalna (amplituda) prądu; - ψ faza początkowa prądu w chwili t = 0; - ω t + ψ faza prądu w chwili t; - ω = 2πƒ pulsacja (częstotliwość kątowa); - ƒ = 1/T częstotliwość, będąca odwrotnością okresu T. W czasie jednego okresu T faza prądu zmienia się o 2π, tzn. ω = 2π. Rys. 1.5. Interpretacja graficzna parametrów sygnału sinusoidalnego Wartość skuteczną (effective) sygnału okresowego (prądu) o okresie T wyraża zależność: 4

Ćwiczenie nr 1 Wybrane przyrządy laboratoryjne I ef = 1 T T 0 2 i ( t) dt Odpowiada ona wartości prądu stałego, który przepływając przez rezystor o stałej (niezmiennej) wartości rezystancji, spowoduje wydzielenie w nim takiej samej ilości energii (w postaci ciepła), co prąd sinusoidalny płynący w tym samym czasie. W przypadku prądu sinusoidalnego wartość skuteczna natężenia prądu jest równa jego amplitudzie podzielonej przez 2, czyli I ef = I m / 2 0,707 I m Wartość średnią (average) sygnału okresowego (prądu) o okresie T wyraża zależność: I av = T 1 i( t) dt T 0 Odpowiada ona wartości prądu stałego, który płynąc przez dany przekrój poprzeczny przewodnika przeniósłby w tym samym czasie taki sam ładunek, jak prąd zmienny. Ponieważ w przypadku prądu sinusoidalnego wartość średnia za cały okres, czyli tzw. wartość całookresowa, jest równa zeru, dlatego zwykle w celu określenia wartości średniej prądu sinusoidalnego przyjmuje się czas równy połowie okresu T/2, wówczas I av = / 2 2 T i( t) T dt 0 2 = Im 0,637 Im π Iloraz wartości skutecznej i średniej (prądu) określa tzw. współczynnik kształtu krzywej k = I ef /I av, który dla przebiegów sinusoidalnych jest równy k = π /2 2 1,11. Sygnał binarny (rys. 1.6.a) charakteryzuje się tym, że przyjmuje tylko dwie różne wartości oznaczane zwykle symbolami L, H (Low niski, High wysoki) lub 0,1. Cyfry 0, 1 nazywa się bitami (Binary digit). Wartości napięć i prądów odpowiadające tym dwu wartościom dwójkowym (0, 1) nie muszą być ustalane z bezwzględną dokładnością. Wystarczy, że zawierają się w pewnych dość szerokich przedziałach poziomów L, H, rozdzielonych przedziałem wartości wzbronionych (rys. 1.6.b). Rys. 1.6. Interpretacja graficzna parametrów sygnału binarnego Sygnał binarny przedstawiony w funkcji czasu ma postać ciągu impulsów (zerojedynkowych). Reprezentuje on określoną informację wyrażoną w odpowiednim kodzie, np. dwójkowym naturalnym, dwójkowodziesiętnym (BCD) itp. Uporządkowany zbiór kolejno po sobie następujących bitów stanowi słowo kodowe. Charakterystyczną cechą każdego kodu jest długość słowa kodowego, wyrażająca się liczbą występujących w nim bitów. Do określania długości słowa jest stosowana jednostka zwana bajtem (byte), składająca się z umownej liczby bitów; zazwyczaj 1 bajt odpowiada 8 bitom. W zależności od tego, czy poszczególne bity słowa kodowego są przekazywane kolejno (szeregowo), czy jednocześnie (równolegle), rozróżnia się sygnały binarne szeregowe i równoległe. 5

Ćwiczenie nr 1 Wybrane przyrządy laboratoryjne Podstawowymi parametrami sygnału impulsowego są wartość maksymalna (amplituda) A m oraz czasy narastania t r, opadania t f, trwania t 1, odstępu t 2, a także okres powtarzania T = t 1 + t 2. Interpretację graficzną tych parametrów podano na rysunku 1.7. Iloraz Czasu trwania (szerokości impulsu) t 1 i okresu powtarzania T określa tzw. współczynnik wypełnienia impulsu (tj. k w = t 1 /T). Rys. 1.7. Interpretacja graficzna parametrów sygnału impulsowego W elektronice często pojawia się określenie składowej stałej sygnału i składowej zmiennej sygnału. W wielu przypadkach trudno mówić o napięciu stałym, jeżeli napięci to waha się w pewnych nieznacznych przedziałach w stosunku do całego napięcia. Składową stałą przebiegu elektrycznego (napięcia elektrycznego, prądu elektrycznego) nazywamy wartość średnią tego przebiegu (rys 1.8). Składową zmienną przebiegu nazywamy różnicę pomiędzy przebiegiem a jego składową stałą (rys 1.9). Inaczej mówiąc składową stałą jest ten fragment przebiegu który się nie zmienia, a składową zmienną tylko ta jego część która się zmienia. U U t Uav t Rys. 1.8 Ilustracja przebiegu ze składowa stałą i zmienną Rys. 1.9 Przebieg tylko ze składową zmienną 1.5.3. Wielkości fizyczne i ich jednostki miar stosowane najczęściej w elektronice Jednostka miary jest to umownie przyjęta wartość danej wielkości fizycznej, która służy do porównywania ze sobą innych wartości tej samej wielkości. Zbiór jednostek wielkości mierzalnych nosi nazwę układu jednostek miar. Obecnie obowiązuje Międzynarodowy Układ Jednostek Miar (Système International d Unitès), w skrócie nazywany układem SI. Układ ten zawiera 7 jednostek podstawowych i 2 jednostki uzupełniające (tab. 1.1), jednostki pochodne spójne z jednostkami podstawowymi i uzupełniającymi oraz przedrostki służące do tworzenia jednostek wielokrotnych i podwielokrotnych (tab. 1.2). 6

Ćwiczenie nr 1 Wybrane przyrządy laboratoryjne Tabela 1.1. Jednostki miar podstawowe i uzupełniające układu SI Wielkość Jednostka nazwa oznaczenie Długość Masa Czas Natężenie prądu elektrycznego Temperatura (termodynamiczna) Światłość Liczność (ilość) materii Kąt płaski Kąt bryłowy metr kilogram sekunda amper kelwin kandela mol radian steradian m kg s A K cd mol rad sr podstawowe uzupełniające Tabela 1.2. Przedrostki i oznaczenia do tworzenia jednostek miar wielokrotnych i podwielokrotnych układu SI Przedrostek Oznaczenie Mnożnik E P T G M k h da Eksa Peta Tera Giga Mega Kilo Hekto Deka Decy Centy Mili Mikro Nano Piko Femto Atto d c m μ n p f a 10 1 = 0,1 10 2 = 0,01 10 3 = 0,001 10 6 = 0,000 001 10 9 = 0,000 000 001 10-12 = 0,000 000 000 001 10-15 = 0,000 000 000 000 001 10-18 = 0,000 000 000 000 000 001 1 000 000 000 000 000 000 = 10 18 1 000 000 000 000 000 = 10 15 1 000 000 000 000 = 10 12 1 000 000 000 = 10 9 1 000 000 = 10 6 1 000 = 10 3 100 = 10 2 10 = 10 1 Podstawową zaletą układu SI jest to, że każdą z jednostek pochodnych można wyrazić za pomocą iloczynu potęg jednostek podstawowych i uzupełniających, przy czym współczynnik liczbowy w tym wyrażeniu jest równy 1. Przykłady: 0,025 [A] = 25 [ma] 0,000000007 [F] = 7 [nf] 36000000 [Hz] = 36 [MHz] Niektóre jednostki pochodne układu SI mają swoje własne nazwy, np. jednostka ładunku kulomb [C] itp. W tabeli 1.3. zestawiono jednostki wielkości elektrycznych i magnetycznych układu SI najczęściej stosowane w elektronice. 7

Ćwiczenie nr 1 Wybrane przyrządy laboratoryjne Tabela 1.3. Jednostki miar wybranych wielkości elektrycznych i magnetycznych układu SI Wielkość Jednostka Zależności między jednostkami nazwa oznaczenie Ładunek elektryczny kulomb C 1C = 1A s (1A h = 3600 C) Napięcie elektryczne wolt V 1V = 1W/A Pojemność elektryczna farad F 1F = 1C/V Rezystancja om Ω 1Ω = 1V/A Konduktancja simens S 1S = 1/Ω Indukcyjność henr H 1H = 1V s/a Indukcja magnetyczna tesla T 1T = 1Wb/m 2 Strumień magnetyczny weber Wb (1Gs = 10-4 T) Przenikalność elektryczna farad na metr F/m Przenikalność magnetyczna henr na metr H/m Moc wat W 1W = 1V A Energia, praca, ciepło dżul J 1J = W s Częstotliwość herc Hz 1Hz = 1/s Często wzmocnienie napięciowe lub wzmocnienie mocy pewnego układu elektronicznego wyraża się za pomocą jednostki zwanej decybelem. Wzmocnienie napięciowe oraz wzmocnienie mocy liczy się ze według wzoru: k k u p P = 10log10 P = 20log10 U U wy we wy we [ db] [ db] gdzie P we i U we są mocą i napięciem wejściowym, P wy i U wy mocą i napięciem wyjściowym a k p i k u wzmocnieniem mocy, wzmocnieniem napięcia wyrażonym w db. Uzupełnieniem układu jednostek jest tab. 1.4., w której zestawiono najważniejsze stałe fizyczne. 8

Ćwiczenie nr 1 Wybrane przyrządy laboratoryjne Tabela 1.4. Wybrane stałe fizyczne Wielkość Oznaczenie Wartość Jednostka Ładunek elementarny e -1,6022 10-19 C Masa spoczynkowa elektronu m e 9,1091 10-31 kg Masa spoczynkowa protonu m p 1,6725 10-27 kg Masa spoczynkowa neutronu m n 1,6748 10-27 kg Stała Plancka h 6,6262 10-34 J s Stała Boltzmanna k 1,3807 10-23 J/K Prędkość światła w próżni c 0 2,9979 10 +8 m/s Przenikalność magnetyczna próżni μ 0 4π 10-7 H/m Przenikalność elektryczna próżni ε 0 8,8541 10-12 F/m W radiokomunikacji często operuje się pojęciem fali elektromagnetycznej. Najczęściej stosowane parametry fali elektromagnetycznej to częstotliwość f wyrażana w hercach i długość fali λ wyrażana w metrach. Zależność między nimi wyraża wzór: c λ = c T = [m] f gdzie c jest prędkością rozchodzenia się fali elektromagnetycznej wynoszącą w przybliżeniu c 3 10 +8 m/s, a T okresem fali równym: 1 T = [ s] f Można przyjąć, że prędkość rozchodzenia się fali elektromagnetycznej w powietrzu jest taka sama jak w próżni i wynosi tyle samo co prędkość światła. W tabeli 1.5 przedstawiono symbole graficzne niektórych częściej stosowanych elementów elektronicznych. 9

Ćwiczenie nr 1 Wybrane przyrządy laboratoryjne Tabela 1.5 Symbole graficzne niektórych częściej stosowanych elementów elektronicznych Rezystor (stały) Rezystor zmienny Potencjometr Nazwa Symbol Kondensator (stały) Kondensator zmienny Trymer Kondensator elektrolityczny Indukcyjność (stała) Indukcyjność zmienna Induktor z rdzeniem magnetycznym Transformator Bezpiecznik (topikowy) Łącznik Ogniwo elektryczne (elektrochemiczne) Przewód Dioda Dioda stabilizacyjna (dioda Zenera) Dioda pojemnościowa Dioda tunelowa Dioda Schottky ego Dioda elektroluminescencyjna Fotodioda Tranzystor (bipolarny) PNP Tranzystor (bipolarny) NPN Tranzystor polowy złączowy z kanałem N Tranzystor polowy złączowy z kanałem P Tyrystor (triodowy) 10

Ćwiczenie nr 1 Wybrane przyrządy laboratoryjne 1.5.4. Zagadnienia wchodzące w skład teorii obwodów Teoria obwodów jest dyscypliną naukową zajmującą się badaniem (analizą i syntezą) obwodów elektrycznych. Obwód elektryczny jest to, w znaczeniu ogólnym, pewna struktura zamknięta, utworzona przez odpowiednio połączone elementy elektryczne, w której jest możliwy przepływ prądu elektrycznego. Element w takim obwodzie jest rozpatrywany jako swego rodzaju cegiełka (część niepodzielna), będąca modelem pewnego zjawiska lub cech fizycznych związanych z obwodem elektrycznym. Ważnym zagadnieniem dla analizy obwodów jest także modelowanie elementów wchodzących w skład obwodów elektrycznych. W teorii obwodów w szerokim zakresie korzysta się z matematyki zwłaszcza z analizy matematycznej, algebry macierzy, algebry liczb zespolonych, szeregów Fouriera, równań różniczkowych i całkowych, przekształceń całkowych (Laplace a, Fouriera), metod numerycznych itp. Warunkiem właściwego zrozumienia funkcjonowania obwodów elektrycznych jest także znajomość zagadnień z rozmaitych działów fizyki, takich jak: elektrostatyka i magnetostatyka, prądu elektrycznego, elektromagnetyzmu, budowy materii. Nieustanny rozwój mikroelektroniki, techniki cyfrowej i analogowej oraz wielu pokrewnych dziedzin nauki i techniki rodzi ciągle nowe potrzeby co powoduje, że problematyka teorii obwodów stale rozwija się. 1.4.5. Podstawowe prawa rządzące zjawiskami zachodzącymi w obwodach elektrycznych Prawo Ohma zostało sformułowane w 1826 r. przez G.S. Ohma dla obwodu prądu stałego. I R (+) (-) U Rys. 1.10. Ilustracja równania rezystancji Prawo Ohma głosi, że: napięcie elektryczne U na końcach odcinka przewodnika jest proporcjonalne do natężenia prądu elektrycznego I płynącego przez ten odcinek (rys. 1.10.), czyli U = RI [V] gdzie R jest współczynnikiem proporcjonalności, zwanym rezystancją (lub oporem elektrycznym czynnym). Prawo Ohma odnosi się do gałęzi obwodu elektrycznego nie zawierającej źródeł energii (dla gałęzi obwodu elektrycznego zawierającej źródła energii obowiązuje prawo Kirchhoffa). W obwodach prądu zmiennego napięcie i prąd w danym elemencie są powiązane za pomocą zależności różniczkowo-całkowych, będących uogólnioną postacią prawa Ohma (tab. 1.6.) 11

Ćwiczenie nr 1 Wybrane przyrządy laboratoryjne Tabela 1.6. Uogólnione prawo Ohma Rezystancja Indukcyjność Pojemność Rodzaj Elementu L R I I I C U U U Postać Prawa Ohma dla wartości chwilowych u( t) = R i( t) u( t) i( t) = R di( t) u( t) = L dt 1 i( t) = u( t) dt L 1 u( t) = i t dt C ( ) du( t) i( t) = C dt Prawa Kirchhoffa (sformułowane w 1847 r. przez G. R. Kirchhoffa) wyrażają zasady rozpływu prądów i rozkładu napięć w obwodach elektrycznych. Pierwsze prawo Kirchhoffa, dotyczące bilansu prądów w węźle obwodu elektrycznego, określa zależność I =0 k k oznaczająca, że suma algebraiczna natężeń prądów w węźle obwodu elektrycznego jest równa zeru. Dla węzła przedstawionego na rys. 1.11., przy założeniu, że prądy wpływające do węzła są dodatnie, zaś prądy wypływające z węzła są ujemne (lub odwrotnie, co jest sprawą umowy), pierwsze prawo Kirchhoffa można zapisać w postaci równania I 1 + I 2 I 3 I 4 + I 5 = 0 które z kolei można przepisać w postaci I 1 + I 2 + I 5 = I 3 + I 4 Wyrażającej następującą treść: suma prądów wpływających do węzła obwodu elektrycznego jest równa sumie prądów wypływających z tego węzła. Rys. 1.11. Wyodrębniony węzeł obwodu elektrycznego ilustrujący pierwsze prawo Kirchoffa Drugie prawo Kirchhoffa dotyczące bilansu napięć w oczku obwodu elektrycznego określa zależność: k U = k k E 0 k oznaczająca, że suma algebraiczna wszystkich napięć (źródłowych E k i odbiornikowych U k) w oczku obwodu elektrycznego jest równa zeru. 12

Ćwiczenie nr 1 Wybrane przyrządy laboratoryjne Dla oczka przedstawionego na rys. 1.12 przy założonym dodatnim zwrocie kierunku przepływu prądu w oczku (za dodatni przyjęto zwrot napięć zgodny z kierunkiem obchodzenia oczka, tj. kierunkiem ruchu wskazówek zegara), otrzymuje się: (E 1 -E 3 +E 5 ) - (U 1 +U 2 -U 3 +U 4 +U 5 ) = 0 w którym U 1,,U 2 -,U 3...są to spadki napięć odpowiednio R 1 I 1 R 2 I 2, R 3 I 3,...wywołane prądami gałęziowymi o przyjętych umownie dodatnich zwrotach natężenia prądu. Rys. 1.12. Wyodrębnione oczko obwodu elektrycznego ilustrujący drugie prawo Kirchoffa Przy dowolnym charakterze zmienności napięć i prądów, prawa Kirchhoffa odnoszą się do wartości chwilowych tych wielkości. Prawa te są słuszne niezależnie od rodzaju łączonych elementów, pod warunkiem jednak, że są to elementy skupione, czyli charakteryzują się tym, że wszystkie wielkości je opisujące są tylko funkcjami czasu i nie zależą od zmiennych przestrzennych. Prawa Kirchhoffa stosuje się do wyznaczania napięć i natężeń prądów w rozgałęzionych obwodach elektrycznych przy znanych wartościach ich elementów (np. E, R). Korzystając z podstawowych praw obwodów elektrycznych, można dokonywać przekształcania obwodów rozgałęzionych. Na przykład obwód zawierający rezystory połączone szeregowo R 1...R n można uprościć, zastępując je jednym rezystorem R, którego rezystancja jest równa sumie rezystancji poszczególnych rezystorów, czyli R = R1 + R2 + R3 +... R n = R k n k = 1 Podobnie obwód złożony z rezystorów połączonych równolegle R 1...R n można zastąpić obwodem zawierającym jeden rezystor R, którego rezystancję określa zależność: 1 1 = + 1 + 1 1 1 +... + = R n R R R1 R2 R3 k = 1 n k Nieco inaczej kształtuje się wypadkowa pojemność kondensatorów. Obwód zawierający kondensatory połączone szeregowo C 1...C n można uprościć, zastępując je jednym kondensatorem C, którego pojemność określa wzór: 1 = 1 + 1 + 1 1 1 +... + = C n C C C1 C2 C3 k = 1 n k Obwód złożony z kondensatorów połączonych równolegle C 1...C n można zastąpić obwodem zawierającym jeden kondensator C, którego pojemność jest równa sumie pojemności poszczególnych kondensatorów: C = C1 + C2 + C3 +... C n = C k n k = 1 13

Ćwiczenie nr 1 Wybrane przyrządy laboratoryjne W elektronice często należy wykonać pomiary wielkości elektrycznych. Podstawowymi przyrządami pomiarowymi są woltomierz - mierzący napięcie elektryczne i amperomierz - mierzący natężenie prądu elektrycznego. Woltomierz należy podłączyć zawsze równolegle do badanego obwodu, a amperomierz zawsze szeregowo w badany obwód. Idealny woltomierz aby nie zakłócał pracy badanego fragmentu obwodu powinien mieć rezystancje nieskończenie dużą R V. Natomiast idealny amperomierz powinien mieć rezystancje zbliżoną do 0, R A 0. W praktyce każdy woltomierz posiada pewną rezystancję na ogół dość dużą, jednak przy badaniu niektórych obwodów należy uwzględniać poprawkę zmierzonego napięcia. Podobnie amperomierz włączony szeregowo do obwodu posiadając pewną dość małą ale jednak niezerową rezystancję, która potrafi zafałszować wynik mierzonego natężenia prądu. Nieidealne właściwości woltomierza i amperomierza należy uwzględnić przy pomiarze rezystancji. Zgodnie z prawem Ohma, gdy U jest napięciem zmierzonym przez woltomierz a I natężeniem prądu zmierzonym przez amperomierz zmierzona rezystancja wynosi: U R = [Ω] I Sposób podłączenia woltomierz i amperomierza nie jest obojętny na wielkość zmierzonej rezystancji. Jeżeli mierzona rezystancja jest dość duża (np. porównywalna z rezystancją wewnętrzną woltomierza należy podłączyć układ do badania rezystancji tak jak na rys. 1.13, natomiast gdy mierzona rezystancja jest dość mała (porównywalna z rezystancją wewnętrzną amperomierza) należy podłączyć układ jak na rys. 1.14 I I A A I A A I V E V I V R U R E V U V R Rys. 1.13 Układ do mierzenia rezystancji dużej Rys. 1.14 Układ do mierzenia rezystancji małej Dla układu do mierzenia rezystancji dużej zakładając, że I A jest prądem zmierzonym przez amperomierz i płynącym przez amperomierz, R A rezystancją wewnętrzną amperomierza, U V napięciem zmierzonym przez woltomierz, U R spadkiem napięcia na badanym rezystorze R, możemy zapisać na podstawie prawa Ohma: U R R = I A Z drugiego prawa Kirchhoffa otrzymujemy: U V = I A RA + I A R = I A RA + U R Po prostych przekształceniach otrzymujemy wzór na mierzoną rezystancję: UV I A RA UV R = = RA I A I A Zakładając, że rezystancja amperomierza R A jest znacznie mniejsza niż mierzona rezystancja R, czyli że R A 0 otrzymujemy: UV R I A 14

Ćwiczenie nr 1 Wybrane przyrządy laboratoryjne Ponieważ w układzie pomiaru rezystancji dużej amperomierz mierzy tylko natężenie prądu płynącego przez mierzoną rezystancję a woltomierz mierzy napięcie będące sumą spadku napięcia na rezystorze R i spadku napięcia na niezerowej rezystancji amperomierza R A, układ taki nazywa się układem poprawnego pomiaru prądu. Dla układu do mierzenia rezystancji małej zakładając, że I A jest prądem zmierzonym przez amperomierz i płynącym przez amperomierz, U V napięciem zmierzonym przez woltomierz, R V rezystancją wewnętrzną woltomierza, I R prądem płynącym przez badany rezystor R, możemy zapisać na podstawie prawa Ohma: UV R = I R Prąd zmierzony przez amperomierz I A jest równy sumie prądu płynącego przez woltomierz I V oraz prądu płynącego przez mierzoną rezystancję I R. Z pierwszego prawa Kirchoffa otrzymujemy: I A = I R + IV prąd I V płynący przez woltomierz jest równy: UV I V = RV Po prostych przekształceniach otrzymujemy wzór na rezystancje mierzoną: UV R = UV I A RV Zakładając, że rezystancja wewnętrzna woltomierza R V jest znacznie większa niż mierzona rezystancja R, czyli że R A otrzymujemy: UV R I A Ponieważ w układzie pomiaru rezystancji małej woltomierz mierzy spadek napięcia tylko na mierzonej rezystancji R a amperomierz mierzy natężenie prądu będące sumą prądu płynącego przez mierzoną rezystancję i skończoną rezystancję wewnętrzną woltomierza R V układ taki nazywa się układem poprawnego pomiaru napięcia. 15

1. Wygląd zewnętrzny przyrządu INSTRUKCJA OBSŁUGI Generator funkcyjny typ KZ 1405 Zakład Opracowań i Produkcji Aparatury Naukowej ZOPAN Rys. 1. Rys. 2.

1. Wyłącznik sieci. Wciśnięcie klawisza powoduje podłączenie przyrządu do sieci. Dodatkowe włączenie przyrządu do sieci sygnalizuje świecenie się wskaźnika (2). 2. Wskaźnik włączenia przyrządu do sieci. 3. Skala częstotliwości umożliwiająca wraz z przełącznikiem (16) ustawienie żądanej częstotliwości. 4. Włącznik układu regulacji symetrii generowanych przebiegów. Wciśnięcie klawisza pozwala na ustawienie żądanej symetrii przy pomocy pokrętła (5). 5. Pokrętło umożliwiające, przy wciśniętym klawiszu (4) ustawienie żądanej symetrii przebiegu. 6. Przełącznik klawiszowy umożliwiający wybranie rodzaju pracy. Gdy jest w pozycji wyciśniętej praca jest ciągła, natomiast gdy jest w pozycji wciśniętej o rodzaju pracy decyduje przełącznik (7). 7. Przełącznik klawiszowy rodzaju pracy. Wciśnięcie klawisza powoduje pracę przyrządu wyzwalaną przebiegiem podanym na gniazdo (15) natomiast wyciśnięcie klawisza powoduje pracę przyrządu bramkowaną przebiegiem podanym na gniazdo (15). 8. Pokrętło umożliwiające regulację fazy przebiegów wyzwalanych i bramkowanych, działające gdy klawisz przełącznika (6) jest wciśnięty. 9. Przełącznik klawiszowy umożliwiający włączenie układu regulacji poziomu odniesienia napięcia wyjściowego za pomocą pokrętła (10). 10. Pokrętło umożliwiające regulację poziomu odniesienia napięcia wyjściowego. 11. Pokrętło umożliwiające wraz z przełącznikiem klawiszowym (12) ustawienie żądanej wartości napięcia wyjściowego. 12. Przełącznik klawiszowy umożliwiający wraz z pokrętłom (11) ustawienia żądanej wartości napięcia wyjściowego. 13. Gniazdo wyjściowo przyrządu. 14. Przełącznik klawiszowy umożliwiający wybór kształtu napięcia wyjściowego. 15. Gniazdo wyjściowe dla przebiegów bramkujących i wyzwalających. 16. Przełącznik klawiszowy umożliwiający włączenie żądanego podzakresu częstotliwości (mnożnik). Wartość częstotliwości generowanej odczytuje się przez pomnożenie wartości ustawionej na skali częstotliwości (3) przez współczynnik ustawiony za pomocą przełącznika (16). 17. Gniazdo wejściowe do sterowania napięciowego częstotliwością generatora. 18. Gniazdo wyjściowe przebiegów synchronizujących. 19. Zacisk służący do uziemienia przyrządu. 20. Gniazdo bezpiecznika. 21. Sznur sieciowy. 2. Przeznaczenie przyrządu Generator funkcyjny typ KZ 1405 stanowi nowoczesne źródło sygnału sinusoidalnego, trójkątnego i prostokątnego. Istnieje możliwość regulacji symetrii w/w przebiegów, bramkowania ich lub wyzwalania pojedynczego impulsu o żądanym kształcie. W przypadku gdy przyrząd jest bramkowany lub wyzwalany istnieje możliwość regulacji fazy w zakresie ± 90. Istnieje także możliwość zewnętrznego przestrajania częstotliwości generatora w stosunku 1000:1 oraz regulacja poziomu odniesienia napięcia wyjściowego w zakresie ± 10V. Tak duża ilość funkcji generowanych przez przyrząd oraz szeroki zakres częstotliwości 0,01 MHz pozwala na zaszeregowanie generatora KZ 1405 jako przyrządu uniwersalnego, znajdującego zastosowanie zarówno w laboratoriach naukowo-badawczych, dydaktycznych oraz szerokie zastosowania w przemyśle.

INSTRUKCJA OBSŁUGI Dekadowy Generator RC typ PW-13 Zakł a d Opracowań i Produkcji Aparatury Naukowej ZOPAN Rys. 1. Wygląd zewnętrzny przyrządu 1. Pokrętła umożliwiające wraz z pokrętłem (2) nastawienie żądanej częstotliwości. 2. Pokrętło umożliwiające włączenie żądanego podzakresu częstotliwości (mnożnik). 3. DOSTROJENIE - pokrętło umożliwiające skokowe i płynne dostrojenie częstotliwości w zakresie określonym w pkt. 2.3 niniejszej instrukcji w przypadku, gdy zachodzi potrzeba ustawienia określonej częstotliwości z dokładnością lepszą niż podana w pkt, 4.2, (wymagania pkt, 4.2. są spełnione dla ustawienia pokrętła w pozycji 0 ). Pokrętło małe zapewnia płynne dostrojenie częstotliwości w granicach skoku wykonanego pokrętłem większym. 4. WYJŚCIE - gniazdo wyjściowe, służące do pobierania napięcia wyjściowego regulowanego płynnie za pomocą pokrętła (6) I skokowo za pomocą przełącznika klawiszowego (5). 5. Przełącznik umożliwiający wraz z pokrętłem (6) ustawienie żądanej wartości napięcia wyjściowego. 6. Pokrętło umożliwiające wraz z przełącznikiem klawiszowym (5) ustawienie żądanej wartości napięcia wyjściowego. 7. SIEĆ -wyłącznik sieci. Wciśnięcie klawisza powoduje podłączenie przyrządu do sieci. Oznaką włączenia jest świecenie wskaźnika (8). 8. Wskaźnik włączenia przyrządu do sieci. 9. Skala napięcia wyjściowego sprzężona z pokrętłem (6). Wskazuje wartość ustawionego napięcia przy uwzględnieniu pozycji przełącznika klawiszowego (5). 10. Pole odczytu nastawionej częstotliwości.

WYZWALANIE INSTRUKCJA OBSŁUGI OSCYLOSKOP DWUKANAŁOWY 20MHz MODEL: 3502C HC HUNG CHANG Czułość wyzwalania Sygnały wyzwalające Poziom wyzwalania Częstotliwość wyzwalania Synchronizacja INT - 2 działki lub więcej (sygnałem wewnętrznym) EXT -1 Vp-p lub więcej (sygnałem zewnętrznym) INT, CH-B, LINE lub EXT Dodatni lub ujemny, w trybie AUTO możliwość płynnej zmiany poziomu 20 Hz do 20 MHz AC (sygnał przemienny), HF Rej.(filtr dolnoprzepustowy), TV (sygnał telewizyjny - zbocze dodatnie lub ujemne), przełączanie między impulsami ramki (TV-V) i linii (TV-H) przełącznikiem (9) (TIME/DIV) TV-V: 0,5s/dz do 0,1 ms/dz TV-H: 50 μs/dz do 0,2 μs/dz ODCHYLANIE POZIOME Czułość Pasmo przenoszenia (-3dB) Impedancja wejściowa 5 mv/dz do 20 V/dz w 12 zakresach (krok co 1-2-5) z możliwością regulacji płynnej DC do 1 MHz 1 MΩ ± 2%, 20pF ± 3pF Maksymalne napięcie wejściowe 300V (DC + AC szczytowe) lub 600 Vp-p Tryb pracy X - Y włączanie trybu X-Y przełącznikiem (9), kanał A (CH-A) - odchylanie w osi Y, kanał B (CH-B) - odchylanie w osi X. Modulacja nasycenia (oś Z) sygnał TTL (3Vp-p do 50 V), + jaśniej, - ciemniej INNE Napięcie przyspieszające lampy Napięcie kalibracji Napięcie sieci zasilającej Pobór mocy Masa Wymiary ok. 2 kv 0,5 Vp-p ± 5 %, przebieg prostokątny 1 khz AC: 100V/120V/220V/240V, 50/60 Hz 19W ok. 7 kg 147(W) x 356(Sz) x 435(Dł) mm 3. OBSŁUGA PRZYRZĄDU 3.1. PRZYGOTOWANIE PRZYRZĄDU DO PRACY Przed otwarciem opakowania należy dokonać jego oględzin. Jeżeli stwierdzone zostanie uszkodzenie kartonu, które może mieć wpływ na stan przyrządu, należy powiadomić o tym fakcie dostawcę (sprzedawcę) przed uruchomieniem oscyloskopu. Takie działanie pozwoli na uniknięcie ewentualnych problemów z wymianą, bądź naprawą gwarancyjną urządzenia..

CZYNNOŚCI WSTĘPNE 1. Przed rozpoczęciem pracy z oscyloskopem należy przeprowadzić sprawdzenie urządzenia zgodnie z procedurą przedstawioną poniżej, co pozwoli dokładnie zapoznać się z elementami regulacyjnymi przyrządu i podstawowymi czynnościami obsługowymi. a. Włącznik zasilania (19) ustawić w pozycji OFF b. Pokrętła regulacyjne POSITION pozycji plamki (6), (7), (23) ustawić w położeniu środkowym. c. Przestawić pokrętło INTENSITY (21) w położenie środkowe. d. Wcisnąć przycisk trybu wyzwalania (14) - pozycja AUTO. e. Pozostałe regulatory pozostawić w dowolnym położeniu. f. Sprawdzić napięcie sieci zasilającej i ustawienie selektora napięć na tylnej ściance. 2. Włączyć kabel zasilający do gniazda na tylnej ściance urządzenia i podłączyć do sieci zasilającej. 3. Włączyć zasilanie oscyloskopu przełącznikiem (19) (poz. ON). Po około 20 sekundach na ekranie ukaże się linia podstawy czasu. Jeżeli to nie nastąpi, należy regulować pokrętłem INTENSITY do uzyskania prawidłowego obrazu śladu podstawy czasu. 4. Pokrętłami FOCUS i INTENSITY wyregulować ostrość obrazu. 5. Skorygować położenie przebiegu na ekranie regulatorami POSITION. 6. Podłączyć przewód sondy pomiarowej (10:1) do wejścia CH-A (1), a jej końcówkę zapiąć na wyjście sygnału kalibratora 0,5 Vp-p (12). 7. Przestawić przełącznik czułości kanału A (5) w pozycję 10 mv/dz, a pokrętło regulacji ciągłej (4) przekręcić zgodnie z ruchem wskazówek zegara w pozycję kalibrowaną (CAL.). Przełącznik wyboru źródła sygnału wyzwalającego (18) ustawić w położeniu CH-A. Na ekranie jest widoczny przebieg prostokątny o wysokości 5 działek. 8. Jeżeli przebieg jest zniekształcony, stroić trymerem sondy do uzyskania prawidłowej fali prostokątnej. 9. Odpiąć końcówkę sondy od wyjścia kalibratora. Oscyloskop jest gotowy do pracy. 3.2. REGULATORY, GNIAZDA I WSKAŹNIKI OSCYLOSKOPU Rys. 1. (1) Gniazdo wejściowe (BNC) sygnału kanału A (CH-A). (2) Przełącznik rodzaju sprzężenia kanału A: AC : Sprzężenie pojemnościowe sygnału wejściowego. Składowe stałe sygnału blokowane. GND : Wejście wzmacniacza odchylania pionowego na potencjale zerowym. Przebieg wejściowy odnoszony do poziomu zerowego. DC : Wszystkie składowe sygnału wejściowego przenoszone na obwody wejściowe i

wyświetlane na ekranie. (3) Przyciski trybu odchylania pionowego: A - wciśnięcie uruchamia odchylanie sygnałem kanału A, B - wciśnięcie uruchamia odchylanie sygnałem kanału B, ADD - wciśnięcie uruchamia odchylanie sumą sygnałów A i B. Odwrócenie polaryzacji kanału B przyciskiem (24) (INVERT) powoduje wyświetlanie na ekranie różnicy przebiegów A i B. DUAL - wciśnięcie przycisków A i B uruchamia tryb dwukanałowy. W zakresie 0,5 s/dz do 1 ms/dz przebiegi A i B są siekane (CHOPPING) z częstotliwością ok. 200 khz. W zakresie 0,5 ms/dz do 0,2 μs/dz kanały są przełączane przemiennie (ALT.). (4) Potencjometr płynnej regulacji czułości (rozciąganie przebiegu w pionie) kanału A. (5) Przełącznik zakresów czułości wejściowej (VOLTS/DIV) kanału A. Regulacja skokowa co 1-2-5 wartości (10 pozycji) w zakresie od 5 mv/dz do 20 V/dz. Warunkiem uzyskania kalibrowanej wartości tłumienia jest ustawienie potencjometru (4) w prawym skrajnym położeniu. (6) Pokrętło regulacji położenia w pionie przebiegu kanału A (CH-A). (7) Pokrętło regulacji położenia przebiegów w poziomie. (8) Przycisk rozciągu podstawy czasu. Wciśnięcie rozciąga podstawę czasu 5 razy. (9) Przełącznik skokowej regulacji okresu podstawy czasu. 20 kalibrowanych wartości od 0,2 μs do 0,5 s na działkę, przełączanych co 1-2-5 wartości. Obrót przełącznika w prawe skrajne położenie włącza tryb odchylania X-Y - sygnał kanału B steruje odchylaniem poziomym plamki. Zmiana zakresu podstawy czasu pociąga za sobą automatyczne dopasowanie sposobu przełączania kanałów (CHOPPING / ALTERNATE) w trybie DUAL. (10) Potencjometr płynnej regulacji okresu podstawy czasu. (11) Wejście (BNC) zewnętrznego sygnału wyzwalającego. (12) Wyjście (końcówka) sygnału kalibratora. Przebieg prostokątny o napięciu 0,5 Vp-p i częstotliwości ok.1 khz. (13) Potencjometr regulacji poziomu wyzwalania. Regulacja pozwala na ustawienie punktu wyzwalania na zboczu obserwowanego przebiegu. (14) Przycisk trybu wyzwalania. W pozycji AUTO (wciśnięty) podstawa czasu działa nawet przy braku sygnału wejściowego (linia na ekranie) - tryb drgań swobodnych (free - run). W obecności sygnału podstawa czasu jest synchronizowana z możliwością regulacji poziomu wyzwalania. Gdy poziom sygnału wyzwalającego jest niewystarczający do synchronizacji, podstawa czasu przechodzi do pracy samoczynnej (free - run). (15) Przycisk wyboru zbocza wyzwalającego - dodatnie (+) lub ujemne (-). (16) Przełącznik rodzaju sprzężenia sygnałów wyzwalających: AC - wszystkie składowe sygnału przenoszone są do obwodów generatora impulsów wyzwalających - praca normalna. HF REJ. - sprzężenie poprzez filtr dolnoprzepustowy. Metoda sprzężenia pozwalająca wyeliminować częstotliwości radiowe i szumy w.cz. z sygnału kierowanego do generatora impulsów wyzwalających. TV - do generatora impulsów wyzwalających doprowadzany jest kompletny sygnał TV. Przełącznik (9) pozwala na wybór między impulsami ramki (TV-V; 50 μs 0,1 ms/dz) i linii (TV-H; 50 μs 0,2 μs/dz) dla poprawy synchronizacji przebiegu na ekranie. Sprzężenie bardzo korzystne przy serwisie urządzeń telewizyjnych dzięki możliwości synchronizacji kompletnego sygnału TV. (17) Zacisk uziemiający. (18) Przełącznik źródła sygnału wyzwalającego: INT - sygnałem wyzwalającym jest suma przebiegów wejściowych obu kanałów. CH-A - sygnałem wyzwalającym jest przebieg kanału A, z tym że przy pracy jednokanałowej przebieg synchronizujący jest brany z aktualnie pracującego kanału. CH-B - sygnałem wyzwalającym jest przebieg kanału B, a uwaga jak wyżej. LINE - impulsy synchronizujące są generowane zgodnie z przebiegiem napięcia sieci. EXT - impulsy wyzwalające są wytwarzane z przebiegu doprowadzonego do gniazda (11). (19) Przełącznik zasilania : ON - włączony, OFF - wyłączony.

(20) Potencjometr regulacji ostrości obrazu. (21) Potencjometr regulacji jaskrawości obrazu. (22) Regulator równoległości linii podstawy czasu - za pomocą małego śrubokręta należy wyregulować położenie linii (śladu) na ekranie. Regulacja ma na celu skompensowanie wpływu ziemskiego pola magnetycznego na odchylanie strumienia elektronów. Regulację trzeba powtórzyć jedynie w przypadku przeniesienia oscyloskopu w inne miejsce. (23) Pokrętło regulacji położenia w pionie przebiegu kanału B (CH-B). (24) Przycisk odwracania polaryzacji sygnału kanału B - przycisk wciśnięty polaryzacja odwrotna. Funkcja zmiany polaryzacji umożliwia obserwację różnicy przebiegów w trybie ADD. (25) Przełącznik czułości wejściowej (VOLTS/DIV) kanału B. Parametry jak dla kanału A. (26) Potencjometr płynnej regulacji czułości (rozciąganie przebiegu w pionie) kanału B. (27) Gniazdo wejściowe (BNC) sygnału kanału B (CH-B). (28) Przełącznik rodzaju sprzężenia kanału B. Parametry jak dla kanału A. (29) Włącznik funkcji testowania biernych podzespołów elektronicznych (COMP.TEST). Dla testowania elementów należy ustawić przełącznik podstawy czasu (9) w pozycję X-Y, a przełączniki sprzężenia (2) i (28) w położenie GND. (30) Gniazdo wejściowe (BNC) zewnętrznego sygnału modulacji intensywności obrazu (osi Z). (31) Gniazdo bezpiecznika sieciowego. Wymieniany bezpiecznik musi być zgodny z typowym. (32) Selektor napięć sieci zasilającej. Przed włączeniem oscyloskopu należy sprawdzić prawidłowość ustawienia selektora. (33) Gniazdo kabla sieciowego. 3.3. WYZWALANIE Rys. 2. Generalnie, do wytwarzania impulsów wyzwalających, gwarantujących stabilność przebiegu na ekranie, wykorzystywany jest wejściowy sygnał odchylania pionowego lub jego składowe. Mimo to impulsy wyzwalające muszą być zsynchronizowane z przebiegiem wejściowym, stąd konieczność właściwego ustawienia przez obsługującego parametrów wyzwalania. Omawiany przyrząd jest wyposażony w regulatory 4 parametrów wyzwalania: LEVEL, SLOPE, COUPLING i SOURCE. SOURCE - ŹRÓDŁO SYGNAŁÓW WYZWALAJĄCYCH Jeżeli do obwodów synchronizacji oscyloskopu doprowadzony jest jeden z sygnałów wejściowych, taki sposób wyzwalania nazywany jest wyzwalaniem wewnętrznym. Doprowadzenie do obwodów synchronizacji tego samego sygnału lub jego składowych poprzez wejście EXT TRIG nazywane jest wyzwalaniem zewnętrznym. Pozycje INT, CH-A i CH-B przełącznika SOURCE dotyczą wyzwalania wewnętrznego. Wewnętrzny sygnał wyzwalający jest wzmacniany we wzmacniaczu odchylania pionowego, co ułatwia wyzwalanie. LINE: Wyzwalanie w takt przebiegu napięcia sieci zasilającej. EXT.: Sygnałem wyzwalającym jest sygnał podany na gniazdo EXT. Sposób ten ma trzy charakterystyczne właściwości:

1. Sygnały odchylające nie wpływają w żaden sposób na przebieg wyzwalający. Zmiana ustawienia przełącznika VOLTS/DIV nie powoduje zakłóceń wyzwalania i do chwili zmiany napięcia zewnętrznego sygnału wyzwalającego synchronizacja działa bardzo stabilnie, nie reagując na regulacje parametrów odchylania pionowego. 2. Możliwe jest opóźnienie sygnału wejściowego za pomocą funkcji opóźnienia generatora sygnał synchronizującego. 3. Sygnał złożony (np. TV) bądź modulowany może być łatwo wyzwalany sygnałami składowymi. COUPLING - SPRZĘŻENIE Przełącznik ten pozwala na wybór rodzaju sprzężenia sygnału wyzwalającego z obwodami generatora synchronizującego. W pozycji AC sprzężenie jest pojemnościowe - składowe stałe są odcinane dla poprawy stabilności obrazu. Na pozycji HF REJ. włączany jest filtr pasmowy dolnoprzepustowy dla eliminacji szumu o częstotliwościach radiowych, interferującego z sygnałem synchronizacji. Pozycja TV zapewnia taką pracę obwodów synchronizacji, że wydzieleniu ulegają impulsy pionowej i poziomej, co gwarantuje wyzwalanie i stabilność na ekranie kompletnego sygnału telewizyjnego. Wyboru między sygnałami TV-V i TV-H dokonuje się przełącznikiem TIME/DIV. SLOPE - ZBOCZE Przełącznikiem SLOPE +,- dokonuje się wyboru zbocza wyzwalającego sygnału (narastające bądź opadające). Przy obserwacji sygnału TV, punkt wyzwalania ustawiany jest na zboczu narastającym lub opadającym impulsów synchronizacji. LEVEL - POZIOM Wciśnięcie przycisku (14) włącza tryb AUTO wyzwalania, swobodna praca podstawy czasu przy zerowym poziomie przebiegu synchronizującego. W obecności sygnału regulatorem LEVEL ustawiany jest poziom sygnału wyzwalania, przy którym obraz na ekranie jest stabilny. 3.4. TRYB X-Y Przyrząd został szczególnie starannie zaprojektowany dla uproszczenia pracy w trybie X-Y (odchylanie strumienia sygnałami wejściowymi w osi pionowej i poziomej). Wystarczy przełączyć pokrętło TIME/DIV na pozycję X-Y i podać na wejście CH-B sygnał odchylania poziomego (X), a na wejście CH-A sygnał odchylania pionowego (Y). 3.5. KALIBROWANE POMIARY NAPIĘĆ Oscyloskop może spełniać funkcję woltomierza i dokładnie mierzyć napięcia szczytowe, międzyszczytowe (peak-to-peak), stałe oraz charakterystyczne napięcia przebiegów złożonych. Możliwe jest dokonywanie pomiarów przebiegów obu kanałów. Dla uzyskania kalibrowanych wartości interesujących napięć należy postępować zgodnie z poniższą procedurą. 1. Przekręcić potencjometr płynnej regulacji czułości na pozycję CAL. (do oporu zgodnie z kierunkiem wskazówek zegara), a następnie przełącznikiem czułości odchylania ustawić wygodną do obserwacji wysokość przebiegu. Potencjometrem położenia POSITION można przebieg przesunąć do wybranej linii siatki, aby ułatwić odczyt pomiaru. 2. Dla sygnałów stałoprądowych i złożonych przełącznik sprzężenia ustawić najpierw w pozycji GND, aby potencjometrem POSITION ustalić poziom odniesienia. Następnie przełączyć sprzężenie na pozycję DC i zaobserwować wielkość odchylenia. Napięcie dodatnie przesunie ślad w górę, a ujemne w dół. Wartość napięcia określić, mnożąc wielkość odchylenia w działkach przez nastawioną na przełączniku wartość czułości. UWAGA: JEŻELI POMIAR DOKONYWANY JEST ZA POMOCĄ SONDY 10:1, PRZEBIEG NA EKRANIE JEST 10- KROTNIE MNIEJSZY OD RZECZYWISTEGO.

3.6. PRACA DWUKANAŁOWA Obserwacja dwóch sygnałów wejściowych (CHA i CHB) jednocześnie jest możliwa po ustawieniu przycisków (3) w tryb DUAL - wciśnięte przyciski CH-A i CH-B. Pozostałe operacje wykonuje się analogicznie jak opisano wyżej. 3.7. SYNCHRONIZACJA SYGNAŁEM TV Obserwacja złożonego sygnału telewizyjnego jest możliwa po ustawieniu przełącznika sprzężenia sygnału wyzwalania na pozycję TV. Układy sprzęgające zapewniają wyzwalanie odchylania sygnałem złożonym ramki i linii. Przebiegi ramki i linii uzyskuje się na ekranie w prosty sposób za pomocą przełącznika TIME/DIV. 3.8. POMIARY SUMY I RÓŻNICY SYGNAŁÓW Dla obserwacji algebraicznej sumy sygnałów kanałów A i B wystarczy włączyć tryb ADD odchylania pionowego - wciśnięty przycisk (3). W tym trybie, odwrócenie fazy przebiegu kanału B (przyciskiem (24)), pozwala na obserwację różnicy algebraicznej sygnałów CH-A i CH-B. 3.9. FUNKCJE POMIAROWE Oscyloskop 3502C jest urządzeniem, które dzięki funkcji pracy dwukanałowej, ma bardzo szerokie możliwości pomiarowe wszelkich przebiegów. POMIARY JEDNOKANAŁOWE Oscyloskop umożliwia obserwację i pomiary przebiegów zarówno kanału A, jak i kanału B. Poniżej omówiono procedury pomiarowe, przyjmując dla ułatwienia, że obserwacji podlega przebieg z wejścia CH-A. Ustawienia przełączników i przycisków: AC-GND-DC - AC TRYB ODCHYLANIA PIONOWEGO - CH-A TRYB WYZWALANIA - NORM, + ŹRÓDŁO - INT WŁĄCZENIE SONDY - DO WEJŚCIA CH-A Końcówkę sondy pomiarowej podpiąć do wybranego punktu w mierzonym obwodzie, a jej zacisk uziemiający do chassis lub zacisku masy badanego urządzenia. UWAGA: NAPIĘCIE MIĘDZYSZCZYTOWE (PEAK-TO-PEAK) SYGNAŁU W PUNKCIE POMIAROWYM NIE MOŻE PRZEKRACZAĆ 600 WOLTÓW. 3.9.1. POMIARY NAPIĘĆ ZMIENNYCH I CZĘSTOTLIWOŚCI Podczas pomiarów napięcia i częstotliwości pokrętła płynnej regulacji czułości odchylania (4), (26) i podstawy czasu (10) należy ustawić w pozycje kalibrowane (CAL.) - obrót w prawo do zaskoku. PRZYKŁAD: Na ekranie wyświetlony jest przebieg jak na rysunku 3. Nastawy: Czułość - 2 V/dz, Podstawa czasu - 5 ms/dz.

Rys. 3. Wynik pomiarów: a) Napięcie szczytowe (amplituda) : 2 V/dz x 2 dz = 4 wolty b) Napięcie międzyszczytowe : 2 V/dz x 4 dz = 8 woltów c) Napięcie skuteczne (rms) sygnału : amplituda / 2 = 2.828 V d) Częstotliwość (Hz) : 1 / T (w sekundach) T = liczba działek na 1 okres sygnału x podstawa czasu w s/dz. Zatem częstotliwość sygnału z rys.3 wynosi 1/(5ms/dz x 4dz) = 1 /20ms = 50 Hz. UWAGA!! Impedancja wejściowa oscyloskopu wynosi 1 MΩ / 20 pf. Przy użyciu sondy 10:1 impedancja wejściowa wzrasta do 10 MΩ / 15 pf, zatem zmierzona wartość napięcia musi być 10. krotnie zwiększona. 3.9.2. POMIARY NAPIĘĆ STAŁYCH Jeżeli przełącznik sprzężenia sygnału wejściowego jest ustawiony w pozycji AC, na ekranie są wyświetlane tylko składowe zmienne sygnału wejściowego. Dla dokładnego pomiaru składowej stałej przebiegu należy w pierwszej kolejności przełączyć sprzężenie na GND, wcisnąć przycisk (14)(AUTO) i dokładnie ustawić w pionie linię podstawy czasu na wybranej pozycji odniesienia 0V. Następnie przełączyć sprzężenie na pozycję DC - postawa czasu ulegnie przesunięciu w pionie (w górę lub w dół). Wartość przesunięcia określa napięcie składowej stałej sygnału wg poniższego wzoru : napięcie DC (V) = przesunięcie (dz) x czułość (VOLTS / DIV) Polaryzacja napięcia jest zależna od kierunku przesunięcia : w górę ( + ), w dół (-). 3.9.3. POMIARY SYGNAŁÓW Z MODULACJĄ AM Istnieją różne metody pomiarów głębokości modulacji AM, my proponujemy pomiar metodą obwiedni. Sposób ten ma zastosowanie, gdy częstotliwość nośna sygnału mieści się w paśmie przenoszenia oscyloskopu. Patrz rys. 4. Rys. 4. Głębokość modulacji wylicza się zgodnie ze wzorem: Mod. A B A+ B (%) = 100

3.9.4. PRACA W TRYBIE DWUKANAŁOWYM (DUAL-TRACE) Praca dwukanałowa (jednoczesne wyświetlanie sygnałów CH-A i CH-B) oscyloskopu następuje po wciśnięciu obu przycisków trybu odchylania pionowego (3). W trybie DUAL ułatwione jest porównywanie dwóch przebiegów pod względem poziomu, częstotliwości, fazy itp. 3.9.5. PORÓWNYWANIE POZIOMÓW SYGNAŁÓW Na rysunku 5 pokazano przykładowy obwód pomiarowy wzmacniacza. Zestawienie obwodu pomiarowego jak na rys.5 pozwala na łatwe określenie wzmocnienia wzmacniacza przez porównanie przebiegów: wejściowego i wyjściowego. Po włączeniu zasilania należy ustawić jednakowe parametry obu kanałów i regulatorami pozycji nałożyć przebieg CH-B na CH-A. Różnica napięć obu sygnałów jest wielkością wzmocnienia wzmacniacza. Jeżeli przebiegi nie dadzą się nałożyć na siebie, mimo jednakowego ustawienia elementów regulacyjnych, różnica między nimi obrazuje zniekształcenia wprowadzane przez wzmacniacz. Wystarczy teraz przełączyć tryb odchylania na ADD i odwrócić fazę kanału CH-B poprzez wciśnięcie przycisku (24), aby obserwować same zniekształcenia. Jeżeli wzmacniacz nie wprowadza zniekształceń, na ekranie widoczny jest czysty przebieg - przy wzmocnieniu wzmacniacza równym 1 linia prosta Rys. 5. 3.9.6. TEST URZĄDZEŃ STEREOFONICZNYCH Każde urządzenie stereofoniczne posiada dwa symetryczne układy wzmacniające. Porównanie sygnałów z odpowiadających sobie punktów obwodów pozwala na szybką lokalizację uszkodzenia urządzenia. 3.9.7. SERWIS TV Oscyloskop z możliwością wyzwalania sygnałami telewizyjnymi jest niezbędny przy serwisie urządzeń telewizyjnych. Omawiany przyrząd wyposażono w układy umożliwiające synchronizacje wyzwalania (sprzężenie TV) sygnałami ramki (TV-V) i linii (TV-H) sygnału telewizyjnego, co pozwala na łatwą obserwację sygnału wizji, poziomów wygaszania oraz impulsów synchronizacji pionowej i poziomej. 3.9.8. ANALIZA KOMPLETNYCH SYGNAŁÓW TELEWIZYJNYCH Najważniejszym, z punktu widzenia serwisu urządzeń telewizyjnych, przebiegiem jest kompletny sygnał telewizyjny, zawierający sygnał wizji oraz impulsy wygaszania i synchronizacji. Na rysunku 6 pokazano sygnał telewizyjny wyzwalany impulsami synchronizacji poziomej, a na rysunku 7 impulsami wygaszania

Rys. 6. Rys. 7. 3.9.9. POMIARY CZĘSTOTLIWOŚCI W UKŁADZIE WSPÓŁRZĘDNYCH X-Y Dzięki trybowi odchylania X-Y - uruchamianemu przełączeniem regulatora (9) w prawe skrajne położenie - można obserwować na ekranie krzywe Lissajous. W trybie X-Y sygnał kanału B (CH-B) steruje odchylaniem plamki w osi poziomej (X), a sygnał kanału A (CH-A) w osi pionowej. Jeżeli do wejścia CH-B doprowadzony zostanie standardowy sygnał o znanej częstotliwości, a do wejścia CH-A sygnał badany, to dzięki krzywym Lissajous można określić przybliżoną częstotliwość przebiegu CH- A. Przykładowe krzywe pokazano na rysunku 8. sygnał standardowy (CH-B) : sygnał badany (CH-A) 3.9.10. POMIARY FAZOWE Rys. 8. W trybie X-Y można mierzyć przesunięcie fazowe między przebiegami wejściowymi, korzystając z pomiarów charakterystycznych wielkości krzywych Lissajous. Przykład określania kąta fazowego pokazano na rysunku 9. Rys. 9. ϕ - kąt przesunięcia fazowego, sin ϕ = B A 3.9.11. REJESTRACJA FOTOGRAFICZNA PRZEBIEGÓW Za pomocą aparatu fotograficznego (typu Polaroid), przeznaczonego specjalnie do wykonywania zdjęć ekranu oscyloskopu (przystawka), możliwa jest łatwa rejestracja fotograficzna przebiegów.

3.9.12. TESTOWANIE PODZESPOŁÓW ELEKTRONICZNYCH Oscyloskop wyposażono w funkcję testu biernych podzespołów elektronicznych. Uruchomienie tej funkcji następuje po ustawieniu przełącznika (9) w pozycję X-Y (prawe skrajne położenie), przełączników (2) i (28) w pozycję GND, przełączników czułości: kanału A na zakres 2 V/dz, kanału B na zakres 5 V/dz oraz wciśnięcie przycisku COMP.TEST (29). Podłączenie teraz do gniazda COMP. TEST (wprost lub poprzez przewody pomiarowe) końcówek badanych elementów powoduje wyświetlenie na ekranie ich charakterystyk napięciowo-prądowych. Na rys. 10 pokazano przykładowe charakterystyki różnych podzespołów. UWAGA: Na wejściu pomiarowym bez obciążenia występuje napięcie zmienne o wartości skutecznej 9 V. Prąd zwarciowy wejścia wynosi około 2 ma.

INSTRUKCJA OBSŁUGI Oscyloskop HM 303-6 SKRÓCONA INSTRUKCJA OBSŁUGI HM303-4 1. Włączenie zasilania i ustawienia wstępne Obudowa, chassis i ekrany gniazd pomiarowych są połączone z przewodem ochronnym złącza sieciowego (na potencjale ziemi) - klasa ochrony I. Podłączyć kabel zasilający oscyloskopu do gniazda sieciowego z kołkiem uziemiającym i wcisnąć przycisk POWER - zapala się dioda LED na płycie czołowej. Ustawić sprzężenie wyzwalania AC, tryb wyzwalania automatycznego (przycisk AT/NORM zwolniony), sprzężenie kanału 1 na GD i współczynnik czasu na 50 μs/dz. Wyregulować jaskrawość obrazu na wartość średnią (potencjometr INTENS). Wycentrować obraz na ekranie potencjometrami X-POS i Y-POS.I, a następnie dostroić ostrość potencjometrem FOCUS. 2. Tryb odchylania pionowego Kanał 1: Wszystkie przyciski w sekcji sterowania odchylaniem pionowym płyty czołowej zwolnione. Kanał 2. Przycisk CHI/II wciśnięty. Kanał 1. i 2.: Wciśnięty przycisk DUAL. Tryb przemienny odchylania kanałów - przycisk ADD zwolniony. Dla sygnałów < 1kHz i przy współczynniku czasu >1ms/dz: przyciski DUAL i ADD wciśnięte - praca siekana podstawy czasu. Suma kanałów I i II: wciśnięty tylko przycisk ADD. Różnica kanałów I i II: wciśnięty przycisk ADD i jeden z przycisków INVERT. 3. Wyzwalanie podstawy czasu Wybrać rodzaj wyzwalania przyciskiem AT/NORM: - przycisk zwolniony włączony automatyczny tryb wyzwalania (AT), częstotliwość <20Hz - 80MHz,

- przycisk wciśnięty włączony normalny tryb wyzwalania, aktywna funkcja regulacji poziomu. Ustawienie zbocza impulsu wyzwalającego za pomocą przycisku SLOPE ±. Wyzwalanie wewnętrzne, źródło wyzwalania wybierane przyciskiem TRIG.I/II (CHI/II). Wyzwalanie przemienne (wewnętrzne): wciśnięty przycisk ALT, przycisk ADD zwolniony. Wyzwalanie zewnętrzne: wciśnięty przycisk TRIG.EXT; na wejście TRIG. INP. podany sygnał synchroniczny z przebiegiem odchylającym o poziomie od 0,3 V PP do 3 V PP. Wyzwalanie przebiegiem sieci zasilającej (LINE): dźwignia przełącznika sprzężenia wyzwalania TRIG. na pozycji ~. Ustawienie sprzężenia sygnału wyzwalającego za pomocą przełącznika TRIG.. Zakresy częstotliwości wyzwalania: AC <20Hz - 100MHz ; DC: 0Hz - 100MHz; LF: 0Hz - 1,5kHz. TV: wyzwalanie impulsami synchronizacji sygnału telewizyjnego: - wyzwalanie impulsami ramki - współczynnik czasu (przełącznik TIME/DIV.) z zakresu 0,2 s/dz do 0,2 ms/dz; - wyzwalanie impulsami linii - współczynnik czasu (przełącznik TIME/DIV.) z zakresu 0,1 ms/dz do 0,1μs/dz; Ustawienie zbocza wyzwalającego przyciskiem SLOPE±. Dla impulsów synchronizacji położonych powyżej sygnału zawartości obrazu należy wybrać zbocze dodatnie, natomiast gdy impuls synchronizacji znajduje się poniżej sygnału zawartości obrazu, należy ustawić zbocze opadające (ujemne). Zwracać uwagę na wskaźnik LED sygnalizacji wyzwalania TR (powyżej przełącznika TRIG). 4. Pomiary Podłączyć badany(-e) sygnał(-y) do wejść CHI i/lub CHII. Przed użyciem dokonać kompensacji sondy pomiarowej za pomocą wbudowanego kalibratora. Ustawić sprzężenie AC lub DC wejścia. Dobrać, za pomocą przełącznika czułości odchylania VOLTS/DIV., wysokość przebiegu na ekranie. Ustawić współczynnik podstawy czasu za pomocą przełącznika TIME/DIV.. Przy wyzwalaniu normalnym wyregulować poziom wyzwalania potencjometrem LEVEL. Dla poprawy stabilności przebiegów złożonych i aperiodycznych dokonać regulacji czasu podtrzymania potencjometrem HOLD OFF. Pomiarów amplitudy sygnałów wejściowych dokonuje się przy potencjometrze płynnej regulacji czułości odchylania skręconym w prawo do oporu - pozycja kalibrowana (CAL.). Pomiarów czasu dokonuje się przy potencjometrze płynnej regulacji współczynnika czasu skręconym w prawo do oporu -pozycja kalibrowana (CAL.). 10-krotny rozciąg przebiegu w osi czasu uzyskuje się po wciśnięciu przycisku X-MAG. (x10). Tryb XY: odchylanie poziome plamki przebiegiem zewnętrznym, podanym na wejście CHII. 5. Tester podzespołów Aby uruchomić tester podzespołów, wcisnąć przycisk COMP.TESTER. Do wejść testera podpiąć badany element. Testy podzespołów w obwodach: zasilanie badanych obwodów musi być wyłączone (najlepiej wyjąć wtyczkę z gniazda sieciowego). Odłączyć należy wszelkie źródła sygnałów i przewody uziemiające, a dopiero potem można przystąpić do testów.

6. Płyta czołowa HM303-4 opis elementów 1. POWER (przycisk + LED) - Włącznik zasilania. Wciśnięty - zasilanie załączone (ON), zwolniony - zasilanie wyłączone (OFF). 2. INTENS. (pokrętło) - Potencjometr regulacji jaskrawości. 3. TR (potencjometr nastawny) - Potencjometr korekcji równoległości śladu (kompensacja wpływu magnetycznego pola ziemskiego na odchylanie strumienia elektronów w osi poziomej). Ustawianie śrubokrętem. 4. FOCUS (pokrętło) - Potencjometr regulacji ostrości obrazu. 5. X-MAG.x10 (przycisk) - Przycisk włączania 10-krotnego rozciągu przebiegu w osi X. Maksymalna rozdzielczość 10ns/dz. 6. X-POS. (pokrętło) - Potencjometr regulacji położenia przebiegu w poziomie. 7. HOLD OFF (pokrętło) - Potencjometr płynnej regulacji czasu podtrzymania między kolejnymi cyklami podstawy czasu. W położeniu podstawowym (normalny czas podtrzymania) pokrętło skręcone w lewo do oporu (x1). 8. XY (przycisk) - Przycisk włączania i wyłączania trybu XY odchylania (podstawa czasu nie pracuje). Odchylanie plamki w osi X sygnałem kanału 2. (CHII). Uwaga! Przy braku odchylania poziomego możliwość wypalenia luminoforu! 9. TRIG. (przełącznik) - Przełączanie sprzężenia wyzwalania: AC - 10Hz-100MHz; DC - 0-100MHz; LF - 0-1,5kHz; - wyzwalanie przebiegiem sieci; TV - wyzwalanie impulsami synchronizacji linii i ramki sygnału TV; TR (dioda) - wskaźnik wyzwalania. 10. ALT. (przycisk) - Przycisk włączania wyzwalania podstawy czasu na przemian sygnałami kanału I i II - aktywny tylko w trybie DUAL. 11. SLOPE +/- (przycisk) - Przycisk wyboru zbocza wyzwalania: + zbocze narastające (dodatnie); - zbocze opadające (ujemne). 12. TIME/DIV. (przełącznik obrotowy) - Skokowy wybór kalibrowanej wartości współczynnika podstawy czasu w zakresie 0,2 s/dz do 0,1 μs/dz. 13. TIME/DIV. (pokrętło) - Potencjometr płynnej regulacji współczynnika podstawy czasu. Obrót pokrętła w lewo do oporu powoduje przynajmniej 2,5-krotne zmniejszenie szybkości podstawy czasu. Przy pomiarach czasu pokrętło należy ustawić w położeni u kalibrowanym - skręcone w prawo do oporu. 14. TRIG.EXT. (przycisk) - Przycisk zwolniony - wyzwalanie wewnętrzne; przycisk wciśnięty wyzwalanie zewnętrzne przebiegiem podanym na gniazdo TRIG.INP. (17). 15. AT/NORM (przycisk) - Przycisk zwolniony - wyzwalanie automatyczne, na ekranie linia bazowa nawet przy braku sygnału. Przycisk wciśnięty = wyzwalanie normalne z regulacją poziomu. 16. LEVEL (pokrętło) - Potencjometr płynnej regulacji poziomu wyzwalania. 17. TRIG.INP. (złącze BNC) - Gniazdo zewnętrznego sygnału wyzwalającego. Aktywne po wciśnięciu przycisku TRIG.EXT. 18. CAL.1kHz/1MHz (przycisk) - Wybór częstotliwości sygnału wewnętrznego kalibratora. Klawisz zwolniony: częstotliwość około 1kHz. Klawisz wciśnięty: częstotliwość około 1MHz. 19. 0,2V - 2V (gniazda) - Wyjścia sygnału kalibratora (prostokąt) o napięciu odpowiednio 0,2 V PP lub 2 V PP. 20. COMP.TESTER (gniazda typu jack4mm) - Gniazda służące do podłączenia podzespołów testowanych za pomocą testera. 21. COMP.TESTER (przycisk) - Przełącznik włączania i wyłączania trybu testera podzespołów. 22. Y-POS.I (pokrętło) - Potencjometr regulacji w pionie położenia przebiegu kanału 1 na ekranie. 23. AC-DC-GD (przyciski) - Przyciski rodzaju sprzężenia sygnału wejściowego kanału 1: DC - sprzężenie bezpośrednie; AC - sprzężenie pojemnościowe;

GD - wejście wzmacniacza odchylania pionowego kanału 1 na potencjale masy. 24. INPUT CHI (złącze BNC) - Wejście sygnału kanału 1. (CHI). Impedancja 1MΩ//20pF. 25. INVERT CHI (przycisk) - Przełącznik odwracania fazy przebiegu kanału pierwszego. W kombinacji z przyciskiem ADD umożliwia obserwację algebraicznej różnicy przebiegów CHI i CHII. 26. VOLTS/DIV. (12-pozycyjny przełącznik obrotowy) - Skokowy wybór czułości wejściowej wzmacniacza odchylania pionowego kanału 1. w mv/dz lub V/dz z krokiem co 1-2-5 wartości. 27. VAR. (pokrętło) - Potencjometr płynnej regulacji amplitudy przebiegu kanału 1. (CHI) Obrót pokrętła w lewo do oporu powoduje przynajmniej 2,5-krotne zwiększenie tłumienia wejściowego. Przy pomiarach amplitudy pokrętło należy ustawić w położeniu kalibrowanym - skręcone w prawo do oporu. 28. CH.I/II-TRIG.I/II (przycisk) - Przycisk zwolniony: praca jednokanałowa z wyzwalaniem kanałem 1.; przycisk wciśnięty: praca jednokanałowa z wyzwalaniem kanałem 2. (Wybór źródła wyzwalania przy pracy dwukanałowej). 29. Y MAG.x5 (przyciski) - Po wciśnięciu przycisku przebieg odpowiedniego kanału zostaje rozciągnięty w pionie 5-krotnie (max 1mV/dz). 30. DUAL (przycisk) - Przycisk zwolniony praca jednokanałowa; przycisk wciśnięty: praca dwukanałowa z przełączaniem przemiennym podstawy czasu; wciśnięte jednocześnie ADD i DUAL praca dwukanałowa siekana 31. ADD (przycisk) - Wciśnięty tylko ADD obraz algebraicznej sumy lub różnicy (w kombinacji z przyciskiem INVERT) kanałów. 32. OVERSCAN(diody LED) - Wskaźniki diodowe przekroczenia przez przebieg rastru ekranu. 33. VAR. (pokrętło) - Potencjometr płynnej regulacji amplitudy przebiegu kanału 2. (CHII) Obrót pokrętła w lewo do oporu powoduje przynajmniej 2,5-krotne zwiększenie tłumienia wejściowego. Przy pomiarach amplitudy pokrętło należy ustawić w położeniu kalibrowanym - skręcone w prawo do oporu. 34. VOLTS/DIV. (12-pozycyjny przełącznik obrotowy) - Skokowy wybór czułości wejściowej wzmacniacza odchylania pionowego kanału 2 w mv/dz lub V/dz z krokiem co 1-2-5 wartości. 35. INVERT CHI (przycisk) - Przełącznik odwracania fazy przebiegu kanału pierwszego. W kombinacji z przyciskiem ADD umożliwia obserwację algebraicznej różnicy przebiegów CHI i CHII. 36. AC-DC-GD (przyciski) - Przyciski rodzaju sprzężenia sygnału wejściowego kanału 2. DC - sprzężenie bezpośrednie, AC - sprzężenie pojemnościowe, GD - wejście wzmacniacza odchylania pionowego kanału 2 na potencjale masy. 37. INPUT CHII (złącze BNC) - Wejście sygnału kanału 2. (CHII) oraz sygnału odchylania poziomego w trybie XY. Impedancja 1MΩ//20pF. 38. Y-POS.II (pokrętło) - Potencjometr regulacji w pionie położenia przebiegu kanału 2 na ekranie.