Marek Nowacki Gustav Zerndt historyk ziemi świebodzińskiej. Nadwarciański Rocznik Historyczno-Archiwalny nr 13,

Podobne dokumenty
Plan wynikowy z wymaganiami edukacyjnymi przedmiotu historia i społeczeństwo dla klasy IV szkoły podstawowej, do programu nauczania DKOS /02

Zbiory kartograficzne Część 1

HISTORIA I SPOŁECZEŃSTWO KLASA IV

Publikacje dostępne w Powiatowym Centrum Informacji Turystycznej, Rynek 14, Gniezno

AGNIESZKA WOJCIECHOWSKA ŚRODKI EWIDENCYJNE W ARCHIWACH PAŃSTWOWYCH W POLSCE.

HISTORIA GOSPODARCZA RYBNIKA I POWIATU RYBNICKIEGO W XIX I XX WIEKU

XXIII. Europa i świat w II połowie XIX i na początku XX wieku. Uczeń:

HISTORIA klasa 1 Liceum Ogólnokształcącego (4 letniego)

Kształtowanie poczucia tożsamości regionalnej w działaniach Wojewódzkiej i Miejskiej Biblioteki Publicznej im. Zbigniewa Herberta w Gorzowie Wlkp.

STATUT MUZEUM MARII SKŁODOWSKIEJ-CURIE. (w organizacji) Rozdział 1. Postanowienia ogólne

Przed Wami znajduje się test złożony z 35 pytań. Do zdobycia jest 61 punktów. Na rozwiązanie macie 60 minut. POWODZENIA!!!

STATUT MUZEUM ŻOŁNIERZY WYKLĘTYCH W OSTROŁĘCE (w organizacji)

KWP: INSPEKTOR TADEUSZ TOMANOWSKI PATRONEM LUBELSKIEGO GARNIZONU POLICJI

REGULAMIN ORGANIZATORZY:

Recenzja opracowania M. Bryxa. pt: Rynek nieruchomości. System i funkcjonowanie.

Rocznik Lubelskiego Towarzystwa Genealogicznego 4,

Ziemowit Maślanka honorowy obywatel Miasta i Gminy Radzyń Chełmiński

Co to takiego i do czego służy?

Regulamin II edycji konkursu historycznego Rodzinne historie

Opinia dotycząca senackiego projektu ustawy o zmianie ustawy o języku polskim oraz o zmianie niektórych innych ustaw (druk nr 968)

MIECZYSŁAW ŚWIEKATOWSKI ŻYCIE I PRACA

Nazwa modułu kształcenia Badania nad dziedzictwem kulturowym w naukach humanistycznych I Nazwa jednostki prowadzącej Instytut Historii Sztuki

Pani Janina Rogalska urodziła się 16 listopada 1915 roku w Alwerni. Przez prawie całe swoje dorosłe życie mieszkała w rodzinnej miejscowości w Rynku

OPIS PRZEDMIOTU, PROGRAMU NAUCZANIA ORAZ SPOSOBÓW WERYFIKACJI EFEKTÓW KSZTAŁCENIA. CZEŚĆ A * (opis przedmiotu i programu nauczania) OPIS PRZEDMIOTU

PROJEKT UCHWAŁA NR RADY MIASTA ZIELONA GÓRA. z dnia 2012 r. w sprawie Honorowego Obywatelstwa Zielonej Góry oraz Nagrody Miasta Zielona Góra.

L. PIETRAS, Józef Elsner konfrater Paulinów, Ruch Muzyczny (2004), nr 16, s Kurier Warszawski (18 XI 1829), nr 249.

Regulamin I Gminnego Konkursu o Życiu i Twórczości Henryka Sienkiewicza

JELENIOGÓRSKA BIBLIOTEKA CYFROWA

ZMIANY UŻYTKOWANIA ZIEMI NA PRZYKŁADZIE MIASTA PODGÓRZA I ZAMOŚCIA

Krzysztof Kmieć: Ekslibrysy farmaceutów. Kraków 2004 Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, s. 436.

Z pasji do nauki Biblioteka Wiedzy #wgdyni otwarta

IV EDYCJA KONKURSU HISTORYCZNEGO

Wojewódzki konkurs historyczny. w 100-lecie odzyskania przez Polskę niepodległości. pt. Przystanek Niepodległa

Imprezy organizowane przez MiPBP w Ropczycach w latach 2011 i 2012 w związku z obchodami 650-lecia nadania praw miejskich Ropczycom

Sprawozdanie z otwarcia wystawy: Ryszard Kaczorowski wpisany w dzieje Uniwersytetu w Białymstoku

Prof. dr hab. Adam Wrzosek organizator i Dziekan Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Poznańskiego w latach 1920/ /1923

Internetowy Projekt Zbieramy Wspomnienia

Tu powstała Polska upowszechnianie wiedzy i poprawa świadomości Polaków na temat rodowodu historycznego państwa polskiego

Gorzów Wielkopolski, dnia 3 lutego 2014 r. Poz. 307 UCHWAŁA NR LV/314/14 RADY MIEJSKIEJ W KOŻUCHOWIE. z dnia 29 stycznia 2014r.

Regulamin IV edycji konkursu historycznego Rodzinne historie

Rozliczanie totalitarnej przeszłości: zbrodnie, kolaboracja i symbole przeszłości. redakcja Andrzej Paczkowski

Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy Jana Kochanowskiego w Kielcach WYDZIAŁ PEDAGOGICZNY I ARTYSTYCZNY Instytut Edukacji Muzycznej

Studia Gdańskie, t. V

PLAN ROZWOJU ZAWODOWEGO NAUCZYCIELA STAśYSTY UBIEGAJĄCEGO SIĘ O AWANS NA STOPIEŃ NAUCZYCIELA KONTRAKTOWEGO.

PROGRAM I STATUT SZKOLNEGO KOŁA KRAJOZNAWCZO-TURYSTYCZNEGO. II. Cele i założenia Szkolnego Koła Krajoznawczo- Turystycznego:

Księgarnia PWN: Wojciech Witkowski - Historia administracji w Polsce

Tematyka i treści Działania Metody i ścieżki Osiągnięcia ucznia

Uchwała Nr... Rady Miejskiej w Jaworznie. z dnia r. w sprawie nadania statutu samorządowej instytucji kultury pod nazwą Muzeum Miasta Jaworzna

Moja mała Ojczyzna Program ścieżki - edukacja regionalna - dziedzictwo kulturowe w regionie rawskim.

Dzięki Wieluńskiemu Towarzystwu Naukowemu powstał w Wieluniu silny ośrodek badań regionalnych skupiający pasjonatów różnych dyscyplin naukowych,

Obchody 800-lecia Lwówka Śląskiego przeszły do historii

Dał Polsce wolność, granice, moc i szacunek PROJEKT EDUKACYJNY ZREALIZOWANY PRZEZ SZKOLNY KLUB HISTORYCZNY W SZKOLE PODSTAWOWEJ W KAMIONCE MAŁEJ

KARTA KURSU Historia. Studia niestacjonarne I stopnień (licencjat) Rok I, semestr 2. Społeczeństwo i gospodarka średniowiecza. Kod Punktacja ECTS* 1

Wstęp. Wejście główne do kościoła Najświętszego Zbawiciela

Opublikowane scenariusze zajęć:

Regulamin Powiatowego Konkursu "100 lat Niepodległości"

7. W przypadku wątpliwości ostateczna, wiążąca interpretacja postanowień niniejszego Regulaminu należy do organizatora.


Współpraca międzynarodowa miast województwa łódzkiego

PROTOKÓŁ NR 2/2015 z posiedzenia Komisji Oświaty, Kultury i Kultury Fizycznej odbytego w dniu 21 stycznia 2015 r. w godzinach od do 15 40

1 Organizator stypendium

UCHWAŁA NR LXXX/2055/2014 RADY MIASTA STOŁECZNEGO WARSZAWY z dnia 3 kwietnia 2014 r.

M Z A UR U SKI SK E I J HIST

Alwernia. Moja Mała Ojczyzna. Opracowała: Karolina Hojowska

Bydgoszcz, dnia 11 marca 2015 r. Poz. 746 UCHWAŁA NR IV/21/2015 RADY MIEJSKIEJ W JANOWCU WIELKOPOLSKIM. z dnia 27 lutego 2015 r.

S T A T U T MUZEUM PIASTÓW ŚLĄSKICH W BRZEGU

INSTYTUT JUDAISTYKI UJ Praca seminaryjna Praca licencjacka/magisterska (dyplomowa)

Debaty Lelewelowskie 2013/1

Śladami naszych przodków moi przodkowie i ja

SZKOŁA PODSTAWOWA NAUCZANIE ZINTEGROWANE KLASA I-III. Treści nauczania

UCHWAŁA NR LVI RADY MIASTA ZIELONA GÓRA. z dnia 29 października 2013 r.

profesor nadzwyczajny

W odpowiedzi na artykuł Ihara Szauczuka Wyższa humanistyczna edukacja na Białorusi w okresie międzywojennym: szkic historyczny

HISTORIA ADMINISTRACJI W POLSCE Autor: Wojciech Witkowski

UCHWAŁA NR 487/XLIX/2013 RADY MIASTA OSTROŁĘKI. z dnia 26 września 2013 r.

ROK HISTORII NAJNOWSZEJ w Zespole Szkół im A. Mickiewicza w Bielsku Podlaskim

100-LECIE ODZYSKANIA NIEPODLEGŁOŚCI specjalna oferta edukacyjna

STUDIA PIERWSZEGO STOPNIA PLAN STUDIÓW stacjonarnych od roku akad. 2013/2014

REGULAMIN KONKURSU MOJA POMORSKA RODZINA

UCHWAŁA NR XV/107/11 RADY MIASTA KOŚCIERZYNA. z dnia 24 sierpnia 2011 r.

Jan Draheim, burmistrz Gębic w latach

STATUT MUZEUM - ZAMKU W ŁAŃCUCIE

Propozycje lekcji muzealnych

Projekt edukacyjny Stąd jestem - to moja mała Ojczyzna Projekt realizowany pod patronatem: STAROSTY OBORNICKIEGO - ADAMA OLEJNIKA

Polskę wyposażenie Polskich obserwatoriów astronomicznych było więcej niż ubogie. Największą w Polsce lunetą był dwudziestocentymetrowy w prywatnym

Regulamin Konkursu Wiedzy Historycznej. o tematyce. Powstanie Styczniowe Organizator: Patronat honorowy: Marszałek Senatu RP

Sprawozdanie z realizacji zajęć KOŁA REGIONALNEGO w Miejskim Zespole Szkół w Annopolu

na mocy uchwały Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach z dnia 6 grudnia 1972 r.

S T A T U T Ś L Ą S K A O P O L S K I E G O O P O L U

Publikacja pod patronatem wiedza24h.pl. Wypracowania Biblia. Najważniejsze zagadnienia cz II

Historia. Specjalność nauczycielska Studia niestacjonarne 2. stopnia

Historia. (na podstawie Wikipedii) Strona 1

Prezentacja kandydata na patrona szkoły IGNACY WŁODZIMIERZ GARBOLEWSKI

REGIONALNE WYDAWNICTWA W PREZENCIE ŚWIĄTECZNYM

Wstęp do inwentarza. zespołu/ zbioru: KOLEKCJA OSOBISTA HENRYKA EBERSA

Polskie drogi ku niepodległości. 100 lat niepodległości Polski

Bazy Biblioteki Narodowej

KONKURS HISTORYCZNY DZIEJE KSIĘSTWA SIEWIERSKIEGO

800 lat Lwówka Śląskiego oczami dziecka

Transkrypt:

Gustav Zerndt historyk ziemi świebodzińskiej Nadwarciański Rocznik Historyczno-Archiwalny nr 13, 263-268 2006

NADWARCIAŃSKI ROCZNIK HISTORYCZNO-ARCHIWALNY NR 13/2006 Świebodzin Gustav Zerndt historyk ziemi świebodzińskiej Gustav Heinrich Zerndt był nauczycielem, historykiem i archiwistą miejskim. Urodził się 5 lipca 1854 roku w Świebodzinie jako syn mistrza sukienniczego Heinricha Zerndta i zmarł tutaj 1 kwietnia 1929 roku 1. Pochodził z notowanej już w połowie XVI wieku rodziny miejscowych bednarzy, a następnie (od połowy XVIII w.) sukienników 2. Około 1880 roku ożenił się z Klarą z domu Otto i miał z nią 8 dzieci: 5 synów i 3 córki 3. G. Zerndt ukończył w Świebodzinie szkołę miejską, a w latach 1871 1874 ewangelickie seminarium nauczycielskie w Neuzelle. Był najpierw przez 4 lata nauczycielem w Drezdenku, następnie od 1878 roku aż do emerytury nauczycielem w średniej szkole dla dziewcząt w Świebodzinie. Prowadził także zajęcia w tutejszej zimowej szkole rolniczej, był również m.in. przewodniczącym Związku Nauczycielskiego Świebodzina i okolic oraz przewodniczącym komisji ds. opieki nad pomnikami przyrody 4. Oprócz pracy zawodowej i społecznej wielką pasją G. Zerndta było poznawanie interesujących zakątków najbliższej okolicy oraz gromadzenie pamiątek przeszłości. Przewędrował i objechał on teren całego dawnego powiatu świebodzińskiego i uchodził za doskonałego znawcę jego legend, tajemnic i ciekawostek. W związku z tym nazywano go często Fontanem ziemi świebodzińskiej. Dobrze zorientowany w lokalnej historii, służył zawsze pomocą wielu mieszkańcom w ich poszukiwaniach genealogicznych 5. Zgromadzone przez niego zbiory stały się podstawą dla zorganizowania muzeum miejskiego (Muzeum starożytności), które pod jego kierunkiem otwarto w kilku pomieszczeniach starego szpitala 16 września 1903 roku. Powołany równocześnie Związek Krajoznawczy zbierał się na regularnych comiesięcznych spotkaniach w ratuszu, prowadzonych z wielką starannością przez Zerndta jako przewodniczącego Związku. 1 Urząd Stanu Cywilnego w Świebodzinie, Rejestr zmarłych 1929, nr 77. 2 Pierwszym odnotowanym w Świebodzinie przedstawicielem rodziny Zernt (Zernack) był Antonius Zernt, mieszczanin i mistrz bednarski, ur. ok. 1550 r. i zm. po 1 X 1612 r. zob. H. Ch. S c h a l l, Ahnenliste des Paul Klaembt aus Schwiebus in der Neumark, Archiv Ostdeutscher Familienforscher, Bd. 13, Lief. 10/11, Juli 1996, s. 330-331; z połowy XVIII w. znamy 4 pełnoprawnych mieszczan o nazwisku Zerndt, w tym 3 było sukiennikami S. G. K n i s p e l, Geschichte der Stadt Schwiebus, Züllichau [1765], Aneks II; za bezpośrednich przodków G. Zerndta należy uznać: jego dziadka, sukiennika Friedricha Augusta (ur. w 1807 r.) oraz pradziadka, mistrza sukienniczego Gottlieba (ur. ok. 1780 r.) Archiwum Państwowe w Zielonej Górze, Akta magistratu miasta Świebodzina (dalej: APZG), sygn. 10/1381-1456 (Standesamt Schwiebus 1874-1936). 3 Ibidem. R. P a n k o w, Sagen und Geschichten aus dem Sternberger Land, Husum 1992, s. 192 (por. niezbyt precyzyjne tł. polskie Sulęcin 2002, s. 102); Adreßbuch für die Städte Schwiebus und Liebenau, Schwiebus [1913]. [R.] R o t h e - R i m p l e r, Gustav Zerndt Stadtarchivar und Ehrenbürger der Stadt Schwiebus, w: Heimatkalender des Kreises Züllichau-Schwiebus (dalej: HK) 1930, s. 31; wg jego najbliższego współpracownika z lat 20., Maxa Hilschera, nie było miejsca, do którego by nie trafił HK 1930, s. 35; określenie Fontane ziemi świebodzińskiej za: Schwiebus. Stadt und Land in deutscher Vergangenheit, hrsg. v. M. Rothe-Rimpler, München [1974] (dalej: Schwiebus), s. 111.

264 On sam miał tu również często interesujące wykłady nt. przeszłości okręgu. Zabiegi G. Zerndta i innych członków Związku doprowadziły szybko do ilościowego i jakościowego wzrostu zbiorów. Rozbudową muzeum zainteresowana została cała społeczność miasta i okolic. Przekazywano do niego pamiątki rodzinne i rozmaite znaleziska. Szczególnie cenne okazały się dary miejscowych cechów i gildii strzeleckiej. Wzrost rangi zbiorów przyczynił się do tego, że w 1915 roku muzeum świebodzińskie przyjęto do Związku Muzeów Brandenburgii 6. Pewne trudności przeżywało muzeum w czasie I wojny światowej i tuż po niej, kiedy ograniczono radykalnie jego powierzchnię wystawową. Jednak już w 1925 roku oddano do jego dyspozycji kilka przestronnych i dobrze oświetlonych pomieszczeń w hali miejskiej oraz, po raz pierwszy, przeznaczono na jego utrzymanie odpowiednie fundusze. Specjalna komisja pod kierunkiem G. Zerndta uporządkowała zbiory, a ich ponowne uroczyste udostępnienie publiczności nastąpiło 6 grudnia 1925 roku. Zerndt zrezygnował wówczas z funkcji przewodniczącego Związku Krajoznawczego i jako opiekun zbiorów otrzymał z rąk władz miasta tytuł honorowego archiwisty miejskiego 7. Odtąd mógł się poświęcić wyłącznie pracy muzealnej i badawczej. Aktywnie uczestniczył m.in. w spotkaniach Związku Muzeów Brandenburgii (1925 1928). Spadły na niego także inne zaszczyty w maju 1926 roku nadano mu tytuł honorowego obywatela miasta w uznaniu zasług w dziedzinie historycznych badań dziejów ojczystych, a z nominacji władz rejencyjnych został społecznym opiekunem zabytków dawnego powiatu świebodzińskiego 8. Wielkim wyróżnieniem dla jego osiągnięć było również zorganizowanie w Świebodzinie w dniach 8 10 czerwca 1928 roku, na 25-lecie Związku Krajoznawczego, zjazdu przedstawicieli 25 muzeów Brandenburgii i Związku Marchijskich Stowarzyszeń Historycznych. W obecności znanych postaci życia naukowego i władz lokalnych uhonorowano wówczas jego zasługi dla miasta, powiatu i całej prowincji 9. Już po śmierci Zerndta, w maju 1936 roku, władze Świebodzina przemianowały jedną z ulic w centrum miasta na Gustav-Zerndt-Straße, a w muzeum uczczono jego pamięć specjalną marmurową tablicą pamiątkową. W treści podkreślono przede wszystkim jego rolę w założeniu muzeum 10. Podobna brązowa tablica polsko-niemiecka została odsłonięta 17 czerwca 1995 roku na fasadzie rodzinnego domu G. Zerndta. Ufundowali ją byli niemieccy mieszkańcy miasta, stawiając tym razem akcent na jego osiągnięcia badawcze nad historią lokalną 11. Pierwsze prace Zerndta związane były z jego zainteresowaniami krajoznawczymi i miały raczej charakter popularyzatorski. Chodzi tu zwłaszcza o Szkic do krajoznawstwa powiatu sulechowsko-świebodzińskiego (Abriss zur Heimatkunde des Kreises Züllichau-Schwiebus), napisany głównie z myślą o uczniach i nauczycielach (pierwsze wyd. w 1895 r.). Cieszył się on przez lata tak dużą popularnością, że lokalne wydawnictwo C. Wagnera opublikowało w 1926 roku jego piąte, zaktualizowane wydanie. Ta niespełna 6 [R.] R o t h e - R i m p l e r, op. cit., s. 31. Brandenburgische Museumsblätter, N. F. (dalej: BM) nr 2, 1925, s. 14; [R.] R o t h e - R i m p l e r, op. cit., s. 31-32. APZG, sygn. 10/223 (Einteilung der Ehrenbürgerrechte); [R.] R o t h e - R i m p l e r, op. cit., s. 32. [G. M i r o w], Aus dem Verband. Die Frühjahrstagung in Schwiebus vom 8 10 Juni 1928, BM, nr 8, 1928, s. 61-62. 10 APZG, sygn. 10/784 (Umbenennung der Baderstraße in Gustav-Zerndt-Straße). 11 Gedenktafel für Heimatforscher Gustav Zerndt eingeweiht, Märkischer Informationsdienst, nr 6-7/95.

Gustav Zerndt historyk ziemi świebodzińskiej 265 100-stronnicowa książeczka składała się z kilku praktycznych części: opisu walorów naturalnych obszaru, podstawowych danych z historii jego poszczególnych miejscowości, wykazu objaśniającego nazwy miejscowe, kilkunastu szkiców z ogólnych dziejów lokalnych, wyboru miejscowych legend i podań oraz kilku wierszy. Do kolejnych wydań dołączana była mapa powiatu bądź plan Świebodzina; oba dodatki przygotował również G. Zerndt. W tym okresie Zerndt opracowywał także inne mapy i plany, dodawane najczęściej jako uzupełnienia do różnych samodzielnych publikacji (np. plan Świebodzina w księdze adresowej z 1901 r. i mapa okolic Łagowa w przewodniku po tej miejscowości z 1903 r.). Wydawał poza tym drobne artykuły w prasie lokalnej (np. w Schwiebuser Tageblatt ) i zredagował w latach 1904 1909 21 numerów cennego dodatku do Schwiebuser Inteligenzblatt pt. Arkusze do krajoznawstwa Świebodzina i okolic (Blätter für Heimatkunde von Schwiebus und Umgegend). Wystąpił on także w prestiżowym tomie Die Provinz Brandenburg in Wort und Bild (1900), umieszczając w nim dwa szkice krajoznawczo-historyczne o Świebodzinie i Lubrzy. Bardziej zorientowane na historię były jego trzy artykuły w nowym, już dwutomowym wydaniu tej publikacji z 1912 roku. Jeden dotyczył dziejów zamku świebodzińskiego, drugi XVIII-wiecznego urbarium z wioski Dąbrówka Mała, a kolejny był zestawem 4 legend lokalnych. Tym ostatnim poświęcił zresztą Zerndt odrębną publikację pt. Heimatklänge (1909), nazywając je w podtytule przyczynkami do historii powiatu świebodzińskiego i miejscowości z nim graniczących. Był to ułożony chronologicznie zbiór prawie 50 miejscowych podań, legend i historii w redakcji zarówno samego autora jak i innych osób, ujętych w atrakcyjne wierszowane formy, na wzór cytowanych w nim również dawnych pieśni i wierszy, m.in. A. L. Karschin i H. v. Assiga. Do nurtu krajoznawczo-popularyzatorskiego należy zaliczyć jeszcze jedną przedwojenną pracę G. Zerndta, zalecaną szczególnie nauczycielom, mianowicie wykaz rzadkich roślin odnotowywanych na terenie powiatu (ok. 1912). W tym przypadku Zerndt sięgnął w zasadzie po raz ostatni do bliskiej mu niegdyś tematyki przyrodniczej 12. Nowy nurt, tym razem badawczy, w twórczej działalności G. Zerndta wyznacza publikacja z 1909 roku: I części jego podstawowego dzieła, jakim jest Historia miasta i powiatu Świebodzin (Geschichte von Stadt und Kreis Schwiebus). Na początku autor umieszcza następujące przesłanie: Niech to dzieło przede wszystkim ożywi i umocni na nowo uczucie miłości do stron ojczystych; niech stanie się zachętą do dalszego poznawania jakże urozmaiconej historii miasta i dawnego powiatu świebodzińskiego 13. Historia jako całość jest efektem wielu lat intensywnej pracy nad gromadzeniem oraz usystematyzowaniem danych źródłowych i literatury do dziejów okręgu. Zerndt ograniczył się do historycznego terytorium tzw. starego powiatu świebodzińskiego, który przez ponad 250 lat nowożytnej historii (1482 1740) był wyodrębniony jako śląska enklawa w otoczeniu posiadłości brandenburskich i polskich. Praca stanowi autorski wykład historii obszaru na szerszym tle dziejów Europy środkowej. W układzie chronologicznym, z podziałem na 3 części, uwzględniającym główne okresy przynależności politycznej Świebodzina śląsko-czeski, habsburski i pruski, autor dokonuje w części I przeglądu dotychczasowej historiografii regionu, a następnie omawia polskie tradycje tych ziem, włączenie do Śląska, początki zamku, historię posiadłości cysterskich, ekspansję 12 Schwiebus, s. 112; M. N o w a c k i, Gustav Zerndt historyk Świebodzina, Gazeta Świebodzińska 1(5), 1994, s. 7. 13 Geschichte von Stadt und Kreis Schwiebus, Schwiebus 1909, s. 6 (tł. W. Z a r z y c k i).

266 Brandenburgii, stabilizację polityczną w latach 1335 1476, wojnę marchijską i wojnę sukcesyjną głogowską oraz okres jagielloński do roku 1526. Niewiele może powiedzieć Zerndt o genezie i początkach miasta, przyjmując jego intensywny rozwój od końca XIV i w XV wieku. Opisując zmiany przestrzenne, ustrojowe i gospodarczo-społeczne, sięga do swoich własnych poszukiwań archiwalnych i treści najstarszych ksiąg miejskich z połowy XV wieku. Znacznie lepiej obraz miasta jest zarysowany w części II (1911), bowiem przybywa wówczas źródeł lokalnych (księgi kościelne, dokumenty cechowe, zbiory muzealne i kroniki), a wzrost rangi miasta powoduje szersze zainteresowanie nim ówczesnej literatury historycznej (np. J. Schickfuss, F. Lucae). G. Zerndt podkreśla dalszy rozwój miasta, rozszerzenie jego autonomii, analizuje początki reformacji i związane z nią zmiany w oświacie, ukazuje specyficzną rolę tutejszych starostów, opisuje klęski wojny 30-letniej i początki kontrreformacji, szeroko charakteryzuje okres zastawu brandenburskiego (1686 1695) i na koniec omawia zmiany gospodarczo-polityczne w początkach XVIII wieku. Część III (1925) rozpoczyna omówienie wojen śląskich i okresu zmian w początkach rządów Fryderyka Wielkiego. Następnie autor przestawia dramat wojny 7- letniej, przejściowy upadek miasta i jego ponowny rozwój oraz kolejny okres zastoju na przełomie XVIII i XIX wieku. Czasy napoleońskie postrzega on wyłącznie w ich aspekcie militarnym, nie zauważając istotnych wówczas zmian ustrojowych, a jedynie chwalebne czyny wojny wyzwoleńczej. Mocną stroną tej części jest wyjątkowo szczegółowe omówienie lokalnych wydarzeń z XIX wieku, często jednak, odmiennie niż poprzednio, pozbawionych szerszego kontekstu historycznego. Historia kończy się dość nieoczekiwanie na roku 1888, co autor uzasadnia, skądinąd słusznie, koniecznością dystansu wobec spraw bliskich i bieżących 14. Jednolita, problemowa fabuła całej pracy urozmaicona została dodatkowo przez cytaty i odsyłacze źródłowe, przywoływanie polemik i dyskusji oraz powoływanie się na szeroką literaturę. Brakuje w niej jedynie indeksów i poglądowych ilustracji. Na końcu części III znalazł się za to szczegółowy rzeczowy przegląd treści, ułatwiający korzystanie z tej publikacji 15. Historia pozwala najpełniej spojrzeć na źródła wiedzy historycznej G. Zerndta. Były one szerokie, dogłębne i urozmaicone. Przede wszystkim dotyczy to materiału archiwalnego. Oprócz bazy miejscowej (archiwum miejskie i parafialne, rękopisy i manuskrypty kronik) Zerndt wykorzystywał dokumenty śląskie, wielkopolskie i brandenburskie; te ostanie podczas osobistej kwerendy w Tajnym Archiwum Państwowym w Berlinie. Również jego lektura literatury historycznej była dość imponująca: począwszy od kronik (np. pastora S. G. Knispela z 1765 r.), opracowań i prasy lokalnej, poprzez podstawowe dzieła ogólne (w tym polskie np. J. Długosz, Maciej z Miechowa, M. Kromer), po historiografię śląską (J. Cureus, N. Henel, S. J. Ehrhardt, K. A. Menzel) i brandenburską (L. v. Baczko, G. W. v. Raumer, K. F. Klöden, B. Rogge). Niezwykle cenne jest wykorzystanie przez niego, dziś zaginionych, rękopiśmiennych osiemnasto- i dziewiętnastowiecznych kronik Świebodzina J. G. Alsinowsky ego / J. G. Leonharda i C. A. Treua 16. Po I wojnie G. Zerndt nie zarzucił ani działalności popularyzatorskiej, ani naukowej. Najpierw, od 1922 roku, publikował nowe artykuły w prasie ( Schwiebuser Stadt- 14 Ibidem, s. 671. 15 Ibidem, s. I-XXVI. 16 J. P. M a j c h r z a k, Suibusium felix. Epizody z 700 lat dziejów Świebodzina i okolic, Świebodzin 2001, s. 14-15.

Gustav Zerndt historyk ziemi świebodzińskiej 267 und Landbote ), a następnie w roku 1924 zaproponował czytelnikom sztukę teatralną pt. Dwaj Dubowie w Świebodzinie (Die beiden Dubas in Swebyssen), która opowiadała o XIV-wiecznych początkach miasta. Jej premierowe wystawienie w listopadzie 1926 roku musiano dwukrotnie powtarzać, a sam autor otrzymał wówczas wielkie owacje. Zaprezentowano ją ponownie publiczności dwa razy w 1935 roku z okazji jubileuszu 600-lecia Świebodzina 17. Zreorganizowanie muzeum i uporządkowanie zbiorów w 1925 roku dało Zerndtowi możliwość przygotowania dwóch przewodników po samym muzeum i jego zbiorach. Innymi fachowymi pracami z tego czasu były artykuły o świebodzińskiej aptece ratuszowej. Ukazywanie się od 1926 roku lokalnego Kalendarza Ojczyźnianego (Heimatkalender des Kreises Züllichau-Schwiebus) było dla niego asumptem do napisania kilku profesjonalnych szkiców opartych na wnikliwej analizie źródeł i literatury 18. Jeden dotyczył epizodu z przynależnością okręgu do Brandenburgii w 1319 roku, drugi ucieczki mistrza joannitów F. v. Neumanna do Świebodzina, kolejne lokalnej historii górnictwa węgla brunatnego, historii i zbiorów muzeum miejskiego, funkcji gospodarczych ratusza, dziejów trzebnickich dóbr cysterek na terenie powiatu, miejscowego XIX-wiecznego winiarstwa oraz dawnych przepisów porządkowych w mieście. Ich wartość poznawcza jest aktualna do dziś. W nurcie popularyzatorskim wydał jeszcze Zerndt zbiór 26 humorystycznych opowiadań z dziejów powiatu napisanych oryginalną odmianą miejscowej gwary śląskiej pt. Woas där alde Voater Grieben därzählt! 19, artykuł o Świebodzinie w zbiorowej pracy Ostmark z roku 1927, drugi tom wcześniejszych Heimatklänge 19a oraz zredagował kolorową mapę powiatu dla Instytutu Kartograficznego P. Barona z Legnicy 20. Już pośmiertnie opublikowano w kalendarzu wschodniotorzymskim (Heimatkalender für den Kreis Ost-Sternberg) jego szkic o wiosce Sieniawa, centrum miejscowego wydobycia węgla brunatnego. G. Zerndt jako archiwista miejski miał pieczę nad zasobem archiwum magistrackiego oraz zbiorami muzealnymi; na ich podstawie wydawał opinie, konsultował prace innych autorów. Prowadził ożywioną korespondencję ze znanymi postaciami ówczesnego życia naukowego, także z Polakami 21. Dorobek Zerndta od początku służył jako baza informacji historycznych i źródłowych; cytowano go i umieszczano w każdym zestawieniu literatury lokalnej 22. Do dziś w środowisku byłych mieszkańców przedrukowuje się jego wiersze i opowiadania, wspominając również jego talent w upowszechnianiu wiedzy o zabytkach miasta. Powoływali się na niego i nadal powołują badacze (zarówno niemieccy jak i polscy) piszący o różnych zagadnieniach szczegółowych, np. reformacji i kontrreformacji (D. Dolański 1998, J. Splittgerber 1913), ważnych postaciach (H. Funck 1933, E. J. Krzywon 1992) czy kluczowych wydarzeniach (A. Wędzki 1970). 17 [R.] R o t h e - R i m p l e r, op. cit., s. 32; Schwiebus, s. 111-112; por. J. P. M a j c h r z a k, op. cit., s. 15. 18 HK 1926-1930. 19 Schwiebus, s. 111. 19a Por. także Beiträge zur Heimatkunde der Neumark. Sage. Sitte. Brand, Landsber/W. 1925, Heft 8. 20 HK 1932, s. 94. 21 Por. Biblioteka Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Rkp. 808 (list G. Zerndta z 1910 r. do dr Z. Celichowskiego, dyrektora Biblioteki Kórnickiej). 22 Np. Kreis Züllichau-Schwiebus, hrsg. C. Schelenz, 2 Aufl., Frankfurt am Main, 1975, s. 204; HK 1933, s. 72.

268 Najważniejsze prace G. Zerndta 1. Abriß zur Heimatkunde des Kreises Züllichau-Schwiebus, 1 wyd., Schwiebus 1895; 2. Geschichte von Stadt und Kreis Schwiebus, Tl. 1-3, Schwiebus 1909, 1911, 1925; 3. Heimatklänge, [I-II], Schwiebus 1909, 1928; 4. Verzechnis der seltenen Pflanzen des alten Kreises Schwiebus, Schwiebus [ok. 1912]; 5. Führer durch das Museum in Schwiebus, Schwiebus 1925; 6. Führer durch die Städtischen Sammlungen in Schwiebus, Schwiebus 1925; 7. Die beiden Dubas in Swebyssen, Wolmirstedt 1924; 8. Woas där alde Voater Grieben därzählt!, Schwiebus 1927.