Typy użytkowe bydła i rasy bydła Typ mleczny Krowę typu mlecznego wyróżnia charakterystyczny kształt ciała zbliżony do trójkąta, którego podstawę stanowi zad, z pojemnym, dobrze wykształconym wymieniem, a wierzchołek lekka, wydłużona głowa osadzona na delikatnej, wąskiej szyi. Klatka piersiowa krowy rasy mlecznej jest umiarkowanie wysklepiona, nieco szersza i głębsza w części tylnej niż przedniej i dość długa. O klinowatym kształcie klatki piersiowej i jej długości decyduje skośne ustawienie żeber i znaczne odstępy między nimi. Łopatki dobrze przylegają do ciała, a ich umięśnienie jest płaskie i niezbyt obfite. Wyrostki grzbietowe kręgosłupa lekko wystają ponad górne krawędzie łopatek, tworząc tzw. ostry kłąb, który ku tyłowi przechodzi w mocny grzbiet, tworzący prostą linię poprzez partię lędźwi aż do guzów biodrowych. Mocna partia lędźwi o umiarkowanej długości nie powinna posiadać zbyt wyraźnie zaznaczonego umięśnienia. Długi, szeroki, płasko umięśniony zad powinien być lekko nachylony ku tyłowi. Nogi krów mlecznych są dłuższe niż użytkowanych w kierunku mięsnym. Pod dość głębokim wymieniem takich krów musi się przecież zmieścić aparat udojowy. Nogi powinny być suche, szeroko rozstawione, o mocnych stawach, wysokiej piętce racicy i racicach lekko rozwartych. Profile mięśni (zwłaszcza udowych) powinny być lekko wklęsłe, a nasada ogona nisko osadzona. Pojemne, szerokie i głębokie wymię w części tylnej jest wysoko zawieszone. Przy znacznym wysunięciu do przodu i dużej szerokości wymię uzyskuje najkorzystniejszy i najbardziej pożądany kształt skrzynkowo-miskowy.
Wymię powinno posiadać równomiernie rozwinięte ćwiartki, być mocno połączone z powłokami brzusznymi i charakteryzować się wyraźnie zaznaczonym więzadłem środkowym, dzielącym je na prawą i lewą połowę. Powinno być pokryte cienką, delikatnie owłosioną skórą, pod którą wyraźnie rysuje się gęsta sieć żył. Każda ćwiartka powinna być zakończona pionowo ustawionym, cylindrycznym strzykiem o średniej grubości i długości. Bydło mleczne charakteryzuje się harmonijną, szlachetną budową, żywym temperamentem i intensywną przemianą materii. Mocno zaznaczony jest również dymorfizm płciowy (zróżnicowanie budowy osobników różnej płci). Bydło należące do różnych ras mlecznych różni się od siebie znacznie wielkością, masą ciała czy umaszczeniem, przy znacznym podobieństwie sylwetki i dość ujednoliconej budowie. Najbardziej znanymi rasami reprezentującymi ten typ użytkowy są rasy: holsztyńska (HF), jersey i ayrshire. Typ mięsny Bydło typu mięsnego posiada kształt tułowia zbliżony do prostokąta. Stosunkowo ciężka, krótka głowa jest osadzona na krótkiej, szerokiej szyi. Klatka piersiowa jest mocno wysklepiona, głęboka i stosunkowo krótka, co wynika z prawie prostopadłego ustawienia żeber w stosunku do kręgosłupa, przy stosunkowo niewielkich odstępach między nimi. Głębokość i szerokość klatki piersiowej jest prawie jednakowa na całej jej długości. Dobrze przylegające do tułowia, skośnie ustawione łopatki są zazwyczaj bardzo mocno umięśnione. Kłąb jest szeroki i równy. Wypukłe profile mięśni są szczególnie dobrze widoczne na doskonale umięśnionej partii zadu. U krów wymię jest mniejsze i gorzej zbudowane niż
wymię krów mlecznych. Charakterystycznymi przedstawicielami tego typu jest bydło rasy: hereford, charolaise, aberdeen-angus, piemontese i inne. Typ kombinowany Bydło o użytkowaniu kombinowanym powinno charakteryzować się cechami pośrednimi wobec obu wyżej opisanych typów. Łączenie często przeciwstawnych cech związanych z użytkowaniem mlecznym i mięsnym nie jest w pełni możliwe, stąd bydło tego typu ustępuje zazwyczaj pod względem mleczności zwierzętom ras jednostronnie mlecznych, a pod względem walorów opasowych i rzeźnych rasom jednostronnie mięsnym. Rozłożenie akcentów pomiędzy cechy użytkowości mlecznej i mięsnej jest różne u krów różnych ras należących do tego typu użytkowego. Dla przykładu krowy rasy simentalskiej powinny posiadać kształt ciała zbliżony do prostokąta, wypukłe umięśnienie o wyraźnie zaznaczonych profilach; głowę średniej wielkości osadzoną na średniej długości, dobrze umięśnionej szyi o wyraźnym fałdzie na podgardlu, dobrze umięśnione barki, dobrze przylegające łopatki, skośnie ustawione i szerokie, a wyrostki grzbietowe kręgosłupa lekko wystające ponad linię kłębu. Klatka piersiowa powinna być wysklepiona, nieco szersza w części tylnej, żebra szeroko rozstawione. Grzbiet i partia lędźwi powinny być szerokie, proste, o dobrze zaznaczonym umięśnieniu, zad dobrze umięśniony, lekko spadzisty, długi i szeroki, zaś profile mięśni, zwłaszcza udowych, wypukłe. Poprawna budowa wymienia, nóg i brzucha powinna odpowiadać wcześniej przedstawionemu opisowi tych części ciała u bydła mlecznego. Ogólny, harmonijny wygląd wskazuje na nieco lepsze predyspozycje do produkcji mleka przy jednocześnie dobrze zaznaczonym umięśnieniu. Oprócz bydła simentalskiego do kombinowanego typu użytkowego należy m.in.: holenderskie bydło czerwono-białe oraz szwajcarskie bydło brunatne, a do niedawna europejskie odmiany bydła czarno-białego starego typu.
Główne rasy bydła Główne rasy bydła mlecznego Rasa holsztyńska (holsztyńsko-fryzyjska (HF)) wywodzi się od czarno-białego bydła fryzyjskiego sprowadzanego głównie z Holandii do Ameryki od początku XVII wieku. Hodowla tego bydła w USA na szerszą skalę rozpoczęła się po imporcie większej jego partii w połowie XIX w. i powstaniu związków zrzeszających hodowców bydła tej rasy. Wprowadzenie do praktyki hodowlanej efektywnych metod i programów, w połączeniu z intensywnym żywieniem, spowodowało bardzo szybki postęp genetyczny i wykształcenie rasy różniącej się typem, budową i produkcyjnością od ówczesnego europejskiego bydła czarno-białego, które w krajach europejskich prezentowało kombinowany typ użytkowania. W II połowie XX wieku na skutek odmiennej polityki hodowlanej przeciętna krowa holsztyńska była wyższa od przeciętnej holenderskiej krowy czarno-białej o 12 cm, ważyła o ok. 100 kg więcej, a przede wszystkim dawała około 1700 kg mleka więcej w czasie laktacji. Było to powodem powszechnego wykorzystania tej rasy do doskonalenia lokalnych odmian czarno-białego bydła fryzyjskiego, które z czasem przekształciło się w krzyżowanie wypierające. Doprowadziło to do obecnej dominacji bydła holsztyńskiego na całym świecie. Szacuje się, że bydło tej rasy stanowi ok. 29% światowej populacji bydła mlecznego. Jest to rasa o najwyższej mleczności, wymaga jednak dobrych warunków, a zwłaszcza dobrego żywienia.
Bydło holsztyńskie posiada umaszczenie typowe dla bydła czarno-białego. Hodowane jest jednak również bydło tej rasy o umaszczeniu czerwono-białym, dla którego prowadzone są oddzielne księgi. Jest to bydło duże. Dorosła krowa osiąga zazwyczaj ponad 140 cm wysokości w kłębie przy masie przekraczającej 650 kg. Dość często zdarzają się jednak krowy, których masa przekracza 700, a nawet 800 kg. Dorosłe buhaje osiągają najczęściej masę 1000- -1300 kg. Jest to bydło wcześnie dojrzewające. Krowy często cielą się po raz pierwszy już w wieku 24 miesięcy. Krowy holsztyńskie utrzymywane w różnych krajach różnią się wydajnością i składem chemicznym mleka. Nie różnią się jednak znacznie budową ciała charakterystyczną dla jednostronnego, mlecznego kierunku użytkowania. Wydajność i skład chemiczny mleka krów rasy holsztyńskiej Liczba Wydajnoś Zawartość Zawartoś Kraj krów ocenianych ć mleka (kg) tłuszczu (%) ć białka (%) USA 4 114 000 9 630 3,67 3,12 Izrael 66 000 10 463 3,35 3,10 Holandia 809 000 8 182 4,30 3,43 Niemcy 2 039 000 7 465 4,19 3,38 Polska 447 000 6 186 4,21 3,31
Rasa jersey (czyt. dżersej) pochodzi z wyspy o tej samej nazwie usytuowanej w kanale La Manche, między Francją a Anglią. Rasa została utworzona z populacji izolowanej na niewielkiej powierzchni (ok. 116 km 2 ). Podstawą żywienia krów na wyspie Jersey są do dziś bardzo dobre pastwiska. Nie stosuje się tu znaczących ilości pasz treściwych. Wielka dbałość o poprawność budowy krów wpisywanych do ksiąg prowadzonych na wyspie od 1886 roku zaowocowała bardzo ujednoliconą, typową dla jednostronnie mlecznego kierunku użytkowania i poprawną budową. Bydło rasy jersey jest najmniejszą spośród głównych ras mlecznych. Dorosłe krowy ważą około 370 kg przy wysokości w kłębie 120 cm, a buhaje osiągają ok. 600 kg przy wysokości w kłębie do 144 cm. Typowe jest sarnie umaszczenie krów i nieco ciemniejsze buhajów z charakterystyczną białą obwódką wokół śluzawicy. Jest to rasa wcześnie dojrzewająca i długowieczna. Łatwy przebieg porodów jest związany z bardzo niewielką (ok. 25 kg) masą rodzących się cieląt. Rasa jersey słynie z wysokiej wydajności mlecznej (zwłaszcza jeśli przeliczać ją na 100 kg masy ciała) oraz z wyjątkowo wysokiej zawartości tłuszczu w mleku. Mleko krów rasy jersey ma charakterystyczny, żółty kolor co jest związane z wysoką zawartością karotenu, który jest przerabiany na witaminę A gorzej niż przez krowy innych ras. Obecnie największą populację krów tej rasy posiadają: USA, a w Europie - Dania. Duńskie jerseye znane są ze szczególnie wysokiej zawartości tłuszczu w mleku. Niewielką populację bydła rasy jersey w Polsce (ok. 2000 szt.) charakteryzuje skład mleka podobny do
krów duńskich, jednak przy znaczne niższej wydajności. Bydło tej rasy było z powodzeniem wykorzystywane do uszlachetniania rasy polskiej czerwonej (pc). U mieszańców wraz z poprawą ilości, a zwłaszcza składu mleka, nastąpiło jednak obniżenie walorów opasowych w porównaniu z czystorasowymi krowami rasy polskiej czerwonej. Wydajność i skład chemiczny mleka krów rasy jersey Kraj Liczba krów Wydajność Zawartość Zawartość ocenianych mleka (kg) tłuszczu (%) białka (%) USA 158 000 6 657 4,65 3,76 Dania - 5 614 5,97 4,10 Wyspa Jersey - 4 619 5,21 3,73 Nowa Zelandia 403 000 3,643 5,77 4,06 Polska 750 4 756 5,67 3,97 Rasa ayrshire (czyt. ajszyr) została wyhodowana w hrabstwie Ayr w południowo-zachodniej Szkocji z miejscowego bydła celtyckiego uszlachetnianego bydłem fryzyjskim, flamandzkim i shorthornami. Chłodny i wilgotny klimat hrabstwa Ayr, ubogie ziemie i niedostatek pasz doprowadziły do wytworzenia rasy odpornej, dobrze wykorzystującej paszę, o dobrym zdrowiu i płodności. Bydło rasy ayrshire jest średniej wielkości, o czerwono-białym umaszczeniu i zgrabnych
lirowatych rogach. Umaszczenie buhajów jest zazwyczaj ciemniejsze, często przechodzące w ciemnowiśniowe. Dorosła krowa waży około 500 kg przy wysokości w kłębie około 130 cm. Buhaj waży zazwyczaj ok. 800 kg przy 140 cm wysokości w kłębie. Krowy osiągają wydajności około 6000 kg mleka zawierającego 4% tłuszczu i 3,3% białka. Rasa ta w Polsce nie występuje. Znacząca populacja krów tej rasy utrzymywana jest w: USA, Nowej Zelandii, Finlandii i Wielkiej Brytanii. Rasa ayrshire była często wykorzystywana jako istotny komponent w tworzeniu nowych ras mlecznych bydła.
Główne rasy bydła o użytkowaniu kombinowanym Rasa czarno-biała (cb). Bydło czarno-białe wywodzi się z wybrzeży Morza Północnego, należących do Holandii, Danii i Niemiec. Największy wkład w jego hodowlę wnieśli Holendrzy. Bydło to charakteryzowało się bardzo dobrą budową i zbilansowaną użytkowością mleczną i mięsną. Masa ciała krów to około 600 kg, wysokość w kłębie - 130-135 cm. Krowy osiągały wydajność mleka 5000-6000 kg zawierającego około 4,2% tłuszczu i około 3,3% białka. Cielęta wykazywały dobrą przydatność do użytkowania mięsnego. Te cechy w połączeniu z dobrą zdrowotnością, płodnością i długowiecznością zapewniły rasie czarno-białej popularność w całej Europie i wielu krajach świata. W Polsce bydło tej rasy jest obecne od drugiej połowy XVI w. Było sprowadzane głównie z Holandii ( holenderki" to często do dziś spotykane określenie krów rasy cb). W XX w. stanowiło ono najważniejszą rasę w naszym kraju i w Europie. Prowadzony od 1974 r. do Polski, a nieco wcześniej do Europy zachodniej, import bydła holsztyńskiego z USA i Kanady spowodował stopniowe wypieranie tradycyjnego bydła cb przez bydło holsztyńskie (tak samo umaszczone). Obecnie praktycznie nie istnieje już ta, tak bardzo zasłużona dla hodowli, rasa bydła. Jej mieszańce z
sukcesywnie wzrastającym udziałem genów rasy holsztyńskiej stanowią 90% populacji bydła w Polsce. W porównaniu z rasą cb obecnie hodowane mieszańce lub bydło holsztyńskie charakteryzują się wyższym wzrostem i mlecznością (wielkość różnicy zależy od udziału genów rasy holsztyńskiej), gorszym umięśnieniem i większymi wymaganiami pokarmowymi. W początkowym okresie krzyżowania bydła cb z bydłem holsztyńskim krowy mieszańcowe produkowały mleko o niższej zawartości tłuszczu niż krowy rasy cb. Obecnie skład chemiczny mleka krajowych krów holsztyńskich lub krów o wysokim udziale genów tej rasy w genotypie jest lepszy, niż krów o niższym udziale genów bydła holsztyńskiego. Jest to wynikiem ukierunkowanej pracy hodowlanej i możliwości szerokiego wykorzystywania wartościowych buhajów holsztyńskich z wielu krajów rozwiniętych. Rasa czerwono-biała (czb) jest drugą, obok czarno-białej, rasą o wyraźnie zaznaczonej dwukierunkowej użytkowości. Krowy rasy czerwono-białej starego typu nieznacznie ustępują krowom czarno-białym pod względem wydajności mleka, przy lepszym umięśnieniu i lepszej przydatności do opasu. Bydło to charakteryzuje się mocną, zwartą budową, głębokim i szerokim tułowiem. Masa ciała krów wynosi około 600 kg, a buhajów 900-1000 kg. Najliczniej bydło o tym umaszczeniu występuje w Niemczech i Holandii. Szczególnie mocno podkreślone są cechy użytkowania dwukierunkowego u czerwono-białego bydła holenderskiego zwanego tam MRIJ (od pierwszych liter nazw rzek - Mozy, Renu i Ijsse -w których dorzeczu zostały wyhodowane). W Polsce bydło rasy czerwono-białej występuje głównie na Dolnym Śląsku,
stanowiąc około 5% krajowego pogłowia bydła. Polskie bydło czerwono-białe różni się znacznie pokrojem i użytkowością od niemieckiego i holenderskiego. Zostało ono wyhodowane na podkładzie miejscowego bydła występującego na Śląsku, krzyżowanego początkowo z bernerami, później z simentalami, a następnie czerwono-białymi buhajami niemieckimi. W ostatnich latach prowadzone jest intensywne krzyżowanie wypierające z rasą holsztyńską. Powoduje to stopniowy zanik różnic w wyglądzie i użytkowości obu tych ras. Rasy czarno-biała i czerwono-biała przestają być oddzielnymi rasami a stopniowo przekształcane są w czarno-białą i czerwono-białą odmianę bydła rasy holsztyńskiej. Rasa polska czerwona (pc) w Europie Środkowej była utrzymywana od czasów prehistorycznych i często bywa określana jako rasa prasłowiańska. Początkowo występowały różne formy umaszczenia tego bydła - od czarnego, brunatnego do czerwonego i myszatego. Świadoma hodowla prowadzona od końca XIX w. doprowadziła m.in. do jednolitego umaszczenia od czerwonego poprzez wiśniowe, aż do brunatnego. Bydło rasy pc posiada krótkie, siwe, ciemno zakończone rogi. Masa ciała krów wynosi około 500 kg przy wysokości w kłębie około 126 cm i słabym umięśnieniu. Jest to rasa dobrze dostosowana do lokalnych warunków, odporna na choroby i mało wymagająca. Wyróżnia się dobrą płodnością i długowiecznością. Niewielka wydajność mleka, pomimo jego dobrego składu chemicznego i dużej przydatności technologicznej, oraz gorsza przydatność do opasu skłaniała w
przeszłości hodowców do podejmowania prób doskonalenia tej rasy przez intensywne krzyżowanie uszlachetniające. W różnych okresach używano do tego celu rasy: jersey, duńskiej czerwonej i angler. Obecnie jest to rasa zanikająca, objęta hodowlą zachowawczą. Bydło to występuje nielicznie w gospodarstwach południowo-wschodniej Polski, stanowiąc niespełna 1% krajowego pogłowia krów. Wyjątkowa przydatność tej rasy dla potrzeb programów rolno-środowiskowych, ekstensywnego użytkowania szczególnie w warunkach gospodarstw ekologicznych oraz związana z tym możliwość uzyskiwania dodatkowych dopłat, powoduje, że ostatnio wzrasta popularność tej rasy. Rasa simental jest jedną z liczniej występujących ras na świecie. W Europie bydło simentalskie jest szczególnie popularne w Niemczech, Austrii i Szwajcarii, skąd rasa ta się wywodzi. Powszechnie występuje również w rejonie Bałkanów, Karpat i na Ukrainie, ale jest obecne również w Azji, Afryce i Ameryce Południowej. Spośród ras o kombinowanym użytkowaniu wyróżnia się dużą masą i mocno podkreślonymi cechami mięsnymi. Dobre umięśnienie i predyspozycje do opasu spowodowały, że wyhodowana została również mięsna odmiana tego bydła, która jest szczególnie popularna w USA i Wielkiej Brytanii. Dorosła krowa tej rasy waży około 650 kg przy wysokości w kłębie około 135 cm. Simentale mają umaszczenie łaciate. Na białym tle występują duże lub drobne łaty od bułkowo-żółtych do czerwonych. Głowa, podbrzusze, dolne odcinki kończyn i kiść ogona są białe. Umiarkowana, jak na tak dużą i masywną rasę, jest wydajność mleka, ale posiada ono dużą przydatność do przerobu ze względu na dużą zawartość kazeiny. Wadą jest słaba budowa wymion i nieco ordynarna budowa ciała, która jest pozostałością po powszechnym w przeszłości wykorzystywaniu tej
rasy jako bydła roboczego. Ze względu na wysokie walory opasowe i rzeźne powszechnie jest używana do krzyżowania towarowego z rasami mlecznymi. Jej udział w krajowej populacji bydła mlecznego nie przekracza 1%. Występuje w południowo- -wschodniej części Polski (od Sanoka po Bieszczady). Rasa brunatna szwajcarska (szwyce) jest drugą światową rasą wyhodowaną w Szwajcarii. Rasa szerszego znaczenia nabrała w II połowie XIX w., gdy zaczęto ją eksportować do innych krajów - głównie do USA. Bydło to należy do ras stosunkowo dużych. Masa krów zazwyczaj przekracza 600 kg, a buhajów osiąga 950-1100 kg. Umaszczenie jest jednolite brunatne, o różnych odcieniach. Charakterystyczna jest biała obwódka wokół śluzawicy. Bydło użytkowane było w kraju pochodzenia jako bydło mleczno-mięsno -robocze. Przez długi okres czasu zbyt dużą wagę w procesie doskonalenia tej rasy w Szwajcarii przykładano do budowy ciała, zaniedbując wydajność mleczną. Podobnie jak w wypadku bydła holsztyńskiego część populacji eksportowana do USA została tam stopniowo przekształcona w bydło o mlecznym typie użytkowania i znacznie większej od europejskiego bydła brunatnego wydajności mlecznej. Obecnie bydło to, występujące w USA pod nazwą brown swiss, jest jedną z głównych ras bydła mlecznego (obok holsztyna i jerseya) w USA i jest wykorzystywane do doskonalenia bydła brunatnego w Szwajcarii, Niemczech i Austrii.
Główne rasy bydła mięsnego Rasy bydła mięsnego można podzielić ze względu na ich wymagania na: rasy wymagające intensywnego żywienia i dobrych warunków utrzymania oraz rasy ekstensywne, które dobrze wykorzystują gorszej jakości pastwiska, nie wymagają stosowania dużych ilości pasz treściwych i w praktyce mogą być utrzymywane przez cały rok poza oborą. Poszczególne rasy bydła mięsnego różnią się też znacznie przeciętną wielkością i masą ciała. Większość tych ras w przeszłości należała do ras o roboczym kierunku użytkowania, co czasem pozostawiło ślad w ich budowie. W Polsce chów bydła mięsnego nie jest rozpowszechniony. Jednak populacja bydła ras mięsnych wzrosła, dzięki subsydiom dla hodowców i osiąga liczbę kilkudziesięciu tysięcy mamek (krów, których się nie doi i wykorzystuje wyłącznie do produkcji i odchowu cieląt) ras mięsnych lub mieszańców z wysokim udziałem genów tych ras. Duże znaczenie ma wykorzystywanie buhajów ras mięsnych do krzyżowania towarowego z krowami ras mlecznych, po których nie zamierza się odchowywać jałówek na remont stada. Ich potomstwo przeznaczane jest prawie wyłącznie na opas. W ciągu roku nasieniem buhajów ras mięsnych unasienia się około 400 tys. krów. Rasa charolaise (czyt. szarole) pochodzi ze środkowej Francji i jest jedną z największych ras bydła mięsnego. Dorosłe buhaje osiągają masę około 1200 kg przy wysokości w kłębie 145 cm, a krowy - około 800 kg masy ciała przy wysokości w kłębie 140 cm. Zwierzęta tej rasy są jednolicie białe lub biało-kremowe, a śluzawica, rogi i racice - jasne. Bydło rasy charolaise charakteryzuje
bardzo dobre umięśnienie i bardzo wysokie tempo wzrostu. W sprzyjających warunkach przyrosty dzienne intensywnie opasanych buhajków mogą przekraczać 1,5 kg dziennie. Ze względu na duży kaliber i późne dojrzewanie bydło to dobrze nadaje się do intensywnego opasu prowadzonego do wysokiej masy ciała (dla buhajów nawet ponad 700 kg osiąganej w wieku 18 miesięcy), bez obawy nadmiernego otłuszczenia. Opasy tej rasy cechuje wysoka wydajność rzeźna i małe otłuszczenie. Pewnym mankamentem jest gruba kość, duża głowa i znaczna masa rodzących się cieląt, wynosząca przeciętnie około 45 kg, co zwiększa ryzyko trudnych porodów. W krzyżowaniu towarowym nasieniem buhajów nie należy unasienniać jałówek, aby nie zwiększać tego ryzyka. W Polsce buhaje rasy charolaise wykorzystywane są do krzyżowania towarowego od ponad 40 lat. Rasa limousine (czyt. limuzę) to inna wybitna rasa francuska. Bydło tej rasy posiada jednolite, brązowo-czerwone umaszczenie z charakterystycznymi rozjaśnieniami wokół oczu i śluzawicy. Masa ciała krów wynosi około 650 kg, a buhajów około 1000 kg. Zwierzęta tej rasy wyróżniają się cienką kością, doskonałym umięśnieniem całego tułowia, a zwłaszcza zadu. Często u osobników tej rasy występuje hipertrofia czyli przerost mięśni zadu, co powoduje szczególnie wysoki udział mięsa i najcenniejszych wyrębów w tuszy. Tuszę i mięso bydła rasy limousine charakteryzuje bardzo małe otłuszczenie i doskonała jakość. Krowy rasy limousine wyróżnia łatwość ocieleń i dobry instynkt macierzyński, co poprawia wyniki odchowu cieląt. Opas zwierząt tej rasy daje dobre wyniki zarówno w warunkach intensywnego, jak też częściej w Polsce stosowanego półintensywnego żywienia. Dzięki licznym zaletom i uniwersalności bydło tej rasy zyskuje coraz większą popularność - również w Polsce.
Rasa salers to kolejna rasa francuska od niedawna obecna również w Polsce. Zwierzęta rasy salers posiadają jednolite, ciemnoczerwone umaszczenie. Charakterystyczne dla tej rasy są duże, poziomo ustawione rogi oraz kędzierzawe włosy na czole. Krowy osiągają masę ciała około 700 kg, a buhaje około 1100 kg. Zwierzęta są odporne na trudne warunki środowiskowe i nie wymagają intensywnego żywienia, zadowalając się gorszymi paszami. Dobrze nadają się więc do chowu w trudniejszych warunkach w ekstensywnym systemie żywienia. Dodatkowymi jej zaletami są: duża odporność na choroby i dobra płodność, duży instynkt macierzyński i opiekuńczość wobec cieląt, stosunkowo wysoka wydajność mleczna i niewielki odsetek trudnych porodów. Rasa piemontese
wyhodowana została w północno-zachodnich Włoszech. Jest jedyną włoską rasą występującą w Polsce. Należy do ras średniej wielkości. Umaszczenie jest jednolite białe lub jasno beżowe, przy ciemnej śluzawicy, uszach, nogach i racicach. Buhaje są ciemniejsze niż krowy. Wyróżnia się doskonałym umięśnieniem związanym z często występującym przerostem mięśni zadu, bardzo chudym mięsem i wyjątkowo wysoką wydajnością rzeźną. Zwierzęta tej rasy wykorzystywane były pierwotnie jako bydło robocze, a do dziś we Włoszech krowy tej rasy są dojone po odsądzeniu cielęcia i produkują około 3000 kg mleka rocznie. Jest to rasa wymagająca dobrych warunków i żywienia. Wysoka mleczność krów tej rasy jest zaletą. Mimo to wyniki odchowu cieląt nie są najlepsze ze względu na znaczny odsetek trudnych porodów. Tusze opasów tej rasy, ze względu na wyjątkowo dobre umięśnienie, uzyskują najwyższe ceny w skupie. Simental (typ mięsny) został wyhodowany w Szwajcarii poprzez selekcję bydła simentalskiego o dwukierunkowej użytkowości w kierunku mięsnym. Stąd też, zachowując umaszczenie (wcześniej opisane), różni się od bydła simentalskiego użytkowanego dwukierunkowo większą masywnością i jeszcze lepszym umięśnieniem. Krowy ważą około 800 kg, a buhaje około 1200 kg. Późne dojrzewanie i duży kaliber tych zwierząt pozwala utrzymać wysokie przyrosty masy ciała przez dłuższy czas. Rasa ta jest szczególnie przydatna do opasu intensywnego prowadzonego do wysokiej masy ciała. Dodatkową zaletą jest wysoka mleczność krów, co zapewnia wysokie przyrosty cieląt w okresie przed odsądzeniem. W Polsce buhaje tej rasy są chętnie używane do krzyżowania towarowego. Duża masa cieląt i znaczny odsetek trudnych porodów powoduje, że - podobnie jak w wypadku rasy charolaise - wskazane jest unikanie krzyżowania z jałówkami.
Rasa hereford Jest to rasa brytyjska, utworzona w końcu XVII w. Początkowo była użytkowana głównie jako bydło robocze. Tułów zwierząt tej rasy jest jednolicie ciemnoczerwony. Głowa, dolna część szyi, mostek, podbrzusze, dolne odcinki kończyn i często kłąb są białe. Należy do ras wcześnie dojrzewających, o średnim kalibrze. Masa ciała krów wynosi około 600 kg, a buhajów około 900 kg. Bydło tej rasy szczególnie dobrze nadaje się do opasu w warunkach ekstensywnych lub półintensywnych, gdyż niezwykłą odporność na trudne warunki klimatyczne łączy z dobrym wykorzystaniem paszy i niskimi wymaganiami pokarmowymi. Dodatkowymi atutami jest dobra płodność krów i łatwość ocieleń. Cechą charakterystyczną bydła rasy hereford jest znaczne otłuszczenie tuszy i marmurkowate mięso o wysokich walorach smakowych. Ze względu na niewielką masę rodzących się cieląt i łatwy przebieg porodu rasa ta nadaje się do wykorzystania przy towarowym kryciu jałówek ras o użytkowaniu dwukierunkowym lub mlecznym. Zwierzęta tej rasy występują najliczniej w obu Amerykach i Australii, gdzie świetnie sprawdzają się w warunkach ekstensywnego wypasu. Bydło tej rasy obecne jest również w Polsce.
Rasa aberdeen angus (czyt. aberdin angus) Jest to druga obok herefordów rasa brytyjska, która cieszy się znaczną popularnością. Jest to rasa pod wieloma względami podobna do rasy hereford. W przeszłości była uważana za jedną z najmniejszych ras bydła. Praca hodowlana zmierzająca m.in. do zwiększenia kalibru spowodowała, że obecnie należy do ras średnich. Masa ciała krów wynosi zazwyczaj około 600 kg, a buhajów około 900 kg. Charakterystyczne dla tej rasy jest jednolite umaszczenie i bezrożność. Występują dwie odmiany bydła tej rasy - o umaszczeniu czarnym i czerwonym. Bardzo mała głowa i niewielka masa cieląt wiążą się z łatwym przebiegiem porodów, a więc przydatnością do zacielania jałówek w krzyżowaniu towarowym. Angusy, podobnie jak herefordy, są doskonale przystosowane do trudnych, ekstensywnych warunków środowiskowych, całodobowego utrzymania pastwiskowego i całorocznego utrzymania bez budynków nawet w naszych warunkach klimatycznych. Cechą charakterystyczną tej rasy jest, podobnie jak w wypadku herefordów, duże otłuszczenie tuszy i marmurkowate mięso o szczególnie dużej soczystości, delikatności i smakowitości. Występuje licznie w tych samych regionach świata, co bydło rasy hereford. Obecne również w Polsce.
Rasa highlander (czyt. hajlander) to kolejna ekstensywna rasa brytyjska. Wyhodowana w szczególnie trudnych warunkach północno-zachodniej Szkocji charakteryzuje się niezwykłą, nawet jak na brytyjskie rasy mięsne, odpornością. Należy zdecydowanie do najmniejszych ras bydła. Dorosła krowa waży zazwyczaj ok. 420, a buhaj - 600 kg. Najczęstsze dla zwierząt tej rasy jest jednolite czerwone lub czarne umaszczenie. Długa sierść tworząca na głowie charakterystyczną grzywkę oraz okazałe lirowate rogi dają niezwykle atrakcyjny wygląd zwierząt tej rasy. Wielka odporność, dobre zdrowie i płodność oraz umiejętność wykorzystywania ubogich pastwisk, które bywają podstawą wyżywienia przez cały rok sprawiły, że wzrasta ostatnio zainteresowanie tą rasą w wielu krajach, w tym w Polsce. Zwierzęta tej rasy mogą stanowić dużą atrakcję w gospodarstwach agroturystycznych. Świetnie nadają się do realizacji celów związanych z ochroną środowiska i pielęgnacją krajobrazu w ramach programów rolnośrodowiskowych, gdyż dostarczają dobrej jakości wołowiny, nie wymagając uciążliwej pielęgnacji ani utrzymywania w zabudowaniach.