Halina SIEROCKA, WyŜsza Szkoła Administracji Publicznej w Białymstoku CERTYFIKACJA PRAWNICZEGO JĘZYKA ANGIELSKIEGO W ŚWIETLE EUROPEJSKIEGO SYSTEM OPISU KSZTAŁCENIA JĘZYKOWEGO (COMMON EUROPEAN FRAMEWORK OF REFERENCE) Streszczenie Przedmiotem referatu będzie prezentacja dwóch egzaminów z prawniczego języka angielskiego: ILEC (International Legal English Certificate) i TOLES (Test of Legal English Skills) w świetle Europejskiego Systemu Opisu Kształcenia Językowego (dalej ESOKJ). Po przedstawieniu załoŝeń i roli ESOKJ, omówione zostaną poziomy biegłości językowej wraz ze wskaźnikami biegłości językowej ALTE, (Association of Language Testers in Europe). Następnie zaprezentowane zostaną wcześniej wspomniane egzaminy z prawniczego języka angielskiego (ILEC i TOLES) w odniesieniu do testowanych umiejętności, technik egzaminacyjnych czy ich relacji do ustaleń przyjętych przez ESOKJ. 1. EUROPEJSKI SYSTEM OPISU KSZTAŁCENIA JĘZYKOWEGO (COMMON EUROPEAN FRAMEWORK OF REFERENCE CEFR DALEJ ESOKJ) 1.1 Europejski System Opisu Kształcenia Językowego główne załoŝenia i zadania Europejski System Opisu Kształcenia Językowego powstał w wyniku doświadczeń i przekonania, ze wspólna zjednoczona Europa moŝe istnieć tylko wtedy, kiedy porozumiewanie się Europejczyków będzie lepsze. Ze względu na międzynarodowy charakter rynku pracy nieodzownym stało się stworzenie systemu i instrumentu, który w sposób jednoznaczny opisywałby i klasyfikował kompetencje językowe w Ŝyciu codziennym i pracy. Do głównych zadań ESOKJ naleŝą: szczegółowe określenie, czego muszą się nauczyć uczący się, aby mogli posługiwać się językiem obcym do celów komunikacyjnych oraz jakie sprawności i umiejętności muszą nabyć, aby komunikacja przebiegała w sposób prawidłowy i kończyła się sukcesem, zdefiniowanie poziomów kompetencji językowych, które pozwalają na stałą ocenę postępów w nauce języka, na kaŝdym poziomie nauczania, przedstawienie szczegółowego opisu celów, treści i metod prowadzenia zajęć z języka obcego, a przez to zwiększenie przejrzystości prowadzonych kursów językowych, oferowanych programów nauczania i certyfikatów, usprawnienie wzajemnej uznawalności certyfikatów, dyplomów i zaświadczeń wydawanych przez róŝne instytucje w róŝnych krajach, a więc zwiększanie przez to mobilności w europejskim obszarze edukacyjnym i na rynku pracy, określenie nie tylko ogólnych kompetencji językowych, ale równieŝ opisanie i podkreślenie znaczenia umiejętności cząstkowych, które są wystarczające, jeŝeli wymagane jest na przykład wypowiadanie się w jednym języku, a rozumienie w innym lub
Certyfikacja prawniczego języka angielskiego w świetle europejskiego system opisu... 185 jeŝeli uczący się ma ograniczoną ilość czasu, aby nauczyć się trzeciego lub czwartego języka obcego. 1.2 Poziomy biegłości językowej Jednym z celów opracowania CEFR było przedstawienie takiego sposobu określania poziomów biegłości językowej wymaganej przez przyjęte standardy, stosowane testy i systemy egzaminowania, aby moŝna je było łatwo porównać. Cel ten osiągnięto opracowując za pomocą parametrów i kryteriów schemat opisywania kształcenia językowego (Descriptive Scheme) oraz skale poziomów biegłości językowej (Common Reference Levels) Europejski System Opisu Kształcenia Językowego (dalej ESOKJ) dzieli znajomość języka obcego na trzy poziomy: poziom A (podstawowy), poziom B (samodzielności) i poziom C (biegłości). Taki podział dla kaŝdego nauczyciela języka obcego będzie wydawał się zbyt ogólny, bo tak naprawdę pewny jest tylko poziom studenta zaczynającego naukę, czyli zerowy. W języku angielskim polskie określenie średnio zaawansowany odpowiada trzem róŝnym poziomom zaawansowania (pre-intermediate, intermediate, upper-intermediate), dlatego teŝ określenie słowne kaŝdego poziomu mogłoby być nieprecyzyjne i nie zawsze moŝna by było znaleźć właściwy odpowiednik w róŝnych językach. Tu pomocny okazał się system wskaźników biegłości językowych opracowany przez The Association of Language Testers in Europe (ALTE) w postaci zbioru wypowiedzi Potrafię, dostosowany do ESOKJ, stanowiący nieocenioną pomoc w określaniu poziomu biegłości językowej. W rezultacie w obrębie wymienionych poziomów A,B, i C wyróŝnia się jeszcze podpoziomy (A1, A2, B1, B2, C1, C2) umoŝliwiające precyzyjne określenie znajomości języka obcego. Podane standardy są na tyle elastyczne i szczegółowe, Ŝe pozwalają na dokładne określenie poziomu wszystkich sprawności językowych (czytanie, słuchanie, pisanie i mówienie), co - jak pokazuje praktyka - znajduje odzwierciedlenie m.in. w określaniu treści egzaminów nie tylko z języka ogólnego, ale takŝe ze specjalistycznego. 2. TEST OF LEGAL ENGLISH SKILLS (DALEJ TOLES) 2.1 Informacje ogólne TOLES to pierwszy międzynarodowy egzamin z prawniczego języka angielskiego, który powstał na skutek oczekiwań firm prawniczych, korporacji, instytucji związanych z prawem, jak równieŝ studentów prawa. TOLES został stworzony przez grupę ekspertów specjalizujących się nauczaniu prawniczego języka angielskiego, po wieloletnich konsultacjach z prawnikami praktykami. Egzamin TOLES stanowi wiarygodne narzędzie do oceny znajomości prawniczego języka angielskiego nie sprawdza znajomości prawa, a jedynie umiejętności zrozumienia tekstu prawniczego. Ponadto, jest przyjazny kaŝdemu zdającemu - kaŝdy kandydat otrzymuje certyfikat z wyjaśnieniem, jaki poziom wiedzy z prawniczego języka angielskiego reprezentuje a nie informację czy zdał. TOLES jest nieustannie aktualizowany, aby sprostać oczekiwaniom i zmianom zachodzącym w środowisku prawniczym. W ciągu tych kilku lat istnienia na rynku (powstał w 2002) egzaminy TOLES zdobyły międzynarodowe uznanie w branŝy prawniczej. The Law Society of England & Wales, Europejski Bank Centralny, Europejski Trybunał Sprawiedliwości, PricewaterhouseCoopers czy Daimler Chrysler to przykłady instytucji wykorzystujących TOLES przy weryfikacji znajomości prawniczego języka angielskiego swoich pracowników.
186 H. Sierocka 2.2 Poziomy zaawansowania Do 2006 roku dostępne były tylko dwa poziomy egzaminu: TOLES Foundation i TOLES Advanced. Potencjalni kandydaci juŝ po egzaminach próbnych mogli zorientować się, który poziom zaawansowania bardziej odpowiada ich umiejętnościom. Wychodząc naprzeciw zmianom i aktualnym potrzebom, twórcy TOLES unowocześnili i rozbudowali system egzaminów, uwzględniając wskaźniki biegłości językowej ALTE (w postaci zbioru wypowiedzi Potrafię ) dostosowane do ESOKJ. Obecnie dostępne są trzy rodzaje egzaminów TOLES: TOLES Foundation odpowiadający poziomowi A2-B1 według ESOKJ, TOLES Higher odpowiadający poziomowi B1-B2 według ESOKJ, TOLES Advanced odpowiadający poziomowi B2-C1 według ESOKJ. 2.2.1 TOLES Foundation to egzamin dla tych, którzy posiadają juŝ dobrą znajomość języka angielskiego i uczą się prawniczego języka angielskiego. Egzamin skupia się na zastosowaniu podstawowego słownictwa prawniczego we właściwym kontekście. Testowane są tylko dwie umiejętności: pisanie i czytanie. Twórcy egzaminu argumentują brak słuchania i mówienia tym, Ŝe te pominięte umiejętności są lepiej sprawdzane przez egzaminy z ogólnego języka angielskiego. Wiedza testowana jest przy uŝyciu róŝnych technik egzaminacyjnych m.in.: test wielokrotnego wyboru (multiple choice), prawdafałsz (True-False), czy uzupełnianie luk (gap filling). 2.2.2 TOLES Higher sprawdza natomiast umiejętność kandydata w zakresie wykorzystania nabytego słownictwa prawniczego we właściwy sposób. Składa się z dwóch części. Pierwsza część sprawdza właściwe stosowanie kolokacji, przyimków, podstawowe umiejętności w zakresie pisania listów. Druga część to test ze słuchania. TOLES Higher równieŝ nie sprawdza mówienia. Tak jak w TOLES Foundation wiedza testowana jest za pomocą róŝnorodnych technik egzaminacyjnych. 2.2.3 TOLES Advanced testuje umiejętności kandydata w zakresie wykorzystania autentycznego języka prawniczego, wymaganego przez międzynarodowe firmy prawnicze. Egzamin sprawdza wiedzę kandydata w zakresie dokładnego i naleŝytego wykorzystania słownictwa, wraz ze sprawdzeniem umiejętności będących częścią codziennej pracy prawnika, takich jak pisanie listów, czy zrozumienie i interpretacja skomplikowanych dokumentów prawniczych. Podobnie jak w przypadku TOLES Foundation egzamin nie testuje umiejętności mówienia i słuchania zostawiając to w kompetencji egzaminów z ogólnego języka angielskiego. Oprócz wcześniej wspomnianych technik egzaminacyjnych kandydat musi przeredagować list, czy napisać wyjaśnienie do podanego w egzaminie tekstu. 3. ILEC (INTERNATIONAL LEGAL ENGLISH CERTIFICATE) 3.1 Informacje ogólne Podobnie jak TOLES, został stworzony, aby sprostać oczekiwaniom pracodawców, studentów prawa, czy prawników - praktyków. Od dawna brakowało na rynku takiego narzędzia, które potwierdzałoby znajomość w zakresie prawniczego języka angielskiego, niezbędnego do komunikowania się z ludźmi z branŝy.
Certyfikacja prawniczego języka angielskiego w świetle europejskiego system opisu... 187 Celem ILEC jest: ocena umiejętności kandydatów w zakresie funkcjonowania w międzynarodowym środowisku prawniczym, potwierdzenie pracodawcom kompetencji kandydatów w sferze komunikowania się po angielsku z klientami i współpracownikami, wywarcie pozytywnego i korzystnego wpływu na jakość i zawartość kursów o profilu prawniczym, przełoŝenie egzaminu, który będzie sprawiedliwym dla wszystkich kandydatów i przeprowadzony zgodnie z międzynarodowymi standardami, umoŝliwienie kandydatom porównania wyników ILEC z innymi kwalifikacjami związanymi z ESOKJ. O jakości egzaminu mogą świadczyć instytucje, które przyczyniły się do jego powstania i wzięły udział w jego promowaniu. Oprócz tak znamienitych w dziedzinie tworzenia, promowania i przeprowadzania egzaminów instytucji, jak: British Council i University of Cambridge ESOL (English foe Speakers of Other Languages) jest to stosunkowo nieznana firma Translegal. Jest to jednak wiodąca firma prawników lingwistów, która bezsprzecznie potwierdza profesjonalną jakość egzaminu ILEC. ILEC zdobył teŝ uznanie takich organizacji i stowarzyszeń prawniczych, jak: the European Company Lawyers Association, the European Law Students Association, the International Association of Young Lawyers oraz the European Young Bar Association. 3.2 Poziomy zaawansowania a ESOKJ Tak jak przy większości egzaminów międzynarodowych, egzaminy ILEC przypisane są do określonego poziomu biegłości językowej CEFR. Minęły juŝ bowiem czasy, kiedy istniejący na rynku egzamin dopasowywano do poziomu CEF - obecnie egzaminy tworzy się na podstawie CEFR i wskaźników biegłości językowej ALTE. Miało to z pewnością miejsce w przypadku ILEC. Egzamin ILEC dostępny jest na dwóch poziomach zaawansowania - ocenia on kompetencje językowe kandydatów w zakresie prawniczego języka angielskiego na poziomie B2 oraz C1 ESOKJ. Autorzy porównują je teŝ do ogólnych egzaminów językowych przeprowadzanych przez Cambridge University Press: B2 odpowiadałby FCE (First Certificate Examination), a C1 - CAE. (Certifcate of Advanced English). 3.3 Specyfika egzaminu Egzamin ILEC testuje wszystkie cztery umiejętności: mówienie, słuchanie, czytanie i pisanie. 3.3.1 Czytanie: Składa się z sześciu części, które na bazie tekstów z podręczników prawniczych, prawniczych pism specjalistycznych, korespondencji urzędowej, czy raportów sprawdzają zrozumienie słownictwa i fraz w zakresie prawniczego języka angielskiego. Umiejętności te testowane są za pomocą róŝnych technik egzaminacyjnych, takich jak: test wielokrotnego wyboru (multiple choice), uzupełnienie luk (gap filling), czy przekształcanie wyrazów (word formation). 3.3.2 Pisanie Umiejętność pisania sprawdzana jest w formie dwóch zadań. Kandydaci muszą napisać list, notatkę, czy memorandum jako odpowiedź na sytuację zamieszczoną w zadaniu.
188 H. Sierocka Muszą wykazać się umiejętnością przedstawiania argumentów, właściwym słownictwem i strukturami gramatycznymi. 3.3.3. Słuchanie Test ten składa się z czterech zadań, które na podstawie prezentacji, wykładów, nagranych fragmentów spotkań, negocjacji i konsultacji sprawdzają umiejętności kandydatów w zakresie słuchania. Jest to słuchanie dla ogólnego zrozumienia, wychwytywania głównych argumentów, czy teŝ innych szczegółów rozmowy, czy prezentacji. Egzamin ze słuchania przebiega m.in. w formie testu wielokrotnego wyboru (multiple choice), uzupełniania zdań (sentence completion), czy łączenia fraz (multiple matching). 3.3.4 Mówienie Test ten składa się z czterech części. Kładzie nacisk na umiejętność wymieniania się informacjami o sobie, wyraŝania uczuć i poglądów. Ta część przebiega w formie rozmowy prowadzonej przez egzaminatora, który albo zadaje pytania kandydatom, albo poddaje zagadnienia do dyskusji. 4 WNIOSKI W Europie dokonało się wiele rewolucyjnych zmian w sferze uczenia się i nauczania języków obcych. Przełamują się stereotypy, Ŝe języka moŝna uczyć się tylko w szkole, bo potem jest się na to za starym. Działalność Unii Europejskiej, powstawanie takich przedsięwzięć jak ESOKJ, czy stworzenie systemu wskaźników biegłości językowych przez The Association of Language Testers in Europe (ALTE) w postaci zbioru wypowiedzi Potrafię, przyczynia się z kolei do rozwoju systemów kształcenia językowego i testowania. Nie wystarczy juŝ znać jeden język obcy, trzeba znać ich więcej i to na poziomie komunikacyjnym, czyli przynajmniej B1. Obecnie nikt nie kwestionuje juŝ potrzeby dalszej nauki języków obcych, o czym świadczą liczne projekty językowe współfinansowane przez Unię Europejską. Ale w dobie rozszerzania się Unii Europejskiej i zwiększonej mobilności grup aktywnych zawodowo znajomość ogólnego języka obcego staje się niezadowalająca. Priorytet ma język specjalistyczny, poniewaŝ istnieje konieczność współpracy i porozumiewania się z ludźmi z branŝy. Coraz więcej osób uczy się prawniczego języka angielskiego. Coraz więcej uczących się chciałoby zweryfikować te kompetencje językowe. Wynikiem spełnienia tych oczekiwań są dwa egzaminy z prawniczego języka angielskiego TOLES i ILEC. Ciekawe, jakie zmiany czekają nas jeszcze w przyszłości? LITERATURA 1. Europejski System Opisu Kształcenia Językowego: uczenie się, nauczania, ocenianie. Centralny Ośrodek Doskonalenia Kadr. Warszawa 2003 2. International Legal English Certificate Handbook for Teachers University of Cambridge ESOL Examinations 2006 3. http://linguaporta.de/pl/referenzrahmen.htm 4. http://www.legalenglishtest.org/ 5. http://www.toles.co.uk/
Certyfikacja prawniczego języka angielskiego w świetle europejskiego system opisu... 189 LEGAL ENGLISH CERTIFICATES IN THE LIGHT OF COMMON EUROPEAN FRAMEWORK OF REFERENCE Summary. This paper endeavours to present Legal English examinations: Test of Legal English Skills (TOLES) and International Legal English Certificate (ILEC) in the light of Common European Framework of Reference (CEFR). Firstly, the aims and role of CEFR are demonstrated then language descriptors created by the Association of Language Testers in Europe (ALTE) are shown. After that ILEC and TOLES examinations are presented with the reference to the skills tested, examination techniques and their relationships to CEFR.