Spis treści. Contents

Spis treści Contents Wstêp (Boles³aw Woszczyñski, Violetta Urbaniak)... 5 Introduction (Boles³aw Woszczyñski, Violetta Urbaniak)... 9 Przedmowa. ród³a do dziejów ydów w polskich archiwach (Feliks Tych)... 13 Preface. Sources to the History of the Jews in Polish Archives (Feliks Tych)... 19 Czêœæ I. Informacje o Ÿród³ach w archiwach polskich Part I. Information on Sources in PolishArchives Jaros³aw Zawadzki... 27 Dokumenty do historii ydów okresu nowo ytnego przechowywane w archiwach prywatnej proweniencji w Archiwum G³ównym Akt Dawnych Documents to the History of the Jews in 16 th 18 th c. in the Private Archives in the Holdings of the Central Archives of Historical Records Ma³gorzata Koœka, Dorota Lewandowska.... 31 Materia³y do dziejów ydów na ziemiachpolskichw XIX w. w zbiorach Archiwum G³ównego Akt Dawnych Sources to the History of the Jews in Poland in 19 th c. in the Holdings of the Central Archives of Historical Records Adam Grzegorz D¹browski.... 57 ród³a do dziejów spo³ecznoœci ydowskiej w Polsce w zasobie Archiwum Akt Nowych Sources to the History of the Jewish Community in Poland in the Holdings of the Central Archives of Modern Records Krzysztof P¹tek... 71 Judaika w zasobie Archiwum Dokumentacji Mechanicznej Judaica in the Holdings of the Archives of Audio Visual Records Jerzy Szumski... 83 ród³a do historii ydów w zasobie Archiwum Pañstwowego w Bia³ymstoku Sources to the History of the Jews in the Holdings of the State Archives in Bia³ystok Leszek Kocoñ... 97 Materia³y Ÿród³owe do badañ nad ludnoœci¹ ydowsk¹ w zbiorach Archiwum Pañstwowego w Bia³ymstoku Oddzia³ w om y The Archival Materials for Research on the Jewish People in the Holdings of the State Archives in Bia³ystok, Local Branch in om a

596 Spis treœci Stanis³aw B³a ejewski... 101 ród³a do dziejów ydów w zasobie Archiwum Pañstwowego w Bydgoszczy Sources to the History of the Jews in the Holdings of the State Archives in Bydgoszcz Przemys³aw Snoch... 109 Materia³y do dziejów ydów w zasobie Archiwum Pañstwowego w Czêstochowie Materials to the History of the Jews in the Holdings of the State Archives in Czêstochowa Arkadiusz We³niak... 117 ród³a do dziejów ludnoœci ydowskiej na Pomorzu w zasobie Archiwum Pañstwowego w Elbl¹gu z siedzib¹ w Malborku Sources to the History of the Jewish People on the Territory of Pomorze in the Holdings of the State Archives in Elbl¹g (Stated in Malbork) Aniela Przywuska, Aleksandra Skibicka.... 127 ród³a do historii ydów w zasobie Archiwum Pañstwowego w Gdañsku Sources to the History of the Jews in the Holdings of the State Archives in Gdañsk Grzegorz Waliœ... 155 Judaika w zasobie Archiwum Pañstwowego w Kaliszu Judaica in the Holdings of the State Archives in Kalisz Micha³ M¹czka... 163 Materia³y dotycz¹ce ludnoœci ydowskiej w zbiorach Archiwum Pañstwowego w Katowicach Materials to the History of the Jewish People in the Holdings of the State Archives in Katowice Romana Guldon... 181 ród³a do historii ydów w zasobie Archiwum Pañstwowego w Kielcach Sources to the History of the Jews in the Holdings of the State Archives in Kielce Waldemar Chlistowski... 193 Judaika w zasobie Archiwum Pañstwowego w Koszalinie Judaica in the Holdings of the State Archives in Koszalin Magdalena Marosz, Jadwiga Szyposz, Franciszek Zacny.... 197 Materia³y dotycz¹ce dziejów ydów przechowywane w Archiwum Pañstwowym w Krakowie Sources to the History of the Jews preserved in the State Archives in Kraków Aleksander Piwoñ... 209 Materia³y Ÿród³owe do dziejów ydów w zasobie Archiwum Pañstwowego w Lesznie Sources to the History of the Jews in the Holdings of the State Archives in Leszno Józef Kus, Maria Trojanowska.... 213 ród³a do dziejów ydów od XVI do XX w. w zasobie Archiwum Pañstwowego w Lublinie Sources to the History of the Jews in the Period of 16 th 20 th c. in the Holdings of the State Archives in Lublin Julian Baranowski... 225 ród³a do dziejów ydów w ódzkiem w zasobie Archiwum Pañstwowego w odzi Sources to the History of the Jews of the ódÿ province in the Holdings of the State Archives in ódÿ

Spis treœci 597 Franciszek Soko³owski... 241 ród³a do dziejów ydów w zbioracharchiwum Pañstwowego w Olsztynie Sources to the History of the Jews in the Holdings of the State Archives in Olsztyn Barbara Sypko, Aneta Malik... 251 ród³a do historii ydów zachowane w zasobie Archiwum Pañstwowego w Opolu Sources to the History of the Jews preserved in the Holdings of the State Archives in Opole Krzysztof Urzêdowski... 255 ród³a do historii ydów w Polsce w Archiwum Pañstwowym w Piotrkowie Trybunalskim Sources to the History of the Jews in Poland in the Holdings of the State Archives in Piotrków Trybunalski Anna Stogowska... 259 ród³a do dziejów ydów w zbioracharchiwum Pañstwowego w P³ocku Sources to the History of the Jews in the Holdings of the State Archives in P³ock Jadwiga Miedzianowska... 269 ród³a do dziejów ydów w zasobie Archiwum Pañstwowego w Poznaniu Sources to the History of the Jews in the Holdings of the State Archives in Poznañ Jacek Krochmal... 293 ród³a do dziejów ydów w archiwach Przemyœla Sources to the History of the Jews in the Archives in Przemyœl Sebastian Pi¹tkowski.... 313 ród³a do dziejów ludnoœci ydowskiej w XVII XX w. w zasobie Archiwum Pañstwowego w Radomiu Sources to the History of the Jewish People in the Period of 17 th 20 th c. in the Holdings of the State Archives in Radom Grzegorz Zamoyski... 329 ród³a do dziejów ydów w aktach miast w zasobie Archiwum Pañstwowego w Rzeszowie Sources to the History of the Jews in the Municipal Records in the Holdings of the State Archives in Rzeszów Grzegorz Welik, Wanda Wiêch Tchórzewska... 345 ród³a do dziejów ydów w Archiwum Pañstwowym w Siedlcach Sources to the History of the Jews in the Holdings of the State Archives in Siedlce S³awomir Filipowicz... 353 ród³a dotycz¹ce ydów w zasobie Archiwum Pañstwowego w Suwa³kach Sources pertaining to the Jews in the Holdings of the State Archives in Suwa³ki Pawe³ Gut, Jerzy Grzelak, Jan Macholak.... 365 Materia³y Ÿród³owe do historii ydów przechowywane w Archiwum Pañstwowym w Szczecinie Sources to the History of the Jews in the Holdings of the State Archives in Szczecin Tomasz Dziki.... 377 ród³a do dziejów ydów w zasobacharchiwum Pañstwowego w Toruniu i Oddzia³u we W³oc³awku Sources to the History of the Jews in the Holdings of the State Archives in Toruñ and in Local Branchin W³oc³awek

598 Spis treœci Marta Jaszczyñska... 393 ród³a do dziejów ludnoœci ydowskiej w Warszawie w XIX i XX w. w zbioracharchiwum Pañstwowego m.st. Warszawy Sources to the History of the Jewish Population in Warsaw in 19 th and 20 th c. in the Holdings of the State Archives of the Capital City of Warsaw Danuta Skorwider.... 401 ród³a do historii ydów na terenie Mazowsza Po³udniowego w zasobie Archiwum Pañstwowego m.st. Warszawy Sources to the History of Southern Mazowsze in the Holdings of the State Archives of the Capital City of Warsaw Janusz Szczepañski... 407 ród³a archiwalne do dziejów spo³ecznoœci ydowskiej Mazowsza Pó³nocnego w XIX XX w. (do 1939 r.) The Archival Sources to the History of the Jewish Community of Northern Mazowsze in 19 th 20 th c. (until 1939) Mieczys³awa Chmielewska... 425 Judaika w zbiorach Archiwum Pañstwowego we Wroc³awiu Judaica in the Holdings of the State Archives in Wroc³aw Gertruda Sowiñska... 435 ród³a do dziejów ydów w zbioracharchiwum Pañstwowego w Zamoœciu Sources to the History of the Jews in the Holdings of the State Archives in Zamoœæ Zbigniew Bujkiewicz.... 441 ród³a do historii ydów w zbiorach Archiwum Pañstwowego w Zielonej Górze Sources to the History of the Jews in the Holdings of the State Archives in Zielona Góra Zygmunt Kozak... 447 Materia³y do dziejów mniejszoœci ydowskiej w Polsce (1918 1939) w zbiorach Centralnego Archiwum Wojskowego Materials to the History of the Jewish Minority in Poland (1918 1939) in the Holdings of the Central Military Archives Hanna Szymczyk... 455 ród³a do historii ydów w Polsce w Archiwum Polskiej Akademii Nauk Sources to the History of the Jews in Poland in the Archives of the Polish Academy of Sciences Jürgen Hensel... 463 Zasoby archiwalne ydowskiego Instytutu Historycznego Archive Holdings of the Jewish Historical Institute Mieczys³aw Motas... 469 Judaika w zbiorach b. G³ównej Komisji Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu Instytutu Pamiêci Narodowej Judaica in the Holdings of the former Central Commission of Investigating Crimes Against the Polish Nation Institute of National Memory Czêœæ II. Informacje o Ÿród³ach w archiwach izraelskich Part II. Information on Sources in Israel s Archives Moshe Mossek... 479 Documentation on Poland and Polish Jewry in Israel s Archives Dokumentacja dotycz¹ca Polski i polskich ydów przechowywana w archiwach w Izraelu

Spis treœci 599 Sara Kadosh... 487 American JewishJoint Distribution Committee Archives in Jerusalem. Records on Poland Archiwum Po³¹czonego Amerykañsko ydowskiego Komitetu ds. Repartycji w Jerozolimie. ród³a na temat Polski Gennady Pasechnik... 489 Sources on the History of the Polish Jews in the Diaspora Research Institute, Tel Aviv University ród³a do historii ydów polskich w Archiwum Instytutu Diaspory przy Uniwersytecie w Tel Awiwie Eli Tzur.... 497 The Sources for Hashomer Hatzair Polish Relations Research ród³a do dziejów ruchu Hashomer Hatzair w badaniach nad zwi¹zkami polskimi Silvia Schenkolewski Kroll... 501 Bar Ilan University. The Dr Zorah Warhaftig Institute for Research on Religious Zionism Instytut Badañ Syjonizmu Religijnego im. dr. Zoraha Warhaftiga przy Uniwersytecie im. Bar Ilan Hadassah Assouline... 509 The Central Archives for the History of the Jewish People Centralne Archiwum Historii Narodu ydowskiego The Central Zionist Archives in Jerusalem... 525 Centralne Archiwum Syjonizmu w Jerozolimie The Massua Archives at Kibbutz Tel Yitzchak... 527 Archiwum Massua w Kibbutz Tel Yitzchak The United Kibbutz Movement UKM Ichud Archives at Hulda... 531 Archiwum Zjednoczonego Ruchu Kibbutz w Hulda The Yad Vashem Archives.... 533 Yad Vashem Archiwum Instytutu Pamiêci Mêczenników i Bohaterów Holocaustu Czêœæ III. Varia Part III. Varia Andrzej Biernat.... 539 Informacja archiwalna dotycz¹ca historii ydów na noœnikach komputerowych w praktyce polskich archiwów pañstwowych Computerized Archive Information on the History of the Jews in the Practice of PolishState Archives Jerzy Halbersztadt.... 547 ród³a do dziejów zag³ady ydów w zbiorachpolskichw œwietle programów dokumentacyjnych waszyngtoñskiego Muzeum Holocaustu w latach 1990 1999 Sources to the History of the Extermination of the Jews in Polish Archives in the Light of Documentary Programs of the Holocaust Museum in Washington in the years 1990 1999 Jan Basta... 555 Rzeszowski oœrodek badania historii ydów w Polsce The Polish Jewry History Research Centre in Rzeszów

600 Spis treœci Hadassah Assouline... 571 Reconstructing JewishHistorical Sources throughsurvey and Microfilming the Jewish Community of Lwów as an Example Rekonstrukcja Ÿróde³ do dziejów ydów poprzez mikrofilmowanie i kwerendy w archiwach zagranicznychna przyk³adzie archiwaliów dotycz¹cychspo³ecznoœci ydowskiej we Lwowie Ety Alagem... 579 The Central Archives of the Hebrew University of Jerusalem. Student s Rescue by Immigration Centralne Archiwum Uniwersytetu Hebrajskiego w Jerozolimie. Studenci uratowani przez imigracjê Naava Eisin.... 585 One Language and a Common Speech : The Relationship between the Israeli Teachers Union and the Jewish Teachers in Poland Jeden jêzyk i wspólna mowa. Stosunki miêdzy Zwi¹zkiem Nauczycieli Izraela a nauczycielami ydowskimi w Polsce Spis ilustracji... 593 List of illustrations

Wstęp Wdniach7 8 VI 1999 r. w Warszawie, staraniem Naczelnej Dyrekcji Archiwów Pañstwowych, zorganizowane zosta³o sympozjum archiwalne na temat: ród³a do dziejów ydów w Polsce w zbiorachpolskichi izraelskich. W spotkaniu uczestniczyli przedstawiciele œrodowiska naukowego Polski i Izraela 1. W ten sposób nawi¹zane zosta³y kontakty miêdzy historykami i archiwistami z Polski i Izraela, których celem sta³a siê wymiana informacji na temat archiwaliów dotycz¹cych tematu obrad. Podstawê do wspólnychdzia³añ stworzy³a, podpisana w Warszawie 3 VII 1997 r., deklaracja miêdzy Yad Vashem Instytutem Pamiêci Mêczeñstwa i Bohaterstwa w Jerozolimie a Naczelnym Dyrektorem Archiwów Pañstwowych w Rzeczypospolitej Polskiej. Zapisano w niej, e podjête zostan¹ wspólne dzia³ania maj¹ce na celu upowszechnienie archiwalnych przekazów historycznych do dziejów ludnoœci ydowskiej na ziemiach polskich, przechowywanych w polskicharchiwachpañstwowychoraz instytucjachzajmuj¹cychsiê gromadzeniem tego rodzaju dokumentacji w Izraelu 2. Referaty o tematyce historyczno archiwalnej, wyg³oszone na sympozjum, wzbudzi³y du e zainteresowanie wœród uczestników. W dyskusji wykazano szeroki zakres problemów zas³uguj¹cychna dalsze badania. Wypowiedzi przedstawicieli obu œrodowisk dostarczy³y wartoœciowych informacji na temat zachowanych Ÿróde³ historycznych, zgromadzonychaktualnie w archiwachpañstwowychw Polsce i Izraelu. Podsumowuj¹c obrady, prof. Daria Na³êcz Naczelna Dyrektor Archiwów Pañstwowych, uzna³a, e omówione materia³y mog¹ stanowiæ podstawê do przygotowania wydawnictwa stanowi¹cego cenn¹ pomoc dla pog³êbienia naszej wiedzy w zakresie tematu interesuj¹cego, acz jeszcze s³abo rozpoznanego. Dlatego te zdecydowano przeprowadziæ kwerendy w archiwach pañstwowychi przygotowaæ do druku artyku³y o przekazachÿród³owychdo dziejów ydów polskich w zbiorach archiwalnych. Zabiegi Naczelnej Dyrekcji Archiwów Pañstwowych doprowadzi³y do wydania niniejszej publikacji, stanowi¹cej pok³osie obrad sympozjum, uzupe³nionej materia³ami póÿniej przygotowanymi. W czêœci I zamieszczono opracowania autorskie dotycz¹ce judaików przechowywanych przede wszystkim w archiwach pañstwowych podleg³ych NDAP. Omówiono zatem zasoby Archiwum G³ównego Akt Dawnych, Archiwum Akt Nowych 1 Zob.: Spotkanie archiwalne polsko izraelskie. Archeion, t. 101, 2000, s. 291 293. Równie : Archiwista Polski, 1999, nr 4(16), s. 75 78; Wspó³praca z archiwami Izraela, Informacja bie ¹ca, NDAP, 1999, nr 3(14), s. 15 16. 2 Paragraf 1 Deklaracji o wspó³pracy miêdzy Yad Vashem Instytutem Pamiêci Mêczeñstwa i Bohaterstwa w Jerozolimie a Naczelnym Dyrektorem Archiwów Pañstwowych w Rzeczypospolitej Polskiej, podpisanej 3 VII 1997 r. w Warszawie. Registratura Wydzia³u Wspó³pracy z Zagranic¹ NDAP.

6 Boles³aw Woszczyñski, Violetta Urbaniak oraz Archiwum Dokumentacji Mechanicznej, gromadz¹cego szczególnie interesuj¹ce zbiory fotograficzne. Dalej, w uk³adzie alfabetycznym, zamieszczono informacje o Ÿród³achdo dziejów spo³ecznoœci ydowskiej w archiwachpañstwowychoraz ichoddzia³ach, obejmuj¹cych swoim zasiêgiem dzia³alnoœci regiony kraju. Tak wiêc wystêpuj¹ przekazy dotycz¹ce dziejów ydów na terenie Mazowsza, po³udniowychkrañców Polski, Ma³opolski, Wielkopolski, odzi, Dolnego i Górnego Œl¹ska, Pomorza, Warmii i Mazur 3. Charakter uzupe³niaj¹cy maj¹ artyku³y informuj¹ce o judaikach w Centralnym Archiwum Wojskowym, Archiwum Polskiej Akademii Nauk, Archiwum G³ównej Komisji Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu Instytutu Pamiêci Narodowej 4 oraz ydowskim Instytucie Historycznym w Warszawie. Opracowanie omawiaj¹ce Ÿród³a do dziejów zag³ady ydów w zbiorachpolskich w œwietle programów dokumentacyjnychmuzeum Holocaustu w Waszyngtonie w³¹czono do czêœci III Varia. Tam te pomieszczono informacjê o noœnikachelektronicznych zabezpieczaj¹cycharchiwalia (w tym równie i judaika), zgromadzonychprzez Centralny Oœrodek Informacji Archiwalnej NDAP, oraz informacjê o dzia³alnoœci Oœrodka Badania Historii ydów przy Archiwum Pañstwowym w Rzeszowie. Szczególne miejsce zajmuj¹ materia³y strony izraelskiej, zgrupowane w czêœci II niniejszej publikacji. S¹ to artyku³y i komunikaty charakteryzuj¹ce zbiory archiwów Izraela pod k¹tem obecnoœci w nich Ÿróde³ do dziejów Polski i ydów polskich. Ich autorzy to ludzie zawodowo zwi¹zani z archiwami. S¹ wœród nich uczestnicy obrad sympozjum, ale nie tylko, poniewa czêœæ materia³ów zosta³a nades³ana ju po wspomnianym sympozjum przez te archiwa izraelskie, które w nim nie uczestniczy³y. Cykl materia³ów izraelskichobejmuje 14 pozycji. Rozpoczyna go dr Moshe Mossek artyku³em Materia³y do historii Polski i ydów polskich w archiwach Izraela, który wyg³osi³ podczas Miêdzynarodowej Konferencji Archiwalnej zorganizowanej wczeœniej przez Naczeln¹ Dyrekcjê Archiwów Pañstwowych w Warszawie 5. Autor przedstawia 3 Nale y zaznaczyæ, e kilka informacji o Ÿród³achdo omawianego tematu ju opublikowano. Zob.: Akta dotycz¹ce ydów w radomskim Archiwum Pañstwowym (1815 1950), oprac. A. Pentalla, Warszawa 1998; M. Koœka, D. Lewandowska, Ksiêgi metrykalne ró nych wyznañ z terenów tzw. zabu añskich przechowywane w AGAD, Przesz³oœæ Demograficzna Polski, 1997, nr 20, s. 129 145 oraz Materia³y do dziejów ydów na ziemiach polskich w XIX wieku w zbiorach Archiwum G³ównego Akt Dawnych, Archiwista Polski, nr 3(15), 1999, s. 15 38; A. Krochmal, M. Proksa, Akta metrykalne w zasobie Archiwum Pañstwowego w Przemyœlu, Przemyœl 1998; K. Urzêdowski, ydzi Piotrkowscy w 55. rocznicê likwidacji getta, Archeion, t. 99, 1998, s. 369 371. Ponadto wydawnictwa NDAP: Archiwa pañstwowe w Polsce. Przewodnik po zasobach, oprac. zbiorowe, pod red. A. Biernata, A. Laszuk, Warszawa 1998; Ksiêgi metrykalne i stanu cywilnego w archiwach pañstwowych w Polsce. Informator, oprac. A. Laszuk, Warszawa 1998. Zob. tak e: J. Baranowski, ódzkie getto 1940 1944. Vademecum, ódÿ 1999 (wyd.: Archiwum Pañstwowe w odzi); ydzi w Wielkopolsce na przestrzeni dziejów, pod red. J. Topolskiego i K. Modelskiego, Poznañ 1999. Wiele omówionychÿróde³ historycznychzabezpieczonychw AAN, AP m.st. Warszawy, APAN, A IH i Yad Vashem zosta³o wykorzystanychw opracowaniu: B. Engelking, J. Leociak, Getto warszawskie. Przewodnik po nieistniej¹cym mieœcie, Warszawa 2001. 4 Zob. te : M. Motas, Materia³y do dziejów ludnoœci ydowskiej w zbiorach G³ównej Komisji Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu Instytutu Pamiêci Narodowej, Archiwista Polski, 1998, nr 4(12), s. 60 67. O judaikach w zbiorze fotografii równie tego archiwum pisze I. Gass, Archeion, t. 92, 1993, s. 206 209. 5 Miêdzynarodowa Konferencja Archiwalna zosta³a zorganizowana 22 24 X 1997 r. pt.: Wspólna spuœcizna archiwalna pañstw i narodów Europy Œrodkowej i Wschodniej. Jej przebieg omawia: E. Rosowska w Archeionie (t. 99, 1998, s. 351 354) i B. Woszczyñski w Archiwiœcie Polskim (1998, nr 1, s. 78 82). Materia³y obrad zosta³y og³oszone drukiem w publikacji NDAP: The Common Archival Heritage of States and Nations of Central and Eastern Europe, pod red. W. Stêpniaka, Warszawa 1998.

Wstêp 7 zbiory archiwów izraelskich, m.in. Centralnego Archiwum Historii ydów, Archiwum Instytutu Diaspory, Centralnego Archiwum Syjonizmu, Archiwum Federacji Pracy, Archiwum Zwi¹zku Nauczycieli ydowskich, Archiwum Weizmanna, Archiwum Pañstwowego Izraela. W dalszej kolejnoœci zamieszczone zosta³y teksty zawieraj¹ce szczegó³owe informacje, nawet w postaci wykazów, o zawartoœci Ÿróde³ do dziejów polskich ydów w zbiorach poszczególnycharchiwów. Informacje te prezentowane s¹ w pewnej ustalonej konwencji. W wiêkszoœci z nich autorzy wymieniaj¹ nazwy zespo³ów archiwalnych i kolekcji zawieraj¹cychinteresuj¹ce nas Ÿród³a. Podaj¹ przy tym równie krótk¹ charakterystykê zawartoœci oraz dane chronologiczne. Wœród wspomnianychmateria³ów nieco inny charakter maj¹ trzy artyku³y. Owszem, informuj¹ one o Ÿród³ach archiwalnych, ale przez sygnalizowanie konkretnych problemów, z którymi stykaj¹ siê archiwiœci i historycy w Izraelu. Dlatego wspomniane artyku³y zosta³y zamieszczone, obok polskicho podobnym charakterze (o czym wy ej), w czêœci III Varia. Teksty artyku³ów izraelskichpublikowane s¹ w jêzyku angielskim i uzupe³nione o streszczenia w jêzyku polskim. Wymieniane w nichnazwy miejscowoœci polskich, ze wzglêdu na ró norodnoœæ wystêpuj¹cego zapisu, zosta³y ujednolicone zastosowano w wiêkszoœci pisowniê polsk¹ (wyj¹tkiem pozostaje zapis: Warsaw oraz kilka miejscowoœci nierozpoznanych). Publikowane artyku³y dostarczaj¹ wartoœciowej oceny zachowanych Ÿróde³ historycznychzgromadzonychi opracowanycharchiwalnie oraz dostêpnychw obiegu naukowym. Obejmuj¹ one judaika zawarte w zespo³achaktowychw³adz pañstwowychró nego szczebla. G³ówny temat publikacji znajduje swoje odbicie w archiwaliach: miejskich, instytucji i organizacji spo³ecznych, ydowskich gmin wyznaniowych i spuœciznach osób indywidualnych. Mo na poznaæ przesz³oœæ dalek¹ i nam blisk¹, utrwalon¹ w przekazach historycznych. Wydawnictwo uzupe³niaj¹ ilustracje pochodz¹ce g³ównie z Archiwum Dokumentacji Mechanicznej. Odpowiednie przypisy odnosz¹ siê przede wszystkim do zespo³ów akt i miejsca przechowywania omawianych przekazów. Ka dy artyku³ zamyka krótkie streszczenie w jêzyku angielskim. Maj¹c na uwadze potrzeby upowszechnienia niniejszego opracowania, zdecydowano równie dodaæ t³umaczenia w tym jêzyku Wstêpu i Przedmowy, autorstwa prof. Feliksa Tycha, wprowadzaj¹cej w problematykê zwi¹zan¹ z genez¹ i obecnoœci¹ judaików w polskich zbiorach archiwalnych. Niniejsze wydawnictwo Naczelnej Dyrekcji Archiwów Pañstwowych, pe³ni¹ce w pewnym stopniu funkcjê informatora, pozwoli rozszerzyæ obszar badañ zwi¹zany z dziejami ydów w Polsce. Wydawcy ywi¹ nadziejê, e przyczyni siê te do rozwiniêcia historyczno archiwalnych kontaktów polsko izraelskich. Boles³aw Woszczyñski, Violetta Urbaniak

Introduction Asymposium entitled: Sources to the History of the Jews in Poland in Polish and Israeli Archives was organized on June 7 8, 1999 in Warsaw thanks to the efforts of the Head Office of the State Archives of the Republic of Poland. Representatives of scientific circles from Poland and Israel participated in this meeting 1. Thus, contacts were established between historians and archivists from Poland and Israel, focused on the exchange of information on archive materials relevant in respect to the subject matter of the symposium. A Declaration executed on July 3, 1997 in Warsaw between Yad Vashem the Holocaust Martyrs and Heroes Remembrance Authority in Jerusalem and the General Director of States Archives in the Republic of Poland laid down the foundations for future joint activities. The Declaration provided for the initiation of join projects aiming at the dissemination of historical archive sources to the history of the Jewish population on the Polish land, preserved at Polish State Archives and institutions dealing with the acquisition of documents of this type in Israel 2. Papers pertaining to historical and archival issues, delivered during the symposium, aroused great interest among the participants. In the course of discussions an extensive scope of problems was identified deserving further studies. Presentations made by the representatives of bothparties provided valuable information on historical sources preserved, currently kept at the State Archives in Poland and Israel. Summing up the proceedings, Prof. Daria Na³êcz the General Director of State Archives ascertained the participants that materials presented might constitute the basis to prepare a publication of great help in enhancing the knowledge on the issue of interest, still poorly and insufficiently recognized. Therefore, it was decided to conduct queries in State Archives and prepare articles on sources to the history of the Jews in Polish archival holdings to appear in print. Efforts undertaken by the Head Office of State Archives allowed for the publication of this Informator (a guide). It includes studies on Jewisharchive materials (Judaica) preserved in Polish State Archives, considering the holdings of the Central Archives of Historical Records, Archives of Modern Records and Archives of Mechanical Documentation, mostly gathering photographic collections of particular interest. Further on, arranged in an 1 See in: Spotkanie archiwalne polsko izraelskie. Archeion, vol. 101, 2000, pp. 291 293. Also in: Archiwista Polski, 1999, No. 4(16), pp. 75 78; Wspó³praca z archiwami Izraela, Informacja bie ¹ca:, NDAP, 1999, No. 3(14), pp. 15 16. 2 Paragraph1 of the Declaration between Yad Vashem the Holocaust Martyrs and Heroes Remembrance Authority in Jerusalem and the General Director of States Archives in the Republic of Poland executed on July 3, 1997 in Warsaw. Records of the Foreign Department of the Head Office of State Archives.

10 Boles³aw Woszczyñski, Violetta Urbaniak alphabetic order, data are presented on sources to the history of the Jewish population, found in the State Archives covering individual regions of the country with their operational range of activities. Thus, we have sources to the history of the Jews from Mazovia, southern borderland of Poland, Little Poland (Ma³opolska), Great Poland (Wielkopolska), ódÿ, Lower and Upper Silesia (Górny i Dolny Œl¹sk), Pomerania (Pomorze), Warmia and Mazury 3. The guide is supplemented with surveys prepared by the Central Military Archives, Archives of the Polish Academy of Sciences and the Archives of the Chief Investigation Commission of Crimes Against the Polish Nation the National Memory Institute 4. Additional information is provided on the archive holdings of the Jewish Historical Institute in Warsaw, presenting sources to the history of the Holocaust in Polish archives, from the perspective of documentation programs of the Holocaust Memorial Museum in Washington. The Polish party has also presented the problem concerning electronic carriers protecting archive materials (including Judaica) gathered by the Archival Information Centre of the Head Office of State Archives. Moreover, information has been included on the activity of the Research Centre for the History of the Jewish People at the State Archives in Rzeszów. Materials provided by the Israel party are of particular significance within the frames of the publication. The comprise articles and communiqués presenting the holdings of the Israel Archives from the point of view of the presence of sources to the history of Poland and the Polish Jews. The authors include persons having professional relations with the archives, the holdings of which they discussed during the conference. Thus, the authors include participants of the symposium, not only them, however, as some materials were sent afterwards by archives which did not participate in the symposium. A section of Israeli materials comprises 14 positions. Dr Moshe Mossek opens the section with his article: Documentation on Poland and Polish Jewry in Israel s Archives, earlier presented by him during the International Archival Conference organized by the Head 3 It should be noted that some information on sources to the subject matter of interest has been published. See: Akta dotycz¹ce ydów w radomskim Archiwum Pañstwowym (1815 1950), elab. by A. Pentalla, Warsaw 1998; M. Koœka, D. Lewandowska, Ksiêgi metrykalne ró nych wyznañ z terenów tzw. zabu añskich przechowywane w AGAD, Przesz³oœæ Demograficzna Polski, 1997, no. 20, pp. 129 145, and Materia³y do dziejów ydów na ziemiachpolskichw XIX wieku w zbioracharchiwum G³ównego Akt Dawnych, Archiwista Polski, 1999, No. 3(15), pp. 15 38; A. Krochmal, M. Proksa, Akta matrykalne w zasobie Archiwum Pañstwowego w Przemyœlu, Przemyœl 1998; K. Urzêdowski, ydzi Piotrkowscy w 55. Rocznicê likwidacji getta, Archeion, vol. 99, 1998, pp. 369 371. And publications of the Head Office of State Archives (NDAP): Archiwa pañstwowe w Polsce. Przewodnik po zasobach, coll. work, ed. by A. Biernat, A. Laszuk, Warsaw 1998; Ksiêgi metrykalne i stanu cywilnego w archiwach pañstwowych w Polsce. Informator, elab. by A. Laszuk, 2 nd ed., Warsaw 2000. See in: J. Baranowski, ódzkie getto 1940 1944. Vademecum, ódÿ 1999 (published by State Archives in ódÿ); ydzi w Wielkopolsce na przestrzeni dziejów, ed. by J. Topolski and K. Modelski, Poznañ 1999. Many discussed historical sources preserved at the Archives of New Records, State Archives of the Capital City of Warsaw, Archives of the Polish Academy of Sciences, Archives of the Jewish Historical Institute and Yad Vashem have been used in the work by B. Engelking, J. Leociak, Getto Warszawskie. Przewodnik po nieistniej¹cym mieœcie, Warszawa 2001. 4 See in: M. Motas, Materia³y do dziejów ludnoœci ydowskiej w zbiorach G³ównej Komisji Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu Instytutu Pamiêci Narodowej, Archiwista Polski, 1998, no. 4(12), pp. 60 67. On Judaica in a collection of photographs preserved by the Archives see in: I. Gass, Archeion, vol. 92, 1993, pp. 206 209.

Introduction 11 Office of State Archives in Warsaw 5. The author describes the holdings of such Israel s Archives as, among others: Central Archives for the History of the Jewish People, Archives of the Diaspora Institute, Central Zionist Archives, Archives of the Labour Party, Archives of the Union of Jewish Teachers, Weizmann Archives, Israel State Archives. Subsequently, further texts provide detailed information, sometimes even in the form of lists or specifications, on the content of sources to the history of the Polish Jews within the holdings of individual archives. Information is presented in a certain conventional form followed by the majority of authors who specify the names of archival fonds and collections with sources of interest for us. They also give short description of the contents and chronological data. Among the above mentioned materials, three articles are of a slightly different character; they inform on archive sources by way of discussing specific problems faced by archivists and historians in Israel, thus being of a historical character rather. That explains why these articles have been included, next to Polish ones of a similar character, in the section of Varia. Texts of Israeli articles are published in English with summaries in Polish. Due to numerous spelling differences, a uniform way of spelling has been applied in respect to names of Polish towns and villages as referred to in these articles in the majority of cases, Polishnames were used (withthe exception of Warsaw and some unrecognizable names of places). Articles published in this Informator allow for a highly valued assessment of historical sources gathered and described by archivists, available in the research focused circulation. These sources include Judaica to be found in fonds of state authorities of a different level. The main subject matter of the publication finds its reflection in archive materials of towns, public institutions and organizations, Jewishreligious communes and private papers. It becomes possible to learn more about the distant and recent past permanently recorded in historical sources. The publication is illustrated with pictures also coming from the State Archives, in particular from the Archives of Mechanical Documentation. Applicable footnotes refer, first of all, to fonds of records and places of the preservation of discussed sources. Each article is followed by a short summary in English. In view of the need to disseminate this publication, a decision was made to include translation into Englishof the Introduction and Preface by Prof. Feliks Tych, introducing into the subject matter related to the origin and presence of Judaica in Polish archive holdings. This publication of the Head Office of State Archives will allow to extend the scope of research related to the history of the Jews in Poland. We hope that it will also contribute to the development of contacts among Polish and Israeli historians and archivists. Boles³aw Woszczyñski, Violetta Urbaniak 5 International Archival Conference organized on October 22 24, 1997: Common Archival Heritage of States and Nations of Central and Eastern Europe. Discussed by E. Rosowska in Archeion, 1998, vol. 99, pp. 351 354, and B. Woszczyñski in Archiwista Polski, 1998, no. 1, pp. 78 82. Conference materials were published by the Head Office of State Archives in the publication: The Common Archival Heritage of States and nations of Central and Eastern Europe, Warsaw 1998, ed. by W. Stêpniak.