WSTĘP We współczesnych czasach wraz ze wzrostem poziomu życia, coraz większym problemem stają się odpady powstające w wyniku działalności przemysłowej i bytowej człowieka. Na ich ilośd, oprócz czynnika demograficznego, bezpośredni wpływ ma styl życia i poziom świadomości społeczeostwa. Celem nadrzędnym w zakresie gospodarowania odpadami jest zapobieganie powstawaniu odpadów, odzyskiwanie surowców, ich ponowne wykorzystywanie oraz bezpieczne dla środowiska unieszkodliwienie odpadów niewykorzystanych. Warunkiem realizacji tych celów jest stosowanie czystych technologii, wykorzystywanie alternatywnych źródeł energii oraz kompleksowa analiza cyklu życia produktów tzn. produkcji, transportu, opakowania, użytkowania, ewentualnego ponownego wykorzystania i unieszkodliwiania. Szczególnie trudnym, ale też niezwykle pilnym do rozwiązania, problemem w zakresie gospodarki odpadami jest kontrola przepływu i unieszkodliwianie odpadów nazywanych popularnie niebezpiecznymi, do których zaliczamy zużyte i przeterminowane akumulatory i baterie. Odpady tego typu ze względu na swoje pochodzenie, skład chemiczny, cechy biologiczne i inne właściwości mogą stanowid duże zagrożenie dla życia i zdrowia ludzi oraz całego środowiska naturalnego. Baterie znajdujące się w przedmiotach codziennego użytku, towarzyszą nam od urodzenia, przez co często zapominamy o ich obecności. Niemal każdy współczesny gadżet czy zabawka, nie wspominając bardziej skomplikowanej elektroniki, ma podzespoły zasilane niskoprądową energią. Zdarza się często, że po spełnieniu swojej funkcji są one po prostu wyrzucane na śmieci. Tymczasem jako źródło prądu używane mogą tam byd baterie guzikowe, z zawartością rtęci, które dla bezpieczeostwa środowiska i naszego zdrowia powinny byd usuwane oddzielnie do pojemników ze zużytymi bateriami. I tak przechodzimy do konkluzji, że każda z baterii prędzej czy później stanie się odpadem czy niebezpiecznym zależed to będzie od naszego z nimi postępowania. Pomimo znacznego podniesienia poziomu świadomości społeczeostwa związanego z zagrożeniami jakie niesie ze sobą niewłaściwa gospodarka odpadami, które dokonało się w ostatnim dziesięcioleciu, nadal stan wiedzy oraz gotowośd do racjonalnych działao w tej sferze są wciąż niedostateczne. Dlatego też, konieczne jest prowadzenie na szeroką skalę różnorodnych działao informacyjno edukacyjnych ukierunkowanych na podniesienie poziomu wiedzy na temat odpowiedniego postępowania ze zużytymi bateriami oraz upowszechnienie wiedzy na temat zagrożeo, jakie odpady te mogą stanowid dla środowiska i człowieka.
O BATERIACH SŁÓW KILKA Masowa produkcja urządzeo wymagających bezprzewodowego zasilania sprawiła, iż baterie oraz akumulatory są niezwykle powszechne i stosowane praktycznie w każdym gospodarstwie domowym. Jak działa bateria? Bateria, w języku potocznym określa jedno lub więcej ogniw galwanicznych (układów złożonych z dwóch elektrod: dodatniej katody i ujemnej anody), które w wyniku zachodzących w nich reakcji elektrochemicznych zmienia energię chemiczną w energię elektryczną. W reakcjach tych, w zależności od typu baterii, bierze udział szereg pierwiastków oraz różnych substancji zapewniających funkcjonalnośd użytkowania. Częśd z tych związków nie jest obojętna dla środowiska, dlatego też zużyte baterie powinny byd zbierane i oddawane do unieszkodliwienia. W gospodarstwach domowych wykorzystywane są dwa główne rodzaje baterii: Pierwotne baterie (nieodnawialne, jednorazowe). Budowa baterii jednorazowych (pierwotnych) umożliwia jednokrotne całkowite rozładowanie. Często zbudowane są z tych samych materiałów co akumulatory (wtórne), jednakże ich struktura oraz proces produkcji jest zupełnie innych. Tradycyjne baterie cynkowo-węglowe przeznaczone są do zasilania urządzeo o niewielkim poborze prądu (do 100 ma). Szersze zastosowanie mają trwalsze i mocniejsze baterie alkaliczne (do 300 ma). Wtórne akumulatory (odnawialne, wielokrotnego użytku). Ich zasada działania jest podobna jak w przypadku baterii pierwotnych, Po wyładowaniu się baterii jednak różnią się od nich tym, że procesy pierwotnych oraz utracie chemiczne zachodzące wewnątrz akumulatorów pojemności przez baterie mogą zostad odwrócone poprzez ładowanie. ładowalne należy je odnieśd W wyniku ładowania, akumulatory odzyskują do specjalnego pojemnika pierwotne właściwości. Akumulatory w szybszym na zużyte baterie. czasie mogą wyzwolid swoją pojemnośd, umożliwiając szybszą pracę urządzeo. Poza w/w podziałem, baterie można rozróżnid także ze względu na kształt i rozmiar (cylindryczne, prostokątne, płytkowe) oraz rodzaj materiału elektrodowego anody i katody (cynkowe, manganowe, niklowe, kadmowe, litowe). Powinny byd one zbierane selektywnie i poddawane procesom odzysku i recyklingu.
Przeciętnie w jednej tonie zużytych baterii można spotkad (wg E. Dzik, Baterie a środowisko ): Dwutlenek manganu 270,0 kg Żelazo 210,0 kg Cynk 160,0 kg Grafit 60,0 kg Chlorek amonowy 35,0 kg Miedź 20,0 kg Wodorotlenek potasu 10,0 kg Rtęd 3,0 kg Kilka kg niklu i litu Kadm 0,5 kg Srebro 0,3 kg Niewielkie ilości kobaltu Jak również smołę, szkło, krzemionkę, papier i folie oraz wodór. DLACZEGO BATERIE SĄ NIEBEZPIECZNE? Rozwój przemysłu oraz nowoczesnych technologii ułatwiających życie, staje się problemem nie tylko dla świata fauny i flory, ale także dla człowieka. W zastraszającym tempie postępuje degradacja środowiska i wydłuża się lista chorób cywilizacyjnych. Jednym z licznych zagrożeo jest problem odpadów, m.in. baterii. Baterie stanowią zagrożenie zdrowotne ze względu na toksyczne działanie zawartych w nich metali ciężkich. Również używane w nich kwasy bądź zasady tworzące elektrolit mają właściwości żrące i korozyjne. Baterie i akumulatory to odpady niebezpieczne dla środowiska, dlatego powinny byd bezwzględnie zbierane do specjalnie do tego przeznaczonych pojemników. Baterie zawierają metale ciężkie takie jak ołów, lit, mangan kadm i rtęd, które są szczególnie toksyczne dla naszego organizmu i nie ulegają neutralizacji czy redukcji. Warto pamiętad, że źle składowane zużyte baterie zatruwają glebę i wodę. Dla przykładu jedna bateria guzikowa do zegarka może skazid od 5-50 tysięcy litrów wody, a jeden "paluszek" na trwałe zanieczyszcza 1m 3 ziemi.
OŁÓW - pierwiastek o silnych właściwościach mutagennych, kancerogennych oraz neurotoksycznych. Kumuluje się w organizmie, łącząc się z czerwonymi krwinkami. Ma wpływ na obniżenie płodności i zaburzenia owulacji, wywołuje przewlekłe choroby nerek, dysfunkcje układu pokarmowego i sercowo - naczyniowego. Małe dzieci po zetknięciu się z większymi dawkami ołowiu narażone są na niedokrwistośd RTĘD - jest silnie toksyczna. Uszkadza nerki, powoduje nadciśnienie oraz zmiany nowotworowe, deformuje kości. W przyrodzie występuje głównie jako siarczek rtęci. Jeżeli dostanie się do środowiska wodnego, mikroorganizmy metylują ją i w ten sposób powstaje bardzo toksyczna i trwała dimetylortęd. KADM -jego toksyczne działanie polega głównie na zaburzeniu czynności nerek, chorobie nadciśnieniowej, zmianach nowotworowych, zaburzeniach metabolizmu wapnia i zaburzeniach funkcji rozrodczych. Zaburza przemiany wapnia i fosforu w tkance kostnej, przyczynia się do rozrzedzenia struktury kości. Wypiera cynk ze ścian tętnic, zmniejsza ich elastycznośd, przyspiesza rozwój miażdżycy. NIKIEL - w zbyt dużym stężeniu uszkadza błony śluzowe, powoduje odczyny alergiczne, zmiany w chromosomach. W szpiku kostnym, może przyczyniad się do rozwoju komórek nowotworowych. Nadmiar niklu wpływa niekorzystnie na proporcje innych pierwiastków, obniża poziom magnezu oraz cynku w organach miąższowych. LIT - powoduje obrzęk płuc, uszkadza układ nerwowy, pokarmowy, sercowonaczyniowy, a także(ze względu na właściwości żrące) skórę człowieka. SELEKTYWNA ZBIÓRKA I CO DALEJ? Należy pamiętad, że zużyte baterie i akumulatory mogą stanowid źródło surowców wtórnych. Ich właściwa zbiórka pozwala nie tylko unieszkodliwid toksyczne metale ciężkie, ale także odzyskad częśd surowców oraz zaoszczędzid energię potrzebną do wydobycia pierwiastków, niezbędnych między innymi do produkcji nowych baterii. Proces przetwarzania i recyklingu zużytych baterii i akumulatorów można podzielid na trzy etapy: zbiórka zużytych baterii i akumulatorów; sortowanie, np.: na baterie i akumulatory kwasowo-ołowiowe, niklowo-kadmowe i pozostałe; przetwarzanie poszczególnych rodzajów na odpowiednie frakcje materiałowe i recykling wyodrębnionych metali w instalacjach. Poniżej został przedstawiony obieg zużytych baterii, który można wydrukowad i wykorzystad jako pomoc dydaktyczną dla uczniów.
OBIEG ZUŻYTYCH BATERII Selektywna zbiórka baterii Sortownia odpadów Odzyskane surowce
KODEKS DOBRYCH PRAKTYK 1. Kupuj z głową! Przed zakupem sprawdź, czy nie posiadasz już baterii w domu. 2. Korzystaj z akumulatorów. Akumulatory mogą byd wielokrotnie ładowane, więc ograniczasz w ten sposób ilośd baterii. 3. Zachowuj środki ostrożności zawsze stosuj się do zaleceo producenta dotyczących ładowania baterii. 4. Nigdy nie ładuj baterii pierwotnych ładowanie może spowodowad eksplozję! 5. Czytaj instrukcję obsługi urządzeo zasilanych za pomocą baterii lub akumulatorów i dobieraj baterie odpowiednie dla danego sprzętu. 6. Pamiętaj o bateriach ukrytych w różnych przedmiotach zanim wyrzucisz stare zabawki, zegarki i kalkulatory sprawdź czy nie ma w nich jednorazowych baterii. 7. Zawsze oddziel zużyte baterie i akumulatory od pozostałych odpadów. 8. Nigdy nie zdejmuj i nie uszkadzaj obudowy baterii wyrzud je w całości. 9. Sprawdź gdzie w okolicy jest prowadzona zbiórka baterii i gdzie są rozmieszczone pojemniki na zużyte baterie. 10. Regularnie odnoś zużyte baterie i akumulatory do specjalnych pojemników. WYBRANE REGULACJE PRAWNE Wybrane regulacje prawne dotyczące baterii i akumulatorów : 1. USTAWA z dnia 24 kwietnia 2009 r. o bateriach i akumulatorach (Dz. U. Nr 79, poz. 666) 2. USTAWA z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach. (Dz. U. 2013 poz. 21 z późn. zm.) 3. ROZPORZĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 3 grudnia 2009 r. w sprawie rocznych poziomów zbierania zużytych baterii przenośnych i zużytych akumulatorów przenośnych. (Dz. U. 2009 Nr 215 poz.1671) 4. DYREKTYWA 2006/66/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 6 września 2006 r. w sprawie baterii i akumulatorów oraz zużytych baterii i akumulatorów oraz uchylająca dyrektywę 91/157/EWG 5. DYREKTYWA Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/56/UE z dnia 20 listopada 2013 r. zmieniająca dyrektywę 2006/66/WE Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie baterii i akumulatorów oraz zużytych baterii i akumulatorów w odniesieniu do wprowadzania do obrotu baterii i akumulatorów przenośnych zawierających kadm przeznaczonych do użytku w elektronarzędziach bezprzewodowych i ogniwach guzikowych o niskiej zawartości rtęci oraz uchylająca decyzję Komisji 2009/603/WE.
KRZYŻÓWKA 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Hasła: 1. Rozdzielanie odpadów na szkło, makulaturę itp. 2. Kolor pojemnika na odpady szklane 3. Płynne odpady 4. Składowisko odpadów inaczej 5. Bateria wtórna / wielokrotna inaczej 6. Toksyczne i ciężkie w bateriach 7. Niepotrzebne odpady 8. Obok katody w ogniwie galwanicznym 9. Nauka o przyrodzie i środowisku
SŁOWNIK POJĘD AKUMULATOR (bateria wtórna) rodzaj ogniwa wtórnego, które dzięki mechanizmowi ładowania odzyskuje pierwotne właściwości. ANODA w ogniwie galwanicznym jest elektrodą ujemną, na której zachodzi proces utleniania, czyli oddawania elektronów. BATERIA ALKALICZNA (ogniwo alkaliczne) rodzaj ogniwa nieodnawialnego, jednakże o nieco szerszym zastosowaniu z uwagi na trwałośd i moc. BATERIA PIERWOTNA rodzaj ogniwa nieodnawialnego (bez możliwości ładowania). ELEKTRODA w baterii i akumulatorach przenośnych stanowi rodzaj półogniwa stykającego się bezpośrednio z elektrolitem, przez który następuje przepływ elektronów ELEKTROLIT w ogniwie galwanicznym to substancja, która w roztworze wodnym przewodzi prąd elektryczny, np. kwasy, zasady. ELEKTRON cząstka elementarna o ujemnym ładunku elektrycznym. Stanowi jeden z elementów atomu. GALWANIZACJA elektrolityczna metoda wytwarzania powłok na różnego rodzaju metalach. JON atom lub zespół atomów obdarzony ładunkiem elektrycznym. Jony są nośnikami ładunku elektrycznego w elektrolicie. KATODA w ogniwie galwanicznym jest elektrodą dodatnią, na której zachodzi proces redukcji, czyli pobierania elektronów. METALE CIĘŻKIE pierwiastki chemiczne charakteryzujące się dużą gęstością, często także właściwościami toksycznymi. OGNIWO GALWANICZNE układ złożony z dwóch elektrod dodatniej katody i ujemnej anody. ODPADY NIEBEZPIECZNE odpady, które ze względu na toksycznośd, zakaźny charakter, radioaktywnośd, łatwopalnośd lub inne cechy stanowią zagrożenie dla ludzi i środowiska. ODZYSK ODPADÓW działania, niestwarzające zagrożenia dla życia, zdrowia ludzi lub dla środowiska, polegające na wykorzystaniu odpadów w całości lub części. POZIOM ZBIÓRKI wyrażony w procentach, stosunek masy zużytych baterii przenośnych i zużytych akumulatorów przenośnych, zebranych w danym roku kalendarzowym, do średniej masy baterii przenośnych i akumulatorów przenośnych, wprowadzonych do obrotu w danym roku kalendarzowym oraz w dwóch latach poprzednich RECYKLING rodzaj odzysku, polegający na powtórnym przetwarzaniu substancji lub materiałów zawartych w odpadach w celu uzyskania substancji lub materiału o przeznaczeniu pierwotnym lub innym przeznaczeniu, także recykling organiczny, ale z wyjątkiem odzyskania energii. SELEKTYWNA ZBIÓRKA gromadzenie odpadów w oddzielnych i specjalnie przeznaczonych do tego pojemnikach. SKŁADOWANIE ODPADÓW polega na ich deponowaniu na wysypiskach/składowiskach. SORTOWANIE ODPADÓW stanowi jeden z etapów odzysku/recyklingu, polegający na rozdzieleniu odpadów, wg materiałów, z których zostały wykonane. SPALANIE ODPADÓW termiczne przekształcanie odpadów, w celu zmniejszenia ilości odpadów na składowiskach, ich unieszkodliwienia, czy też wytworzenia energii cieplnej. WOLT jednostka napięcia elektrycznego, oznaczana skrótem V. WOLTOMIERZ przyrząd pomiarowy służący do mierzenia napięcia elektrycznego.
O PROJEKCIE TWOJE ZDROWIE ZYSKA NA OCHRONIE ŚRODOWISKA Niniejszy pakiet edukacyjny został zrealizowany w ramach projektu Twoje zdrowie zyska na ochronie środowiska, który polega na zorganizowaniu ogólnopolskiego konkursu plastycznego Łowcy baterii dla dzieci przewlekle chorych pobierających naukę w przyszpitalnych oddziałach szkolnych, zespołach szkół specjalnych oraz specjalnych ośrodkach szkolno wychowawczych. Z uwagi na istotne walory edukacyjne oraz charakter przedsięwzięcia, projekt uzyskał Honorowy Patronat Ligi Ochrony Przyrody, patronat medialny miesięcznika Przyroda Polska oraz uzyskał pozytywną opinię od pedagogów i psychologów pracujących w przyszpitalnych placówkach szkolnych. Co więcej, udział w projekcie zadeklarował prezenter telewizyjny p. Maciej Smolioski, który wspólnie z nami odwiedzi laureatów nagrody publiczności. CEL PROJEKTU Celem konkursu jest kształtowanie i promowanie właściwej postawy proekologicznej dzieci sprzyjającej trosce o środowisko, a w szczególności nawyku segregacji odpadów niebezpiecznych w strumieniu odpadów komunalnych. Cel ten będzie realizowany poprzez podniesienie poziomu świadomości na temat odpowiedniego postępowania ze zużytymi bateriami oraz upowszechnienie wiedzy na temat zagrożeo, jakie odpady te stanowią dla środowiska i człowieka. ODBIORCY PROJEKTU Projekt jest kierowany do dzieci przewlekle chorych, które z racji na swoje schorzenia stanowią jedną z najbardziej wykluczonych grup społecznych w kraju oraz do nauczycieli, którzy stanowią dla nich w tych najtrudniejszych chwilach ogromne wsparcie, motywując do pracy i zachęcając do rozwijania swoich pasji i umiejętności. Udział w konkursie jest bezpłatny. Szacuje się, że w konkursie weźmie udział około 500 placówek, w których naukę pobiera średnio około 40 dzieci. Zakładana liczba odbiorców projektu wyniesie około 20 000 osób. Niniejsza broszura informacyjna powstała dzięki dofinansowaniu Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Za jego treśd odpowiada wyłącznie Fundacja Centrum Innowacji i Koordynacji
Opracowanie: Magdalena Hyska, Dariusz Chmiel Copywrite by Fundacja Centrum Innowacji i Koordynacji Warszawa 2015r.