MINISTERSTWO EDUKACJI NARODOWEJ I SPORTU 712[05]/ZSZ/SP/MENiS/2003.. PROGRAM NAUCZANIA MONTER NAWIERZCHNI KOLEJOWEJ SYMBOL CYFROWY 712 [05] Zatwierdzam: Minister Edukacji Narodowej i Sportu Warszawa 2003 r.
Autor: mgr inż. Włodzimierz Arciszewski Recenzenci: mgr inż. Henryk Łukasz mgr inż. Zdzisław Szkudlarek Opracowanie redakcyjne: mgr inż. Janina Dretkiewicz-Więch 2
Spis treści I. Plany nauczania 4 II. Programy nauczania przedmiotów nauczania 6 1. Transport kolejowy 6 2. Techniczne podstawy zawodu 11 3. Nawierzchnie i podtorza kolejowe 19 4. Maszyny torowe 30 5. Zajęcia praktyczne 37 3
I. PLANY NAUCZANIA PLAN NAUCZANIA Zasadnicza szkoła zawodowa Zawód: monter nawierzchni kolejowej 712[05] Dla młodzieży Dla dorosłych Lp. Przedmioty nauczania Liczba godzin tygodniowo w dwuletnim okresie nauczania Klasy I II Razem Liczba godzin tygodniowo w dwuletnim okresie nauczania Forma stacjonarna Semestry I- IV Liczba godzin w dwuletnim okresie nauczania Forma zaoczna 1. Transport kolejowy 1 1 1 20 2. Techniczne podstawy zawodu 3. Nawierzchnie i podtorza kolejowe 4 4 4 88 3 3 6 6 100 4. Maszyny torowe 3 3 3 60 5. Zajęcia praktyczne 6 14 20 12 200 Razem 14 20 34 26 468 4
PLAN NAUCZANIA Szkoła policealna Zawód: monter nawierzchni kolejowej 712[05] Dla młodzieży Dla dorosłych Lp. Obowiązkowe zajęcia edukacyjne Liczba godzin tygodniowo Liczba godzin tygodniowo w rocznym okresie nauczania Liczba godzin w rocznym okresie nauczania Semestr I Semestr II Forma stacjonarna Forma zaoczna 1. Transport kolejowy 2 1 20 2. Techniczne podstawy zawodu 3. Nawierzchnie i podtorza kolejowe 8 3 60 2 6 4 80 4. Maszyny torowe 6 2 50 5. Zajęcia praktyczne 12 12 10 200 Razem 24 24 20 410 Zarys wiedzy o gospodarce 2 2 1 20 Wychowanie fizyczne 2 2 Razem godzin Edukacyjnych 28 28 21 430 5
II. PROGRAMY NAUCZANIA PRZEDMIOTÓW ZAWODOWYCH TRANSPORT KOLEJOWY Szczegółowe cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń /słuchacz powinien umieć: - określić podstawy prawne działalności transportowej, - rozróżnić przepisy obowiązujące w transporcie kolejowym, - określić podstawowe uprawnienia pracowników, - zdefiniować podstawowe parametry infrastruktury kolejowej, - zinterpretować prawa i obowiązki pracowników kolei, - stosować podstawowe techniki pracy biurowej w realizacji zadań transportowych, - scharakteryzować i sklasyfikować tabor kolejowy, - posłużyć się podstawowymi pojęciami z zakresu transportu kolejowego, - scharakteryzować zasady eksploatacji kolejowych środków transportu, - odróżnić rodzaje kolejowych środków transportu, - sklasyfikować i scharakteryzować zabezpieczenia ruchu kolejowego, - opisać podstawowe zasady sygnalizacji obowiązujące w transporcie kolejowym, - określić zasady ustawiania sygnałów na stacji oraz na szlaku w celu właściwego zorganizowania ruchu pociągów, - określić zadania służb energetycznych w transporcie kolejowym, - określić wykorzystanie urządzeń łączności przy wykonywaniu czynności służbowych, - postąpić zgodnie z procedurami obowiązującymi w stanach awaryjnych, zagrożeniach i wypadkach kolejowych, - zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej i przeciwporażeniowej oraz ochrony środowiska w eksploatacji kolei. 6
Materiał nauczania 1. Prawo przewozowe i struktura organizacyjna Przedsiębiorstwa PKP S.A. Ustawa o transporcie kolejowym, rozporządzenia wykonawcze do ustawy dotyczące dróg kolejowych. Struktura organizacyjna Przedsiębiorstwa PKP S.A., zadania PKP S.A., jednostki organizacyjne PKP S.A. Organizacja służb techniczno -eksploatacyjnych. 2. Prawa i obowiązki pracowników kolei Obowiązki pracowników kolei. Uprawnienia pracowników kolei, nagrody i wyróżnienia, czas pracy, urlopy pracownicze. Wynagrodzenie za pracę. Zaopatrzenie emerytalne i rentowe. 3. Sieć kolejowa i jej elementy składowe Pojęcie sieci, linii, odcinka i odstępu. Charakterystyki techniczne linii kolejowych. Podział stacji kolejowych. Punkty ekspedycyjne. Oznaczenia kilometrów, hektometrów i pochyleń. 4. Tabor kolejowy Rodzaje pojazdów i ich charakterystyka. Pojazdy trakcyjne, ogólny opis pojazdów trakcyjnych, oznaczenie pojazdów trakcyjnych. Wagony osobowe, rodzaje i przeznaczenie wagonów osobowych, ogólny opis wagonów osobowych. Wagony towarowe, rodzaje i przeznaczenie wagonów towarowych, ogólny opis wagonów towarowych, oznaczanie wagonów. Urządzenia hamulcowe taboru kolejowego. Zużycia obrzeży kół wagonowych, pomiary zużycia obrzeży kół. 5. Eksploatacja taboru kolejowego Eksploatacja pojazdów trakcyjnych. Zakłady taboru. Eksploatacja wagonów. Zasady użytkowania, konserwacja i naprawa wagonów. Posterunki rewizji technicznej wagonów. Zasady bezpiecznej pracy. Stany zagrożenia. Wypadki kolejowe. Postępowanie w razie wypadku kolejowego. 6. Prowadzenie ruchu pociągów na szlaku Ogólne warunki jazdy pociągów na szlaku. Funkcjonowanie przejazdów kolejowych, pełnienie służby przez dróżnika, regulamin obsługi przejazdu i zamknięcia torów. Prowadzenie procedury ruchu pociągów w warunkach szczególnych. Zasady bezpiecznej pracy podczas prowadzenia pociągów na szlaku. Wypadki kolejowe. Postępowanie w razie wypadku kolejowego. 7
7. Sygnalizacja stosowana przy manewrach i prowadzeniu ruchu pociągów na szlaku Ogólne zasady sygnalizacji na liniach kolejowych, sygnały w prowadzeniu ruchu pociągów i pracy manewrowej. Sygnalizatory kształtowe, sygnalizatory świetlne, zasady lokalizacji sygnalizatorów. Sygnały przy manewrach, sygnały na pociągach i taborze, sygnały drogowe, sygnały alarmowe, inne rodzaje sygnałów. Ogólna charakterystyka oraz zasady ustawiania wskaźników i sygnałów. 8. Charakterystyka urządzeń zabezpieczenia ruchu kolejowego Zadania urządzeń sterowania ruchem kolejowym. Rodzaje urządzeń sterowania ruchem kolejowym, urządzenia stacyjne, urządzenia liniowe. Zabezpieczenie przejazdów kolejowych. 9. Energetyka kolejowa Urządzenia zasilania trakcji elektrycznej, zasilanie urządzeń zabezpieczania przejazdów kolejowych. Oświetlenie terenów kolejowych. Zasady bezpiecznej pracy przy urządzeniach elektrycznych. Ochrona przeciwporażeniowa. Udzielanie pierwszej pomocy przy porażeniach prądem elektrycznym. 10. Telekomunikacja kolejowa Zadania łączności w procesie przewozowym. Charakterystyka sieci telekomunikacji kolejowej. Urządzenia łączności radiowej i zakres ich stosowania. Wykorzystanie urządzeń łączności na stanowisku pracy. Środki dydaktyczne Modele (eksponaty): - różnych typów wagonów kolejowych i taboru trakcyjnego, - części taboru, zestawu kołowego, łożysk tocznych, elementów układów sprężonych wagonów, - wózka wagonowego, urządzeń cięgłowych i zderznych, - sieci trakcyjnej, samoczynnego hamulca zespolonego, - elementów grzejnych taboru. Plansze przedstawiające elementy wyposażenia technicznego taboru. Przykładowe dokumentacje eksploatacyjne kolejowych środków transportowych (wagonów i pojazdów trakcyjnych). Filmy dydaktyczne z zakresu prowadzenia pracy przewozowej. Zbiór podstawowych aktów prawnych oraz aktualnie obowiązujących przepisów z zakresu prowadzenia pracy przewozowej. Czasopisma techniczne dotyczące transportu, w tym kolejowego. Demonstracyjne programy komputerowe. 8
Uwagi o realizacji programu i zalecenia dotyczące oceniania Program nauczania przedmiotu Transport kolejowy zawiera ogólną, i zróżnicowaną tematykę transportu kolejowego, która obejmuje: - strukturę organizacyjną kolei, - infrastrukturę kolejową, - kolejowe środki transportu i zasady ich eksploatacji, - ogólne zasady prowadzenia ruchu pociągów i obsługi przejazdów kolejowych, - organizację prowadzenia ruchu pociągów, - urządzenia zabezpieczenia ruchu kolejowego i przejazdów kolejowych, - energetykę kolejową, - telekomunikację kolejową. Ustalona w programie kolejność działów tematycznych jest dobrana w taki sposób, aby treści jednego działu były podbudową dla następnych. Program nauczania wskazane jest realizować metodą opisu i wyjaśnienia w połączeniu z pokazem, pogadanki dydaktycznej, dyskusji dydaktycznej oraz metodami aktywizującymi. Dla lepszego zrozumienia i utrwalenia wiadomości z zakresu transportu kolejowego zaleca się przeprowadzenie dużej ilości pokazów. Wykorzystanie podczas lekcji filmów dydaktycznych, modeli, foliogramów lub plansz wpłynie w dużym stopniu na szybsze przyswajanie przez uczniów nowych informacji oraz rozwój samodzielnego myślenia. Zajęcia należy prowadzić w pracowni wyposażonej w niezbędne środki dydaktyczne. Sprawdzanie postępów ucznia powinno odbywać się w trakcie realizacji programu na podstawie kryteriów określonych na początku zajęć. Kryteria oceniania powinny dotyczyć poziomu oraz zakresu opanowania przez ucznia wiadomości i umiejętności, określonych w szczegółowych celach kształcenia. Podczas procesu nauczaniauczenia się postępy uczniów należy sprawdzać na bieżąco. Ma to na celu monitorowanie stopnia osiągnięcia założonych celów kształcenia oraz umożliwia dobieranie skutecznych metod pracy z uczniem. Podczas realizacji programu nauczania należy oceniać uczniów w zakresie wyodrębnionych celów kształcenia na podstawie: - ustnych sprawdzianów, - pisemnych sprawdzianów, - obserwacji pracy ucznia podczas wykonywania zadań. Dokonując kontroli i oceny w formie ustnej należy zwracać uwagę na operowanie zdobytą wiedzą, merytoryczną jakość wypowiedzi, stosowanie pojęć technicznych, poprawność wnioskowania. Ocena po zakończeniu realizacji programu nauczania przedmiotu powinna uwzględniać wyniki sprawdzianów, aktywność ucznia na lekcji, pracę w grupie. 9
Literatura Batko M.: Drogi kolejowe. WKiŁ, Warszawa 1981 Basiewicz T., Rudziński L.: Linie kolejowe. OWPW, Warszawa 1994 Cieślikowski S. J.: Stacje kolejowe. WKiŁ, Warszawa 1992 Chwesiuk K., Zalewski P.: Technologia transportu kolejowego. WKiŁ. Warszawa 1987 Gajda B.: Technika ruchu kolejowego. WKiŁ, Warszawa 1985 Godwod J., Kowalski E., Nowosielski L.: Zarys kolejnictwa. WKiŁ, Warszawa 1986 Kalinowski A., Orlik A.: Wagony kolejowe i hamulce. WKiŁ, Warszawa 1985 Karaś S.: Urządzenia zabezpieczenia ruchu kolejowego. WKiŁ, Warszawa 1986 Kożuchowskj K., Nowosielski L.: Organizacja ruchu kolejowego. WKiŁ, Warszawa 1985. Kowalski E.: Pojazdy trakcyjne. WKiŁ, Warszawa 1987 Liberadzki B.: Ekonomika transportu kolejowego. WKiŁ, Warszawa 1988 Masikowski Cz., Perenc J.: Gospodarka wagonami towarowymi. WKiŁ, Warszawa 1985 Mikulskj A.: Mechaniczne urządzenia zabezpieczenia ruchu kolejowego. WKiŁ, Warszawa 1988 Sankowski K.: Organizacja ruchu kolejowego. WKiŁ, Warszawa 1988 Przepisy uzupełniające. Przepisy i instrukcje wewnętrzne. Wykaz literatury należy aktualizować w miarę ukazywania się nowych pozycji wydawniczych. 10
TECHNICZNE PODSTAWY ZAWODU Szczegółowe cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń (słuchacz) powinien umieć: - przedstawić informacje techniczne w formie graficznej, - przygotować arkusz rysunkowy spełniający wymagania Polskich Norm, - odwzorować elementy maszyn zgodnie z wymaganiami Polskich Norm, - zwymiarować naszkicowany rysunek nawierzchni kolejowej i zapisać niezbędne informacje techniczne na rysunku, - odczytać rysunki i schematy typowych części i zespołów maszynowych, - zastosować uproszczenia i oznaczenia graficzne elementów i materiałów budowlanych, - wykonać szkice topograficzne drogi kolejowej w terenie, - wykonać szkice konstrukcyjne dróg i mostów kolejowych, - odczytać elementy dokumentacji typowych budowli, - dobrać narzędzia i przyrządy pomiarowe oraz zmierzyć podstawowe wielkości fizyczne i geometryczne, - określić zasady posługiwania się podstawowym sprzętem mierniczym, - opisać zasady pomiarów liniowych i wysokościowych, - określić siły statyczne i dynamiczne działające na konstrukcję nawierzchni kolejowej, - rozróżnić naprężenia wynikające z obciążeń i zmian temperatury elementów nawierzchni kolejowej, - określić siły tarcia i ich oddziaływanie na tor kolejowy, - rozróżnić podstawowe prace ślusarskie, - opisać przygotowanie stanowiska pracy zgodnie z zasadami organizacji pracy, wymaganiami technologicznymi, przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony środowiska i wymaganiami ergonomii, - posłużyć się narzędziami ślusarskimi, - wykonać proste prace montażowe, - przygotować i zmontować zbrojeniowe elementy nawierzchni kolejowej, - przygotować elementy stalowe do montażu nawierzchni kolejowej, - wykonać zabezpieczenia antykorozyjne zmontowanej konstrukcji stalowej, - wykonać konserwację elementów konstrukcji stalowych, - opisać techniki łączenia metali, - dobrać sprzęt i materiały do łączenia szyn, 11
- opisać łączenie szyn toru metodą spawania termitowego i zgrzewania, - rozróżnić części maszyn, - scharakteryzować instalacje pneumatyczne i hydrauliczne, - opisać hamulce kolejowe i ich działanie, - opisać sieć trakcyjną i zasady jej eksploatacji, - rozróżnić materiały stosowane w budowie nawierzchni kolejowej, - opisać materiały do prac torowych, - udzielić pierwszej pomocy w nagłych wypadkach, - przewidzieć i zapobiec zagrożeniom życia i zdrowia podczas wykonywania zadań zawodowych, - dobrać i zastosować odzież ochronną oraz środki ochrony indywidualnej w zależności od prowadzonych prac. Materiał nauczania 1. Wstęp do rysunku technicznego Określenie i znaczenie rysunku technicznego. Przybory kreślarskie i materiały rysunkowe. Formaty i forma graficzna arkusza rysunkowego. Tabliczki rysunkowe. Podziałki rysunkowe. Linie rysunkowe. Pismo techniczne. Opisywanie rysunków i tabliczek rysunkowych. 2. Szkicowanie Technika szkicowania. Szkicowanie figur geometrycznych. Szkicowanie przedmiotów płaskich. Szkicowanie przedmiotów o kształtach obrotowych. Szkicowanie przedmiotów o kształtach złożonych. Ogólne zasady wymiarowania. Kreślenie prostych konstrukcji geometrycznych. Porównywanie rysunku ze szkicem. Czytanie szkiców. 3. Widoki i przekroje Zasady wykonywania widoków i przekrojów. Rodzaje przekrojów. Oznaczanie i kreskowanie przekrojów. Przekroje proste i złożone. Widoki i przekroje przedmiotów symetrycznych. Widoki i przekroje cząstkowe. Przerwania i urwania rzutów przedmiotów. Kłady przekrojów, rzut na płaszczyznę ukośną. 4. Wymiarowanie przedmiotów na rysunkach Zasady wymiarowania. Wymiarowanie kształtów geometrycznych przedmiotów. Wymiarowanie otworów walcowych. Wymiarowanie ścięć krawędzi i nawierceń. 5. Oznaczanie tolerancji i pasowań Pojęcia podstawowe związane z tolerancją. Zasady tolerowania. Pasowania części maszyn i nawierzchni kolejowej. Oznaczanie tolerancji kształtu i położenia na rysunkach. 12
6. Oznaczanie chropowatości powierzchni Określenie chropowatości i jej parametry, oznaczanie chropowatości. 7. Rysunki połączeń i ich elementów Rysunki połączeń szyn. Rysunki: kół, osi, wałów. Rysunki sprężyn. Rysunki kołków i połączeń kołkowych. Rysunki nitów i połączeń nitowych. Rysunki śrub i połączeń śrubowych. Rysunki połączeń spawanych, zgrzewanych i lutowanych. Rysunki schematyczne. Uproszczenia rysunkowe. 8. Zasady rysunku drogowo mostowego Oznaczenia stosowane w rysunku dróg kolejowych, mostów oraz urządzeń i wyposażenia drogowo-mostowego. Rodzaje i elementy składowe dokumentacji rysunkowej dróg i mostów kolejowych. Schematy dróg i mostów kolejowych. 9. Rysunki konstrukcyjne dróg kolejowych i mostów Pojęcie rysunku konstrukcyjnego. Rysunek konstrukcyjny jako podstawowy dokument do wykonania konstrukcji budowlanych. Charakterystyczne szczegóły konstrukcyjne elementów w drogach kolejowych. Rysunki typowych połączeń i skrzyżowań torów. Drogi zwrotnicowe. Rysunki: robocze, montażowe i konstrukcyjne dla konstrukcji mostowych. Rysunki konstrukcyjne nawierzchni torowej na mostach. 10. Wiadomości wstępne z miernictwa Istota, podział i zakres geodezji oraz jej rola w budownictwie komunikacyjnym. Rodzaje pomiarów - jednostki miary kątowej i liniowej. Przeliczanie miar kątowych; skale i podziałki. 11. Pomiary liniowe Tyczenie linii w terenie. Sposoby tyczenia linii w zależności od warunków terenowych. Pomiar długości przyrządy do pomiarów długości. Pomiar odcinka taśmą w terenie płaskim i pochyłym. Prowadzenie zapisu w dzienniku pomiaru długości. Dokładność pomiaru oraz błędy dopuszczalne. Węgielnice rodzaje i zastosowanie. Zasada posługiwania się węgielnicą. 13
12. Pomiary wysokościowe Zadania i metody pomiarów wysokościowych. Znaki wysokościowe, ich rodzaje i stabilizacja. Niwelatory budowa i obsługa. Łaty niwelacyjne. Metody wykonywania pomiarów wysokościowych. 13.Tyczenie torów i rozjazdów kolejowych Tyczenie poszerzeń torów równoległych. Poszerzenie w torach lukowych. Elementy geometryczne rozjazdu prostego i łukowego. Tyczenie pojedynczych rozjazdów prostych. 14. Mechanika Pojęcie siły i jej jednostki. Cechy sił. Rodzaje sił. Układy sił; pojęcie wypadkowej. Obciążenia konstrukcji. Pojęcie równowagi sił. Zasady statyki. Siły statyczne i dynamiczne. Tarcie. Moment siły. 15. Wiadomości z zakresu robót ślusarskich Warsztat ślusarski. Wyposażenie warsztatu: imadła zestaw pilników, piły do cięcia metalu, szlifierka, wiertarka, sprzęt spawalniczy. Zasady wykonywania podstawowych prac ślusarskich piłowanie, cięcie, szlifowanie. 16. Techniki połączeń szyn Wiadomości o łączeniu metali. Spawanie gazowe. Sprzęt i materiały do spawania gazowego. Technologia spawania gazowego. Spawanie elektryczne. Sprzęt i materiały do spawania elektrycznego. Zasady spawania termitowego szyn w torze. Metody spawania termitowego szyn. Materiały i sprzęt spawalniczy do spawania termitowego. Technika zgrzewania szyn. 17. Połączenia w maszynach i urządzeniach Rodzaje połączeń występujących w maszynach i urządzeniach. Łożyskowanie wałów łożyska ślizgowe i toczne. Sprzęgła stałe - kłowe, tulejowe, zębate. Sprzęgła poślizgowe - cierne, elektryczne i hydrauliczne. Hamulce cierne - klockowe, szczękowe, tarczowe. Przekładnie mechaniczne - zębate, cierne, pasowe, łańcuchowe. Pojęcie przełożenia. 18. Instalacja pneumatyczna Instalacje pneumatyczne, budowa i zasada działania. Elementy instalacji: przewody, zbiorniki, elementy sterujące i zawory, siłowniki, pompy, sprężarki. Czynnik roboczy. Gazy i ich charakterystyki. Zastosowanie instalacji pneumatycznych. 19. Instalacja hydrauliczna Instalacje hydrauliczne, budowa i zasada działania instalacji hydraulicznych. Elementy instalacji: przewody, zbiorniki, elementy sterujące i zawory, siłowniki, pompy, silniki hydrauliczne, sprężarki. 14
Czynnik roboczy ciecze i ich właściwości. Zastosowanie instalacji hydraulicznych. 20. Hamulce kolejowe Zasada hamowania. Podział hamulców. Zasada działania hamulca zespolonego samoczynnego. Hamulce w pociągach pasażerskich i towarowych. Zmiana siły hamowania. Urządzenia hamulcowe w pojazdach trakcyjnych - sprężarka, sterownik. Urządzenia hamulcowe w wagonach - przewód główny, rozdzielacz powietrza, urządzenia sterujące hamowaniem, przekładnia, zawory nagłego hamowania. Rodzaje hamulców. Typowe usterki w działaniu hamulców i sposoby ich usuwania. 21. Sieć trakcyjna Typy i rodzaje sieci trakcyjnych. Ogólne zasady budowy sieci trakcyjnej. Konstrukcje odbieraków prądu na taborze trakcyjnym. Pantografy i odbieraki dla trzeciej szyny. Współpraca odbieraka z siecią jezdną. Trzecia szyna budowa, charakterystyka izolacji sieci i jej wymagania. Izolatory sieciowe dla wysięgników i zawieszeń grupowych. Konstrukcje wspornikowe, sposoby zawieszeń sieci. Ochrona przepięciowa sieci trakcyjnej. Przyczyny powstawania prądów błądzących. Działanie elektrolityczne prądów błądzących na metalowe urządzenia podziemne. Metody ochrony podziemnych urządzeń przed korozją elektrolityczną. Utrzymanie sieci kolejowej w torze. 22. Materiały stosowanie w budowie nawierzchni kolejowych Metale i niemetale stosowane w nawierzchniach kolejowych. Właściwości fizyczne (rozszerzalność cieplna) i właściwości mechaniczne (wytrzymałość na ściskanie, współczynnik rozmiękania, wytrzymałość na rozciąganie, kruchość, wytrzymałość na zginanie, twardość, ścieralność i udarność). Korozja metali. Ochrona przed korozją. Powłoki ochronne. Rodzaje powłok ochronnych. Materiały budowlane. Podział materiałów budowlanych. Właściwości fizyczne i właściwości mechaniczne materiałów budowlanych. Materiały naturalne kamienne. Kruszywa i spoiwa mineralne. Betony. 23. Bezpieczeństwo i higiena pracy, ochrona przeciwpożarowa i ochrona środowiska Prawna ochrona pracy. Czynniki szkodliwe dla zdrowia człowieka, uciążliwe niebezpieczne w procesie pracy. Kształtowanie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Środki ochrony indywidualnej i zbiorowej. Zagrożenia pożarowe, zasady ochrony przeciwpożarowej. Zasady postępowania w razie wypadku, awarii i w sytuacji zagrożenia pożarem. Organizowanie pierwszej pomocy w wypadkach przy pracy. Ryzyko zawodowe na stanowisku pracy. 15
Środki dydaktyczne Modele: - różnych części maszyn, - figur płaskich i brył, - instalacji pneumatycznej, - instalacji hydraulicznej, - nawierzchni kolejowych i mostowych, - rozjazdów, - mostów i budowli inżynierii drogowej. Eksponaty: - różnych rozwiązań konstrukcyjnych nawierzchni kolejowej, - sieci trakcyjnej, - budowli kolejowych, - próbki podstawowych materiałów i elementów do budowy dróg kolejowych i mostów, - podstawowy sprzęt ochrony osobistej oraz sprzęt ratunkowy i medyczny do udzielania pomocy w nagłych wypadkach. Przykładowe plansze: - różnych części maszyn, - połączeń w maszynach i urządzeniach, - figur płaskich i brył, - instalacji pneumatycznej, - instalacji hydraulicznej, - elementów wyposażenia warsztatu ślusarskiego, - przyrządów pomiarowych. Przykładowe dokumentacje techniczne stosowane przy budowie dróg i mostów oraz dokumentacje techniczno - ruchowe maszyn i urządzeń. Komplety PN budowlanych i maszynowych dotyczących sporządzania rysunków. Zestaw próbek metali i tworzyw sztucznych. Zestaw próbek materiałów przewodzących. Zestaw próbek materiałów elektroizolacyjnych. 16
Uwagi o realizacji programu i zalecenia dotyczące oceniania Przedmiot nauczania Techniczne podstawy zawodu obejmuje zintegrowane treści z zakresu: bezpieczeństwa pracy, ochrony przeciwpożarowej, ochrony środowiska, rysunku technicznego, miernictwa, maszynoznawstwa, materiałoznawstwa,. oraz sieci trakcyjnych. Program przedmiotu stanowi podbudowę teoretyczną do realizacji zadań zawodowych w ramach zajęć praktycznych. W procesie nauczania-uczenia się należy łączyć teorię z praktyką przez odpowiedni dobór ćwiczeń, wykorzystywać wiadomości i umiejętności z innych przedmiotów oraz rozwijać u uczniów umiejętności samokształcenia i korzystania z poza podręcznikowych źródeł informacji. Nauczyciel powinien przygotować ćwiczenia o różnym stopniu trudności, a materiał teoretyczny wyselekcjonować i ograniczyć do niezbędnego minimum. Proces kształcenia powinien być tak zorganizowany, aby wywoływał zainteresowanie uczniów problemami zawodowymi oraz uświadomił potrzebę samokształcenia poprzez korzystanie z norm, poradników katalogów. Kształtowanie umiejętności, wynikających ze szczegółowych celów kształcenia, wymaga stosowania różnych metod i form nauczania oraz właściwego doboru rodzaju i liczby środków dydaktycznych. Program wskazane jest realizować metodą opisu i wyjaśnienia w połączeniu z pokazem, ćwiczeń praktycznych oraz metod aktywizujących. Dla lepszego zrozumienia i utrwalenia treści programowych zaleca się przeprowadzenie dużej ilości pokazów oraz ćwiczeń. Zajęcia należy prowadzić w pracowni wyposażonej w niezbędne środki dydaktyczne. Uczniowie powinni mieć możliwość korzystania z różnych źródeł informacji (Internet, normy, dokumentacje techniczne, DTR). Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć powinno być przeprowadzane systematycznie w trakcie procesu nauczania-uczenia się, co pozwoli na uzyskanie informacji o postępach ucznia w nauce, rozpoznaniu i korygowaniu trudności dydaktycznych, w miarę jak się pojawiają. Systematyczne sprawdzanie i ocenianie mobilizuje ucznia do nauki, motywuje do zdobywania wiedzy, wpływa na kształtowanie dyscypliny, pracowitości, dokładności i sumienności oraz odpowiedzialności za wyniki pracy. W toku planowania treści nauczania przed podjęciem zajęć dydaktycznych nauczyciel powinien jasno sprecyzować wymagania na określone stopnie szkolne, konsekwentnie je stosować i poinformować o nich ucznia. Kontrolę osiągnięć ucznia można przeprowadzać za pomocą: pytań problemowych i poleceń, obserwacji czynności podczas wykonywania zadań, pisemnych testów. Sprawdzanie osiągnięć ucznia z wykorzystaniem testów wymaga od nauczyciela opracowania planu testu, skonstruowania zadań, opracowania karty odpowiedzi oraz instrukcji dla ucznia. Zadania w teście mogą być otwarte ( krótkiej odpowiedzi, z luką) lub zamknięte (wyboru wielokrotnego, typu prawda- 17
fałsz, na dobieranie). Dokonując kontroli i oceny w formie ustnej należy zwracać uwagę na: operowanie zdobytą wiedzą, merytoryczną jakość wypowiedzi, stosowanie pojęć technicznych, poprawność wnioskowania. Ocena po zakończeniu realizacji programu nauczania przedmiotu powinna uwzględniać wyniki wszystkich stosowanych przez nauczyciela sposobów sprawdzania osiągnięć ucznia. Literatura Batko M.: Drogi kolejowe. WKiL, Warszawa 1981 Paprocki K.: Rysunek techniczny. WSiP, Warszawa 1998 Waszkiewiczowie E. i S.: Rysunek zawodowy. WSiP, Warszawa 1998 Wojciechowski L.: Zawodowy rysunek budowlany. WSiP, Warszawa 1992 Bożenko L.: Maszynoznawstwo dla szkoły zasadniczej. WSiP, Warszawa 1996 Górecki A.: Technologia ogólna. Podstawy technologii mechanicznej. WSiP, Warszawa 1998 Okoniewski S.: Technologia maszyn. WSiP, Warszawa 1986 Rutkowski A.: Części maszyn. WSiP, Warszawa 1998 Mac S., Leowski J.: Bezpieczeństwo i higiena pracy dla szkół zasadniczych. WSiP, Warszawa 2000 Edward D.: Maszyny i urządzenia spawalnicze. WNT, Warszawa 1998 Ferenc K., Ferenc J.: Konstrukcje spawane. Połączenia. WNT, Warszawa 2003 Lenkiewicz W., Michnowski Z.: O materiałach budowlanych. WSiP, Warszawa 1998 Gałda M.: Geodezja w budownictwie i inżynierii. Oficyna Wydawnicza PRz., 1997 Gałda M., Kujawski E., Przewłocki S.: Geodezja i miernictwo budowlane. PPWK, Warszawa 1994 Żurowski A.: Miernictwo w budowie dróg, kolei, mostów, tuneli i lotnisk - skrypt. Politechnika Gdańska, Gdańsk1998 Żurowski A.: Pomiary geodezyjne w budowie dróg i mostów. Politechnika Gdańska, Gdańsk 2000 Wykaz literatury należy aktualizować w miarę ukazywania się nowych pozycji wydawniczych. 18
NAWIERZCHNIE I PODTORZA KOLEJOWE Szczegółowe cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń (słuchacz) powinien umieć: zastosować przepisy, normy i instrukcje z zakresu budowy i utrzymania dróg kolejowych, sklasyfikować i określić właściwości materiałów stosowanych do budowy podtorza kolejowego, określić budowę oraz podstawowe zadania podtorza kolejowego, scharakteryzować główne elementy podtorza kolejowego i pokryć ochronnych, narysować przekroje poprzeczne podtorza, opisać procedury sprawdzania jakości i poprawności wykonywania prac związanych z budową i utrzymaniem drogi kolejowej, scharakteryzować nawierzchnię na kolejowych obiektach mostowych, scharakteryzować numerację torów na stacjach i rozjazdach kolejowych, scharakteryzować i rozpoznać poszczególne kategorie linii kolejowych oraz klasy techniczne torów kolejowych, odróżnić tor klasyczny od toru bezstykowego oraz określić powstające w różnych porach roku rodzaje naprężeń w szynach, scharakteryzować podstawowe części składowe mostu, opisać zagadnienie skrajni budowli oraz taboru, sporządzić szkice skrajni budowli na obiektach mostowych, scharakteryzować podstawowe elementy nawierzchni kolejowej, określić wpływ eksploatacji na trwałość i niezawodność nawierzchni kolejowej oraz zużywanie się podstawowych jej elementów, odczytać rysunki techniczne i wykonać proste szkice nawierzchni kolejowej, dobrać elementy nawierzchni kolejowej, opisać budowę nawierzchni kolejowej wraz z podstawowymi urządzeniami współpracującymi z torem, narysować proste szkice rozjazdów i skrzyżowań torów, opisać typy i konstrukcje podrozjazdnic, rozjazdów i skrzyżowań torów, wypełnić karty odbioru zmontowanych rozjazdów, opisać procedury dokonywania oględzin rozjazdów i skrzyżowań torów oraz stabilizatorów iglicy, wykonać pomiary torów i rozjazdów kolejowych oraz je udokumentować, sklasyfikować, scharakteryzować i naszkicować proste drogi zwrotnicowe, sklasyfikować oraz scharakteryzować poszczególne kategorie przejazdów kolejowych i przejścia w poziomie szyn, scharakteryzować poszczególne rodzaje stacji i długości torów stacyjnych, określić przeznaczenie i wyposażenie stacji oraz rozstaw torów stacyjnych, 19
odróżnić stacje węzłowe od węzłów kolejowych, scharakteryzować tor bezstykowy i określić ogólne zasady jego budowy i utrzymania, scharakteryzować pomiary pełzania toków szynowych, wykorzystać wyniki pomiarów do sporządzenia pełnej dokumentacji eksploatacyjnej toru bezstykowego, scharakteryzować system diagnozowania podstawowych elementów drogi kolejowej, opisać zasady pomiaru zużycia pionowego oraz bocznego szyn, rozpoznać i scharakteryzować różne rodzaje przepustów, opisać kolejność wykonywania robót przy budowie przepustu, opisać zasady budowy toru na obiektach mostowych, rozróżnić zabezpieczenia przeciwpożarowe oraz przeciwporażeniowe na obiektach mostowych, określić przeznaczenie oraz konstrukcję przyrządów wyrównawczych na obiektach mostowych, przedstawić podstawowe zadania i budowę konstrukcji odbojnicowej na kolejowych obiektach mostowych, opisać zasady dokonywania pomiarów oraz określania stanu technicznego nawierzchni kolejowej na obiektach mostowych, zmierzyć podstawowe parametry geometryczne toru oraz ich zużycie i wichrowatość toru, sporządzić dokumentację wykonanych pomiarów, scharakteryzować pośrednie metody pomiaru torów wykonywane przy pomocy wagonów pomiarowych, sklasyfikować rodzaje napraw nawierzchni i podtorza kolejowego, opisać występujące usterki w torach i rozjazdach, scharakteryzować technologię napraw bieżących podtorza i nawierzchni kolejowej, scharakteryzować technologię zabezpieczenia torów w warunkach zimowych, stosować zasady bezpiecznej pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz środowiska przy pracach związanych z nawierzchnią kolejową, opisać nowoczesne technologie wymiany nawierzchni wykonywane zespołem do potokowej wymiany nawierzchni torowej, przeprowadzić bezpośredni nadzór nad jakością oraz bezpieczeństwem prowadzonych prac konserwacyjnych. 20
Materiał nauczania 1. Wiadomości ogólne o drogach kolejowych Właściwości transportu kolejowego. Ogólna klasyfikacja linii kolejowych. Elementy składowe drogi kolejowej. Rozwój kolejnictwa w Polsce. 2. Podtorze kolejowe Ogólna charakterystyka podtorza kolejowego i pokryć ochronnych. Budowa podtorza kolejowego. Podłoże gruntowe. Zadania podtorza i podłoża gruntowego. Grunty podtorza, kształt i przekroje podtorza, ogólne zasady budowy podtorza. Zagęszczanie gruntów. Odwodnienie podtorza. Współpraca podtorza z nawierzchnią. Eksploatacja podtorza kolejowego, specyfika pracy podtorza kolejowego. Moduł odkształcenia podtorza. Wskaźnik zagęszczania gruntu, stopień zagęszczania gruntu. Diagnostyka podtorza - przeglądy bieżące, okresowe oraz nadzwyczajne. Odkształcenia podtorza. Główne czynniki wpływające na zmiany stanu i jakość podtorza. Zakresy napraw podtorza: naprawy bieżące podtorza, naprawy główne podtorza - nowoczesne technologie wzmacniania podtorza. Technologia i wykonawstwo robót. Mechanizacja w wykonywaniu prac podtorowych. Zasady bezpieczeństwa podczas wykonywania prac. Oznakowanie miejsca robót. 3. Podstawowe elementy nawierzchni kolejowej Zasadnicze elementy nawierzchni kolejowej. Konstrukcja i przekrój poprzeczny szyny. Klasyfikacja szyn. Długości szyn. Charakterystyka podstawowych typów szyn. Charakterystyka złączek szynowych oraz przytwierdzających. Przytwierdzenia sprężyste. Podkłady - zadania, zastosowanie, rozmieszczenie podkładów w torze, charakterystyka podstawowych typów podkładów drewnianych. Charakterystyka podkładów strunobetonowych. Podsypka - zadania oraz praca w torze. Rodzaje podsypki i ich charakterystyka. Praca nawierzchni kolejowej. Tor kolejowy i jego współpraca z pojazdami. Trwałość i niezawodność nawierzchni kolejowej. Wpływ eksploatacji toru na zużywanie się podstawowych elementów nawierzchni kolejowej. Dopuszczalne zużycie poszczególnych elementów nawierzchni kolejowej. Zużycie elementów nawierzchni kolejowej jako kryteria ich trwałości i niezawodności eksploatacyjnej. 4. Ustrój toru kolejowego Ogólna charakterystyka toru. Układy geometryczne torów. Przekroje poprzeczne. Kształt toru w planie. Odległości między osiami torów. Charakterystyka toru w łuku. Podstawowe parametry geometryczne toru i ich charakterystyka. Ogólne warunki utrzymania torów w łukach i na odcinkach prostych. Konstrukcja toru na obiektach mostowych, skrajnia budowli i taboru. 21
5. Rozjazdy i skrzyżowania torów Ogólne wiadomości o rozjazdach i skrzyżowaniach torów. Podstawowe typy i rodzaje rozjazdów - charakterystyka i schematy. Układy geometryczne rozjazdów. Konstrukcja rozjazdów, charakterystyka części składowych rozjazdów. Zamknięcia nastawcze w rozjazdach. Rozjazdy nowej generacji. Podrozjazdnice i podsypka w rozjazdach. Ogólna charakterystyka skrzyżowań torów. Konstrukcja skrzyżowań torów. Cechy charakterystyczne rozjazdów i skrzyżowań torów. Prędkość ruchu pociągów po rozjazdach. Oględziny i badania techniczne rozjazdów i skrzyżowań torów. Zużycie poszczególnych elementów w rozjazdach i skrzyżowaniach torów. Wpływ wielkości zużycia elementów rozjazdu na jego parametry eksploatacyjne. Odwodnienie oraz elektryczne ogrzewanie rozjazdów. Ogólna charakterystyka połączeń torów rozjazdami. Drogi zwrotnicowe. Inne rodzaje połączeń torów. Stabilizatory iglic. 6. Przejazdy kolejowe Definicje, klasyfikacja i charakterystyka przejazdów kolejowych i przejść. Warunki techniczne przejazdów kolejowych. Rodzaje i sposoby zabezpieczania przejazdów. Sygnalizacja i oznakowanie na przejazdach. Konstrukcja toru i drogi na przejeździe. Utrzymanie przejazdów. Zasady obsługi przejazdów kolejowych. Ogólne zasady utrzymania przejazdu. Dokumentacja przejazdu lub przejścia. 7. Stacje i węzły kolejowe Wiadomości ogólne o stacjach. Klasyfikacja stacji i ich charakterystyka. Przeznaczenie i wyposażenie stacji. Numeracja i długość torów stacyjnych. Rozstaw i pochylenie torów stacyjnych. Plany schematyczne stacji. Ogólna charakterystyka stacji węzłowych i węzłów kolejowych. 8. Budynki i urządzenia na stacjach kolejowych Charakterystyka i zadania dworców kolejowych. Pomieszczenia w budynku dworca. Budynki przystanków osobowych, nastawnie kolejowe i budynki posterunków ruchu. Rodzaje i konstrukcje peronów i wiat peronowych. Strefy niebezpieczne dla podróżnych na peronach. Budynki zaplecza służb eksploatacyjnych. Magazyny i budynki ekspedycji kolejowej. Rampy ładunkowe, wagi wagonowe, skrajniki, place ładunkowe i drogi dojazdowe na stacjach. Place przeddworcowe. 9. Tor bezstykowy Podstawowe pojęcia i charakterystyka toru bezstykowego. Zasady budowy toru bezstykowego. Warunki geometryczne i technologiczne budowy toru bezstykowego. Temperatura neutralna, temperatura układki, temperatura ostatecznego przytwierdzenia. Punkty stałe. Warunki pracy toru bezstykowego. Eksploatacja toru bezstykowego. Diagnostyka toru bezstykowego. Dokumentacja utrzymania toru bezstykowego. Utrzymanie 22
i naprawa toru bezstykowego. Regulacja naprężeń w torze i przypadki konieczności ich wykonywania. Naprawa pękniętych szyn w torze bezstykowym. Zasady bezpieczeństwa podczas eksploatacji toru bezstykowego. Oznakowanie miejsca robót. Normalne oraz nadzwyczajne obchody torów. 10. Badanie i ocena stanu torów Nadzór stały nad stanem technicznym toru. Ogólne zasady wykonywania pomiarów toru. Parametry geometryczne toru. Sprzęt pomiarowy. Cel i zakres bezpośrednich pomiarów torów i badań rozjazdów. Zasady wykonywania pomiarów bezpośrednich badań technicznych torów. Pomiary pośrednie stanu torów oraz zasady ich wykonywania. Dokumentacja - książka kontroli stanu torów oraz zasady jej prowadzenia. Oględziny i badania techniczne rozjazdów. Analiza wyników pomiarów i jej wpływ na parametry eksploatacyjne toru. Badanie defektoskopowe szyn bezpośrednio w torze. Metody wykrywania wad w szynach - klasyfikacja wad. Dokumentacja pomiarowa. Zasady bhp. 11. Utrzymanie nawierzchni i toru kolejowego Proces utrzymania, planowanie napraw oraz ustalanie zakresu prac naprawczych nawierzchni i toru kolejowego. Rodzaje napraw nawierzchni kolejowej - konserwacja, naprawy bieżące oraz naprawy główne. Ogólne zasady wykonywania napraw nawierzchni i toru kolejowego. Stosowane technologie. Naprawy bieżące na liniach silnie obciążonych. Organizacja prac naprawczych. Kontrola i odbiory wykonywanych prac naprawczych. zasady bezpieczeństwa podczas napraw nawierzchni i toru kolejowego. Oznakowanie miejsca robót. 12. Obiekty mostowe Ogólna charakterystyka obiektów mostowych. Stosowane materiały w budowie obiektów mostowych. Części składowe obiektów mostowych. Konstrukcja sklepień i podpór, łożyska i przeguby, szczeliny dylatacyjne, odwodnienie i izolacja. Rodzaje oraz ogólna charakterystyka przepustów. Klasyfikacja przepustów. Elementy konstrukcyjne przepustów. Ogólna charakterystyka przejść pod torami. Charakterystyka oraz przeznaczenie kładek dla pieszych nad torami. Ogólna charakterystyka tuneli. Konstrukcja tuneli oraz ich wyposażenie. 13. Nawierzchnia kolejowa na obiektach mostowych Ogólna charakterystyka toru kolejowego na obiektach mostowych. Wymagania techniczne i eksploatacyjne. Tor bezstykowy na obiektach mostowych. Urządzenia zabezpieczające przed wykolejeniem taboru. Zastosowanie przyrządów wyrównawczych. Urządzenia przeciwpożarowe na obiektach mostowych. Urządzenia przeciwporażeniowe na mostach i wiaduktach linii zelektryfikowanych. Inne wyposażenie obiektów mostowych. 23
14. Naprawa bieżąca torów Ustalanie potrzeb naprawczych. Cykle naprawcze bieżącego utrzymania. Maszyny i sprzęt w bieżącym utrzymaniu toru. Zestawy robót bieżącego utrzymania torów. Technologie wykonawstwa robót bieżącego utrzymania toru - naprawy bieżące ciągłe, naprawy bieżące częściowe, naprawy stabilizacyjne. Odbiory wykonywanych prac naprawczych. Zasady bezpieczeństwa podczas wykonywania prac. Oznakowanie miejsca robót. 15. Naprawa bieżąca rozjazdów Bieżące utrzymanie rozjazdów. Zakres prac bieżącego utrzymania rozjazdów: wymiana pojedynczych części rozjazdowych, uzupełnienie podsypki, regulacja rozjazdu w planie i profilu. Pomiary geodezyjne rozjazdu. Technologia i wykonawstwo robót. Bezpieczeństwo prowadzenia prac. Odbiory robót bieżącego utrzymania rozjazdów. 16. Naprawa główna torów Zakres prac naprawczych. Metody wykonywania napraw głównych torów. Jednostki wykonujące naprawy główne. Organizacja i technologie napraw głównych torów. Zastosowanie wysokowydajnych maszyn w naprawach głównych torów. Budowa nowych torów i podtorza. Przęsłowa wymiana nawierzchni. Bezprzęsłowa wymiana nawierzchni. Ciągła wymiana szyn. Ciągła wymiana podkładów. Modernizacja toru na szlakach. Modernizacja układów torowych stacji. Nowoczesne technologie w naprawach głównych torów. Potokowa wymiana nawierzchni. Bhp podczas naprawy głównej torów. 17. Naprawy główne rozjazdów Metody montażu rozjazdów. Technologie i organizacja wymian rozjazdów. Mechanizacja prac w naprawach głównych rozjazdów. Wymiana rozjazdu metodą małej mechanizacji. Wymiana rozjazdu metodą pełnej mechanizacji. Bezpieczeństwo pracy przy prowadzonych robotach. Odbiór robót po naprawach głównych rozjazdów. Kompleksowa wymiana rozjazdów z wbudowaniem warstwy ochronnej. 18. Bazy nawierzchniowe Podstawowe rodzaje i zadania baz nawierzchniowych. Uniwersalne stałe bazy nawierzchniowe, półstałe i tymczasowe bazy nawierzchniowe, bazy rozjazdowe, bazy podsypkowe. Układ torowy i wyposażenie baz nawierzchniowych. Montaż i demontaż przęseł torowych. Montaż rozjazdów. Organizacja i zadania baz podsypkowych. Bezpieczeństwo pracy. Nadzór nad robotami. Odbiory robót w bazach nawierzchniowych. 24
19. Nawierzchniowe roboty spawalnicze Ogólne wiadomości o łączeniu metali. Spawanie gazowe. Sprzęt i materiały do spawania gazowego. Technologia spawania gazowego. Spawanie elektryczne. Sprzęt i materiały do spawania elektrycznego. Technologia spawania elektryczne-go. Ogólne zasady spawania termitowego szyn w torze. Metody spawania termitowego szyn. Proces technologiczny spawania termitowego szyn. Materiały i sprzęt spawalniczy. Regeneracja szyn oraz elementów rozjazdów i skrzyżowań torów metodą napawania. Proces technologiczny zgrzewania szyn bezpośrednio w torze z wykorzystaniem zgrzewarek torowych. Kontrola i odbiór robót. Dokumentacja spawania termitowego oraz zgrzewania szyn w torach i rozjazdach. Bhp i ochrona przeciwpożarowa. 20. Utrzymanie torów w warunkach zimowych Ogólne zasady zapewnienia sprawności kolei w zimie. Wpływ opadów śniegu oraz niskich temperatur na warunki pracy kolei. Zabezpieczenie stałych urządzeń kolejowych i taboru przed zimowymi warunkami atmosferycznymi. Sposoby zabezpieczenia linii kolejowych przed zaspami śnieżnymi. Rodzaje zasłon odśnieżnych i sposoby ich ustawiania. Ogólne zasady przygotowania szlaków i stacji do zimy. Zasady organizacji pracy podczas opadów śniegu i mrozów. Okres pogotowia zimowego. Dokumentacja akcji zimowej. Mechanizacja prac odśnieżnych. Ręczne odśnieżanie i odladzanie torów oraz rozjazdów. Elektryczne ogrzewanie rozjazdów EOR. Bhp przy utrzymaniu torów w warunkach zimowych. Środki dydaktyczne Próbki podstawowych materiałów do budowy dróg kolejowych. Tablice poglądowe: rozwoju konstrukcyjnego nawierzchni kolejowej, typowych przekrojów drogi kolejowej, przekrojów poprzecznych podtorza w przekopach i nasypach, rodzajów budowli inżynieryjnych dróg kolejowych, typów i rodzajów podkładów, ustroju toru kolejowego na prostej i w łukach, skrajni budowli i taboru, konstrukcji rozjazdów i skrzyżowań torów, urządzeń nastawczych hakowych i suwakowych, rodzajów połączeń torów i dróg zwrotnicowych, schematów stacji kolejowych, przejazdów kolejowych i ich urządzeń, technologii wymiany nawierzchni automatycznym podciągiem, technologii wzmacniania podłoża. Modele: nasypów i przekopów, obiektów mostowych i ich elementów, 25
przytwierdzeń szyn do podkładów, złączy szynowych wiszących i podpartych, złączy izolowanych klasycznych i klejonych, poszczególnych kategorii przejazdów, napadu zwrotnicowego. Zdjęcia: odkształceń podtorza, budowli inżynierskich, składowania materiałów nawierzchniowych, różnych typów rozjazdów i części rozjazdowych, przejazdów kolejowych. Eksponaty: zestaw przekrojów różnych typów szyn, zestaw różnych rodzajów łubków, zestaw szynowych podkładek stalowych, zestaw wkrętów, śrub i pierścieni stalowych stosowanych w torach i rozjazdach, zestaw przekładek instalacyjne -amortyzacyjnych, zestaw dybli do podkładów i podrozjezdnic strunobetonowych, zestaw elementów do przytwierdzenia sprężystego SB3, zestaw opórek przeciwpełznych, zestaw próbek różnych rodzajów podsypki. Plansze i filmy instruktażowe prezentujące wykonawstwo robót. Podstawowy sprzęt ochrony osobistej oraz sprzęt ratunkowy i medyczny do udzielania pierwszej pomocy w nagłych wypadkach. Komplety dokumentacji projektowych i wykonawczych robót oraz świadectw dopuszczenia materiałów do stosowania w budowie dróg i mostów kolejowych. Zbiór PN stosowanych w drogownictwie. Programy komputerowe do wspomagania zarządzania drogami kolejowymi. Uwagi o realizacji programu i zalecenia dotyczące oceniania Zakres treści programowych przedmiotu Nawierzchnie i podtorza kolejowe obejmuje tematykę dotyczącą: eksploatacji podtorza kolejowego, elementów nawierzchni kolejowej, ustroju toru kolejowego, eksploatacji torów kolejowych, badań diagnostycznych drogi kolejowej, pomiarów torów i rozjazdów, prac konserwacyjnych, technologii napraw oraz utrzymania sprawności kolei w okresie zimy. Program nauczania przedmiotu uwzględnia zagadnienia, które są niezbędne do opanowania zawodu, w powiązaniu z praktycznymi umiejętnościami eksploatowania nawierzchni i podtorza. W procesie nauczania-uczenia się należy wykorzystywać wiedzę uzyskaną podczas nauczania innych przedmiotów, a zwłaszcza Technicznych podstaw zawodu oraz Maszyn drogowych. 26
W trakcie realizacji programu należy stosować różne formy i metody nauczania. Metody nauczania powinny być dostosowane do percepcji uczniów i stopnia trudności materiału nauczania. Proponuje się stosowanie takich metod, jak: pogadanka dydaktyczna, dyskusja dydaktyczna, praca z podręcznikiem i literaturą techniczną, ćwiczenia. Nauczyciel powinien wykorzystywać w szerokim zakresie środki dydaktyczne, jak: eksponaty, modele, tablice poglądowe, filmy dydaktyczne dotyczące technologii robót, symulacyjne programy komputerowe. Sprawdzanie postępów uczniów powinno odbywać się w trakcie realizacji programu na podstawie określonych kryteriów. W toku planowania treści nauczania przed podjęciem zajęć dydaktycznych nauczyciel powinien jasno sprecyzować wymagania na określone stopnie szkolne, konsekwentnie je stosować i poinformować o nich ucznia. Podczas realizacji programu należy oceniać postępy uczniów w zakresie wyodrębnionych celów kształcenia na podstawie: - sprawdzianów ustnych i pisemnych, - testów pisemnych, - obserwacji pracy uczniów podczas wykonywania zadań. Podczas kontroli i oceny w formie ustnej należy sprawdzać umiejętności uczniów w operowaniu zdobytą wiedzą, zwracać uwagę na merytoryczną jakość wypowiedzi, właściwe stosowanie pojęć technicznych i poprawność wnioskowania. Ocena po zakończeniu realizacji programu nauczania przedmiotu powinna uwzględniać wyniki sprawdzianów, testów pisemnych, aktywność ucznia na lekcji, pracę w grupie. 27
Literatura Praca zbiorowa pod redakcją Sysaka J.: Drogi kolejowe. PWN, Warszawa 1982 Bałuch H.: Trwałość i niezawodność eksploatacyjna nawierzchni kolejowej. WKiŁ, Warszawa 1980 Bałuch H. Diagnostyka nawierzchni kolejowej. WkiŁ, Warszawa 1978 Bałuch H., Czubaczyński J., Pelc S.: Montaż i wymiana rozjazdów. WKiŁ, Warszawa 1975 Bałuch H.: Układy geometryczne połączeń torów. WkiŁ, Warszawa 1989 Basiewicz T., Rudziński L.: Linie kolejowe. OWPW, Warszawa 1994 Batko M.: Drogi kolejowe. WkiŁ, Warszawa 1981 Batko M.: Budowa i utrzymanie dróg kolejowych. Cz. l i II. WKiŁ, Warszawa 1985 Bogdaniuk B.: Modernizacja dróg kolejowych przy ich elektryfikacji. WKiŁ, Warszawa 1988 Cieślikowski H.J.: Stacje kolejowe. WkiŁ, Warszawa 1992 Cyunel B., Kulczycki B.: Kolejowe budowle ziemne t.ll. WKiŁ, Warszawa 1987 Friszman M.A.: Tor kolejowy i jego współpraca z pojazdami. WKiŁ, Warszawa 1983 Gogoliński W., Jamka M., Zielina L.: Miernictwo kolejowe. WKiŁ, Warszawa 1989 14. Gołaszewski A., Sancewicz S.: Tor bezstykowy. WKiŁ, Warszawa 1986 Kiewlicz S., Łączyński J., Pelc S.: Nawierzchnia kolejowa typu S60, S49, S42. WKiŁ, Warszawa 1974 Łączyński J.: Rozjazdy kolejowe. WKiŁ, Warszawa 1976 17. Łoś M.: Wpływ temperatury na pracę toru kolejowego. WKiŁ, Warszawa 1974 Nowakowski J.: Odwadnianie stacji i linii kolejowych. WKiŁ, Warszawa 1979 Semrau A.: Bieżące utrzymanie nawierzchni kolejowej. WKiŁ, Warszawa 1972 Szajer R.: Drogi kolejowe. WKiŁ, Warszawa Sznurowski M.: Utrzymanie podtorza kolejowego. WKiŁ, Warszawa 1971 Titow W.: Wzmacnianie podtorza długo eksploatowanych linii kolejowych. WKiŁ, Warszawa 1990 Przepisy uzupełniające: 1. Przepisy techniczne utrzymania i eksploatacji nawierzchni na liniach kolejowych normalnotorowych użytku publicznego - D1. 2. Przepisy techniczne utrzymania budowli inżynieryjnych dróg kolejowych - D2. 3. Instrukcja o utrzymaniu podtorza kolejowego - D4. 4. Instrukcja o oględzinach, badaniach technicznych i utrzymaniu rozjazdów - D6. 5. Instrukcja o zapewnieniu sprawności kolei w zimie - D17. 28
6. Instrukcja o organizacji i wykonywaniu pomiarów w geodezji kolejowej - D19. 7. Instrukcja o utrzymaniu kolejowych obiektów inżynieryjnych - D83. 8. Instrukcja o dokonywaniu pomiarów, badań i oceny stanu torów - D75. 9. Wytyczne utrzymania torów bezstykowych. Wykaz literatury należy aktualizować w miarę ukazywania się nowych pozycji wydawniczych. 29
MASZYNY TOROWE Szczegółowe cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń/słuchacz powinien umieć: wyjaśnić podstawowe pojęcia: maszyna, urządzenie, element maszyny, zespół, podzespół, mechanizm roboczy, opisać mechanizację robót torowych, sklasyfikować maszyny i urządzenia do robót torowych, rozróżnić i scharakteryzować mechanizmy napędowe, zespoły robocze i wyposażenie w maszynach do robót torowych, opisać budowę, zasady działania i przeznaczenie typowych maszyn i urządzeń mechanicznych, scharakteryzować maszyny do robót torowych i podtorowych, scharakteryzować proces podbijania podkładów i zagęszczanie podsypki przy pomocy maszyn, wykorzystać dokumentację techniczną i technologiczną podczas eksploatacji maszyn i urządzeń do robót torowych, opisać procedurę sprawdzania maszyny po montażu lub naprawie, dobrać narzędzia, przyrządy i urządzenia stosowane podczas montażu i demontażu maszyn i urządzeń do robót torowych, przestrzegać przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy podczas montażu i demontażu maszyn i urządzeń do robót torowych, opisać zasady eksploatacji maszyn i urządzeń do robót torowych: użytkowanie, obsługiwanie, zasilanie, rozróżnić i scharakteryzować podstawowe rodzaje materiałów eksploatacyjnych, opisać zasady smarowania oraz systemy smarowania olejem i smarem stałym, dobrać materiały smarne do łożysk, przekładni mechanicznych, silników spalinowych, określić czynniki powodujące powstawanie korozji oraz rozróżnić podstawowe metody zabezpieczania przed korozją, posłużyć się urządzeniami do pomiaru i badań elementów nawierzchni kolejowej, opisać obsługę techniczną i naprawy okresowe maszyn i urządzeń do robót torowych, opisać technologię napraw bieżących maszyn i urządzeń do robót torowych, opisać proces naprawy głównej maszyn i urządzeń do robót torowych, sprawdzić przygotowanie maszyny do pracy, zabezpieczyć maszyny i urządzenie po pracy, zastosować zasady bezpiecznej pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska podczas eksploatacji maszyn i urządzeń do robót torowych. 30
Materiał nauczania 1. Pojęcia z zakresu mechanizacji robót torowych Pojęcie mechanizacji robót torowych. Rodzaje maszyn do budowy i utrzymania drogi kolejowej. Klasyfikacja maszyn do kolejowych robót drogowych. Ogólne zasady utrzymania oraz napraw maszyn i urządzeń do robót torowych. Zmechanizowanie robót torowych. 2. Zmechanizowane narzędzia i sprzęt do robót torowych Charakterystyka podstawowych narzędzi i sprzętu do budowy i utrzymania toru. Ogólna budowa oraz zasada działania podbijaków. Budowa oraz zasada działania giętarek szyn. Budowa, zastosowanie oraz zasada działania wiertarek do szyn. Budowa, zastosowanie oraz zasada działania giętarek do szyn. Szlifierki do szyn - budowa i zastosowanie. Budowa oraz zasada działania obcinarki wypływów spawalniczych. Zasady bezpiecznej pracy podczas eksploatacji narzędzi zmechanizowanych oraz sprzętu do budowy i utrzymania torów. 3. Maszyny i urządzenia do budowy i utrzymania podtorza Zakresy prac przy budowie i utrzymaniu podtorza. Wielofunkcyjne maszyny i urządzenia do robót podtorowych. Podstawowe zespoły oraz osprzęt roboczy i zasada działania profilarek podtorza i maszyn do wbudowania warstw ochronnych w podtorzu. Charakterystyka techniczna oraz ogólna budowa i zasada działania maszyn do kopania i renowacji rowów. Urządzenia do wiercenia otworów w podtorzu. Zasady eksploatacji. Zasady bhp. 4. Urządzenia do zagęszczania podsypki i podbijaki podkładów Metody zagęszczania podsypki pod podkładem. Rodzaje urządzeń do zagęszczania podsypki. Budowa oraz zasada pracy podbijaków elektrycznych. Przenośne i przewoźne zespoły prądotwórcze jako źródło zasilania narzędzi o napędzie elektrycznym. Podbijaki spalinowe - zastosowanie, budowa oraz zasada działania. Zasady bezpiecznej pracy podczas użytkowania urządzeń do zagęszczania podsypki pod podkładem. 5. Podbijarki podkładów i podrozjazdnic z urządzeniami do automatycznej niwelacji i nasuwania toru Ogólna charakterystyka podbijarek podkładów i ich zastosowanie. Charakterystyka podstawowych zespołów i mechanizmów roboczych podbijarek torowych. Budowa zespołów roboczych podbijarki torowej i podbijarki rozjazdowej. Różnice w konstrukcji podbijarek podkładów i podbijarek podrozjazdnic. Układy automatycznej niwelacji i regulacji toru stosowane w podbijarkach. Ogólna budowa oraz zasada działania podbijarki podkładów pracującej w ruchu ciągłym. Budowa oraz zasada działania uniwersalnej podbijarki podkładów i podrozjazdnic typu UNIMAT. 31