Formy pomocy dla osób opuszczających zakłady karne
Osoby opuszczające zakłady karne borykają się z wieloma problemami dotyczącymi zarówno sfery emocjonalnej, jak i stricte egzystencjonalnej. O ile, moŝliwość uzyskania pomocy ze strony psychologa czy terapeuty (poradnie psychologiczno-pedagogiczne, poradnie i ośrodki ds. uzaleŝnień, grupy wsparcia, ośrodki interwencji kryzysowej) nie stanowi większego problemu ( wystarczy dobra wola skorzystania z takiej pomocy), o tyle pomoc instytucjonalna państwa w zakresie zabezpieczenia potrzeb socjalno-bytowych, w tym miejsca pracy, jest niewystarczająca i wymaga dogłębnej znajomości tematu przez osobę starającą się taką pomoc uzyskać. Na jaką pomoc mogą wiec liczyć osoby opuszczające zakłady karne? 1. Pomoc państwa Zakres działań organów państwowych ogranicza się najczęściej do udostępniania pomocy z Funduszu Pomocy Postpenitencjarnej. Pomoc postpenitencjarna to pomoc udzielana przez państwo i społeczeństwo mająca na celu materialne i psychiczne wspieranie osób zwalnianych z zakładów karnych. Celem tych działań ma być utrwalenie wyników resocjalizacji i zapobieganie powrotowi do przestępstwa. Kkw umoŝliwia w okresie przygotowawczym do opuszczenia zakładu, otrzymanie przez osadzonego przepustki na 14 dni w celu podejmowania działań o uzyskanie po zwolnieniu moŝliwości zatrudnienia i zamieszkania (art. 166 Kkw). Jest to państwowy fundusz celowy, którym dysponuje Minister Sprawiedliwości. Na przychody funduszu składają się środki pienięŝne pochodzące z wynagrodzenia za pracę skazanych potrącane jest 20% oraz wykonywane kary dyscyplinarne, spadki, zapisy, dotacje, zbiórki a takŝe inne źródła. Przeczy to popularnej obiegowej opinii, Ŝe skazani opuszczający ZK utrzymywani są z naszych pieniędzy, z pieniędzy podatników. Celem funduszu jest pomoc osobom pozbawionym wolności, zwalnianym z zakładów karnych i aresztów śledczych, a takŝe ich rodzinom Zakres działania funduszu jest regulowany Rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości z dn. 22 kwietnia 2005 r. (Dz. U. z dn. 26 kwietnia 2005 r.). Pomoc udzielana jest na wniosek zainteresowanego. O środki z funduszu moŝna wnioskować na: Pokrycie kosztów czasowego zakwaterowania lub udzielanie schronienia w ośrodku dla bezdomnych; okresową dopłatę do bieŝących zobowiązań czynszowych za lokal mieszkalny, jeśli masz tytuł prawny do lokalu; finansowanie przejazdów środkami komunikacji publicznej lub pokrywanie kosztów transportu specjalnego, zgodnie ze wskazaniami lekarskimi; pokrywanie kosztów związanych z uzyskaniem dowodu osobistego oraz innych niezbędnych dokumentów. Osoba opuszczająca jednostkę penitencjarną moŝe takŝe otrzymać pomoc rzeczową, czyli np. Ŝywność lub bloczki na posiłki i bony Ŝywnościowe, odzieŝ, leki, protezy, przedmioty ortopedyczne, środki sanitarne, podręczniki i pomoce naukowe, przedmioty niezbędnego wyposaŝenia domowego, narzędzia potrzebne do wykonywania wyuczonego zawodu lub
prowadzenia własnej działalności gospodarczej. JeŜeli skazanemu potrzebne są środki na określony cel, równieŝ moŝe o nie wnioskować. Udzielanie pomocy postpenitencjarnej osobom pozbawionym wolności, zwalnianym z zakładów karnych i aresztów śledczych oraz członkom ich rodzin realizowane jest przez jednostki organizacyjne podległe Ministrowi Sprawiedliwości, tj. słuŝbę więzienną oraz zawodowych kuratorów sądowych. Realizacja zadań z zakresu pomocy postpenitencjarnej odbywa się takŝe poprzez działalność podmiotów, o których mowa w art. 38 1 K.k.w, tj.: Art. 38. 1. W wykonywaniu kar, środków karnych, zabezpieczających i zapobiegawczych, w szczególności związanych z pozbawieniem wolności, mogą współdziałać stowarzyszenia, fundacje, organizacje oraz instytucje, których celem działania jest realizacja zadań określonych w niniejszym rozdziale, jak równieŝ kościoły i inne związki wyznaniowe oraz osoby godne zaufania. Art. 41. 1. W celu ułatwienia społecznej readaptacji, a w szczególności przeciwdziałania powrotowi do przestępstwa, powinno udzielać się skazanym oraz ich rodzinom niezbędnej pomocy, zwłaszcza materialnej, medycznej, w znalezieniu pracy i zakwaterowaniu, a takŝe porad prawnych. 2. Pomocy, o której mowa w 1, udzielają właściwe organy administracji rządowej i samorządu terytorialnego oraz kuratorzy sądowi; pomocy tej mogą równieŝ udzielać podmioty, o których mowa w art. 38 1. Istotną rolę w zabezpieczeniu potrzeb socjalno-bytowych spełniają takie instytucje jak: Ośrodki Pomocy Społecznej i Powiatowe Centra Pomocy Rodzinie: JuŜ podczas odbywania kary pozbawienia wolności pracownik socjalny na wniosek skazanego moŝe objąć pracą socjalną jego rodzinę. W okresie przygotowania się do opuszczenia zakładu karnego, skazani najczęściej kontaktują się z pracownikiem socjalnym w sprawach porad rodzinnych. Bezpośrednio po zwolnieniu, przysługuje im natomiast prawo do innych świadczeń, które udzielane są po przeprowadzeniu wywiadu środowiskowego, stosownie do zastanej sytuacji ekonomicznej i rodzinnej oraz moŝliwości ośrodka. Obejmują one w szczególności: świadczenia pienięŝne (zasiłek stały, zasiłek okresowy, zasiłek celowy, specjalny zasiłek celowy) świadczenia rzeczowe (bilet kredytowany, posiłek, odzieŝ, udzielenie schronienia, usługi opiekuńcze, interwencja kryzysowa, poradnictwo specjalistyczne). Przepustką do normalności dla osób opuszczających jest podjecie pracy zarobkowej, a tym samym aktywny powrót na rynek pracy W realizacji tego celu napotykają jednak na wiele barier. Trudności w podjęciu pracy po opuszczeniu zakładu karnego, mające swoje źródło zarówno w kwestii obiektywnej, jaką jest niekorzystna sytuacja na rynku pracy, jak równieŝ w indywidualnych predyspozycjach niewystarczające lub nieaktualne kwalifikacje zawodowe niedopasowane do rzeczywistych potrzeb lokalnego rynku pracy oraz stygmatyzacja społeczna osoby karanej - sprawiają, Ŝe problem zatrudnienia staje się priorytetowym w obszarze budowania systemu pomocy postpenitencjarnej.
Pomocne stają się tutaj działania takich instytucji jak: Wojewódzkie Urzędy Pracy: pomoc w znalezieniu pracy, tworzeniu indywidualnego planu działania, przygotowaniu do wejścia na rynek pracy poprzez indywidualne rozmowy doradcze z doradcą zawodowym oraz udział w warsztatach i spotkaniach grupowych, programach unijnych. Powiatowe Urzędy Pracy : pomoc w uzyskaniu nowych kwalifikacji, w zatrudnieniu poprzez indywidualne rozmowy doradcze z doradcą zawodowym,kontakt z pośrednikiem pracy, udział w zajęcia aktywizacyjnych, programach unijnych i in. Ochotnicze Hufce Pracy poza swoją działalnością statutową (przeciwdziałanie marginalizacji i wykluczeniu społecznemu młodzieŝy, a takŝe zadania w zakresie jej kształcenia i wychowania dla osób do 25 r.ŝ.), prowadzi pośrednictwo pracy w kraju dla osób po 25 r.ŝ. 2. Rola i pomoc organizacji pozarządowych. W całym procesie readaptacji skazanych i pomaganiu im w powrocie do normalności bardzo duŝą rolę pełnią takŝe organizacje pozarządowe. Obecnie w Polsce aktywnie działa kilka organizacji zajmujących się więźniami oraz byłymi skazanymi. Stowarzyszenie Resocjalizacji, Rehabilitacji i Pomocy Społecznej im. H. Ch. Kofoeda (Siedlce) aktywizacja społeczna i zawodowa skazanych, opuszczających jednostki karne oraz grup zagroŝonych marginalizacją i przestępczością. Placówki stowarzyszenia są równieŝ miejsce alternatywnych kar probacyjnych. Fundacja Sławek (Warszawa) pomoc osadzonym, byłym osadzonym i ich rodzinom. Prowadzone są róŝne programy pomocowe, np. Anioł StróŜ, Świadectwa, mediacje między skazanymi a ich rodzinami, kursy zawodowe. Fundacja zatrudnia takŝe byłych skazanych, by ułatwić im powrót na rynek pracy. Fundacja Pomocy Wzajemnej Barka (Poznań) zakłada wspólnoty będące miejscami do Ŝycia i pracy, zwykle są to małe farmy ekologiczne, które same zarabiają na swoje utrzymanie, poprzez prowadzenie działalności gospodarczej. Katolickie Stowarzyszenie Pomocy Rodzinie im. św. Brata Alberta (Płock i cała Polska) pomoc byłym więźniom w powrocie do społeczeństwa. Stowarzyszenie prowadzi gospodarstwa pomocnicze, na których pracują byli skazani, pomaga w wyjściu z bezdomności i w usamodzielnieniu się. Stowarzyszenie Pomocy Osobom Wychodzącym na Wolność Emaus (cała Polska) zakładane są wspólnoty, w których Ŝyją i pracują byli skazani, którzy po wyjściu z zakładu karnego nie mają się gdzie podziać. Małopolskie Stowarzyszenie Probacja świadczy doraźną pomoc bytową byłym skazanym i ich rodzinom, pośredniczy w poszukiwaniu pracy dla opuszczających zakłady karne. Stowarzyszenie Penitencjarne Patronat (Warszawa i oddz. Terenowe) Niesienie pomocy duchowej, materialnej i prawnej osobom pozbawionym wolności, zwolnionym z zakładów karnych oraz ich rodzinom.
Szansą na zatrudnienie zdaje się być Ekonomia społeczna. Ustawa o spółdzielniach socjalnych z dnia 27 kwietnia 2006 r. jako jedną z grup, które mogą załoŝyć spółdzielnię podaje właśnie osoby zwalniane z zakładów karnych i mających trudności w integracji ze środowiskiem (zapis ten wynika z art. 2 powyŝszej ustawy oraz ustawy o zatrudnieniu socjalnym z dnia 13 czerwca 2003 r. art. 1). Funkcjonowanie spółdzielni socjalnej moŝe stanowić skuteczne narzędzie przeciwdziałające marginalizacji byłych osadzonych. Informacje nt. projektów dot. moŝliwości otrzymania dotacji na utworzenie spółdzielni socjalnej dostępne są zarówno na stronach tworzących je instytucji państwowych (WUP, PUP, OPS, ROPS) jak i instytucji pozarządowych ( ngo ). Opracowano w CIiPKZ w dn. 21.02.2011 r. na podstawie : 1. Korsak M., Więźniowie na rynku pracy w Polsce, Biuletyn FISE nr 11 wrzesień 2008 r., dostępny na http://www.bezrobocie.org.pl/files/1bezrobocie.org.pl/public/biuletyny_fise/080929_biuletyn_nr_11_wi ezniowie.pdf 2. Woźniakowska D., Raport Skazani i byli skazani na rynku pracy ocena problemu z punktu widzenia organizacji pozarządowych, Warszawa 2006, dostępny na http://www.fise.org.pl/files/1bezrobocie.org.pl/public/raporty/dwozniakowska_raport_dot_wiezniow. pdf, z dnia 12.01.2011 r. 3. Wasilewska A., Pomoc postpenitencjarna jako element procesu resocjalizacji w warunkach wolnościowych [w:] Kawula S.(red.), Machel H, MłodzieŜ o współczesnych dewiacjach i patologiach społecznych: praca zbiorowa, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 1997.