Stosunki polityczne Polski z USA Od 1989 r. Stany Zjednoczone pozostają jednym z głównych sojuszników i partnerów Polski. Są one postrzegane jako główny gwarant bezpieczeństwa narodowego RP. Ten aspekt naszych stosunków z Ameryką jest aktualny nie tylko w kontekście polskiego uczestnictwa w NATO, ale także w wymiarze stosunków dwustronnych. Polityka Waszyngtonu wobec Europy Środkowo-Wschodniej w latach 90. koncentrowała się na integracji krajów byłego bloku sowieckiego z NATO, a także poprzez wspieranie procesów demokratycznych i reform gospodarczych na popieraniu jak najszybszej ich integracji z Unią Europejską. Przejawy polityki Waszyngtonu wobec Polski w latach 90. Program Partnerstwo dla Pokoju; Uchwalenie Ustawy o wspieraniu wschodnioeuropejskich demokracji; Utworzenie Funduszu Stabilizacyjnego polskiej waluty (do którego USA wniosły 200 mln USD); Anulowanie 70 proc. naszego zadłużenia wobec Waszyngtonu; Wsparcie w negocjacjach z Klubem Paryskim. Polska a NATO Początkowo Polska nie deklarowała chęci przystąpienia do NATO, oficjalnie wciąż pozostając w Układzie Warszawskim i RWPG, lecz już w 1992 r. ówczesny minister spraw zagranicznych, Krzysztof Skubiszewski w swoim exposé zgłosił oficjalnie zainteresowanie przystąpieniem Polski do NATO. Zabiegi te kontynuowały kolejne gabinety, m.in. Jana Olszewskiego, a także politycy wywodzący się z Solidarności. Początkowo również Biały Dom patrzył nieprzychylnie na działania krajów bloku wschodniego w sprawie wejścia do NATO. Bał się zatargów z Rosją. Dopiero w 1994 roku zmieniło się nastawienie, dostaliśmy zapewnienie, że Rosja nie będzie miała prawa weta w sprawie przyjęcia Polski do NATO. Bill Clinton podczas wizyty w Warszawie w 1994 roku zadeklarował, że państwa w NATO nie wahają się już czy przyjąć Polskę razem z innymi krajami do NATO, ale kiedy przyjąć. Polska jest członkiem NATO od 13 marca 1999 r. Dzięki temu, stała się członkiem najsilniejszego współcześnie istniejącego paktu militarnego. Członkostwo w Sojuszu, który skutecznie przeciwstawiał się ZSRR przez cały okres zimnej wojny, może dawać nam solidne gwarancje bezpieczeństwa oraz zapewnia nam wyjątkowe miejsce wśród państw świata. Gwarancja bezpieczeństwa w NATO Przekonanie o gwarancji bezpieczeństwa opiera się na treści Artykułu 5 Traktatu Waszyngtońskiego, który obliguje członków NATO do kolektywnej obrony w przypadku ataku na 1 / 6
inne państwo Sojuszu. Oczywiste jest jednak, że nasze bezpieczeństwo zależy w dużej mierze od Stanów Zjednoczonych, które są główną siłą Sojuszu i słusznie są postrzegane jako gwarant jego skuteczności. Ocena współpracy w dziedzinie obronności Na tle innych krajów bezpośrednie zaangażowanie USA w Polsce należy ocenić bardzo nisko. Choć Warszawa jest nazywana strategicznym partnerem i wiarygodnym sojusznikiem, nie ma to bezpośredniego przełożenia na dwustronną współpracę w dziedzinie obronności. Wielki wysiłek polityczny i wojskowy związany z udziałem polskich żołnierzy w misjach w Iraku i Afganistanie nie stał się niestety (na razie) początkiem pogłębienia współpracy wojskowej. Osobną kwestią jest pomoc amerykańska w modernizacji polskich sił zbrojnych. W latach 1991-2007 Stany Zjednoczone przyznały Polsce około 370 mln USD bezzwrotnej pomocy finansowej na cele modernizacyjne i szkoleniowe. Stanowi to zaledwie ułamek budżetu wsparcia wojskowego przeznaczonego na pomoc dla sojuszników Waszyngtonu. W 2007 r. suma tej pomocy dla Warszawy wyniosła około 30 mln USD, podczas gdy Egipt otrzymał 1,2 mld USD, a Izrael 2,3 mld USD. Bezpieczeństwo energetyczne Głównym problemem Polski w dziedzinie energetyki jest zbyt duża zależność od dostaw surowców z jednego źródła, czyli Rosji. Alternatywnym źródłem zaopatrzenia w surowce mogą być kraje Azji Centralnej, a przede wszystkim Kazachstan i Azerbejdżan. Wysiłki Polski w celu uzyskania dostępu do tych zasobów mają niewielkie szanse powodzenia dlatego rola USA w dziedzinie bezpieczeństwa energetycznego jest dla nas kluczowa. Waszyngton, mimo wzmożonej dyplomacji, nie uzyskał dotychczas przełomowych sukcesów w kwestii dostępu do surowców w regionie Morza Kaspijskiego. Mimo to Stany Zjednoczone nadal starają się uzyskać możliwość zakupu surowców z tego regionu. Wsparcie technologiczne USA intensywnie rozwijają technologie związane nie tylko z alternatywnymi źródłami energii, ale też z efektywnym wykorzystaniem surowców tradycyjnych (np. węgiel). Uzyskanie amerykańskiego know-how w tej dziedzinie przyczyniłoby się do przełamania naszej zależności od rosyjskiego gazu i ropy. Można tu wymienić produkcję biopaliw, techniki efektywnego użycia węgla, pomoc przy budowie gazportu, środków transportowych i urządzeń do transportu LNG czy wykorzystanie amerykańskich doświadczeń z energią atomową. Wobec wysokich cen ropy i gazu opłacalność nowych sposobów pozyskania energii rośnie. Współpraca taka została już rozpoczęta. W czasie wizyty ministra gospodarki Piotra Woźniaka (listopad grudzień 2006r.) w USA zorganizowano okrągły stół energetyczny z udziałem firm polskich oraz gigantów amerykańskiego biznesu w tej branży (Exxon Mobile, General Electric Energy, Bechter i inne). Podpisano umowy, które zainicjowały współpracę w zakresie 2 / 6
interesujących nas technologii. Umowa offsetowa W grudniu 2003 r. rozstrzygnięto przetarg na zakup dla Polski samolotu bojowego. Wybrano amerykańskie F-16 C/D Block 50/52+, wersję technicznie porównywalną z samolotami w ofercie Francuzów i Szwedów. Zakupiono 48 sztuk, na kwotę 3,8 mld USD, finansowaną z amerykańskiej długoletniej pożyczki. Umowie tej towarzyszyła umowa w sprawie tzw. offsetu, tj. inwestycji amerykańskich firm w różne sektory polskiej gospodarki (ponad 6 mld w ciągu kolejnych 10 lat). Umowa offsetowa - ocena Już teraz można ocenić, że offset nie dał Polsce takich korzyści, jakie zakładano. Brak w nim elementów kluczowych dla rozwoju polskiej gospodarki, czyli transferu nowoczesnych technologii, sprzedaży licencji oraz wsparcia polskiego eksportu na rynkach krajów trzecich. Rzeczywiste inwestycje w polski przemysł (np. Dezamet, Mesko, Hydral) są daleko niewystarczające. Część winy leży po stronie polskiej: brak strategicznego planowania w dziedzinie przemysłu zbrojeniowego, niemożność precyzyjnego określenia polskich potrzeb i wymagań wobec umowy offsetowej, brak determinacji przy kontrolowaniu jej realizacji. Współpraca gospodarcza Polska - USA Współpraca gospodarcza powinna być jedną z głównych dziedzin, w której można by zdyskontować bardzo dobre stosunki polsko-amerykańskie. Oba kraje są członkami najważniejszych organizacji gospodarczych, takich jak OECD czy WTO. Kontakty polityczne powinny więc w znacznie większym niż dotychczas stopniu przełożyć się na korzyści gospodarcze (kontrakty, technologie, inwestycje) dla Polski. Wojny w Afganistanie i Iraku a stosunki ze Stanami Zjednoczonymi O udziale Polski w operacjach militarnych w Afganistanie i Iraku, a następnie misji stabilizacyjnej w Iraku najistotniejszą rolę odegrało nasze poczucie odpowiedzialności i lojalności sojuszniczej wobec USA. Kluczowe znaczenie miały jednak wydarzenia z 11 września 2001 r. Polska od tego czasu współpracowała w dziedzinie walki ze światowym terroryzmem, brała udział w operacji Enduring Freedom w Afganistanie, była wsparciem koalicyjnym w Iraku (gdzie polski kontyngent należał do najliczniejszych). Wojna w Iraku a stosunki ze Stanami Zjednoczonymi 3 / 6
1 maja 2003 r. rząd polski przyjął propozycję przejęcia dowodzenia w jednej z czterech stref, na jakie podzielono Irak, pod warunkiem otrzymania środków z budżetu koalicji antyirackiej. USA zadeklarowały przynajmniej częściowo pokryć koszty udziału polskich wojsk w siłach stabilizacyjnych w Iraku. W kontekście porażek w procesie stabilizacji sytuacji w Iraku prezydent Kwaśniewski 18 marca 2004 r. oświadczył, iż byliśmy zwodzeni przez Amerykanów w sprawie broni masowego rażenia w Iraku, a rząd zaczął rozważać zakończenie udziału w misji. Rzeczywiste wycofanie wojsk miało miejsce dopiero 4 października 2008 r. - symboliczna ceremonia w bazie Echo w Diwanii zamknęła pięcioletnią obecność naszych żołnierzy w tym kraju. Wojna w Afganistanie a stosunki ze Stanami Zjednoczonymi W 2006 r. minister obrony Radosław Sikorski ogłosił w Waszyngtonie, że Polska zwiększy swój kontyngent stacjonujący w Afganistanie do ponad 1000 żołnierzy. Decyzję uzasadniano koniecznością wypełnienia zobowiązań sojuszniczych. Poza tym: Polska starała się o umieszczenie na swoim terytorium bazy dla tworzonego w ramach NATO systemu rozpoznania naziemnego AGS) podkreślano znaczenie operacji w Afganistanie dla bezpieczeństwa międzynarodowego. Stosunki Polska USA a bezpieczeństwo Jeszcze bliższy sojusz na rzecz bezpieczeństwa został ogłoszony w połowie 2008 r. (podczas wojny w Południowej Osetii, gdzie Polska zajęła ważną rolę w odpowiedzi społeczności międzynarodowej, opowiadając się po stronie Gruzji), kiedy porozumienie między Polską i USA zawierało punkty na temat rozmieszczenia na terenie Polski elementów obrony przeciwrakietowej. Tarcza antyrakietowa Stosunki polsko amerykańskie ożywiły się wraz z planami rozmieszczenia elementów tarczy antyrakietowej na terytorium Polski. Tarcza miała bronić Europy i stacjonujących na tym kontynencie oraz w rejonie Bliskiego Wschodu wojsk amerykańskich przed irańskimi rakietami krótkiego i średniego zasięgu (do ok. 2 tys. km). W toku licznych dyskusji można było jednak wyczuć rosnące napięcie związane z amerykańskim projektem. Bez wątpienia plany wykorzystania Polski do realizacji zamierzeń ówczesnych władz miały zarówno swoich zwolenników jak i przeciwników. Nowa amerykańska administracja pod kierownictwem Baracka Obamy, oświadczyła 18 września 2009r., że rezygnuje z umieszczenia w Polsce wyrzutni rakiet przechwytujących. Tym samym długo negocjowane polsko - amerykańskie porozumienie legło w gruzach, a cała idea 4 / 6
jaka przyświecała zaangażowaniu się naszego kraju w amerykański projekt okazała się nieistotna. Kilkanaście dni po ogłoszeniu decyzji, Amerykanie oznajmili, że rezygnacja z budowy elementów tarczy antyrakietowej autorstwa poprzedniej administracji, nie oznacza ogólnej rezygnacji z ochrony przeciwrakietowej. Według nowych planów administracji Obamy, europejska część parasola ochronnego ma mieć charakter, bardziej mobilny. Zamiast budowy wyrzutni antyrakiet w jednym kraju, system ma opierać się na dwóch ruchomych elementach - morskim i lądowym. Wielu specjalistów z dziedziny stosunków międzynarodowych komentowało decyzję Białego Domu jako celową zagrywkę Baracka Obamy, mierzoną w uzyskanie pomocy Moskwy dla jego planów. W związku z tym, rezygnując z poprzedniego projektu tarczy załagodził spór z Rosją, a jednocześnie zaproponował nowe rozwiązanie przeciwrakietowe, które z entuzjazmem zostało przyjęte przez społeczność międzynarodową. Ile znaczy Polska dla Stanów Zjednoczonych? Główny wysiłek amerykańskiej polityki zagranicznej jest obecnie skierowany na wojnę z terroryzmem, operacje wojskowe w Iraku i Afganistanie, bliskowschodni proces pokojowy, polityczną rywalizację z Moskwą i przeciwdziałanie rosnącej potędze Chin. Oficjalnie Barack Obama mówi o ważnym sojuszniku, przyjaźni (a nawet przyjacielu Radosławie Sikorskim), ale tak naprawdę dla Ameryki ważne są stosunki z Wielką Brytanią, Rosją, Izraelem, Turcją, Niemcami, Arabią Saudyjską, Chinami, Indiami czy Australią. Tajne więzienia CIA w Polsce. Skąd przecieki? Pierwszy przeciek miał miejsce 2 listopada 2005 roku w dzienniku Washington Post. Co prawda nie napisano wtedy, o jakie państwa chodzi, lecz rok później ogłoszono, iż chodzi o Polskę i Rumunię. Kolejny poważny przeciek miał miejsce 8 września 2010 roku anonimowe źródła w wywiadzie poinformowały agencję Associated Press o tym, jakie przyjemności czekały na Abda Al-Rahima Al-Nashiriego podczas jego pobytu w Polsce. Cytowano również raport inspektora generalnego CIA, z którego wynika, iż wobec Saudyjczyka stosowano tortury. Tajne więzienia CIA a stosunki polsko - amerykańskie Na kontrowersyjność sprawy wpływa fakt, iż tajne więzienia zostały utworzone przez Amerykanów, którzy łamali w Polsce w ten sposób prawa człowieka, a następnie sami poinformowali o tym świat. Ujawnienie całej sprawy przez Amerykanów na pewno nie posłużyło polskiej racji stanu oraz wizerunkowi państwa. Nie jest również dla nas korzystne, gdy potencjalni terroryści dowiadują się, iż to właśnie w Polsce torturowano ich przyjaciół. Prognozy na przyszłość 5 / 6
W opinii Białego Domu kraje Europy Środkowo-Wschodniej nie potrzebują już takiej pomocy, jak 20 czy 10 lat temu. Swoje wpływy w regionie Stany Zjednoczone uważają nie bez podstaw za trwałe i wystarczające. Widać również wyraźnie, że głównym celem strategicznym Waszyngtonu są Bałkany, a nie Europa Centralna. Trudno liczyć na to, że wspólna przynależność do kręgu cywilizacji zachodnich będzie wystarczającym argumentem we współpracy ze Stanami Zjednoczonymi. Daje nam ona strategiczne korzyści polityczne (np. gwarancje NATO-wskie), ale nie ekonomiczne. Wobec słabości militarnej i politycznej Unii Europejskiej gwarancje Waszyngtonu są dla krajów takich jak Polska jedyną możliwością zapewnienia swego bezpieczeństwa. Nie powinno to jednak oznaczać rezygnacji z walki o narodowe interesy. Od naszej konsekwencji, determinacji i odwagi zależy to, na ile skorzystamy z amerykańskiego partnerstwa. Źródła: 1. Radosław Grodzki: Polska polityka zagraniczna w XX i XXI wieku, wyd. Replika, 2009 2. Andrzej Krzeczurowicz, Krok po kroku, Polska droga do NATO, wyd. Znak, 1999 3. Przemysław Pacuła, Raport: Polska-USA: co może nam dać partnerstwo z Waszyngtonem?, 2008r. 4. Zbigniew Lewicki, "Stosunki polsko-amerykańskie: czas grać larum, 09.06.2010r. 5. http://www.polska-usa.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=495%3astosunki-pol sko-amerykaskie-w-zarysie-&catid=37%3az-historii&itemid=66&limitstart=2 (19.12.2010r.) 6. http://www.politykaglobalna.pl/2010/11/tajne-wiezienia-cia-a-stosunki-polsko-amerykanskie/ (19.12.2010r.) 7. http://www.psz.pl/tekst-24188/michal-jarocki-krotka-historia-amerykanskiej-tarczy (19.12.2010r.) 8. http://www.polska-usa.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=495%3astosunki-pol sko-amerykaskie-w-zarysie-&catid=37%3az-historii&itemid=66&limitstart=2 (19.12.2010r.) 6 / 6