nową siedzibę Narodowej Orkiestry Symfonicznej

INSTALACJE Piotr Sadłoń NOSPR Nowa siedziba Narodowej Orkiestry Symfonicznej Polskiego Radia w Katowicach Nieco ponad rok temu, w czerwcowym numerze LSI, prezentowaliśmy nową siedzibę Narodowej Orkiestry Symfonicznej Polskiego Radia w Katowicach w trakcie budowy. Wtedy prace były mniej więcej na półmetku. 1 października odbył się pierwszy koncert na otwarcie nowej siedziby. Obiekt został oddany do użytku w terminie zgodnym z założeniami (choć prace związane z poprawkami detali zapewne potrwają jeszcze kilka tygodni, to nie będą one prowadzone w miejscach widocznych dla zwykłych gości). Najwyższa więc pora na niejako drugą część owego artykułu, w którym zaprezentujemy efekt finalny tego, o czym pisaliśmy w ubiegłym roku. INFORMACJE PODSTAWOWE O samej Narodowej Orkiestrze Symfonicznej Polskiego Radia w Katowicach, o jej perypetiach z kolejnymi siedzibami, z których żadna tak naprawdę nie była przystosowana ani do koncertowania, ani do realizacji nagrań, oraz o genezie nowej siedziby pisaliśmy dość obszernie we wspomnianym artykule. Również 42 Live Sound & Installation listopad 2014

Widok z widowni Sali Koncertowej na estradę z maja 2013 roku oraz aktualny wygląd sali z tego samego miejsca. o założeniach projektowych i podstawowych parametrach obiektu, czy też zastosowanych technologiach budowy. Nie ma sensu więc powtarzanie tego jeszcze raz gwoli wprowadzenia do tematu tylko krótkie resume tego, co zaprezentowaliśmy w artykule z czerwca ubiegłego roku. Nowa siedziba Narodowej Orkiestry Symfonicznej Polskiego Radia powstała jako jeden z obiektów planowanej w centrum Katowic Osi Kultury, na czterohektarowym terenie po dawnym placu drzewnym kopalni Katowice, położonym w sercu miasta i metropolii Silesia. W budynku o łącznej powierzchni netto 25.450 m 2 i kubaturze brutto wynoszącej 199.841 m 3 zlokalizowano 116 pomieszczeń związanych bezpośrednio z funkcją siedziby orkiestry symfonicznej i obiektu koncertowo/nagraniowego, w tym Salę Koncertową na 1.800 miejsc, Salę Kameralną na 274 miejsca, studio nagrań, sale prób, garderoby, pokoje gościnne oraz pomieszczenia administracyjne, techniczne i przeznaczone na archiwum, w którym gromadzone będą nagrania i nuty. Ponadto w ramach inwestycji zagospodarowano teren wokół budynku. Powstał tam m.in. mały amfiteatr terenowy, roślinny labirynt odwzorowujący w skali 1:20 układ komunikacyjny centrum Katowic z roku 1926, fontanna na placu Wojciecha Kilara oraz obsługa komunikacyjna i infrastrukturalna budynku i jego okolic. PROJEKT I NADZÓR NAD REALIZACJĄ Projekt obiektu wykonała pracownia architektoniczna Konior Studio, akustykę wnętrza Sali Koncertowej zaprojektowała japońska firma Nagata Acoustics, natomiast technologia całego obiektu (systemy: elektroakustyczny, rejestracji wielośladowej, inspicjenta, oświetlenia estradowego, informacji dla widza Digital Signage oraz mechanika estradowa górna i dolna), którą przedstawię na kolejnych stronach tego artykułu, została zaprojektowana przez Pracownię Akustyczną Kozłowski z Wrocławia. Wrocławskie biuro odpowiadało również za akustykę wnętrz (Sala Kameralna, studio nagrań, sale prób, garderoby, foyer), ochronę przeciwhałasową i przeciwdrganiową całego obiektu (niezwykle trudną z uwagi na pokopalnianą lokalizację i sąsiedztwo wielopasmowej drogi i tunelu drogowego). W toku projektowania została podjęta decyzja, aby zmodyfikować układ Sali Koncertowej, tak by był on zbliżony do sali typu vineyeard, a nie jak to było planowane pierwotnie o układzie shoe box. Ostatecznie Sala Koncertowa jest połączeniem klasycznej sali shoe box z elementami znanymi z sal typu vineyeard. W trakcie powstawania budynku tak zaawansowanego technologicznie konieczne jest zapewnienie stałego nadzoru merytorycznego nad realizacją. Dlatego też każdego tygodnia na budowie pojawiali się inżynierowie z Pracowni Akustycznej Kozłowski, aby kontrolować na bieżąco prace i sprawdzać poszczególne elementy, zanim zostaną zakryte. Dużo czasu poświęcono na sprawdzanie wibroizolowania instalacji sanitarnych, przegród dźwiękoizolacyjnych, przejść instalacji elektrycznych i niskoprądowych przez poszczególne strefy. Pod koniec realizacji wykonano pięć sesji 2-3 dniowych pomiarów akustycznych, na podstawie których podejmowane były decyzje dotyczące strojenia akustycznego obiektu, czyli: wyciszanie poszczególnych instalacji i systemów, modyfikowanie akustyki wnętrza Sali Kameralnej, strojenie systemów nagłaśniania, poprawienie izolacyjności akustycznej. Bryła i struktura budynku pod każdym względem odnosi się do jego głównej funkcji, którą jest stworzenie przestrzeni odpowiedniej dla muzyki. Budynek ma z jednej strony nowoczesną elewację, której głównym elementem są różnej szerokości pilastry z cegły mające przywoływać skojarzenia z muzyką z drugiej jednak nawiązuje do historycznej architektury Katowic. Między innymi uzyskano to poprzez pomalowanie na kolor czerwony bocznych stron ceglanych pilastrów, w nawiązaniu do sposobu dekorowania elewacji na Nikiszowcu, zabytkowej katowickiej dzielnicy górniczej, uznanej za pomnik historii. BUDYNEK SIEDZIBY NOSPR Koncepcja budynku będącego siedzibą Narodowej Orkiestry Symfonicznej Polskiego Radia w Katowicach oparta jest na trzech przestrzeniach. Pierwszą z nich jest Sala Koncertowa, a także znajdująca Stanowisko FOH na widowni umieszczone jest na zapadni, którą można zjechać na poziom parkingu podziemnego, gdzie parkuje moduł pod konsoletę FOH. listopad 2014 Live Sound & Installation 43

INSTALACJE się na jej tyłach Sala Kameralna, które są bijącym sercem, gdzie królować ma muzyka. Sale koncertowe otacza atrium, czyli przestrzeń, w której spotykają się melomani i muzycy, zaś atrium z kolei otoczone jest przez pierścień, w którym zlokalizowane są sale prób, garderoby i pomieszczenia administracyjne, czyli przestrzeń zarezerwowana dla muzyków. Wszystkie te trzy przestrzenie są od siebie odseparowane akustycznie, tak aby ani hałas z zewnątrz nie docierał do sal koncertowych, ani odgłosy z sal prób nie przedostawały się do atrium, a tym bardziej do sal. Dzięki temu muzycy mogą ćwiczyć niemalże do ostatnich minut przed koncertem. Możliwe też jest równoległe prowadzenie prób czy nagrań (np. w którejś z sal prób sekcyjnych, które, tak jak Sala Koncertowa i Sala Kameralna, są skomunikowane elektroakustycznie z reżyserniami nagraniowymi) i jednoczesne występowanie w salach koncertowych. Dlatego też zarówno sale prób, jak i garderoby są wykonane z zapewnieniem dużej izolacyjności akustycznej z wykorzystaniem odpowiednich materiałów budowlanych oraz wibroizolatorów oraz są odpowiednio zaadaptowane akustycznie. Akustyka poszczególnych garderób została zoptymalizowana pod kątem charakteru różnych grup instrumentów. To powoduje, że pomieszczenia te nie są zwykłymi szatniami, ale także dobrze brzmiącymi i w pełni wyizolowanymi pokojami ćwiczeń. Wejście do wszystkich pomieszczeń o akustyce kwalifikowanej wiedzie przez śluzę i co jest z tym związane dwoje drzwi o odpowiedniej izolacyjności akustycznej (np. drzwi do sal koncertowych mają izolacyjność 52 db). Wielkość śluzy jest oczywiście adekwatna do wielkości pomieszczenia w przypadku garderób jest to po prostu kilkadziesiąt centymetrów przestrzeni między parą drzwi, zaś niektóre śluzy Sali Koncertowej to małe kawalerki o powierzchni kilkudziesięciu metrów kwadratowych. Śluzy pełnią nie tylko funkcję ochrony przeciwhałasowej, ale również przeciwpożarowej, a ma je KAŻDE wejście w obszar Sali Koncertowej i Sali Kameralnej nie tylko te prowadzące na widownię, estradę czy balkony, ale również do pomieszczeń technicznych, np. nad stropem technicznym. Oprócz sal koncertowych i studia nagrań w budynku znalazły swoje miejsce także m.in. salonik VIP, restauracja, sklep z wydawnictwami muzycznymi, sala zabaw muzycznych dla dzieci, warsztat naprawy instrumentów, magazyny do przechowywania instrumentów i podziemny parking. Łączna powierzchnia użytkowa budynku to ponad 35.000 m 2. SALA KONCERTOWA Masywna, wykończona czarnym betonem o surowej fakturze bryła dominuje w centralnym, przestronnym atrium. Aby uzyskać zamierzony efekt, beton ściany zewnętrznej Sali Koncertowej przed wylaniem do form był specjalnie czerniony, zaś formy obijane od wewnętrznej strony Nagłośnienie Sali Koncertowej zrealizowano za pomocą zestawów d&b audiotechnik Q1, zgrupowanych w trzy główne klastry po 8 modułów. deskami, aby uzyskać efekt tradycyjnej kopalnianej ściany betonowej. Sala Koncertowa, podobnie jak Sala Kameralna, wykonana jest w technologii pudełka w pudełku. Obie sale mają dwie przegrody (podłogę, ściany, sufity) zewnętrzną i wewnętrzną które są oddzielone od siebie dylatacjami wypełnionymi wełną mineralną, tak aby dźwięki i drgania nie przenosiły się z zewnątrz do wnętrza i vice versa. Sala Kameralna 12 zestawów d&b 8S rozmieszczonych jest w różnych miejscach widowni jako głośniki efektowe/dogłaśniające. Na zdjęciu widać też faliste ukształtowanie ścian wewnętrznych sali. Istotnym elementem akustyki Sali Koncertowej jest zawieszony nad estradą i częścią widowni plafon, służący także jako pomost technologiczny, wykorzystywany na potrzeby nagłośnienia i oświetlenia. 44 Live Sound & Installation listopad 2014

NOSPR Oprócz systemu głównego obie sale dysponują drugim, pomocniczym systemem nagłośnieniowym, opartym o kolumny głośnikowe z regulowaną wiązką, Renkus-Heinz IC8-R-II. w całości jest postawiona na wielkich wibroizolatorach, aby odizolować ją także od podłoża i przenoszonych przez nie drgań. W przypadku Sali Koncertowej zewnętrzna ściana osłonowa jest wybudowana na wibroizolatorach. Wnętrze Sali Koncertowej zostało podporządkowane uzyskaniu najwyższej jakości warunków akustycznych dla wykonywania, odbioru i rejestracji muzyki symfonicznej, równocześnie zapewniając właściwe warunki dla szerokiego spektrum wydarzeń muzycznych, począwszy od recitali, poprzez koncerty kameralne, symfoniczne, do muzyki organowej. Sala Koncertowa wraz z zapleczem technicznym jest też obecnie największym studiem nagraniowym w kraju, umożliwiającym nagrania wielokanałowe oraz nagrania dla produkcji kinowych. Estrada o powierzchni ponad 250 m 2 zapewnia komfort pracy 120-osobowej orkiestrze i 100-osobowemu chórowi. Wyposażona jest ona w system ruchomych platform, umożliwiających dowolne jej profilowanie. Na widowni znajduje się 1.800 miejsc siedzących, rozmieszczonych na czterech poziomach. Bezpośrednio za słuchaczami na balkonach znajdują się ruchome, chowane kurtyny akustyczne, które pozwalają na dostosowywanie akustyki sali do różnych form muzycznych kurtyny wysuwa się w przypadku produkcji wymagających użycia systemu nagłośnieniowego. W czołowej ścianie sali, za estradą, docelowo będzie umieszczony prospekt organowy (na razie znajduje się tam atrapa), nad estradą i częścią widowni zaś zawieszony jest plafon, służący do wzbogacenia pierwszych odbić i poprawy wzajemnej słyszalności muzyków. Plafon jest także pomostem technologicznym, wykorzystywanym na potrzeby nagłośnienia i oświetlenia. Wiele pracy kosztowało ekipy budowlane wykonanie ścian wewnętrznych Sali Koncertowej, które w celu uzyskania odpowiedniego rozproszenia dźwięku, a przy okazji interesującego efektu wizualnego w dużej części wykonane są w formie pofalowanych klinów, odlanych z betonu i pomalowanych na kolor czarny. Nowatorskim, niespotykanym dotąd w skali kraju, jest rozwiązanie stanowiska FOH na widowni. 22 fotele w rzędach 16, 17 i 18 umieszczone są na zapadni, którą można zjechać w dół (na poziom parkingu podziemnego), gdzie parkuje moduł o tych samych wymiarach, przygotowany do ustawienia konsolety (lub konsolet). Konsoletę można przywieźć samochodem na parking podziemny, bezpośrednio pod drzwi komory pod widownią, a następnie po pochylni przetransportować i zainstalować na module FOH, który znajduje się na szynach. To pozwala na bezproblemowe wtoczenie go na miejsce modułu z fotelami, który również dzięki szynom łatwo można przepchnąć na miejsce dla niego przygotowane pod widownią (patrz zdjęcie na stronie 43). TECHNIKA Sala Koncertowa, oprócz dolnej mechaniki estrady, wyposażona jest w cały las ruchomych sztankietów oświetleniowych, których mechanizmy napędowe zainstalowane są na stropie technicznym w sumie 14 sztankietów, 16 wyciągów punktowych oraz 3 wyciągi głośnikowe. Dostęp do nich znajduje się na najwyższej kondygnacji +5 budynku, na którą można dotrzeć zarówno schodami, jak i windą. Jest to kolejny, z bardzo wielu, mocny punkt obiektu. Wysokie na 3 metry, oświetlone, wentylowane i wyposażone w DSO pomieszczenie daje ekipie technicznej komfortowy dostęp do urządzeń mechaniki górnej, bez konieczności poruszania się w pozycji embrionalnej czy wręcz czołgania się po brudnej, zakurzonej podłodze jak to, niestety, często bywa w nawet dość prestiżowych obiektach. Między stropem technicznym +5, na którym znajdują się wciągarki, a sufitem akustycznym Sali Koncertowej znajduje się niższa przestrzeń, na poziomie +4, również dostępna dla techniki. Poprzez przestrzeń techniczną +4 można dotrzeć do wnętrza plafonu. Ponadto z poziomu tej przestrzeni, podobnie jak z samego plafonu, korzystając z szeregu przeznaczonych do tego celu otworów wykonanych w suficie akustycznym, można zawiesić na zbrojonych stalowymi linkami kablach mikrofony służące do rejestracji koncertów. Plafon ma również automatycznie zamykany otwór techniczny, przez który opuszczane jest centralne grono systemu nagłośnieniowego. Grono można podnieść powyżej owego otworu i, zamykając drzwi otworu, sprawić, że staje się ono niewidoczne dla widzów. Pozostałe dwa grona systemu FOH można podciągnąć pod sam sufit, dzięki czemu również można je ukryć przed okiem widza czy kamery. NAGŁOŚNIENIE SALI KONCERTOWEJ zrealizowano za pomocą produktów firmy d&b audiotechnik. Stanowią je 3 klastry nagłośnienia FOH w konfiguracji lewy-centralny-prawy, każdy po 8 modułów Q1. Ponadto 6 kolejnych modułów Q1 po 2 w trzech klastrach (znów lewy, centralny i prawy), podwieszonych z tyłu widowni, tuż pod sufitem sali dogłaśnia najwyższy balkon. Dodatkowo w różnych Amplifikatornia Sali Koncertowej. W pierwszej szafie wzmacniacze systemu nagłośnieniowego i monitorowego, w drugiej m.in. 5 z 10 jednostek bazowych systemu NEXUS Stageteca. listopad 2014 Live Sound & Installation 45

Widownia Sali Koncertowej, z balkonami otaczającymi estradę na 3 poziomach, może pomieścić 1.800 widzów. A tak wyglądała ona półtora roku temu, w maju 2013 roku. miejscach widowni rozmieszczonych jest 12 zestawów 8S jako głośniki efektowe, a kolejne 4 są do dyspozycji akustyków jako frontfille dogłaśniające pierwsze rzędy widowni. Wsparciem systemu w dole są 4 subwoofery J-SUB, odtwarzające najniższe częstotliwości. Nagłośnienie estrady, tzn. system monitorowy, opiera się również na produktach niemieckiej firmy d&b audiotechnik, a stanowi go 8 odsłuchów podłogowych M4. Cały ten system zarówno frontowy, jak i monitorowy zasilany jest w sumie z 25 wzmacniaczy d&b audiotechnik, w tym 19 szt. D12 oraz 6 szt. D6. Większość wzmacniaczy zamontowana jest w szafie technicznej w pomieszczeniu obok backstage u Sali Koncertowej. Sześć końcówek D12, które zasilają moduły w podwieszonych głównych klastrach, znajduje się w szafie w pomieszczeniu obok jednego z balkonów technicznych (na kondygnacji +3). Kolejnych sześć wzmacniaczy, na potrzeby zestawów głośnikowych obsługujących najwyższy balkon oraz zestawów efektowych w górnej części sali, umieszczonych jest w szafie zlokalizowanej na tyle poziomu technicznego +5. To pierwszy, główny system nagłośnieniowy Sali Koncertowej, przeznaczony generalnie do odtwarzania muzyki, tzn. używany podczas koncertów wymagających nagłośnienia. Sala Koncertowa, podobnie zresztą jak Kameralna, wyposażona jest też w drugi system, oparty na 8 aktywnych szerokopasmowych kolumnach głośnikowych z cyfrowym sterowaniem wiązką dźwięku, Renkus-Heinz IC8-R-II, z wbudowanymi wzmacniaczami, DSP i interfejsem CobraNet. Zestawy te są podwieszone na balustradach plafonu oraz na ścianach bocznych parteru widowni, służąc np. do emitowania zapowiedzi i komunikatów porządkowych, nagłaśniania konferansjerów czy też zaproszonych gości, a także jako system nagłośnieniowy w przypadku mniej wymagających wydarzeń typu prezentacje, konferencje itp. imprezy gościnne. Sala Koncertowa, jak wszystkie pomieszczenia NOSPR-u, ma jeszcze trzeci system mowa oczywiście o DSO, opartym na urządzeniach głośnikowych Boscha, ale to już temat, którego w tym artykule nie będziemy rozwijać. Do dyspozycji realizatorów dźwięku NOSPR, czy też będących na gościnnych występach, są 3 konsolety Yamaha CL3 (ze stageboksami Rio3224-D i Rio1608-D), które można wykorzystywać w dowolny sposób. Na co dzień jedna z konsolet mieszka w kabinie akustyków Sali Koncertowej, a druga ustawiona jest na stanowisku FOH w Sali Kameralnej. Trzecią można wykorzystać np. jako stół monitorowy, czy to w Sali Koncertowej, czy Kameralnej, lub jako rozszerzenie konsolet FOH jednej z sal. Stanowisko FOH Sali Koncertowej można oczywiście umieścić na widowni jak już wspominałem zjeżdżając w dół modułem z fotelami z rzędów 16-18. Konsoletę można też umiejscowić na bocznych podestach przed estradą, które z założenia Jedna z dwóch kabin technicznych na tyłach Sali Koncertowej miejsce pracy akustyka, gdzie na co dzień stacjonuje jedna z trzech konsolet Yamaha CL3. Druga kabina, oświetleniowa, wyposażona jest w dwie konsolety Compulite Vector Violet jedną główną, a drugą back upową. Taki sam zestaw urządzeń pracuje w kabinie oświetleniowej Sali Kameralnej. 46 Live Sound & Installation listopad 2014

Wysokie na 3 metry, oświetlone, wentylowane i wyposażone w DSO pomieszczenie na stropie technicznym daje ekipie technicznej komfortowy dostęp do urządzeń mechaniki górnej. Wysoką, ale stosunkowo wąską i krótką Salę Kameralną bardzo rozsądnie wyposażono w system nagłośnieniowy złożony z klasycznych zestawów głośnikowych d&b 12S zainstalowanych po dwa w trzech klastrach. przeznaczono na miejsca dla osób poruszających się na wózkach inwalidzkich lub na ustawienie kamer. Tak było np. podczas koncertu z okazji otwarcia siedziby. Dzięki zakrywanym kanałom kablowym w podłodze można sprawić, iż żaden kabel nie plącze się pod nogami widzów. Podobne kanały kablowe są na balkonach, np. dla kamer telewizyjnych, dla okablowania których przewidziano specjalny dukt wiodący z parkingu podziemnego na najwyższy balkon. Zapewnia to zachowanie wymaganej izolacyjności akustycznej, bowiem nie ma konieczności przeciągania kabli czy światłowodów przez drzwi, które w takiej sytuacji pozostałyby niedomknięte. System dystrybucji sygnałów audio, nie tylko w obrębie Sali Koncertowej, ale całego obiektu, oparty jest na cyfrowej sieci NEXUS firmy StageTec. Jego sercem jest centralny router sygnałów, NEXUS STAR (możliwość krosowania max. 4.096 4.096 sygnałów), zapewniający komunikację z pozostałymi jednostkami bazowymi (Base Devices) sieci NEXUS, oraz stanowiący jednostkę centralną dla konsolety fonicznej CRESCENDO, pracującej w studiu nagrań. W skład systemu sieci cyfrowej audio wchodzi ponadto 10 jednostek bazowych wyposażonych w porty wejść i wyjść sygnałów rozmieszczonych w różnych punktach obiektu. 5 takich jednostek obsługujących Salę Koncertową znajduje się w tej samej szafie, co NEXUS STAR, dwie kolejne w szafie obok Sali Kameralnej, jedna w pomieszczeniu technicznym obok studia, a pozostałe są mobilne. Można je zainstalować np. w jednej z sal prób sekcyjnych, w celu rejestracji mniejszych składów, traktując to pomieszczenie jako studio sale prób sekcyjnych dysponują bowiem zestawem niezbędnych przyłączy, pozwalających np. na komunikację z siecią NEXUS. Base Device a można też umieścić nad sufitem Sali Koncertowej, w celu podłączenia mikrofonów opuszczonych przez otwory w suficie akustycznym, na potrzeby rejestracji koncertu w tej sali. Jednostki bazowe, stosownie do funkcji jakie pełnią, wyposażone są w porty wejść i wyjść analogowych, wejścia mikrofonowe zapewniające możliwość niezależnej regulacji czułości wejściowej z poziomu czterech różnych konsolet fonicznych, cyfrowych w formacie AES/EBU oraz MADI. Sygnały z obu sal koncertowych doprowadzone są również do studia nagrań na drodze analogowej, gdzie można je przekrosować do wybranej reżyserni cyfrowej lub analogowej (mowa o tym będzie za chwilę). Klasyczne oprawy oświetleniowe sterowane są z konsolet poprzez dimery Compulite CompuDim2. NOSPR może też poszczycić się bogatą kolekcją bardzo zacnych przetworników oprócz tych, które miał wcześniej, realizatorom do pracy przybyło kilka dodatkowych mikrofonów z najwyższej półki, takich firm jak Brauner, Schoeps, Neumann czy DPA (np. 5 Braunerów VM-A, 4 cyfrowe Neumanny D-01 czy też klasyki z tej firmy, tj. U-87, U-89, KM184 i KM185, a także 16 miniaturowych Schoepesów, zintegrowanych ze statywami podłogowymi, i wiele innych). Obiekt dysponuje też systemami bezprzewodowymi Audio-Technica z serii 5000 oraz 4000 w sumie 20 kanałów, z czego 16 przewidziano na Salę Koncertową, zaś 4 dla Sali Kameralnej. Prace instalacyjne i uruchomieniowe w zakresie cyfrowej sieci dźwiękowej Stanowisko inspicjenta Sali Koncertowej, wyposażone m.in. w podgląd estrady, precyzyjny zegar z synchronizacją oraz system interkomowy firmy Riedel. listopad 2014 Live Sound & Installation 47

Sala Kameralna, przygotowana dla 274 widzów, również ma udrapowania ścian wewnętrznych. Wygląd Sali Kameralnej z maja 2013 roku, zanim jeszcze na ścianach pojawiły się fale (i cała reszta wyposażenia widoczna na zdjęciu obok). i systemu nagłośnienia wykonywały, na zlecenie firmy LTT (odpowiedzialnej za całość technologii estradowej), firmy Konsbud Audio oraz M.Ostrowski. ŚWIATŁO I MULTIMEDIA W SALI KONCERTOWEJ Budynek nowej siedziby Narodowej Orkiestry Symfonicznej Polskiego Radia w Katowicach wyposażony został w potężny park maszynowy z kategorii oświetlenie. Z racji swojej funkcji gros urządzeń wchodzących w skład systemu oświetlenia scenicznego stanowią oprawy konwencjonalne PC-ty, profile i followspoty przy czym znaczna ich liczba, w celu większej elastyczności ich wykorzystania (i aby ekipa techniczna nie traciła niepotrzebnie czasu na wędrowanie po balkonach czy szczelinach oświetleniowych), osadzona jest na ruchomych yoke ach Nova Long firmy Compulite (w liczbie 34), sterowanych z pozycji konsolety światła przez DMX (oczywiście nie dotyczy to followspotów). Spośród klasycznych urządzeń oświetleniowych do Sali Koncertowej NO- SPR-u trafiło 12 reflektorów prowadzących (followspotów) Robert Juliat Alex i 8 Victor (tego samego producenta), reflektory profilowe LDR Nota 8/22 i 18/36 o mocy 1.000 W (84 sztuki) i Tono 8/22 o mocy 2.000 W (40 sztuk), reflektory PC LDR Nota 1200 PC Plus (1.200 W 40 sztuk) i Tono 2000 PC Plus (2.000 W 52 sztuki), a także grubo ponad setka PAR-ów Altman Star PAR 750W. Dla reflektorów konwencjonalnych zakupiono również w sumie 126 automatycznych zmieniaczy kolorów firmy LDR. Choć w systemie, z uwagi na podstawowe przeznaczenie sali, królują oprawy konwencjonalne, to jest również spory zestaw ruchomych głów na potrzeby okazjonalnych imprez tego wymagających. Dostępne są dwa typy urządzeń, w obu przypadkach firmy Martin: Mac III Performance (16) oraz Mac Quantum Wash (34). Cały ten system kontrolowany jest z pozycji konsolety Compulite Vector Violet (a konkretnie dwóch, przy czym drugi mikser jest back upowy, pracujący w konfiguracji slave w stosunku do konsolety głównej master) z wingami Vector Playback, przy czym reflektory konwencjonalne (w sumie 412 obwodów) poprzez zestaw dimmerów CompuDim2 Compulite a (trzy 96-obwodowe i dwa 72-obwodowe). Sala Koncertowa przystosowana jest też do prezentacji multimedialnych, wyświetlania slajdów czy też filmów. W tym celu w ścianie za orkiestrą, pod miejscami dla chóru, zainstalowane są dwa projektory Sony VPL-FH500L z obiektywami standardowymi, a do projekcji służy składany ekran z powierzchnią do projekcji tylnej, o wymiarach 412 x 640 cm. Sprzęt oświetleniowy, projektory i ekrany oraz urządzenia techniki estrady również do Sali Kameralnej dostarczył i zainstalował jeden z członków konsorcjum wykonawczego obiektu, firma LTT. I jeszcze z racji ograniczonego miejsca w dużym skrócie o innych niezbędnych systemach. Żaden obiekt, w którym występują na scenie czy estradzie artyści, nie mógłby obejść się bez systemu interkomowego. Tak też jest i w tym przypadku. NOSPR wyposażony został w rozbudowany system interkomowy firmy Riedel z urządzeniami komunikacyjnymi zarówno w wersji przewodowej, jak i bezprzewodowej. Sale koncertowe wyposażone są też w system inspicjenta którego system interkomowy stanowi nieodłączny składnik z podglądem estrady i nasłuchem akcji scenicznej (oraz wieloma innymi funkcjami, które powinien oferować współczesny system inspicjenta). Nie zabrakło również całej gamy precyzyjnych, synchronizowanych przez satelitę zegarów firmy Bodet, rozmieszczonych w wielu miejscach obiektu. Sala Koncertowa wyposażona została ponadto w system dla niedosłyszących, oparty na modulatorze i promiennikach podczerwieni firmy Bosch. SALA KAMERALNA znajdująca się we wschodniej części budynku (na tyłach Sali Koncertowej), przygotowana jest do przyjęcia 274 widzów. Dysponuje estradą o powierzchni 80 m 2, która pomieści 20-osobową orkiestrę oraz 20-osobowy chór lub 40-osobową orkiestrę. Podobnie jak w Sali Koncertowej, tutaj również zastosowano technologię pudełka w pudełku, w której wewnętrzne pudło sali w całości osadzone jest na wibroizolatorach. Na podstawie modelowania komputerowego, zweryfikowanego za pomocą modelu fizycznego, Pracownia Akustyczna Kozłowski, w pełni odpowiedzialna za akustykę tej sali, zaproponowała uzyskanie odpowiedniego rozproszenia dźwięku poprzez udrapowanie okładzin ściennych z gipsu, w postaci wielkowymiarowych fal. Silne rozpraszanie ścian przy wykorzystaniu elementów wielkoformatowych od samego początku było jednym z podstawowych założeń akustycznych projektu Sali Kameralnej. Sala Kameralna wyposażona jest w system nagłośnieniowy, który zapewne będzie częściej wykorzystywany niż ten w Sali Koncertowej. W tej pierwszej bowiem już teraz jest zaplanowanych kilka koncertów wymagających użycia nagłośnienia, podczas gdy w dużej sali przede wszystkim organizowane są koncerty stricte akustyczne. Oczywiście, z racji dużo mniejszych wymiarów system nagłośnieniowy Sali Kameralnej jest znacznie mniej rozbudowany niż w Sali Koncertowej, jednak w zupełności wystarczający. 48 Live Sound & Installation listopad 2014

Zanim obiekt został oddany do użytku, specjaliści z Pracowni Akustycznej Kozłowski musieli dokonać 5 serii pomiarów akustycznych na zdjęciu dr inż. Piotr Z. Kozłowski podczas strojenia Sali Kameralnej. fot. B.Barczyk Nad kabiną oświetleniowca Sali Kameralnej znajduje się szczelina oświetleniowa, gdzie zainstalowana jest część reflektorów profilowych oraz dwa followspoty. Składa się on również z trzech klastrów lewego, centralnego i prawego przy czym każdy zawiera po dwa elementy, tj. zestawy głośnikowe d&b audiotechnik 12S. Z uwagi na kształt sali, która jest wysoka, ale stosunkowo wąska i niezbyt długa, system liniowy zupełnie by się tutaj nie sprawdził, stąd ze wszech miar słuszna decyzja o zastosowaniu klasycznych zestawów głośnikowych. W przypadku imprez wykorzystujących nagłośnienie, aby zmniejszyć naturalny pogłos sali (ok. 1,5 s), wyposażono ją w zestaw opuszczanych banerów akustycznych, redukujących czas pogłosu (do wartości 0,9 s, zalecanej np. dla koncertów jazzowych). Oprócz głównego nagłośnienia frontowego w Sali Kameralnej zainstalowano 4 małe zestawy d&b audiotechnik 8S dwa na bocznych ścianach i dwa w rogach na ścianie tylnej jako głośniki efektowe. Za pasmo najniższe odpowiadają dwa subwoofery J-SUB, natomiast odsłuch na estradzie zapewnia artystom 6 monitorów podłogowych M4, również firmy d&b. Wszystkie te zestawy głośnikowe zasilane są z 11 wzmacniaczy d&b (znajdujących się w szafie technicznej w pomieszczeniu obok backstage u), w tym 9 D12 i 2 D6. Oprócz tego systemu (podobnie jak w Sali Koncertowej) zainstalowany jest system pomocniczy do zapowiedzi, komunikatów, nagłaśniania przemówień itp. złożony z dwóch aktywnych, procesorowanych kolumn głośnikowych z regulowaną wiązką dźwięku, Renkus-Heinz IC8-R-II. O sieci NEXUS oraz możliwości wykorzystania konsolet fonicznych wspominałem przy okazji prezentacji systemu Sali Koncertowej. System oświetleniowy Sali Kameralnej jest z racji rozmiarów sali znacznie mniejszy niż w Sali Koncertowej, ale i tak wystarczająco bogaty, jak na te potrzeby. Składa się z 44 reflektorów PAR Altman Star PAR 750W, 8 2-kilowatowych reflektorów profilowych LDR Tono 8/22 i 20 1000-watowych LDR Nota 18/38, 20 PC-tów LDR Nota 1200 PC Plus oraz 2 reflektorów prowadzących LDR Canto 1200 msd/msr MK2. System uzupełnia 40 automatycznych zmieniaczy kolorów LDR-a oraz 4 głowy Martina MAC Quantum. Podobnie jak w Sali Koncertowej, i tutaj sterowanie systemem odbywa się z poziomu konsolety Compulite Vector Violet z wingiem (plus drugi taki zestaw jako back up), poprzez dwa 48-obwodowe dimmery Compulite CompuDim2 dla lamp klasycznych (w sumie 90 obwodów). Sala Kameralna nie ma mechaniki dolnej, ma za to zestaw odpowiednich sztankietów oświetleniowych czy też do zamocowania dekoracji, w tym trzy, które pozwalają na zainstalowanie kotar zasłaniających ściany boczne i tylną estrady. Zarządzanie sztankietami oraz banerami akustycznymi odbywa się za pomocą sterowników na backstage u. Część

Studio Nagrań dysponuje dwiema reżyserniami główną, z cyfrową konsoletą StageTec CRESCENDO i monitorami odsłuchowymi ME GEITHAIN w konfiguracji 6.1 oraz drugą, z analogową konsoletą nagraniową API 1608-32 i monitorami Neumanna (dawny Klein+Hummel), która pełni też rolę montażowni 6.1. reflektorów oraz followspoty są zainstalowane w szczelinie oświetleniowej u szczytu tylnej ściany sali, nad kabiną oświetleniowca. Podobnie jak w Sali Koncertowej, tutaj również mamy możliwość projekcji multimedialnych dzięki wideoprojektorowi z wymienną optyką (obiektyw o długiej ogniskowej lub obiektyw o krótkiej ogniskowej) Sony VPL-FH500L oraz składanemu ekranowi projekcyjnemu z powierzchnią do projekcji przedniej, o wymiarach 285 x 437 cm. STUDIO NAGRAŃ Nowa siedziba NOSPR powstała nie tylko w celach koncertowych, ale również jeśli nie przede wszystkim jako największe w Polsce studio nagrań. Dlatego też akustyka obu sal koncertowych jest w pierwszej kolejności podporządkowana potrzebom zapewnienia odpowiednich warunków do nagrań, a dopiero w drugiej choć jest to niemniej ważne warunkom koncertowym. Na szczęście Aby zachować izolacyjność akustyczną pomieszczeń o akustyce kwalifikowanej, wszelkie instalacje mocowane są do ścian za pomocą wibroizalotorów. udało się pogodzić obie te funkcje. Wymagania dotyczące studia nagrań wymusiły też konieczność odpowiedniej izolacyjności stąd technologia pudełka w pudełku, grube żelbetowe ściany oraz wibroizolacja, zarówno samego pudła sal od podłoża, jak i wszystkich instalacji. W skład kompleksu Studia Nagrań wchodzą dwie niezależne reżysernie nagraniowe, pomieszczenie studyjne do nagrań lektorskich, które może też służyć jako kabina komentatora dla transmisji telewizyjnych zaplecze techniczne i socjalne. Oczywiście najważniejsze pomieszczenia studia, oprócz reżyserni, to same sale koncertowe duża i Kameralna, jak również sale prób sekcyjnych, z których też można pobierać sygnał do nagrań studyjnych. Same reżysernie z uwagi na wyposażenie dzielą się na analogową i cyfrową, do obu jednak sygnał z sal koncertowych może trafiać zarówno w postaci analogowej, jak i cyfrowej (z systemu NEXUS). Pierwsza, mniejsza, wyposażona jest w analogową konsoletę z automatyką API 1608-32 oferującą m.in. 32 wejścia mikrofonowo-liniowe (separowane transformatorowo), 32 wejścia liniowe i zmotoryzowane tłumiki oraz odsłuch w formacie 6.1, który zapewniają monitory Neumann KH310A (szerokopasmowe, dawny Klein+Hummel), plus subbas KH870G, również Neumanna. Reżysernia ta może służyć do realizacji nagrań, choć zasadniczo przeznaczona jest jako pomieszczenie montażowe 6.1. W drugiej, głównej reżyserni (znacznie większej) zainstalowano konsoletę Stage- Tec CRESCENDO oraz aktywne monitory ME GEITHAIN RL901 i RL901K, plus dwa niskotonowe ME GEITHAIN BASIS 4K również w konfiguracji 6.1. Jako monitory bliskiego pola wykorzystywane są dwa takie same Neumanny, jak w reżyserni analogowej (kolejne dwa zainstalowane są w kabinie akustyka Sali Koncertowej). W obu przypadkach tzn. w reżyserni cyfrowej i analogowej jako program rejestrujący wykorzystywany jest Pyramix 8.1 firmy Merging Technologies, współpracujący ze sterownikiem Tango2 (oczywiście każda ma swój program). Obie też dysponują zestawem niezbędnych urządzeń zewnętrznych, w tym lampowymi preampami Avalon 737sp oraz kompresorami Manley Vari-Mutc. Kompleks studyjny zlokalizowany jest tak, aby realizatorzy mogli szybko dotrzeć do sal koncertowych rzeczywiście przejście z reżyserni do jednej czy drugiej sali zajmuje niecałą minutę. Obok pomieszczeń studyjnych zlokalizowane są również biblioteka i archiwa NOSPR. PIERŚCIEŃ I ZAPLECZE TECHNICZNE Na zakończenie słów parę jeszcze o innych częściach nowej siedziby NOSPR. Jak już wspomniałem, tzw. pierścień to przestrzeń zarezerwowana przede wszystkim dla muzyków, a także administracji i obsługi budynku. Na czterech kondygnacjach rozmieszczone są różnorakie pomieszczenia służące orkiestrze macierzystej i zaproszonym muzykom- -gościom. Są tam biura administracji oraz Impresariat Orkiestry, pokoje gościnne, garderoby, sale ćwiczeniowe oraz foyer muzyków. W części wschodniej umieszczono zaplecze techniczne dostaw, magazynów, konserwacji itp. Trzecie piętro budynku jest w całości przeznaczone do pracy orkiestry. Znajduje się tu ok. 40 garderób/sal prób poszczególnych rodzajów instrumentów, 4 większe sale prób sekcyjnych (każda dla 40 osób), służące również jako garderoby orkiestry gościnnej, oraz zaplecze socjalne muzyków i bufet pracowniczy. 50 Live Sound & Installation listopad 2014

Sala Koncertowa NOSPR wraz z zapleczem technicznym jest obecnie największym studiem nagraniowym w kraju, umożliwiającym nagrania wielokanałowe oraz nagrania dla produkcji kinowych Wszystkie pomieszczenia pierścienia połączone są korytarzami prowadzącymi wzdłuż przestrzeni atrium, z długimi i wąskimi oknami, co umożliwia ciągły kontakt wzrokowy z Salą Koncertową, Salą Kameralną i przestrzenią atrium. W samym atrium widzowie mogą uzyskać różnorakie informacje dzięki systemowi Digital Signage, czyli centralnie zarządzanemu multimedialnemu systemowi informacyjnemu, składającemu się z 6 ścian monitorów 46-calowych (w układzie 2x2) i 23 monitorów LCD w obu przypadkach firmy NEC a także głośników Aparta, matrycy multimedialnej Crestrona i oprogramowania do obsługi. Pod budynkiem znajduje się garaż podziemny dla 150 samochodów pracowników NOSPR (miejsca postojowe dla publiczności znajdują się w ramach kompleksu parkingowego obsługującego również MCK i Muzeum Śląskie). Obok budynku, w pobliżu placu rozładunkowego i miejsca do zaparkowania wozów transmisyjnych, umiejscowiona jest olbrzymia wentylatorownia, której zadaniem jest utrzymywanie właściwej, stałej temperatury oraz co ważniejsze, szczególnie dla instrumentów stałej wilgotności we wszystkich pomieszczeniach obiektu, w których mogą one się znajdować. Dzięki temu nie ma potrzeby otwierania okien, np. w salach prób czy garderobach, co pozwala na zachowanie całkowitej izolacji akustycznej tych pomieszczeń od otoczenia. PODSUMOWANIE Kosztem 265 milionów złotych powstała wreszcie w Katowicach nowa siedziba Narodowej Orkiestry Symfonicznej Polskiego Radia, godna muzyków i orkiestry, która będzie jej gospodarzem. Rewelacyjna akustyka, idealna ochrona przeciwhałasowa oraz wyposażenie w sprzęt wysokiej klasy, w ilości adekwatnej do potrzeb, sprawiają, że budynek NOSPR jest obecnie unikatem nie tylko w skali województwa czy regionu, ale całej Polski. Zasługa w tym nie jednego człowieka czy też paru osób, ale całej armii ludzi, od głównego projektanta poczynając, na zwykłym robotniku budowlanym kończąc. Zgodna, choć niejednokrotnie trudna, współpraca wszystkich tych osób, czuwanie nad każdym detalem, na każdym etapie powstawania obiektu szczególnie jeśli chodzi o akustykę i ochronę przeciwhałasową zaowocowały tym, co możemy podziwiać obecnie w sercu Katowic. Kto jeszcze nie miał okazji odwiedzić nowej siedziby NOSPR a biorąc pod uwagę, że obiekt udostępniony jest dopiero od nieco ponad miesiąca, pewnie jest takich ludzi sporo niech zaplanuje wizytę w Katowicach, najlepiej z udziałem w jednym z licznych koncertów organizowanych przez NOSPR. Wrażenia zapierające dech w piersiach gwarantowane! Więcej informacji o firmie odpowiedzialnej za projekt akustyki, ochrony przeciwhałasowej i technologii estradowej budynku NOSPR na stronie internetowej: www.akustyczna.pl.