Redakcja Tomasz Janiak, Dariusz Stryniak Gniezno 2016
BIBLIOTEKA MUZEUM POCZĄTKÓW PAŃSTWA POLSKIEGO W GNIEŹNIE, VOL. 8 Materiały z sesji naukowej zorganizowanej przez Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie 25 27 listopada 2015 roku Redaktor naczelny wydawnictw muzealnych Muzeum PPP w Gnieźnie: dr Michał Bogacki Redakcja: Tomasz Janiak, Dariusz Stryniak Tłumaczenie streszczeń na j. angielski: Open Abramowicz, Świątelska Sp. j. Korekta: Marzena Krzyżanowska Projekt i redakcja wydawnicza: Dariusz Stryniak DTP: Tomasz Brończyk Na okładce: relikty kaplicy zamkowej w Legnicy w trakcie prac archeologicznych w latach 1963 1965, Archiwum Katedry Historii Architektury, Sztuki i Techniki Politechniki Wrocławskiej, fot. J. Rozpędowski Copyright Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie i Autorzy, 2016 ISBN 978 83 61391 10 4 Wydawca: Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie ul. Kostrzewskiego 1, 62 200 Gniezno www.muzeumgniezno.pl Wydanie pierwsze Gniezno 2016 Druk: TOTEM, Inowrocław
TOM DEDYKOWANY PAMIĘCI PROFESORA ZYGMUNTA ŚWIECHOWSKIEGO (1920 2015)
9 Słowo wstępne Architektura sakralna w początkach państwa polskiego (X XIII wiek) jest kolejną wydaną przez Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie publikacją dotyczącą architektury średniowiecznej w jej rozmaitych aspektach. To efekt zorganizowanej w 2015 roku, czwartej już konferencji poświęconej tak ważkiemu z punktu widzenia dziedzictwa kulturowego i nie tylko zagadnieniu. Zapoczątkowane w 2003 roku w naszym Muzeum spotkanie badaczy reprezentujących różnorodne dziedziny wiedzy traktujące o przeszłości jest jednym z nielicznych cyklicznych tego typu wydarzeń w naszym kraju skupionych na problematyce architektury w okresie średniowiecza. Tom oddany w Twoje ręce, drogi Czytelniku, ma wymiar szczególny. Poruszana w nim bowiem problematyka stanowi jeden z efektów przemian ideowych i kulturowych na ziemiach polskich zapoczątkowanych aktem przyjęcia chrztu przez pierwszego historycznego władcę z dynastii piastowskiej Mieszka I. Zorganizowana w listopadzie 2015 roku w Muzeum Początków Państwa Polskiego konferencja stanowiła niejako wstęp do działań realizowanych przez naszą placówkę w roku następnym, działań upamiętniających 1050. rocznicę chrztu Mieszka. Szczególny wymiar tegoż wydawnictwa wynika również z faktu, iż dedykowane jest ono pamięci prof. dr. hab. Zygmunta Świechowskiego, historyka sztuki, mediewisty, którego wkład w rozwój stanu badań nad architekturą romańską, nie tylko w Polsce, jest imponujący. Pan Profesor związany był również z Gnieznem, poprzez swoje publikacje dotyczące m.in. gnieźnieńskiej katedry, ale również bezpośrednio z naszym Muzeum, którego Rady był członkiem. Tekst poświęcony tejże postaci stanowi niejako wprowadzenie do niniejszego tomu. Zasadniczą część naszego wydawnictwa stanowią dwadzieścia trzy artykuły poświęcone wielorakim aspektom dotyczącym przewodniej tematyki architektury sakralnej w początkach państwa polskiego. Ich autorzy reprezentują różnorodne dyscypliny naukowe i ośrodki badawcze, stanowią przekrój kilku pokoleń badaczy, tym samym ukazują zróżnicowane podejście do omawianej problematyki. Popełnione jednak przez nich teksty stanowią bądź podsumowanie wieloletnich badań, bądź próbę pierwszego upublicznienia swoich najnowszych dokonań. Całość bez wątpienia stanowi istotny wkład w poznanie tej fascynującej problematyki, jaką jest najstarsza architektura sakralna na terenie naszego kraju.
10 Mamy nadzieję, drogi Czytelniku, iż tom ten stanowić będzie dla Ciebie nie tylko interesującą lekturę, ale również inspirację do własnych poszukiwań i badań nad tymi pasjonującymi niestety rzadko pojawiającymi się w szerokim dyskursie zarówno popularno-naukowym, jak również (niestety) i naukowym zagadnieniami. Michał Bogacki Dyrektor Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie
569 Spis treści Ewa Świechowska Zygmunt Świechowski (1920 2015)... 7 Michał Bogacki Słowo wstępne... 9 Janusz Firlet, Zbigniew Pianowski Familia ecclesiae na grodach wawelskim i praskim... 11 Andrzej Kukliński Murowana brama na Wawelu fakt czy hipoteza? (przyczynek do zagadnienia przestrzeni sakralnej)... 35 Marta Graczyńska, Monika Kamińska Katedra krakowska versus katedra praska nowa odsłona... 67 Jacek Czuszkiewicz Kościół pw. św. Benedykta w Krakowie w świetle najnowszych badań... 85 Małgorzata Radtke Z badań nad najwcześniejszą zabudową klasztoru benedyktynów w Mogilnie... 117 Zygmunt Świechowski Udział małżonek Piastów w procesie powstawania budowli w XI i XII wieku... 147 Dariusz Wyczółkowski Zawichost romański w XI XIII wieku... 171 Dariusz Niemiec Ornamentowane posadzki w kościołach romańskich na ziemiach polskich... 191 Tomasz Wojczak Upamiętnieni w kamieniu. Studium z zakresu antropologii symbolicznej o polskich romańskich tympanonach fundacyjnych... 255 Magdalena Młodawska Nauka o formach architektonicznych stylu romańskiego. Podręcznik Władysława Łuszczkiewicza z roku 1883... 267
570 Spis treści Tomasz A. Kastek, Maciej Krzywka, Aleksander Limisiewicz, Roland Mruczek Ecclesia Sancte Marie de Monte Silencii albo o krótkiej karierze i długich poszukiwaniach pewnego kościoła... 281 Małgorzata Chorowska, Mariusz Caban Kamienny detal architektoniczny z późnoromańskiej kaplicy św. św. Benedykta i Wawrzyńca na zamku w Legnicy... 313 Marcin Szyma Trzynastowieczna kaplica grobowa w opactwie benedyktynów w Lubiniu... 339 Maciej Małachowicz Trzynastowieczny kościół pw. św. Katarzyny Aleksandryjskiej w Świętej Katarzynie... 359 Marek Barański Nowe odkrycia w zabytkowej kolegiacie pw. św. Michała Archanioła w Płocku... 373 Robert Kunkel Leo vigilans lew czuwający w portalu kolegiaty pw. św. Michała Archanioła w Płocku... 401 Piotr Pajor Przyczynek do datowania kolumn w zachodnim portyku katedry we Wrocławiu... 411 Ewa Łużyniecka Cysterskie warsztaty budowlane związane z opactwem trzebnickim i ich transfery od trzeciej tercji XII do połowy XIII wieku... 423 Anna Bojęś-Białasik, Dariusz Niemiec Opactwa w Lubiążu, Trzebnicy i Mogile a początki cysterskiej architektury ceglanej na Śląsku i w Małopolsce w kontekście filiacyjnych zależności warsztatowych... 459 Aleksander Piwek Szczyt północny transeptu dawnego kościoła pocysterskiego w Oliwie... 507 Piotr Pajor Podwójny klasztor franciszkański w Zawichoście... 521 Piotr Samól Oratorium zakonne dominikanów w Elblągu... 543 Monika Ożóg Romańskie i wczesnogotyckie kościoły Głogowa: współczesne sposoby funkcjonowania reliktów i rekonstrukcji... 555