MUZEUM POCZĄTKÓW PAŃSTWA POLSKIEGO W GNIEŹNIE. Gniezno 2015

Transkrypt

1 4 MUZEUM POCZĄTKÓW PAŃSTWA POLSKIEGO W GNIEŹNIE Gniezno 2015

2 Biblioteka Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie, vol. 7 Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie i Autorzy, 2015 Redaktor wydawnictw Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie: Michał Bogacki Autorzy: Andrzej Buko, Józef Dobosz, Marcin Hlebionek, Jakub Łukaszewski, Andrzej Michałowski, Michał Muraszko, Grażyna Nawrolska, Piotr Pokora Redakcja naukowa: Tomasz Sawicki Redakcja wydawnicza: Dariusz Stryniak Tłumaczenie streszczeń na j. angielski: Open Abramowicz, Świątelska sp. j. Korekta: Marzena Krzyżanowska Projekt okładki i strony tytułowej: Mirosław 4 Adamczyk DTP: Tomasz Brończyk Fotografia na okładce: Rycerski tłok pieczętny z herbem Drogosław, XV w., ze zbiorów Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie, fot. Ł. Kaczmarek Wydawca: Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie ul. Kostrzewskiego 1, Gniezno tel , faks sekretariat@mppp.pl MUZEUM POCZĄTKÓW PAŃSTWA POLSKIEGO W GNIEŹNIE Wydanie Gniezno pierwsze 2015 ISBN Gniezno 2015 Druk: Zakład Poligraficzny Moś & Łuczak sp. j., Poznań

3 SPIS TREŚCI Od Redakcji... 7 ANDRZEJ MICHAŁOWSKI Przed, po czy pomiędzy? Czasy wielkiej wędrówki ludów w Wielkopolsce ANDRZEJ BUKO Zanim powstało państwo Piastów. O osobliwościach ziemi krakowskiej IX X wieku w świetle danych archeologii JÓZEF DOBOSZ Gniezno jako centrum monarchii piastowskiej GRAŻYNA NAWROLSKA Standard i luksus w średniowiecznym Elblągu w świetle źródeł archeologicznych MARCIN HLEBIONEK Piętnastowieczny rycerski tłok pieczętny ze zbiorów Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie PIOTR POKORA, MICHAŁ MURASZKO Nowe źródła do heraldyki kapituły katedralnej w Gnieźnie JAKUB ŁUKASZEWSKI Zaginiony i odnaleziony piętnastowieczny rękopis z dziełami Pseudo-Augustyna i Pseudo- -Chryzostoma z Biblioteki Katedralnej w Gnieźnie

4

5 Od Redakcji Drogi Czytelniku! Oddajemy w Twoje ręce kolejny, czwarty już z kolei, tom Studiów nad dawną Polską. Analogicznie, jak wydany przed dwoma laty tom trzeci, obecna publikacja stanowi zbiór artykułów naukowych, specjalnie przygotowanych dla tejże publikacji, pisanych przez wybitnych polskich badaczy przeszłości. Mamy nadzieję, że tomem tym Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie po raz kolejny przyłoży swoją cegiełkę do rozwoju badań nad dziejami naszego państwa. Działalność naukowo-badawcza, obok popularyzacji wiedzy na temat przeszłości, stanowi istotny obszar aktywności naszej placówki. Dowodem tego jest nie tylko publikacja, którą trzymasz Drogi Czytelniku w ręku, ale szereg innych naszych wydawnictw, a także działania podejmowane na co dzień przez nas muzealników dbających o to, aby ślady działalności naszych przodków, nieocenione źródła wiedzy o nich, przekazane zostały następnym pokoleniom. W niniejszym tomie naszych Studiów znajdziesz Szanowny Czytelniku siedem artykułów dotyczących różnorodnych zagadnień związanych z dziejami państwa polskiego w okresie średniowiecza, od jego najwcześniejszych faz aż po schyłkowe dekady tej wspaniałej epoki epoki niesłusznie określanej w potocznym języku mianem wieków ciemnych. Dodatkową wartością niniejszego tomu jest to, iż prezentowane w nim artykuły są autorstwa wybitnych badaczy, reprezentantów różnych dyscyplin badawczych oraz różnych ośrodków naukowych z całego kraju. Owe siedem artykułów uszeregowanych zostało chronologicznie. Pierwszy, autorstwa prof. Andrzeja Michałowskiego, nosi tytuł Przed, po czy pomiędzy? Czasy wielkiej wędrówki ludów w Wielkopolsce. Jego autor, archeolog związany z Instytutem Prahistorii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, prezentuje skróconą syntezę dziejów dzisiejszej Wielkopolski w okresie od połowy IV aż po VII wiek naszej ery. Skupia się on na skomplikowanych kwestiach

6 8 Od Redakcji etnosu ludności zamieszkujących w tym czasie obszar stanowiący późniejszą kolebkę naszego państwa. Drugi tekst, noszący tytuł Zanim powstało państwo Piastów. O osobliwościach ziemi krakowskiej IX X wieku w świetle danych archeologii stanowi efekt prac badawczych prof. Andrzeja Buko reprezentującego Instytut Archeologii i Etnologii PAN w Warszawie. Jego niezwykle interesujący tekst stanowi charakterystykę niektórych aspektów funkcjonowania wspólnoty plemiennej określanej mianem Wiślan drugiego po wielkopolskich Polanach ważnego czynnika politycznego na terenie ziem polskich w IX i X stuleciach, a więc w okresie bezpośrednio poprzedzającym proces zjednoczenia ziem polskich przez poprzedników Mieszka, a także w okresie działalności jego samego. Trzecie opracowanie nosi tytuł Gniezno jako centrum monarchii piastowskiej. Jego autorem jest historyk, mediewista, prof. Józef Dobosz z Instytutu Historii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Tekst ów stanowi wyraz spojrzenia historyka na modną ostatnio problematykę lokalizacji pierwszej stolicy państwa polskiego, do której powracają obecnie niektórzy archeolodzy. Autor zwraca uwagę na specyfikę wczesnośredniowiecznego charakteru sprawowania władzy monarszej, w której trudno jest mówić o stołeczności danego ośrodka w kontekście współczesnego rozumienia pojęć. Wskazuje jednak na jednoznaczne postrzeganie przez naszych przodków Gniezna jako ideologicznego centrum monarchii piastowskiej, czemu wyraz dają liczne zapiski w źródłach pisanych. Autorką kolejnego artykułu, zatytułowanego Standard i luksus w średniowiecznym Elblągu w świetle źródeł archeologicznych, jest związana z Elblągiem archeolog, muzealnik, dr Grażyna Nawrolska. W swoim artykule dokonuje analizy poziomu życia mieszkańców średniowiecznego Elbląga na podstawie wydobytych podczas prac archeologicznych śladów kultury materialnej człowieka. Piąty z kolei tekst, Piętnastowieczny rycerski tłok pieczętny ze zbiorów Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie, ma charakter typowo źródłoznawczy. Jego autorem jest dr hab. Marcin Hlebionek z Instytutu Historii i Archiwistyki Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Analizuje on jeden z ciekawszych zabytków kolekcji sfragistyki w Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie typariusz pieczęci rycerskiej znaleziony w 2012 roku niedaleko miejscowości Wiry k. Poznania. Współautorami przedostatniego artykułu są: dr Piotr Pokora z Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu oraz Michał Muraszko z Archiwum Archidiecezjalnego w Gnieźnie. Podobnie jak poprzedni, także i ten tekst, zatytułowany Nowe źródła do heraldyki kapituły katedralnej w Gnieźnie, poświęcony jest jednej z nauk pomocniczych historii tym razem heraldyce. Przedmiotem zainteresowania badaczy są źródła do dziejów herbów gnieźnieńskiej kapituły katedralnej. Tekst ów jest efektem badań przeprowadzonych przy okazji szerszego projektu inwentaryzacji zasobów Biblioteki Katedralnej w Gnieźnie. Przy okazji tego samego projektu powstał kolejny artykuł niniejszego tomu: Zaginiony i odnaleziony piętnastowieczny rękopis z dziełami

7 Od Redakcji 9 Pseudo-Augustyna i Pseudo-Chryzostoma z Biblioteki Katedralnej w Gnieźnie. Jego autorem jest Jakub Łukaszewski z Instytutu Historii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Jest to wstępna prezentacja jednego z woluminów odnalezionych podczas wspomnianych prac inwentaryzatorskich w roku Jak widzisz, Drogi Czytelniku, po tej pobieżnej prezentacji zawartości niniejszego tomu Studiów nad dawną Polską, obejmuje on różnorodne teksty zarówno w kontekście dyscyplin naukowych reprezentowanych przez ich autorów, jak i w kwestii charakterystyki ich treści od ujęć syntetycznych po specjalistyczne z zakresu nauk pomocniczych historii. Ta mieszanina ukazuje jednak doskonale złożoność badań nad dziejami naszych przodków, a tym samym unaocznia konieczność szerokiego spojrzenia na przeszłość pod kątem różnorodnego materiału źródłowego, ale również i metodyk przyjętych przez różne dyscypliny badawcze. Na zakończenie pozostaje nam podziękować wszystkim autorom, którzy zgodzili się opublikować swoje teksty na łamach niniejszego wydawnictwa. Dziękujemy również tym, których praca redaktorska przyczyniła się do ostatecznego kształtu niniejszego tomu. Tobie zaś, Drogi Czytelniku, życzymy przyjemnej lektury, mając nadzieję, iż da ona Tobie inspirację nie tylko do dalszego pogłębiania Twej wiedzy na temat przeszłości, ale być może również do podjęcia dalszych badań nad dziejami naszego państwa i narodu. Michał Bogacki Dyrektor Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie