SENSACYJNE ODKRYCIE W NAKUM Rozmowa z dr. Jarosławem Źrałką i mgr. Wiesławem Koszkulem z Pracowni Archeologii Nowego Świata Instytutu Archeologii UJ W czerwcu 2006 roku w jednej z piramid znajdującej się w Nakum - dawnym mieście Majów - na terenie Gwatemali natrafili Panowie na nieobrabowany grobowiec królewski datowany na przełom VII i VIII wieku n.e. W jakich okolicznościach doszło do tego niezwykłego odkrycia? Wiesław Koszkul: Grobowiec znajdował się w południowej części stanowiska Nakum, gdzie koncentrują się największe piramidy jego części dostrzegliśmy naczynia. Było już dość późno, około 12 w nocy, więc postanowiliśmy rozbić obok wykopu namiot i pilnować grobowca przez całą noc. Trudno opisać, co wówczas czuliśmy. Nie mogliśmy spać. Myśleliśmy tylko nad wypracowaniem odpowiedniej strategii eksploracji grobowca. Badania rozpoczęliśmy o świcie 7 czerwca. Pracowaliśmy non stop przez kilka dni i nocy. Pod piramidą ustawiliśmy generator prądotwórczy, co wzbudziło ogólne zainteresowanie robotników z sąsiedniego Porośnięta drzewami piramida, w której odkryto grobowiec (wschodnia część centralnego dziedzińca) i pałace tego miasta. Wykop, który zrobiliśmy na szczycie jednej z budowli w typie piramidy, właściwie nie był naszym głównym celembadań w tym rejonie. Zakładaliśmy, co prawda, że być może w tej piramidzie znajdują się grobowce, ale pewności nie mieliśmy. Wcześniej uczestniczyłem w wykopaliskach w kilku olbrzymich miastach Majów w Belize, m.in. w Lamanai i w Caracol, gdzie grobowce najczęściej sytuowane były właśnie w piramidach zbudowanych po wschodniej stronie centralnego placu. Tego typu lokalizacja grobowców jest najpewniej wynikiem jakichś wierzeń Majów, prawdopodobnie związanych ze światem zmarłych. W przypadku Nakum niezwykle interesujący był fakt, iż piramida po wschodniej stronie najważniejszego dziedzińca w centralnej części miasta nie była w ogóle wcześniej badana. Z tego względu od kilku już lat przypuszczałem, że jeśli gdzieś w centrum Nakum znajdują się grobowce, to właśnie w tej budowli. Wykop otworzyliśmy na czubku piramidy i już na głębokości dwóch metrów pojawił się rząd płyt przykrywających grobowiec od góry. Po raz pierwszy podnieśliśmy te płyty wieczorem 6 czerwca 2006 roku, ale wówczas zajrzeliśmy tylko do wnętrza grobowca przez szpary. Stwierdziliśmy, że jest nienaruszony, w południowej Widok na tzw. Piramidę E, położoną po zachodniej stronie centralnego dziedzińca projektu zajmującego się restauracją ruin. Niektórzy z naszych ludzi zasugerowali, że powinniśmy być bardzo ostrożni. Co konkretnie mieli na myśli robotnicy udzielając takich rad? Jarosław Źrałka: Sugerowali, że w każdej chwili ktoś może nas okraść. Wiesław Koszkul: Niebezpiecznie jest chwalić się znaleziskiem, bo niektórzy tubylcy mają broń, jednym potrzebna jest ona do kłusownictwa, innym do rabowania stanowisk archeologicznych, bo to stanowi świetne źródło dochodów. Dla przykładu podam, że niektóre zrabowane naczynia na czarnym rynku można sprzedać pośrednikom za kilka tysięcy dolarów, a na giełdzie w Nowym Jorku ich cena wzrasta nawet do kilkudziesięciu tysięcy dolarów. Jarosław Źrałka: Był taki moment, że mieliśmy pewne obawy co do lojalności wynajętych przez nas pracowników, którzy odsuwali płyty. Wkrótce potem nieoczekiwanie jeden z nich zaczął ALMA MATER 49
mieć problemy z oddychaniem, a drugi wpadł do wykopu i nie W grobowcu mogło się znajdować więcej materiałów niemógł chodzić. Musieliśmy więc zorganizować transport i odesłać trwałych, które się nie zachowały, na przykład kwiaty, różnego ich do domu. Baliśmy się jednak, czy to rodzaju wyroby ze skóry, tkanin. Kiedy nie jest jakiś podstęp, czy w międzyczasie nie przekażą informacji o znalezisku ca, na jednym z gliniastych kawałków przesiewaliśmy ziemię z tego grobow rabusiom. Później okazało się, że to był ziemi znaleźliśmy odbicie czegoś, co splot niefortunnych wydarzeń. mogło być na przykład matą tkaniną. To będzie poddane analizom, a na razie zostało złożone w gwatemalskim Nie pojawiła się myśl o klątwie? laboratorium. Jarosław Źrałka: Pojawiła się, kiedy niefortunne zbiegi okoliczności zaczęły dotykać też nas, m.in. kiedy podczas prac wykopaliskowych coś ugryzło mnie w nogę, wywołując tak silną infekcję, z gorączką włącznie, że w ogóle nie mogłem chodzić. Na szczęście wszystko dobrze się skończyło. Nieobrabowany grobowiec królewski Majów to prawdziwa rzadkość. Wiesław Koszkul: Eksploracja grobowca była fascynująca, ale bardzo trudna, gdyż na dnie znajdowały się setki kościanych, jadeitowych i nefrytowych paciorków różnych kształtów i wielkości, niektóre z nich miały zaledwie kilka milimetrów średnicy. Początkowo każdemu nadawaliśmy numer i rysowaliśmy, ale po jakimś czasie wycofaliśmy się z tego, bo na 5 milimetrach znajdowaliśmy 3 paciorki. Wiesław Koszkul: To prawda. Badaczom projektu Triángulo, realizowanego policzyć i udokumentować, grobowiec Aby wszystkie znaleziska dokładnie w sumie kilkanaście lat, nie udało się podzieliliśmy na ponad 200 sektorów! natrafi ć na grobowiec. Już nawet wszyscy zaczęliśmy się zastanawiać, czy to bowca, ja natomiast częścią północną. Jarek zajął się częścią południową gro Odsłanianie płyt przykrywających grobowiec stanowisko nie jest jakąś anomalią że być może na tym obszarze W sumie opisaliśmy 116 zabytków, a kilkaset innych pogrupowaliśmy tematycznie. Skupiska rozsypanych paciorków sugerowały, istniał inny sposób pochówku zmarłych władców, że może nie budowano tu grobowców. że kiedyś mogły to być jakieś ozdoby, na przykład bransoletki bądź łańcuszki. Jarosław Źrałka: To pierwszy nieobrabowany grobowiec W północnej części grobowca natrafi liśmy na niezwykle cenne królewski odnaleziony w Nakum i istotnie takie odkrycie należy znalezisko - jadeitowy pektorał. Był w kształcie muszli, z dwoma do rzadkości, gdyż przez dziesiątki lat wiele stanowisk tej kultury otworami. Kiedy po odczyszczeniu go z pyłu ułożyłem go do było systematycznie plądrowa- światła, mignęły mi wyryte na nych przez rabusiów. Ponadto nim hieroglify. ów grobowiec okazał się także jednym z największych do- Co ciekawe, pektorał okazał tychczas odkrytych grobow- się być kilka wieków wcześniejców Majów. Na ogół podobne szy ni ż odkryty grobowiec. grobowce liczą dwa, trzy metry długości. Ten natomiast miał Wiesław Koszkul: Prawcztery i pół metra! dopodobnie był przekazywany z pokolenia na pokolenie, ale Co kryło wnętrze tego nie możemy też wykluczyć, że grobowca? w inny sposób dostał się w ręce złożonego do grobu władcy. Jarosław Źrałka: We wnętrzu znajdował się szkielet władcy bądź władczyni - bar- Na jednej stronie pektorału znajduje się wizerunek jakiejś osoby i jeśli rzeczywiście dzo zniszczony przez zwie- był to rodzinny talizman, to rzęta, które dostały się do być może jest to wizerunek Pierwsze chwile po otwarciu grobowca. Wiesław Koszkul przygląda się środka jakiś czas po pochówku. założyciela dynastii, który pektorałowi i innym ozdobom Wszystko było rozproszone: patronował noszącej go osobie. kości czaszki znajdowały się w naczyniach, a kości kończyn tam, Z drugiej strony pektorału wyryto inskrypcję hieroglifi czną skłagdzie powinna być głowa. dającą się z pięciu glifów. Inny charakter obu rytów wskazuje, W południowej części grobowca usytuowane były trzy na- iż zostały wykonane przez różnych artystów, ale oba kilkaset lat czynia, w tym jedno z malunkiem przedstawiającym tańczącego wcześniej niż moment konstrukcji grobowca i złożenia do grobu boga kukurydzy. odkrytej przez nas osoby. Pierwszy wyryty hieroglif oznacza na- > 50 ALMA MATER
zwę samego zabytku, a drugi nazwę stanowiska, którym rządził Jarosław Źrałka: Zarówno pektorał, jak i naczynia, a zwłaszwładca, na co wskazuje tytuł królewski ahau uwieczniony przez cza to malowane można zaliczyć do unikalnych zabytków artystę na trzecim miejscu w inskrypcji. Stanowiskiem tym było odkrytych przez archeologów Jest kilka znanych pektorałów prawdopodobnie miasto Nakum, ale też nie możemy wykluczyć, pokrytych rytami, jednak w większości są to zabytki zrabowane, że pektorał został wykonany znajdujące się w prywatw jakimś sąsiednim ośrodku. nych kolekcjach lub muze- Imię tego władcy to ostatnie ach Naczyń podobnych do dwa glify - jego częścią było tego znalezionego przez nas prawdopodobnie słowo wąż z malunkiem przedstawiaoraz imię nieznanego bóstwa j ącym tańczącego boga ku- Władcy Majów często nada- kurydzy jest w sumie 27, wali sobie imiona, które były z tego tylko 3 mają kontekst związane z bogami. archeologiczny, reszta ma pochodzenie nieznane. Jarosław Źrałka: Zdjęcia i rysunki tego cennego zna- Czy na podstawie znalezioleziska wysłaliśmy jednemu nych materiałów, między innyz najlepszych na świecie mi kości, będzie można ustalić, epigrafi ków zajmujących się jakiej płci była osoba pochowana w tym w grobowcu? pismem Majów - Simonowi Martinowi z Uniwersytetu Pensylwania, z którym współ- Wiesław Koszkul: Są pracujemy. Znajdująca się na przesłanki że mogła to być pektorale inskrypcja jest jed- Rekonstrukcja lokalizacji szkieletu i najważniejszych zabytków odkrytych kobieta W, grobowcu na przy- nym z niewielu tak wczesnych w grobowcu (rys. Marcin Skuza, Artur Ganczarek, Wiesław Koszkul) tekstów, dlatego są problemy z jej odczytaniem; inskrypcje kład odkryliśmy też kościany pierścień z muszli, bardzo wąski, który trudno byłoby założyć z czasów późniejszych czyta się dużo łatwiej. I właśnie Simon wskazywać nawet na III-IV wiek ne. na palec męskiej dłoni. Z drugiej strony jednak istnieje hipoteza, Martin Martin stwierdził, wysłał inskrypcję że znak innemu ahau specjaliście jest bardzo archaiczny, - Davidowi Stuartowi, który z kolei podkreślił, że co może musimy poczekać na kolejne odkrycia, gdyż drugi znak, hieroglif, może oznaczać Yaxhá, a takie stanowisko leży niedaleko Nakum. Jeśli ta hipoteza potwierdziłaby się, to istnieje prawdopodobieństwo, że dynastia Yaxhá rządziła przynajmniej przez jakiś czas w Nakum. Możemy też spekulować, że władca w późnym okresie klasycznym mógł napaść kogoś z Yaxhá, ukraść pektorał, który następnie nosił jako trofeum. Hipotezy te może uda się nam potwierdzić podczas badań w kolejnych latach. Wiesław Koszkul: W historii Majów znany jest przypadek, kiedy mieszkańcy Naranjo najechali na Caracol, gdzie znajdowały się zapisane przez tamtejszych artystów schody Jarosław Źrałka: To byłoby bardzo ciekawe. W kulturze Majów zdarzały się sytuacje, kiedy władzę przejmowały kobiety, na przykład podczas konfliktu wojennego, gdy uśmiercony został lokalny władca, lub kiedy trzeba było opiekować się nieletnim władcą. Groby kobiet panujących były bardzo bogato wyposażone. Najważniejsze z nich są znane z takich ośrodhieroglifi czne. Mieszkańcy z Naranjo skradli je i przenieśli na swoje terytorium. Obecnie nawet nazywają się one Schodami Hieroglifi cznymi z Naranjo, a przecież zostały wykonane w innym ośrodku przebadać kilka próbek z materiałami pobranymi z wnętrza groi wzięte jako trofeum. Jak widać możliwości spekulacji jest sporo. Misa z przedstawieniem tańczącego boga kukurydzy odkryta w grobowcu królewskim nywanych z materiałów nietrwałych, i dopiero na nich że Majowie zakładali mocowali na palce pierścienie. coś w rodzaju przedłużeń, wyko- Wykonana niedawno przez współpracującą z nami antropolog Varinię Matute analiza kości nie pozwoliła jednak określić dokładnie płci pochowanej osoby ze względu na zły stan zachowania szkieletu. Jej analiza wskazuje jednak na to, że pochowana tutaj osoba miała około 35-45 lat. A gdyby okazało się, że to kobieta? ków Majów, jak: Caracol, Copan, Palenque czy Yaxchilan. Mieliśmy nadzieję, że uda się nam przywieźć do Polski i tu bowca, uzyskaliśmy nawet na to zgodę z Ministerstwa Kultury ALMA MATER 51
Paciorki z naszyjnika zmarłego władcy Jadeitowe zausznice odkryte w grobowcu Kamienne prześliki znalezione w płd. części grobu i Sportu Gwatemali. Próbki były odpowiednio zabezpieczone kopalisk na terenie stanowiska Nakum. Z fundacji amerykańskiej i umieszczone w specjalnie opieczętowanych pudełkach, ale wspierającej badania w Mezoameryce udało nam się otrzymać niestety zatrzymano nas z nimi na lotnisku. Przedstawiciele mek- grant w wysokości 10 tysięcy dolarów. Finansowo nasze badania sykańskich linii lotniczych nie zgodzili się na wniesienie ich na wsparł też znacznie Instytut Archeologii UJ. Prace wykopaliskowe pokład samolotu, argumentując, że są łatwopalne. Musieliśmy je na tamtym obszarze są bardzo kosztowne. zostawić w Gwatemali, w domu naszych znajomych. Może gdybyśmy mieli te prób- Z czego to wyki tu w Polsce, nika? udałoby się ustalić coś więcej. Mamy Jarosław Źrałka: jednak nadzieję, że próbki dotrą do Polski na początku 2007 roku. Na to składa się wiele rzeczy - po pierwsze zgodnie z wytycznymi Instytutu Antropologii i Historii (IDAEH) Kierowany w Gwatemali, który przez Panów daje koncesje na Projekt Archeologiczny Nakum jest pierwszym badania, każdy obcy projekt musi mieć wicedyrektora ze strony Jadeitowy pektorał z grobowca królewskiego, rys. Simon Martin gwatemalskiej, którepolskim projektem archeologicznym realizowanym na te- samodzielnym mu oczywiście trzeba sowicie płacić. W naszym przypadku było renie Ameryki Środkowej. Skąd pomysł, by podjąć takie to tysiąc dolarów miesięcznie. Poza tym trzeba również opłacać wyzwanie? Jarosław Źrałka: W 2004 roku uczestniczyliśmy w badaniach archeologicznych prowadzonych w Nakum w ramach projektu Triángulo. Kiedy pojawiła się informacja, że ten projekt w następnym roku przestanie działać, niemal natychmiast podjęliśmy decyzję, że wystąpimy o zgodę na własne badania. Chcieliśmy kontynuować studia nad wczesnym okresem klasycznym (ok. 250-600 ne.) i nad schyłkowym klasykiem w kontekście upadku cywilizacji Majów, zwłaszcza że przed 2006 rokiem duża część tego ogromnego stanowiska nie została jeszcze przebadana, a intuicja podpowiadała nam, że tam właśnie możemy natrafi ć na interesujące odkrycia. miejscowych robotników, pracujących zwykle osiem godzin dziennie - nadgodziny są płacone dodatkowo. Kosztowne są również analizy próbek badanych przez miejscowych naukowców. Sporo kosztuje transport, a także woda i żywność, itd. Jak długo przebywali Panowie w Gwatemali, prowadząc prace wykopaliskowe w Nakum w 2006 roku? Wiesław Koszkul: Badania rozpoczęły się z początkiem maja i trwały do drugiej połowy czerwca. Projekt miał mocno zakreślone ramy czasowe, jak udało się zdążyć ze wszystkim? Wiesław Koszkul: Komplet potrzeb- Jarosław Źrałka: System był taki, że nych dokumentów złożyliśmy w lipcu 2005 pracowaliśmy non stop 23 dni, od rana do roku podczas pobytu na XX Sympozjum Dokumentacja zabytków wieczora, łącznie z niedzielami. Potem Badań Archeologicznych w Gwatemali, gdzie prezentowaliśmy miała być przerwa, trwająca 6-7 dni. Jednak wypertraktowareferaty. Wkrótce potem otrzymaliśmy zgodę na prowadzenie wy- 52 ALMA MATER
liśmy z miejscowymi robotnikami, by o kilka dni skrócili swój Wiesław Koszkul: Miejsca, w których prowadziliśmy prace odpoczynek. Nie było łatwo. Trzy razy mieliśmy bunt wśród wykopaliskowe, oddzielone były od siebie o ponad kilometr, robotników. Wiedzieli, że zależy nam na czasie, że mamy ważne jedna osoba nie byłaby w stanie pracować w obu tych sektorach odkrycie i zażądali podwyżki. Za pierwszym razem zgodziliśmy jednocześnie, robić notatek i dokumentować wszystkiego. Ja się, ale potem już nie. Po skupiłem się więc na badaniach w sektorze południo- długich negocjacjach wrócili do pracy. wym, który interesuje mnie Na medal spisali się nasi najbardziej. studenci: Aleksander Danecki, Wcześniejsze badania gwatemalskiego projektu wskazy- Paweł Kurzawa i Bogumił Pilarski. Nasi znajomi z innych wały, i ż wokół największego stanowisk dziwili się, że w tak dziedzińca w tym sektorze we krótkim czasie tyle udało się wczesnym okresie klasycznym nam przekopać. powstały budowle w stylu talud-tablero. Architektura Ile osób uczestniczyło ta pojawiała się wówczas na w tych pracach? ziemiach Majów jako wynik oddziaływań potężnego ośrodka Teotihuacán, położonego Wiesław Koszkul: W naszym zespole było w sumie ponad tysiąc kilometrów na 20 osób oraz fatalnie gotujący północny zachód od Nakum. kucharz. Mieszkaliśmy w namiotach. Ale musieliśmy też stylu przykryte są obecnie W Nakum budowle w tym wybudować dom o wymiarach W drodze do Nakum, przeprawa samochodem przez rzekę późniejszymi piramidami 8 na 4 metry. Podzieliliśmy go na pół: w jednej części urządzając i Gwatemalczycy natrafi li na nie punktowo w kilku tunelach. laboratorium, a w drugiej - kuchnię. Celem naszego projektu było uzyskanie więcej informacji na temat okresu, w którym pojawiają się one w Nakum, oraz usta- A jak wyglądał podział pracy między Panami? lenie, czy były odrębnymi czterema budowlami, czy może były ze sobą połączone. Już po kilku dniach badań okazało się, że Jarosław Źrałka: Ja prowadziłem badania w północnej łączą się swymi narożnikami, zamykając całkowicie wewnętrzczęści stanowiska zajmując się okresem datowanym na IX-X ny dziedziniec między sobą. To pierwsze tego typu znalezisko wiek, który jest określany mianem schyłkowego klasyku. To na terenie Majów. Jedyne analogie do tej pory mamy właśokres, kiedy na tym obszarze dochodzi do załamania się większości ośrodków Majów, co do dziś stanowi jedną z największych zagadek historii. Fenomen stanowiska Nakum polega na tym, że swój największy rozkwit przeżywało właśnie w okresie, gdy sąsiednie ośrodki załamywały się i były wyludniane przez mieszkańców. Przyjmuje się, że jedną z przyczyn załamania się cywilizacji Majów było przeludnienie. Szybki wzrost liczby ludności stwarzał konieczność zajęcia przez zabudowę klasycznym, czyli między IV a VI wiekiem n.e., były bardzo ważne. Miał wtedy miejsce bardzo ciekawy incydent, który od kilku lat jest niezwykle gorąco dyskutowany wśród naukowców, mianowicie w 378 roku Tikál oraz kilka innych ważnych ośrodków wokół Nakum zostało pod- bitych przez niejakiego Siyaj K`ak`a, którego imię oznacza mniej więcej Ten, który niesie ogień. Wydarzenia te udokumentowane są zarówno w ikonografi i, jak i w piśmie Majów. Nakum położone jest zaledwie 20 kilometrów od Tikál i pojawienie się w nim teo- terenów, trzeba też było więcej pola pod uprawę między innymi kukurydzy, fasoli. Zaczęto więc wycinać coraz większe partie lasów, co mogło doprowadzić na przykład do katastrofy ekologicznej. Wiele wskazuje na to, że na niektórych obszarach ziem Majów mniejsze miasta wykorzystywały upadek swych potężnych sąsiadów, próbowały się uniezależnić, przejąć kontrolę nad szlakami handlowymi itd. Mogło dochodzić do migracji ludności. nie w Centralnym Meksyku w Teotihuacán. Co to oznacza? Wiesław Koszkul: Pojawienie się w Nakum tego typu architektury, importowanego zielonego obsydianu czy imitacji teotihuakańskich form naczyń, wskazuje na silne oddziaływania z Centralnego Meksyku na Majów. Znaleziska z Nakum oraz innych ośrodków regionu sugerują, - że relacje z kulturą Teotihuacán we wczesnym okresie ALMA MATER 53
tihuakańskich elementów jest prawdopodobnie wynikiem zmian politycznych w regionie, zapoczątkowanych przez Siyaj K`ak`a. Być może Nakum zostało przez niego podbite lub uzależnione. Realizując nasz projekt usiłujemy dociec, jaki był charakter relacji Majów z Teotihuacán i Siyaj K`ak`iem, czy elity Nakum same przejęły nowe, modne elementy, czy zostało im to w jakiś sposób narzucone. Ważne jest też ustalenie, jakie te relacje miały znaczenie dla rozwoju całokształtu kultury Majów. Jakie zadania wyznaczyli sobie Panowie do realizacji w przyszłym roku? rytuały ku czci przodków, podobnie jak zostało to udokumentowane w innych stanowiskach między innymi w Copan. Wiesław Koszkul: Zauważyliśmy też, że pod ścianą zachodnią grobowca biegnie długie pęknięcie, przechodzące niemal przez całą posadzkę, co również wskazuje na możliwość istnienia poniżej kolejnej mogiły. Bardzo rzadko spotyka się coś takiego, bo Majowie byli dobrymi architektami. Niewykluczone, że piramida była czymś w rodzaju mauzoleum, w którym chowano władców Nakum. Możemy się więc spodziewać wcześniejszych grobowców tej samej dynastii. Rdzeń piramidy przykrywa centralną część Wiesław Koszkul: Nadal będziemy budowli wzniesionej wcześniej w stylu prowadzić badania w dwóch sektorach. ' talud-tablero i w przyszłym roku dotrze- Kontynuowane będą prace wykopali- J eden z pierścieni z wyobrażeniem ludzkiej twarzy odkryty my już do wczesnoklasycznych warstw skowe w części północnej stanowiska fi w o erze ł j z ożone nad grobowcem i konstrukcji. By to osiągnąć, w centrum Nakum, a w południowej jego części grobowca otworzymy wykop biegnący skoncentrujemy się głównie na piramidzie, gdzie odkryliśmy w głąb piramidy - od podłogi grobowca do wspomnianych warstw grobowiec. Niewykluczone, że to miejsce kryje w sobie jeszcze pozostało jeszcze około 6-7 metrów. Byłoby wspaniale, gdybyśmy wiele tajemnic. natrafi li na jakiś pochówek lub ofi arę z tego okresu, co wyjaśniłoby Tuż nad grobowcem odkryliśmy dwa naczynia oraz tubę z jade- wiele interesujących nas kwestii. itu. Jedno z naczyń rytualnie rozbito kamieniem wrzuconym w jego wnętrze, drugie natomiast pozostało nienaruszone. Najprawdopo- Czy istnieje zagrożenie, że podczas tak długiej nieobecdobniej przedmioty te zostały złożone w ofi erze w trakcie rytuałów ności Panów na tym stanowisku do miejsca mogą dostać się związanych z kultem zmarłego pochowanego w grobowcu poniżej, rabusie? gdyż są one od niego późniejsze. Co ciekawe, gdy rozszerzaliśmy nasz wykop, by dobrze zbadać te przedmioty, bardzo wysoko na Jarosław Źrałka: Komora grobowa została odpowiednio
W czasie, kiedy eksplorowaliśmy odkryty przez nas grobowiec, grasowała po dżungli banda rabusiów, przed którą nas ostrzegano. Dla bezpieczeństwa Wiesiek nosił pektorał cały czas ze sobą, a nawet z nim spał. Naczynia włożyliśmy do pudeł, które ustawiliśmy w namiocie pomiędzy naszymi śpiworami. Pozostałe materiały składowaliśmy w laboratorium znajdującym się w zbudowanym przez nas domku. Pamiętam, że była kiedyś taka konieczność, by jeden ze studentów tam spał, pilnując wszystkiego. Jak wygląda procedura zgłaszania odkryć w tamtejszych instytucjach? Wiesław Koszkul: O dokonaniu odkrycia należy natychmiast poinformować odpowiednią komisję, której zresztą trzeba Cenne przedmioty odnalezione w grobowcu i wokół niego nie były jednak jedynymi interesującymi materiałami, na jakie udało się natrafi ć podczas prac wykopaliskowych w Nakum. Jarosław Źrałka: W północnej części stanowiska odkryliśmy depozyt ofi arny składający się z ponad dwudziestu przedmiotów z krzemienia, niektóre przypominają kształty zwierząt, a także węży, skorpionów. Obok nich natrafiliśmy również na zniszczony pochówek, w którego wyposażeniu znajdował się kamienny wisior. Prawdopodobnie jednak działaliśmy w części przekopanej już wcześniej przez rabusiów. Wykop był otwarty przed wielką piramidą w pobliżu przewróconej steli i ołtarza. Tam również mogły być składane przedmioty Przekroje grobowca, rys. Wiesław Koszkul zgodnie z nim w momencie opuszczania budowli mieszkalnej lub świątyni niszczyło się przedmioty. Jak widać rozwiązywanie zagadek kultury Majów to wielka przygoda. Nie tylko naukowa. Kolejny etap tej przygody rozpocznie się w 2007 roku. Kiedy dokładnie? Wiesław Koszkul: Najprawdopodobniej w połowie kwietnia. To dosyć duże przedsięwzięcie organizacyjne. Musimy dać ogłoszenia w tamtejszym radiu, by między innymi znaleźć odpowiednich pracowników. Na miejscu trzeba też będzie dokupić narzędzia i wybudować jeszcze jedną chatę. Jak długo tym razem planujecie Panowie pobyt w Nakum? Jarosław Źrałka: Około dwa miesiące. Instytut Archeologii UJ zapłacić za przyjazd. Rekonstrukcja budowli talud-tablero, rys. Agnieszka Witkowska wystą pił do Minister- Pracownicy tej komisji stwa Nauki i Szkolniszczegółowo dokumentują każdy zabytek: nadają mu numer, ctwa Wyższego o grant na kontynuowanie naszych badań jeszcze opisują go, robią zdjęcie, a następnie wywożą do muzeum przez trzy lata. Mam nadzieję, że uda się nam go otrzymać i że nasze w stolicy Gwatemali. przyszłe badania sporo wniosą do zrozumienia pewnych procesów, że uda się znaleźć odpowiedzi na wiele trapiących nas pytań, zwłaszcza związanych z relacjami kultury Teotihuacán z kulturą Majów oraz z upadkiem tej cywilizacji. Profi le talud-tablero, rys. Wiesław Koszkul A jakie będą dalsze losy odnalezionych w grobowcu przedmiotów, które w Instytucie Antropologii i Historii oglądali minister kultury oraz wiceprezydent Gwatemali? Czy zostaną one gdzieś wyeksponowane? Wiesław Koszkul: Mniej spektakularne rzeczy, jak ceramika, drobne artefakty krzemienne zostaną w magazynie laboratorium Instytutu, które nota bene musimy opłacić, natomiast cenne przedmioty odnalezione w grobowcu i jego pobliżu uznane zostały za spektakularne i przetransportowano je do magazynu Muzeum Instytutu. Kiedyś pewnie odnaleziony przez nas pektorał będzie można zobaczyć na jakiejś wystawie. o charakterze kultowym. Rabusie jednak sporo zniszczyli. Na szczycie jednej platformy na posadzce znaleźliśmy mnó- Życzę kolejnych spektakularnych sukcesów i dziękuję za stwo potłuczonych naczyń, wśród nich były także misy, fi gurki, rozmowę. siekiery oraz fragmenty rozcieraczy. Był to prawdopodobnie rytuał, który w języku hiszpańskim nazywa się rito de terminación, Rozmawiała Rita Pagacz-Moczarska ALMA MATER 55