Wątpliwości odnośnie informacji o Kuratorskiej SłuŜbie Sądowej zawartych w stanowisku Ministerstwa Sprawiedliwości z dnia 17 stycznia br. (DWOiP-II-5401-1/12). Ad. 2. Liczba etatów i liczba spraw a) Limit etatów kuratorskich w 2010 r. wg sprawozdania z działalności kuratorskiej słuŝby sądowej MS-S40 (z dn. 11.03.2010) 5205,5 etatów (3137,5 kuratorzy dla dorosłych + 1978 kuratorzy rodzinni + 90 kuratorzy okręgowi (w sądach okręgowych). Wg informacji Departamentu BudŜetu i Inwestycji 5209 etatów (źródło: oprac. BudŜet 2010 i BudŜet 2011, www.ms.gov.pl) b) Limit etatów kuratorów zawodowych nie wzrasta od 2010 roku, wzrasta tylko liczba kuratorów społecznych (wolontariuszy) odpowiednio do liczby powierzanych kuratorom sądowym zadań. c) Co najmniej 2 grupy zawodowe w wymiarze sprawiedliwości odnotowały w okresie 2000 2010 wyŝszy wzrost etatowy niŝ kuratorzy zawodowi. Limit etatów kuratorów zawodowych wzrósł o około 1421 etatów kuratorów dla dorosłych i około 211 etatów kuratorów rodzinnych, łącznie o około 1632 etaty, czyli o około 47%. W tym samym okresie liczba etatów funkcjonariuszy słuŝby więziennej zwiększyła się o 5470 etatów (o 24,8%), a asystentów sędziów o 3204 etaty (o 100%). d) Porównywanie limitów etatów pomiędzy grupami zawodowymi ma niewielki sens, poniewaŝ wykonują one róŝne zadania. Trzeba je porównywać z liczbą powierzonych zadań. Wzrost limitu etatów powinien być rozwaŝany w odniesieniu do wzrostu liczby zadań powierzonych kuratorom. e) W ciągu 10 lat liczba etatów kuratorów dla dorosłych (kdd) wzrosła o 1421 etatów, a liczba wykonywanych przez nich spraw o 124.972 (wzrost o 39%) (w tym dozorów o 74.403 (wzrost o 36%), kary ograniczenia wolności o 70.060 (wzrost o 298%), spadła natomiast liczba spraw kontroli skazanego bez dozoru o 19.491 (spadek o 22,5%)) 1, a liczba wykonanych w 2010 roku wywiadów środowiskowych wzrosła o 147.843 (czyli o 90,3%) w stosunku do rocznej liczby wywiadów w 2000 roku. 1 Dane za rok 2000 stanowiące punkt odniesienia analizy na podstawie: T. Szymanowski, Kuratorzy sądowi i zadania przez nich wykonywane po dokonanej reformie, Archiwum kryminologii, t. XXVII, 2003-2004, Warszawa 2005, PL ISSN 0066-6890, s. 84. 1
Dla porównania wzrostowi etatów słuŝby więziennej w okresie 10 lat odpowiadał wzrost średniorocznej liczby osadzonych o 4147 osób, czyli o 5%. Oceny poziomu uzawodowienia kurateli sądowej nie moŝna oceniać wyłącznie przez porównania liczby nadzorów / dozorów wykonywanych przez kuratorów zawodowych i społecznych, poniewaŝ te zadania stanowią nieco ponad połowę prowadzonych przez kuratorów spraw, nie licząc wywiadów środowiskowych. Profesor T. Szymanowski (UW) i sędzia dr K. Gromek z (DSRiN MS) zajmujący się w latach 90. XX wieku profesjonalizacją słuŝby kuratorskiej i zmianą modelu na zawodowo-społeczny szacowali potrzeby w tym zakresie na zdecydowanie wyŝszym poziomie: 4000-5000 kuratorów dla dorosłych 2 i ok. 4500 kuratorów rodzinnych 3, czyli na poziomie blisko dwukrotnie wyŝszym niŝ dzisiaj, przy znacznie mniejszej liczbie zadań niŝ obecnie. f) Wzmiankowane zmniejszenie o ponad 100.000 liczby spraw prowadzonych przez kuratorów dla dorosłych w okresie od 2007 roku do 2010 roku, nie jest wyrazem tendencji spadkowej, ale skutkiem zmian legislacyjnych. W 2006 roku, wskutek zmiany Zarządzenia MS w sprawie sekretariatów sądowych nastąpił skokowy wpływ spraw tzw. kontroli okresu próby bez dozoru. Tylko w roku 2007 do kuratorów wpłynęło 156.610 spraw tej kategorii, to jest 3-4 krotnie więcej, niŝ wynosił rocznym wpływ w kolejnych latach 2008-2010. W skutek kolejnej zmiany tego Zarządzenia dokonanej w 2008 roku, sprawy te zostały ponownie przekazane do sekretariatów wydziałów. Tylko w 2008 roku zakończono w ten sposób 221.083 sprawy tej kategorii. W tym samym okresie wpływ dozorów i kary ograniczenia wolności pozostawał na relatywnie stabilnym poziomie, moŝna zauwaŝyć jedynie, Ŝe mniejszemu wpływowi dozorów towarzyszył większy wpływ kary ograniczenia wolności i odwrotnie. Łączny wpływ spraw w tych 2 Jako jedna z osób odpowiedzialnych za ten stan [obarczenia kuratorów zbyt licznymi zadaniami], stworzony przez kkw (jako przewodniczący zespołu który opracował projekt kkw), zgadzając się ze stwierdzeniem nałoŝenia tak licznych obowiązków na kuratorów, muszę jednak wyraźnie zaznaczyć, Ŝe wielokrotnie jeszcze przed uchwaleniem kkw przez Sejm zwracałem się do kolejnych kilku ministrów sprawiedliwości z wnioskiem o powiększenie liczby sądowych kuratorów zawodowych dla dorosłych do 4-5 tysięcy, T.Szymanowski, op.cit., s. 109, 3 Natomiast potrzeby w tym zakresie [zwiększenia liczby etatów] przy wskaźniku obciąŝenia jednego kuratora 25 nadzorami oraz pozostawieniu w gestii kuratorów zawodowych 75% wszystkich nadzorów wynoszą w ocenia MS jeszcze około 2800 etatów w skali kraju [w roku 2000 1772 etaty]. Po ich przydzieleniu naleŝy zachować stałe tempo wzrostu etatów o około 4% rocznie. Jednocześnie autorka stwierdza, wzrostowi liczby etatów kuratorów zawodowych o 150 w okresie trzech lat towarzyszył wzrost liczby kuratorów społecznych o 1137 osób., SSO dr K. Gromek, Naczelnik Wydziału w Dep. Spraw Rodzinnych i Nieletnich Ministerstwa Sprawiedliwości (RN III 754/18/00), Probacja, czy kuratela albo środki alternatywne próba optymalizacji systemu w ujęciu ewolucyjnym. Maszynopis, s. 27. 2
kategoriach wykazywał w tym okresie tendencje wzrostową od 243.716 spraw w 2007 do 259.030 spraw w 2010 r. Podobnie zakończenie w tych kategoriach spraw wykazywało tendencję wzrostową (od 254.929 spraw w 2007 r. do 265.695 spraw w 2010r.) i w kaŝdym roku (z wyjątkiem 2009) było wyŝsze od wpływu. W okresie 4 lat łączny wpływ dozorów i kary ograniczenia wolności wyniósł 997.183 sprawy, a zakończenie 1.038.460 spraw, to oznacza, Ŝe w odniesieniu do tych 2 najbardziej podstawowych kategorii, kuratorzy zakończyli o 41.277 spraw więcej niŝ do nich wpłynęło. Ad 3. Obsługa sekretarska zespołów kuratorskiej słuŝby sądowej a) W 2010 roku, po 8 latach od wejścia w Ŝycie ustawy o kuratorach sądowych 147 zespołów nie posiadało Ŝadnej obsługi biurowej, a tam, gdzie obsługa taka istniała była niewystarczająca. W tym czasie ilość czynności biurowych wzrosła wielokrotnie, w urządzeniach ewidencyjnych rejestrowane są coraz bardziej szczegółowe informacje i generowane są coraz bardziej szczegółowe sprawozdania statystyczne. W 2010 roku kuratorzy w całości przejęli odpowiedzialność za organizowanie i wykonywanie kary ograniczenia wolności, wskutek czego czynności tych nie wykonują sekretariaty wydziałów karnych, co jednak nie przełoŝyło się na zwiększenie obsługi biurowej zespołów. b) Brak obsługi sekretarskiej oznacza, Ŝe czynności biurowe wykonują sami kuratorzy: prowadzą urządzenia ewidencyjne, wysyłają pocztę, sporządzają sprawozdania statystyczne. Tym samym wykonują czynności, których nie powinni wykonywać, nie tylko ze względu na zapisy ustawy o kuratorach, ale takŝe unormowania dotyczące zadaniowego czasu pracy w kodeksie pracy. WiąŜe się to ściśle z kwestią czasu pracy i standardów obciąŝenia pracą kuratora zawodowego. Ad. 5. Standardy obciąŝenia a wywiady środowiskowe a) Kuratorzy wykonują swoje zadania w tzw. zadaniowym systemie organizacji czasu pracy. Jest to jeden z rozkładów czasu pracy przewidzianych w kodeksie pracy (art. 140 kp). Do cech charakterystycznych dla tego systemu naleŝą m.in.: porozumienie pracodawcy z pracownikiem na temat czasu niezbędnego dla wykonania określonej czynności, zadania do wykonania oraz zasada, Ŝe powierzone zadania muszą być moŝliwe do wykonania w określonej 3
w art. 129 kp normie czasu pracy. 4 W tym systemie zadania muszą być dokładnie określone, nie mogą być arbitralnie i ad hoc rozszerzane. Nakładanie na kuratorów innych zadań niŝ o charakterze określonym w art. 1 ustawy o kuratorach sądowych lub 147 2 usp, jest naruszeniem ww zasad tego czasu pracy. Szczegółowy charakterystykę tego systemu rozkładu czasu pracy w raz z literaturą przedmiotu, przedstawiono w: T.Jedynak, K.Stasiak, Komentarz do ustawy o kuratorach sądowych, LexisNexis Warszawa 2008, s. 113-125. b) Badania na temat czasu pracy Ministerstwo Sprawiedliwości prowadziło w 2000 r. (RN III 7005/12/00). Szczegółowe omówienie ich wyników w K. Gromek, Kuratorzy sądowi. Komentarz do ustawy z 27 lipca 2001 r., Warszawa 2002. c) Ocena czy sposób ustalenia standardów jest arbitralny, niepoparty rzetelną analizą jest zapewne moŝliwa na podstawie analizy dokumentacji z prac nad projektem rozporządzenia w sprawie standardów (DSN VI 652/128/2001) d) Wyliczenia Departamentu Wykonania Orzeczeń i Probacji, z których wynika, Ŝe kurator dla dorosłych sporządza średnio 15 wywiadów rocznie, a kurator rodzinny nieco ponad 20 - są błędne. Ze sprawozdania z działalności kuratorskiej słuŝby sadowej MS-S 40 za 2010 rok wynika, Ŝe: Kuratorzy dla dorosłych przeprowadzili 311.448 wywiadów środowiskowych, z czego: Kuratorzy zawodowi 233.918 (75,1%): 14.578 odpłatnie i 219.340 nieodpłatnie Rocznie 1 kurator zawodowy osobiście przeprowadził 74,6 wywiadu, (4,6 odpłatnego) Kuratorzy społeczni 77.530 (24,9%) wszystkie odpłatnie Rocznie 1 kurator zawodowy powierza kuratorom społecznym 24,7 wywiadu Kuratorzy rodzinni przeprowadzili 332.372 wywiady środowiskowe, z czego: 4 Art. 140. W przypadkach uzasadnionych rodzajem pracy lub jej organizacją albo miejscem wykonywania pracy moŝe być stosowany system zadaniowego czasu pracy. Pracodawca, po porozumieniu z pracownikiem, ustala czas niezbędny do wykonania powierzonych zadań, uwzględniając wymiar czasu pracy wynikający z norm określonych w art. 129. Art. 129. 1. Czas pracy nie moŝe przekraczać 8 godzin na dobę i przeciętnie 40 godzin w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 4 miesięcy, z zastrzeŝeniem 2 oraz art. 135-138, 143 i 144. 4
Kuratorzy zawodowi 296.942 (89,3%): 17.192 odpłatnie i 279.750 (94,2% nieodpłatnie) Rocznie 1 kurator zawodowy osobiście przeprowadza 150 wywiadów, (8,7 odpłatnego) Kuratorzy społeczni 35.430 (10,7%) wszystkie odpłatnie Rocznie 1 kurator zawodowy powierza kuratorom społecznym 17,9 wywiadu. Ad 4. Uregulowanie prawnego statusu kuratora rodzinnego a) Krytyczne stanowisko Ministerstwa Sprawiedliwości w sprawie ustawowego statusu kuratora rodzinnego w sprawach opiekuńczych w kodeksie postępowania cywilnego nigdy nie zostało przedstawione kuratorom. Sprawa ta nie sprowadza się wyłącznie do kwestii odebrania dziecka uregulowanej w art. 598 1-13 kpc, ale przede wszystkim kwestii statusu w postępowaniu wykonawczym w sprawach rodzinnych, w szczególności w nadzorze. b) Z kwestią wymienioną powyŝej łączono takŝe kwestię statusu kuratora rodzinnego w postępowaniu w sprawach nieletnich. Została ona uregulowana w ubiegłorocznej nowelizacji upn zgodnie z propozycjami przedkładanymi od 2005 roku przez kuratorów. 5