S OWA KLUCZOWE: badania antydopingowe nandrolon zasady detekcji kryteria ocen wyników badañ.

Medycyna sportowa 67 Metody analityczne i instrumentalne pozwalaj¹ na precyzyjn¹ detekcjê i identyfikacjê poszczególnych metabolitów nandrolonu, nawet w stê eniach dopuszczalnych, ni szych od podanych w przepisach antydopingowych. Dorota Kwiatkowska, Krzysztof Chrostowski, Ewa Partyka, Barbara Wójcikowska-Wójcik Nandrolon - metody wykrywania W zwi¹zku z coraz czêstszymi przypadkami wykrywania metabolitów nandrolonu w moczu sportowców w artykule przedstawiono informacje na temat budowy chemicznej tej substancji, jej metabolizmu w organizmie cz³owieka, metod wykrywania oraz interpretacji wyników badañ antydopingowych, a tak e wystêpowania w popularnych od ywkach dla sportowców. S OWA KLUCZOWE: badania antydopingowe nandrolon zasady detekcji kryteria ocen wyników badañ. Podczas analiz antydopingowych wykonanych w ci¹gu pierwszych 5 miesiêcy br. w naszym Zak³adzie w oœmiu próbkach wykryto metabolity nandrolonu, natomiast w ci¹gu ca³ego ubieg³ego roku ich obecnoœæ stwierdzono tylko w jednej próbce. Poniewa fakt ten wskazuje na wyraÿny wzrost zainteresowania nandrolonem u naszych sportowców, uznaliœmy za celowe przedstawienie informacji na temat tego œrodka dopingowego. Z Zak³adu Badañ Antydopingowych Instytutu Sportu w Warszawie. Sport Wyczynowy 2001, nr 7-8/439-440

68 Dorota Kwiatkowska i in. W latach 1997-1999 w laboratoriach, akredytowanych przez Komisjê Medyczn¹ MKOl, systematycznie wzrasta³a liczba próbek moczu, w których stwierdzono obecnoœæ metabolitów nandrolonu. W roku 1999 pozytywne wyniki odnotowano a w 343 próbkach (14), zarówno u pocz¹tkuj¹cych, jak i czo³owych zawodników, a tak e u sportowców, bêd¹cych u kresu kariery sportowej (2). W zwi¹zku z tym w 2000 roku angielska komisja ekspertów sporz¹dzi³a raport, w którym omówiono zasadnicze aspekty, dotycz¹ce stosowania nandrolonu przez sportowców - m. in. jego metabolizm, zasady pobierania próbek, procedury analityczne. Podano tak e okolicznoœci, które mog¹ wp³ywaæ na podwy szenie poziomu metabolitów nandrolonu w próbkach moczu sportowców (14) oraz wskazano na koniecznoœæ ustalenia dopuszczalnych limitów stê eñ u mê czyzn i kobiet. Korzystaj¹c z tego raportu, poni ej przedstawiamy zasadnicze ustalenia, dotycz¹ce wymienionych zagadnieñ. Co to jest nandrolon? Nandrolon, w³aœciwa nazwa 19-nortestosteron (19-NT) (17â-hydroxyestr-4- -en-3-one), jest steroidem anaboliczno- -androgennym, pochodnym testosteronu - naturalnego hormonu mêskiego. Po raz pierwszy zsyntetyzowano go na pocz¹tku lat 50-tych ubieg³ego wieku i od tego czasu, w formie estrów (dekanianu lub fenylopropionianu), jest stosowany (w zastrzykach) w weterynarii, m. in. do tuczu zwierz¹t hodowlanych, jak te w medycynie - w przypadkach chorób wyniszczaj¹cych z niedoborami bia³kowymi, w osteoporozie i w oparzeniach (1, 3, 4). Ryc. 1. Budowa chemiczna 19-norsteroidów i ich g³ównych metabolitów.

Nandrolon - metody wykrywania W 1975 roku nandrolon znalaz³ siê na liœcie zakazanych œrodków i metod dopingu, w podgrupie a) klasy C œrodków anabolicznych (15). Od stycznia 1999 roku do³¹czono do niej: 19-norandrostenediol i 19-norandrostenedion (ryc. 1) - zwi¹zki, bêd¹ce prekursorami nandrolonu, maj¹ce podobn¹ budowê chemiczn¹, wykazuj¹ce zbli one w³aœciwoœci anaboliczne. Wszystkie te substancje okreœla siê mianem 19-norsteroidów (14, 15). Metabolizm 19-norsteroidów i kryteria interpretacji wyników analiz Preparaty tych zwi¹zków, podawane w postaci zastrzyków lub tabletek, s¹ metabolizowane do dwóch zasadniczych zwi¹zków: 19-norandrosteronu (3á-hydroxy-5á-estran-17-one) (19-NA) -metabolit I i 19-noretiocholanolonu (3á-hydroxy-5â-estran-17-one) (19-NE) - metabolit II (ryc. 1) (14, 18). Wykrycie w moczu 19-norandrosteronu jest równoznaczne z przekroczeniem przepisów antydopingowych. Wed³ug ostatnich przepisów antydopingowych za dopuszczalne limity stê eñ 19-norandrosteronu w moczu uznaje siê: u mê - czyzn - wartoœci do 2 ng/ml, a u kobiet - do 5 ng/ml (15). W przypadku próbek kobiet nale y oceniæ, czy stê enie 19-NA jest wy sze ni w próbce moczu, zawieraj¹cej standard tego zwi¹zku o stê eniu 5 ng/ml. Jeœli tak jest, to trzeba wzi¹æ pod uwagê dodatkowe okolicznoœci: 1. Ci¹ ê - dodatnia próba ci¹ owa (HCG) lub podwy szony poziom 69 estrogenów w próbce moczu mog¹ uzasadniaæ pojawienie siê tego metabolitu (11, 12, 14). 2. Przyjmowanie preparatów antykoncepcyjnych, zawieraj¹cych noretisteron - w ka dej próbce moczu kobiet z podwy - szonym stê eniem 19-NA trzeba poszukiwaæ metabolitu noretisteronu - tetrahydronoretisteronu (jego obecnoœæ wyklucza u ycie nandrolonu). W takim przypadku w sprawozdaniu z badañ nale y zamieœciæ uwagê, e podwy szony poziom 19-norandrosteronu móg³ byæ wynikiem przyjmowania deklarowanego preparatu antykoncepcyjnego (11, 14). 3. Zwiêkszon¹ gêstoœæ wzglêdn¹ moczu (powy ej 1,020). Je eli gêstoœæ przekracza ten poziom, nale y przeliczyæ otrzymany wynik do wartoœci 1,020. Jeœli uzyskana wartoœæ 19-NA nie przekroczy 5 ng/ml, wynik próbki nale y uznaæ za negatywny. W analizach próbek pochodz¹cych od mê czyzn nale y braæ pod uwagê, czy podwy szony poziom 19-NA nie jest wy szy od kontrolnej próbki, zawieraj¹cej 2 ng/ml. Jeœli tak, to nale y wzi¹æ pod uwagê tylko jeden parametr: zwiêkszon¹ gêstoœæ wzglêdn¹ moczu (powy ej 1,020). Je eli gêstoœæ przekracza ten poziom, nale y przeliczyæ otrzymany wynik do wartoœci 1,020. Jeœli po przeliczeniu uzyskana wartoœæ 19-NA nie przekroczy 2 ng/ml, wynik analizy próbki nale y uznaæ za negatywny.

70 Dorota Kwiatkowska i in. Czy przyjmowane przez sportowców od ywki mog¹ zawieraæ nandrolon? Niewielki, a czasami wrêcz problematyczny, wp³yw tzw. dodatków dietetycznych (suplementacji) na wzrost osi¹gniêæ sportowych sprawia, e producenci, poszukuj¹c sposobu zwiêkszenia skutecznoœci dzia³ania swych preparatów, dodaj¹ do nich ró ne œrodki. Niektóre od ywki oraz œrodki roœlinne mog¹ zawieraæ prekursory nandrolonu, testosteronu i inne steroidy anaboliczne (np. testosteron) (2, 6, 7, 17). Bardzo trudno jest stwierdziæ, który produkt (lub która jego seria) zawiera zakazane w sporcie œrodki, gdy przy ich wytwarzaniu nie obowi¹zuj¹ przepisy tzw. Good Manufacturing Practice, rygorystycznie przestrzegane przy produkcji leków. Nie ma wiêc adnej gwarancji, e stosowany powszechnie przez sportowców preparat, np. kreatyna, nie zwiera np. norandrostenedionu czy norandrostenediolu (2, 7). Nandrolon jest naturalnym sk³adnikiem organizmów niektórych zwierz¹t (niedÿwiedzi i koni - zw³aszcza u ogierów) (14), wystêpuj¹cym w w¹trobie i w mniejszym stê eniu w miêœniach. Jego stosowanie w tuczu innych zwierz¹t jest zakazane. Jest wiêc bardzo ma³o prawdopodobne, aby spo ycie umiarkowanych iloœci miêsa (poza konin¹ i miêsem niedÿwiedzia) mog³o byæ powodem pojawienia siê jego metabolitów w moczu sportowców (14). Ryc. 2. Typowy wynik analizy chromatograficznej. A - GC/MS wskazuj¹cy na obecnoœæ 19-NA (czas retencji 12,09 min), jak te 19-NE (czas retencji 13,22 minut). Charakterystyczne jony: 405, 420, 315, 225, 169. B - Pik standardu deuteryzowanego D4-19-NA. Charakterystyczny jon 409.

Nandrolon - metody wykrywania 71 Ryc. 3. Typowy wynik analizy chromatograficznej GC/MS/MS, wskazuj¹cy na obecnoœæ 19-NA (czas retencji 6,37). Charakterystyczne jony córki : 315, 225.

72 Wykrywanie nandrolonu u sportowców - badania w³asne W pierwszych 5 miesi¹cach 2001 roku wykonaliœmy analizy 645 próbek moczu, pobranych od sportowców. Szukaliœmy w nich metabolitów steroidów anabolicznych, oznaczaj¹c równoczeœnie profil steroidowy oraz poziom hormonu luteinizuj¹cego - LH. Obecnoœæ 19-NA wykryliœmy w 8 próbkach (ryc. 2-3). Dorota Kwiatkowska i in. Badania próbek A prowadzono w dwóch etapach. W pierwszym wykonywano analizy wstêpne, które mia³y wyeliminowaæ próbki ca³kowicie negatywne. Pozosta³e poddano ponownej, bardzo dok³adnej, analizie dla identyfikacji obecnego w próbce zwi¹zku oraz oceny jego stê enia. W tabeli 1 przedstawiono wyniki analiz 8 próbek, w których stê enia metabolitów nandrolonu przekracza³y dozwolone limity. Przedstawiono równie parametry profilu steroidowego oraz Tabela 1 Wyniki analiz stê eñ metabolitów nandrolonu i parametrów profilu steroidowego w moczu badanych sportowców Pró- P³eæ/ bka /wiek [19-NA] [19-NE] T/E [T] [Et] [A] [E] A/E [LH] 1 M/24 350,3±25 704,8±45 2,6 13,3 5,1 138 1074 0,12 0 (398±29) (801±52) 2 M/34 57,2 15,8 5,6 22,7 4,2 472 631 0,74 0 3 K/18 34,8±0,7 7,3±0,1 0,7 2,4 3,5 692 448 1,5 2,1 4 K/19 23,8±2,5 6,5±0,7 0,48 7,9 16,2 1931 1486 1,29 1,2 5 M/23 17,1±0,5 10,8±0,2 2,4 67,1 27,9 2239 5415 0,41 0,9 6 M/42 4,93* 0 0,25 4,1 17,5 293 294 0,98 * 7 M/38 1,03±0,05 0 3,4 37,8 10,9 1113 1204 0,92 9,1 (4,2±0,2) 8 M/24 0,8±0,1 0 1,3 10,5 8,1 1156 1738 0,66 1,8 (2,0±0,3) W nawiasach podano wartoœci bez uwzglêdnienia gêstoœci w³aœciwej moczu. * ma³a iloœæ moczu. Objaœnienia skrótów: [19-NA] - stê enie 19-norandrosteronu w ng/ml, [19-NE] - stê enie 19-noretiocholanolonu w ng/ml, T/Et -stosunek testosteronu do epitestosteronu, [T] - stê enie testosteronu w ng/ml, [Et] - stê enie epitestosteronu w ng/ml, [A] - stê enie androsteronu w ng/ml, [E] - stê enie etiocholanolonu w ng/ml, [LH] - stê enie hormonu luteinizuj¹cego w miu/ml.

Nandrolon - metody wykrywania poziomy hormonu luteinizuj¹cego. Dwie spoœród nich pobrano od kobiet (18 i 19 lat), a 6 - od mê czyzn (œrednia wieku 30,8 lat). W dwóch próbkach (numer 1 i 2) oprócz 19-NA i 19-NE wykryto równie inne zakazane zwi¹zki (w próbce nr 1 - clenbuterol, zaœ w próbce nr 2-9 ró nych metabolitów steroidów - nandrolonu, stanozololu, boldenonu, metenolonu oraz clenbuterol, amfetaminê, efedrynê, fenylpropanolaminê i furosemid). W 4 przypadkach stê enie 19-NA by³o 3-4 razy wy sze ni stê enie 19-NE. W trzech innych nie stwierdzono obecnoœci 19-NE. Analiza odwo³awcza próbki B (przypadek 5) potwierdzi³a wynik wczeœniejszej analizy. Kursyw¹ w nawiasach zaznaczono wartoœci 19-NA przed skorygowaniem stê eñ do 1,020 gêstoœci wzglêdnej moczu. W dwóch ostatnich próbkach po uwzglêdnieniu korekty gêstoœci wzglêdnej moczu okaza³o siê, e koñcowe wartoœci 19-NA by³y ni sze od wartoœci dopuszczalnej, czyli 2 ng/ml, tak wiêc obydwie te próbki uznano za negatywne. W próbce 1 stwierdzono, przeciwnie ni w innych 4 próbkach, dwukrotnie wy sze stê enie 19-NE w stosunku do 19-NA. Ponadto bardzo niskie by³o stê enie androsteronu (A) - 138 ng/ml i bardzo niski wskaÿnik A/E - 0,12. W 5 badanych próbkach poziom hormonu luteinizuj¹cego w moczu by³ bardzo niski lub nieoznaczalny. Dyskusja Analiza próbek moczu sportowców wykonywana przy u yciu chromatografu gazowego, sprzê onego z detektorem 73 wysokiej rozdzielczoœci (GC-HRMS) lub MS/MS (np. GCQ), wykaza³a, e po intensywnych wysi³kach fizycznych w moczu stwierdza siê œladowe iloœci 19-norandrosteronu (3, 9,10,15, 16,17), zwykle w granicach od 0,05 do 0,6 ng/ml. W badaniach, przeprowadzonych podczas Zimowych Igrzysk Olimpijskich w Nagano (1996), jedynie u 5 zawodników (na 370 badanych) stê enie 19-NA przekroczy³o 0,1. U nikogo nie stwierdzano wartoœci powy ej 0,4 ng/ml (14). Wy sze stê enie 19-NA spostrze- ono natomiast u kobiet w okresie menstruacji, a zw³aszcza w ci¹ y (8, 12). W zwi¹zku z tym do przepisów antydopingowych Konwencji Antydopinowej Rady Europy w 2000 roku wprowadzono wartoœci graniczne stê eñ 19-NA: 5 ng/ml u kobiet i 2 ng/ml u mê czyzn (po uwzglêdnieniu zagêszczenia próbki moczu) (15). Jakkolwiek stwierdzenie podwy szonego stê enia 19-NA stanowi wystarczaj¹cy dowód, e nast¹pi³o naruszenie przepisów antydopingowych (przyjêcie przez sportowca zakazanych œrodków), to jednak dla g³êbszej interpretacji wyników mo e okazaæ siê przydatne oznaczenie stê enia drugiego metabolitu nandrolonu - 19-NE. Pozwoli bowiem ustaliæ, czy stosowano inhibitor 5á-reduktazy, czyli finasteryd, lek u ywany w terapii przerostu gruczo³u krokowego (Proscar) lub w zapobieganiu ³ysienia (Propecia) u mê czyzn (5). Obni a on wydalanie 19-NA, a zwiêksza stê enie 19-NE w moczu (patrz próbka 1). Przyjmowanie finasterydu przez sportowców mo e byæ uznane za próbê maskowania dopingu 19-norsteroidami (5).

74 Dorota Kwiatkowska i in. Obecnoœæ 19-NE w badanej próbce mo e równie pomóc w rozstrzygniêciu, czy pojawienie siê 19-NA w moczu kobiet jest wynikiem metabolizmu œrodków antykoncepcyjnych (noretisteronu) czy te nandrolonu. Obecnoœæ tego metabolitu mo e œwiadczyæ o stosowaniu 19-norsteroidów (12,14). W latach 70. i 80. stosowanie nandrolonu by³o bardzo popularne wœród sportowców. Jednak to, e jego metabolity utrzymywa³y siê w organizmie przez d³ugi czas, nawet do 13 miesiêcy od wstrzykniêcia 50 mg Deca-Durabolinu, sprawi³o, e zaniechano jego stosowania (by³ bardzo ³atwy do wykrycia) (11). Przy stosowaniu doustnym jednej tabletki, zawieraj¹cej 50 mg 19-norandrostenedionu lub 19-norandrostenediolu, pojawiaj¹ siê w moczu te same metabolity, co po wstrzykniêciu nandrolonu, a ich wykrycie mo liwe jest nawet po 7-10 dniach. W pierwszych godzinach po przyjêciu 19-norsteroidów w moczu pojawia siê równie nandrolon, który powstaje w procesie przemiany tych zwi¹zków (4). Celem ostatnio wykonanych przez Catina (2) badañ by³o w³aœnie ustalenie przyczyn pojawienia siê 19-NA w moczu badanych sportowców (2). Po analizie sk³adu od ywki androstenedionu okaza³o siê, e znajdowa³ siê w niej równie 19-norandrosteron (nieczynny metabolit nandrolonu), który powodowa³ przekroczenie dopuszczalnych limitów moczu sportowców. Analizy Geyera i in. (5) dotyczy- ³y 17 od ywek produkcji ró nych firm i dowiod³y, e a w 14 wystêpowa³y prohormony: norandrostenedion i norandrostenediol. Na etykietach opakowañ tych preparatów nie by³o adnej informacji, e zawieraj¹ one, poza deklarowanymi substancjami, inne sk³adniki. W jednym z badanych preparatów stê enie norandrosteronu w poszczególnych opakowaniach waha³o siê w granicach od 34 do 623 ng/ml (6, 7). Przyjmowanie ró nych od ywek by³o prawdopodobnie powodem pojawienia siê 19-NA w badanych próbkach moczu sportowców i przyczyn¹ pozytywnych wyników dopingu nandrolonem (2, 6). Metody analityczne i instrumentalne, stosowane w Zak³adzie Badañ Antydopingowych, pozwalaj¹ na precyzyjn¹ detekcjê i identyfikacjê poszczególnych metabolitów nandrolonu, nawet w stê- eniach poni ej dopuszczalnych poziomów, podanych w przepisach antydopingowych. Uwa amy, e aden sportowiec nie powinien przyjmowaæ preparatów dietetycznych (ani zio³owych), zanim nie upewni siê o dok³adnym ich sk³adzie i co do tego, e nie zawieraj¹ one zakazanych zwi¹zków. Reklamy i og³oszenia w internecie o rewelacyjnych od ywkach powinny byæ traktowane z du ¹ rezerw¹. Piœmiennictwo 1. Broeder C. E. et al.: The Andro Project. Physiological and Hormonal Influences of Androstenedione Supplementation in Man 35 to 65 Years Old Participating in a High-Intensity Resistance Training Program: Archive International Medicine 2000, 160: 3093-3104.

Nandrolon - metody wykrywania 75 2. Catin D. H. et al.: Trace Contamination of Over-the-Counter Androstenedione and Positive Urine Test Results for Nandrolone Metabolite. Journal of American Medical Association 2000, 384, 20: 2618-2621. 3. Dehennin L., Bonnaire Y., Plou Ph.: Urinary excretion of 19-norandrosterone of endogenous origin in man: quantitative analysis by gas chromatography - mass spectrometry. Journal of Chromatography B 1999, 721: 301-307. 4. Earnest C. P.: Dietary Androgen «Supplementations». Separating Substance From Hype. The Physician and Sportsmedicine 2001, 29, 5: 63-79. 5. Geyer H., Nolteernsting E., Schänzer W.: Finasteride - A substance of Manipulation in Dope Control? [w:] Recent Advances in Doping Analyses (7). W. Schänzer, H. Gayer, A. Goztman, U. Marek-Engelke (editors). Proceedings of the Manfred Donike Workshop 17th Cologne Workshop on Dope Analysis. 14-19. March 1999, 71-80. 6. Geyer H., Marek-Engelke U., Schanzer W.: The Analysis of Nutritional Supplementation s for Anabolic - Androgenic Steroids. [w:] Recent Advances in Doping Analyses (8). W. Schooner, H. Gayer, A. Goztman, U. Marek-Engelke (editors). Proceedings of the Manfred Donike Workshop 18th Cologne Workshop on Dope Analysis. 20th-25th March 2000, 23-32. 7. Gayer H. et al.: Analysis of Nutritional Supplementations for Prohormones. Abstract. Manfred Donike Workshop 19th Cologne Workshop on Dope Analysis. 18th-23rd March 2001. 8. Hemmersbach P., Hagensen A. H., Misund J.: Determination of Urinary Norandrosterone Excretion in Females during one Menstrual Cycle by Gas Chromatography/Mass Spectrometry. [w:] Recent Advances in Doping Analyses (8). W Schänzer, H. Gayer, A. Goztman, U. Marek-Engelke (editors). Proceedings of the Manfred Donike Workshop 18th Cologne Workshop on Dope Analysis. 20th-25th. March 2000: 141-144. 9. Le Bizek B. et al: Evidence for the presence of endogenous 19-norandrosterone in human urine. Journal of Chromatography B 1999, 723: 157-172. 10. Le Bizek B. et al.: Identification of Endogenous 19-norandrosterone in Human Urine. [w:] Recent Advances in Doping Analyses (7). W. Schänzer, H. Gayer, A. Goztman, U. Marek-Engelke (editors). Proceedings of the Manfred Donike Workshop 17th Cologne Workshop on Dope Analysis. 14-19. March 1999:109-119. 11. Marek-Engelke U., Gayer H., W Schänzer: 19-norandrosterone - Criteria for the Decision Making Process. [w:] Recent Advances in Doping Analyses (6). W. Schänzer, H. Gayer, A. Goztman, U. Marek-Engelke (editors). Proceedings of the Manfred Donike Workshop 16th Cologne Workshop on Dope Analysis. 15th-20th March 1998, 119-129. 12. Marek-Engelke U. et al.: 19- -norandrosterone in Pregnant Women. [w:] Recent Advances in Doping Ana-

76 lyses (8). W. Schänzer, H. Gayer, A. Goztman, U. Marek-Engelke (editors). Proceedings of the Manfred Donike Workshop 18th Cologne Workshop on Dope Analysis. 20th-25th March 2000, 145-154. 13. Munoza-Guerra J. et al.: Use of ion trap gas chromatography-tandem mass spectrometry for detection and confirmation of anabolic substances at trace levels in doping analysis. Journal of Chromatography B 1997, 704: 129-141. 14. Nandrolone review and Nandrolone and 19-norsteroids. Report to the UK Sport Council from the Expert Committee. Anti-Doping Convention (T-DO). 11th Meeting of the Monitoring Group. Strasbourg, 30-31 March 2000. 15. New reference list of prohibited pharmacological classes of doping agents and doping methods. Anti-Doping Convention (T-DO 2000 2 Final) Amendment to the Appendix of the Convention. Strasbourg 30 March 2000. 16. Reznik Y. et al.: Urinary Nandrolone Metabolites of Endogenous Origin in man: A Confirmation by Output Regulation under Human Chorionic Gonadotropin Stimulation. The Journal of Clinical Endocrinology and Metabolism 2001, 86, 1:146-150. Dorota Kwiatkowska i in. 17. Saugy M. et al.: Nandrolone Metabolites in Football Players: Utility for in and out of Competition Tests? [w:] Recent Advances in Doping Analyses (7). W. Schänzer, H. Gayer, A. Goztman, U. Marek-Engelke (editors). Proceedings of the Manfred Donike Workshop 17th Cologne Workshop on Dope Analysis. 14-19 March 1999: 95-107. 18. Schänzer W. et al.: Metabolism of Nortestosterone, Norandrostenedione and Nor-androstenediol: Identification of 3á-hydroxyestr-4-en-17-one glucuronide and 3á,16á- dihydroxy-5á-estran-17-one glucuronide and sulphate. [w:] Recent Advances in Doping Analyses (8). W. Schänzer, H. Gayer, A. Goztman, U. Marek-Engelke (editors). Proceedings of the Manfred Donike Workshop 17th Cologne Workshop on Dope Analysis. 20th-25th February 2000: 155-174. 19. Uralets V. P., Gillette P. A.: Over-the-Counter Ä 5 Anabolic Steroids 5-Androsten-3-17-dione, 5-Androsten- -3â,17â-diol, Dehydroepiandrosterone and 19-Nor-5-androsten-3-17-dione. Excretion study in Men. [w:] Recent Advances in Doping Analyses (7). W. Schänzer, H. Gayer, A. Goztman, U. Marek-Engelke (editors). Proceedings of the Mafred Donike Workshop 17th Cologne Workshop on Dope Analysis. 20th-25th February 2000, 121-130.