PLAN ODNOWY MIEJSCOWOŚCI ŻELAZO

Załącznik do Uchwały Nr./.../2012 Rady Gminy Smołdzino z dnia... 2012 roku PLAN ODNOWY MIEJSCOWOŚCI ŻELAZO NA LATA 2012-2020 Żelazo (źródło: Urząd Gminy Smołdzino). Żelazo 2012

Spis treści: 1. Wstęp... 3 2. Charakterystyka miejscowości... 4 3. Rys historyczny... 6 4. Analiza zasobów miejscowości... 8 5. Analiza SWOT... 9 6. Określenie szans rozwoju miejscowości oraz zagrożenia... 9 7. Wykaz planowanych przedsięwzięć z podziałem na lata... 10 8. Wykaz planowanych przedsięwzięć cele... 10 9. Opis i charakterystyka obszarów o szczególnym znaczeniu dla zaspokajania potrzeb mieszkańców, sprzyjających nawiązywaniu kontaktów społecznych, ze względu na ich położenie oraz cechy funkcjonalno - przestrzenne, w szczególności poprzez odnawianie lub budowę placów parkingowych, chodników lub oświetlenia ulicznego...12 10. Podsumowanie...13 2

1. Wstęp Opracowanie Planu Odnowy Miejscowości jest szansą na rozwój danej miejscowości, a jego wdrożenie oznacza konkretne korzyści dla lokalnej społeczności: przede wszystkim daje możliwość korzystania z funduszy strukturalnych jak i z innych zewnętrznych źródeł finansowania konkretnych działań rozwojowych; możliwości finansowania podjętych zadań wiążą się z rozwojem społeczno- gospodarczym miejscowości; wybór właściwych zadań do realizacji spowoduje wzrost atrakcyjności życia społeczno-kulturalnego; w trakcie wdrażania Planu nastąpi aktywizacja społeczności Żelaza, a tym samym integracja mieszkańców związana z działaniami na rzecz własnego środowiska; mieszkańcy posiądą umiejętność związaną z podziałem obowiązków wynikających z realizacją Planu; zdobyte doświadczenia zaowocują w dalszych działaniach na rzecz wsi. 3

2. Charakterystyka miejscowości: Żelazo to miejscowość sołecka o zwartej zabudowie. Położona w otulinie Słowińskiego Parku Narodowego, między Wzgórzem Rowokół a Będomińską Górą. Żelazo oddalone jest od piaszczystych plaż Bałtyku o ok. 11 km. Przez Żelazo przebiega Międzynarodowy Szlak Rowerowy R10 oraz szlak Świętego Jakuba. Województwo Pomorskie Powiat Słupski Gmina Smołdzino Ludność 292 Rolnicy 42 Gospodarstwa agroturystyczne 0 Pokoje gościnne 0 Pole namiotowe 0 Żelazo (źródło: Urząd Gminy Smołdzino). Główną atrakcją wsi jest zespół pałacowo-folwarczny z połowy XIX i przełomu XIX i XX wieku, który obecnie popadł w ruinę. W jego skład wchodzą: - pałac murowany z II połowy XVIII wieku, rozbudowany w około 1850 roku, piętrowy, podpiwniczony z gankiem. Starą i nowszą część pałacu łączy czworokątna wystawka. Fronton fasady ozdobiony był płaskorzeźbami, park dworski założony w I połowie XIX wieku z wykorzystaniem naturalnych walorów ukształtowania terenu. Rosną w nim okazy nietypowych drzew: platany klonolistne, tulipanowce amerykańskie. 4

Na uwagę zasługuje także ewangelicki cmentarz dawnych mieszkańców, położony na wzgórzu, na wschodnim skraju wsi. W obrębie Żelaza znajduje się Rezerwat Rowokół, wysokość to 115 m n.p.m. Na szczycie znajduje się wieża widokowa, z której roztacza się rozległy widok na piękny pejzaż okolicy. Na południowo-wschodnim zboczu Rowokołu odkryto pozostałości kolistych wałów z IX-XI wieku z wielkim paleniskiem ofiarnym i szczątkami kości zwierzęcych. Na przełomie XII i XIII wieku wzniesiono na Rowokole kaplicę poświęconą św. Mikołajowi-patronowi żeglarzy. Do czasów Reformacji Rowokół, obok Góry Chełmskiej w Koszalinie i Św. Góry w Polanowie, był jednym z ważniejszych ośrodków kultu religijnego na Pomorzu Zachodnim, któremu kres położyło wprowadzenie na Pomorzu nauki Marcina Lutra. W przeszłości był to ważny ośrodek pogańskiego kultu religijnego, ale także punkt nawigacyjny dla marynarzy i żeglarzy. Żelazo to miejscowość typowo popegeerowska. We wsi znajduje się jeden sklep spożywczy, plac zabaw dla dzieci. Zarówno usługi oświatowe, kulturalne jak i zdrowia świadczone są dla mieszkańców Żelaza w Smołdzinie. Pokryte lasami i polami tereny otaczające wieś są znakomitym miejscem wypoczynku. Pobliskie akweny przyciągają wędkarzy, a okoliczne lasy stanowią raj dla amatorów grzybobrania. Położenie miejscowości Żelazo (źródło: Urząd Gminy Smołdzino). 5

3. Rys historyczny Wieś położona w gminie Smołdzino, pierwsze wzmianki pochodzą z 1281 roku. Od czasów nadania przez księcia Bogusława X, aż do końca II wojny światowej wieś pozostawała w rękach jednego rodu Bandemerów. Nazwa wsi wywodzi się od wyrazu żelazo, który w tym przypadku oznaczał miejscową rudę darniową eksploatowaną w średniowieczu. Najstarsze zapisy nazwy: Zeleza (1281), Seliso (1294), Zellesen (1493), Sellesen (1517). Wieś przed wojną liczyła 32 gospodarstwa, funkcjonowała tu duża cegielnia oraz szkoła. Herb Rodu von Bandemer Pałac w Żelazie powstał w II połowie XVIII wieku. W XIX wieku został rozbudowany. Fronton fasady ozdobiony został płaskorzeźbami przedstawiającymi popiersie kobiety i mężczyzny. Na kamieniu narożnym werandy widnieje napis: Rudolph i Kordula von Bandemer, 1876. Na fasadzie starszej części pałacu nad wejściem znajdowała się tarcza herbowa Bandemerów, wewnątrz zachowała się częściowo oryginalna stolarka, parkiety i stiuki. Pałac otaczał założony w I połowie XIX wieku park dworski z rzadkimi okazami drzew, takimi jak: klonolistne platany i tulipanowce amerykańskie. Ostatnimi właścicielami dóbr w Żelazie byli Alfred i jego syn Rudolf von Bandemerowie. Pałac w Żelazie (źródło: Urząd Gminy Smołdzino). 6

Znamienitą mieszkanką pałacu w Żelazie była Kordula von Bandemer, malarka. Jej najbardziej znanym i najciekawszym obrazem jest portret przedstawiający chłopkę (Słowinkę z okolic Żelaza w stroju żałobnym). Oryginał obrazu wisiał w pałacu. Kopia portretu wykonana przez Otto Priebe była wystawiona w Heimatmuseum w Stolp (Słupsk). Dzisiaj, kopię obrazu można obejrzeć w Muzeum Pomorza Środkowego w Słupsku. Obraz Otto Priebe "Słowinka" 7

4. Analiza zasobów miejscowości: Żelazo położone jest w otulinie Słowińskiego Parku Narodowego. Przez miejscowość przebiegają dwa szlaki turystyczne: Międzynarodowy Szlak Rowerowy R10 oraz Szlak Świętego Jakuba a także droga powiatowa nr 1123. Mieszkańcy Żelaza to głównie emeryci i renciści. Reprezentowane są takie zawody jak: rolnicy, pracownicy przemysłowi. Poziom bezrobocia jest wysoki. Większość osób bez prawa do zasiłku oraz długotrwale bezrobotnych. Bezrobocie dotyczy głównie osób młodych, kobiet oraz osób niewykształconych. Na terenie miejscowości Żelazo od 2010 r. prężnie działa Stowarzyszenie Aktywności Lokalnej Razem zrobimy wiele, skupiające 17 wolontariuszy. Celem organizacji jest rozwijanie aktywności regionalnej, pielęgnowanie tradycji i kultury, integracja zawodowa i społeczna, promowanie obronności, budowanie więzi lokalnej, krzewienie idei współpracy, przeciwdziałanie wszelkim przejawom patologii społecznych, a nade wszystko niesienie pomocy najuboższym mieszkańcom gminy. 8

5. Analiza SWOT : MOCNE STRONY - położenie geograficzne; - walory krajobrazowe; - szlaki turystyczne; - nie skażona przyroda; - czyste powietrze; - czysta plaża w odległości 11 km; - wieś podłączona do wodociągu; SŁABE STRONY - duże bezrobocie; - słabe wykorzystanie walorów po sezonie; - brak kanalizacji; - częściowy brak chodników; - zły stan dróg ; - brak zaplecza handlowego i gastronomicznego; - brak światłowodów (słaba łączność internetowa); - zagrożenie patologiami; 6. Określenie szans rozwoju miejscowości oraz zagrożenia: Planowane inwestycje przyczynią się do rozwoju miejscowości i do zaspokojenia części potrzeb społeczności lokalnej jaki i turystów. SZANSE ROZWOJU - pozyskanie funduszy zewnętrznych na inwestycje; - budowa przydomowych oczyszczalni ścieków; - rozbudowa infrastruktury drogowej i okołodrogowej; - wykonanie dodatkowych punktów świetlnych; - budowa świetlicy wiejskiej; - rozwój infrastruktury sportowo rekreacyjnej; - wszelkie działania mające na celu ochronę środowiska; - pozyskanie pozabudżetowych środków finansowych na rozwój wsi. ZAGROŻENIA ROZWOJU - starzejące się społeczeństwo; - brak modernizacji sieci dróg; - zagrożenie patologią; - pogorszenie się warunków życia; mieszkańców (zubożenie); - niewykorzystanie możliwości pozyskania funduszy na inwestycje; - niewykorzystanie potencjału miejscowości; - niewykorzystanie zasobów ludzkich. Wizja rozwoju miejscowości: 1. Wieś będzie zadbana, zintegrowana i w miarę nowoczesna; 2. Stanie się wsią atrakcyjną dla mieszkańców obecnych oraz nowo osiadłych; 3. Społeczność będzie świadomie dbała o środowisko lokalne; 4. Wygoda i bezpieczeństwo przyczyni się do poprawy jakości życia mieszkańców Żelaza oraz turystów przebywających na tym terenie oraz odmłodzenie społeczności. 9

7. Wykaz planowanych przedsięwzięć z podziałem na lata: LP ZADANIE TERMIN REALIZACJI 1 Budowa świetlicy wiejskiej 2012-2013 2 Budowa boiska sportowego 2012-2013 3 Budowa boiska wielofunkcyjnego 2012-2013 4 Remont dróg gminnych 2014-2015 5 Budowa przydomowych oczyszczalni ścieków 2013-2014 6 Budowa chodników wzdłuż dróg gminnych i powiatowych 2015 7 Renowacja starego cmentarza ewangelickiego 2014-2015 8 Rozbudowa placu zabaw 2013-2014 9 Budowa piknikowego miejsca spotkań (grill, ławki, stoły) 2012 10 Rozbudowa istniejącego oświetlenia ulicznego o dodatkowe punkty świetlne 2015-2017 11 Termomodernizacja bloków po PGR 2018-2020 12 Zagospodarowanie terenu wokół stawu w centrum miejscowości 2012-2014 8. Wykaz planowanych przedsięwzięć cele: LP. ZADANIE CEL KWOTA 1 Budowa świetlicy wiejskiej Dzięki funkcjonowaniu świetlicy mieszkańcy wsi będą mogli spotykać się na imprezach kulturalnych, integrujących społeczność wiejską. Świetlica ma być miejscem organizacji czasu wolnego. Ma również zapoczątkować realizację wspólnych przedsięwzięć na rzecz poprawy warunków i jakości życia na wsi. Świetlica będzie również miejscem, w którym organizowane będą szkolenia, kursy czy rożnego rodzaju warsztaty. 400 000 2 Budowa boiska sportowego 3 Budowa boiska wielofunkcyjnego 4 Remont dróg gminnych 5 Budowa przydomowych oczyszczalni ścieków. - estetyka terenu; - miejsce na organizowanie festynów; - organizacja aktywnego i zdrowego spędzania wolnego czasu przez mieszkańców estetyka terenu; - miejsce na organizowanie festynów; - organizacja aktywnego i zdrowego spędzania wolnego czasu przez mieszkańców - przyczyni się do bezpiecznego i komfortowego poruszania się mieszkańców po miejscowości. Dbałość o środowisko naturalne oraz komfort mieszkańców. 100 000 250 000 500 000 500 000

6 Budowa chodników wzdłuż dróg gminnych i powiatowych 7 Renowacja starego cmentarza ewangelickiego 8 Rozbudowa placu zabaw 9 Budowa piknikowego miejsca spotkań (grill, ławki, stoły) 10 Rozbudowa istniejącego oświetlenia ulicznego o dodatkowe punkty świetlne 11 Termomodernizacja bloków po PGR 12 Zagospodarowanie terenu wokół stawu w centrum miejscowości Poprawa bezpieczeństwa pieszych użytkowników drogi zmuszonych do poruszania się niebezpiecznym poboczem, a także podniesienie estetyki miejscowości. Zachowanie dziedzictwa kulturowego dla przyszłych pokoleń. Zapewnienie najmłodszym mieszkańcom miejscowości bezpiecznego, atrakcyjnego spędzania czasu przez zabawę pod okiem rodziców w miejscu zorganizowanym i spełniającym wszelkie wymogi bezpieczeństwa. Dbanie o tradycje oraz wymiar integracyjny i międzypokoleniowy. 600 000 150 000 50 000 50 000 Poprawa bezpieczeństwa mieszkańców i turystów; 200 000 Poprawa komfortu życia mieszkańców oraz zmniejszenie emisji CO ₂, a także oszczędność energii. Poprawa wizerunku miejscowości, wzrost atrakcyjności miejsca zamieszkania. 1 000 000 100 000 11

9. Opis i charakterystyka obszarów o szczególnym znaczeniu dla zaspokajania potrzeb mieszkańców, sprzyjających nawiązywaniu kontaktów społecznych, ze względu na ich położenie oraz cechy funkcjonalno - przestrzenne, w szczególności poprzez odnawianie lub budowę placów parkingowych, chodników lub oświetlenia ulicznego. Miejscowość Żelazo ze względu na cechy funkcjonalno-przestrzenne posiada szczególne znaczenie dla zaspokajania potrzeb mieszkańców. Z uwagi na zwarty charakter zabudowy, miejscem szczególnym dla mieszkańców Żelaza, a zarazem jedynym, które skupia całą społeczność, jest niewielki budynek, w przeszłości pełniący funkcję baraku dla robotników PGR, aktualnie wykorzystywany jako świetlica wiejska. Obiekt ten, ze względu na zły stan techniczny, nie nadaje się do dalszego użytkowania. Wieś nie posiada żadnego innego obiektu zaspokajającego ogromne potrzeby jej mieszkańców. Istniejąca świetlica znajduje się centralnym miejscu wsi w sąsiedztwie zespołu pałacowo-folwarcznego z połowy XIX w. Fatalny stan techniczny obiektu oraz jego niewielkie rozmiary ograniczają w dużym stopniu inicjatywy i możliwości mieszkańców miejscowości. Ze względu na ich dużą aktywność w zakresie organizacji różnego rodzaju zajęć dla dzieci, wydarzeń kulturalnych, imprez turystycznych oraz sportowych, niezbędnym jest wybudowanie nowego obiektu, który będzie spełniał nie tylko standardy budowlane, ale również umożliwi mieszkańcom realizacje wspólnych działań. Budowa nowego obiektu stanowi jeden z elementów zaplanowanego kompleksu kulturalnosportowego. Na tym samym obszarze planuje się wybudować dodatkowo boisko wielofunkcyjne, piknikowe miejsce spotkań wyposażone w ławki, stoły i grill, a także rozbudować istniejący plac zabaw. Ideą jest stworzenie miejsca, które w pełni zaspokoi potrzeby mieszkańców i które stanie się oczywistym z natury miejscem spędzania wolnego czasu i zacieśniania lokalnych więzi. Nowoczesna świetlica wiejska stanowić będzie centrum kulturalne wsi z rozbudowaną ofertą zajęć kulturalnych dla dzieci, młodzieży i dorosłych. W przyszłości stanie się wizytówką gminy, chwalebnie udowadniając ogromne możliwości niedużej wsi. Wyremontowana świetlica stanie się miejscem aktywizującym różne grupy wiekowe, stwarzającym możliwość rozwoju zainteresowań, spędzania wolnego czasu. Obiekt stanie się miejscem integracji lokalnej społeczności, pozwoli na rozszerzenie i wsparcie działalności kulturalnej i edukacyjnej, wpływając niewątpliwie na poprawę jakości życia mieszkańców, którzy dotychczas nie mieli takich możliwości. Biorąc pod uwagę powyższe, zachodzi pilna potrzeba dalszego rozwoju miejscowości. Przyczyni się do tego realizacja przedsięwzięć niezmiernie ważnych dla jej mieszkańców. 12

Obejmują one m.in. budowę boiska wielofunkcyjnego wraz z rozbudową placu zabaw dla dzieci i budową miejsca piknikowego, naprawę dróg gminnych wraz z budową chodników oraz oświetleniem drogowym, budowę przydomowych oczyszczalni ścieków, termomodernizację bloków i renowację starego cmentarza ewangelickiego. 10. Podsumowanie: Co wyróżnia miejscowość? Jakie pełni funkcje? Kim są jej mieszkańcy? Co daje utrzymanie mieszkańcom wsi? Tabelka zasobów oraz wizji ich wykorzystania Diagnoza aktualnej sytuacji Wizja stanu docelowego (jak jest obecnie?) (jak chcemy, by było?) niewykorzystany potencjał Co ma ją wyróżniać? przyrodniczy, historyczny, kulturowy i społeczny; Jak zorganizowani są mieszkańcy? Jakie organizacje działają? Co się dzieje w miejscowości? W jaki sposób mieszkańcy rozwiązują problemy? Jak wygląda nasza wieś? Jaki jest stan otoczenia i środowiska? mieszkaniowe; rolnicy, pracownicy, emeryci, renciści, bezrobotni, młodzież; praca w gospodarstwach rolnych, sferze produkcyjno usługowej poza wsią; emerytury, renty, pomoc społeczna, zasiłki dla bezrobotnych; Rada Sołecka, Stowarzyszenie Aktywności Lokalnej Razem zrobimy wiele ; sporadyczne zebrania wiejskie, indywidualne interwencje u władz gminy; wieś o zwartej zabudowie; czyste środowisko, brak zanieczyszczeń, w pobliżu wsi liczne tereny zielone, ścieżki rowerowe, Słowiński Park Narodowy; Jakie ma pełnić funkcje? Kim mają być mieszkańcy? Co ma dawać utrzymanie mieszkańcom? W jaki sposób ma być zorganizowana wieś? Jakie organizacje mieszkańców mają być powołane? W jaki sposób mają być rozwiązywane problemy? Jak ma wyglądać nasza wieś? Jaki ma być stan otoczenia i środowiska? walory turystyczne, potencjał społeczny; mieszkaniowe, kulturalne, turystyczne, rolnicze; zintegrowani mieszkańcy wsi, podnoszący swoje kwalifikacje, zaangażowani w życie wsi, podniesiony poziom wykształcenia, aktywna młodzież ; praca w gospodarstwach rolnych, sferze produkcyjno usługowej, we wsi i poza wsią, działalność gospodarcza, turystyka I agroturystyka; stowarzyszenia kulturalne i turystyczne; okresowe spotkania i zebrania wiejskie, spotkania z władzami gminy, współpraca z sąsiednimi miejscowościami, zwiększenie przepływu informacji między mieszkańcami; estetycznie zagospodarowane posesje segregacja odpadów i utrzymanie w czystości wsi, remont budynków, założenie chodników, wybudowanie obiektów sportowych; czyste i przyjazne środowisko dla ludzi i przyrody, wykorzystanie naturalnych walorów przyrodniczych i turystycznych;

Jaki jest stan rolnictwa w miejscowości? typowe gospodarstwa rolne o dobrych glebach; Jakie ma być rolnictwo? innowacyjne, ekologiczne; Jakie są powiązania komunikacyjne? Co proponujemy dzieciom i młodzieży? Co proponujemy turystom? zbyt rzadkie połączenia komunikacji autobusowej; ścieżki rowerowe; świeże powietrze, nie zanieczyszczone przez fabryki. Jakie mają być powiązania komunikacyjne? Co zaproponujemy dzieciom i młodzieży? Co możemy zaproponować turystom? regularne połączenia komunikacyjne do pobliskiego miasta i do każdej miejscowości gminy; zajęcia w świetlicy wiejskiej, plac zabaw, boisko sportowe i wielofunkcyjne, udział w rozgrywkach sportowych, udział w imprezach folklorystycznych.; ścieżki rowerowe, udział w imprezach folklory-tycznych, agroturystyka. 14