Kozłowska Hygeia Public E i Health ws. Zjawisko 2016, 1(1): stosowania 101-107 substancji sychoaktywnych w wybranej gruie młodzieży licealnej 101 Zjawisko stosowania substancji sychoaktywnych w wybranej gruie młodzieży licealnej Phenomenon of sychoactive substance use in a selected grou of secondary school youth Ewelina Kozłowska 1/, Anna Kowalczyk 2/, Agnieszka Marzec /, Paweł Kalinowski 1/ 1/ Samodzielna Pracownia Eidemiologii, Wydział Nauk o Zdrowiu, Uniwersytet Medyczny w Lublinie 2/ Studentka Wydziału Nauk o Zdrowiu, Uniwersytet Medyczny w Lublinie / Zakład Dietetyki Klinicznej, Wydział Nauk o Zdrowiu, Uniwersytet Medyczny w Lublinie Wrowadzenie. Zdrowotne i sołeczne konsekwencje wynikające ze stosowania substancji sychoaktywnych stanowią jeden z największych roblemów wsółczesnego świata. Obserwowany w ostatnich latach wzrost liczby młodych osób mających kontakt ze środkami odurzającymi wskazuje na otrzebę stałego monitorowania zjawiska. Cel. Przedstawienie skali zjawiska używania środków sychoaktywnych oraz analiza oziomu wiedzy na temat zagrożeń związanych z ich stosowaniem w wybranej gruie młodzieży licealnej. Materiały i metody. Analizowany materiał badawczy oiera się na danych ankietowych uzyskanych w ramach sondażu diagnostycznego rzerowadzonego wśród 1 uczniów Publicznego Liceum Ogólnokształcącego z terenu miasta Zamościa. Jako narzędzie badawcze osłużył autorski kwestionariusz ankiety wyełniany samodzielnie rzez uczniów. Wyniki. Większość ankietowanych miała za sobą ierwszy kontakt z iwem (66%) oraz innymi naojami alkoholowymi (8%). Tylko 6% badanych uczniów zadeklarowało, że nigdy nie aliło aierosów częściej chłocy niż dziewczęta (=0,06). 12% uczniów rzyznało, że ali codziennie, 14% okazjonalnie, a 19% choć obecnie nie ali miało inicjację nikotynową w rzeszłości. Kontakt z nielegalnymi środkami odurzającymi (rzynajmniej raz w życiu) otwierdziło aż 24% chłoców i 17% dziewcząt. Wnioski. Wyniki badań wskazują, że najbardziej rozowszechnioną substancją sychoaktywną wśród badanej młodzieży licealnej są naoje alkoholowe. Rozowszechnienie ozostałych środków odurzających rzyjmuje również alarmujące rozmiary. Istnieje otrzeba wdrożenia systematycznych działań wsierająco-edukacyjnych ukierunkowanych na modelowanie dojrzałej ostawy młodych osób wobec substancji sychoaktywnych. Przeciwdziałanie zagrożeniom wynikającym ze stosowania używek wymaga wielołaszczyznowych działań już na szczeblu szkoły odstawowej z uwzględnieniem restrykcyjnego ograniczenia dostęności osób nieletnich do wszelkich substancji sychoaktywnych. Introduction. Health and social consequences of sychoactive substance use are one of the greatest roblems of the modern world. An increase in the number of young eole who have contact with narcotic drugs, observed in recent years, indicates a need for continuous monitoring of this henomenon. Aim. To resent the scale of sychoactive substance use and to analyze the level of knowledge on their use hazards in the selected grou of secondary school youth. Material & Method. The analyzed research material was based on the survey data obtained in a diagnostic survey carried out among 1 students of the ublic comrehensive secondary school from the area of Zamość city. An author s questionnaire form, filled u indeendently by the students, was used as a research tool. Results. The majority of resondents already had the first contact with beer (66%) and other alcoholic beverages (8%). Only 6% of the examined students declared never smoking cigarettes more often the boys than the girls (=0.06). 12% of the students admitted smoking every day, 14% occasionally, and 19% although currently non-smoking had a nicotine initiation in the ast. Contact with illegal intoxicants (at least once) was confirmed by 24% of the boys and 17% of the girls. Conclusion. The research results show that the most common sychoactive substance among examined secondary-school youth are alcoholic beverages. The sread of other intoxicants is also alarming. There is a need to imlement systematic suortive and educational actions directed to shae a mature attitude of young eole towards sychoactive substances. Counteracting the hazards of substance use requires multidimensional actions, starting at the rimary education level, including a highly restricted availability of all sychoactive substances to minors. Key words: sychoactive substances, alcohol, tobacco roducts, drugs, secondary-school youth Słowa kluczowe: substancje sychoaktywne, alkohol, wyroby tytoniowe, narkotyki, młodzież licealna Hygeia Public Health 2016, 1(1): 101-107 www.h-h.l Nadesłano: 28.08.201 Zakwalifikowano do druku: 2.02.2016 Adres do koresondencji / Address for corresondence mgr Ewelina Kozłowska Samodzielna Pracownia Eidemiologii, Uniwersytet Medyczny w Lublinie ul. Staszica 4/6, 20-081 Lublin tel. 814 48 69 42, e-mail: ewelina.kozlowska@umlub.l
102 Hygeia Public Health 2016, 1(1): 101-107 Wrowadzenie Styl życia jest jednym z najważniejszych czynników warunkujących stan zdrowia człowieka. W wieku młodzieńczym kształtują się najtrwalsze ostawy i zachowania, które w znacznej mierze są rzenoszone na okres wczesnodorosły i dorosły [1]. Zdrowie w okresie adolescencji według WHO, to dobrostan i możliwość ełnego wykorzystania otencjału rozwojowego w wymiarach: somatycznym, sychicznym, sołecznym i duchowym, czemu srzyja bycie wrażliwym na bodźce sensoryczne, stany emocjonalne swoje i innych osób. Jednocześnie z uwagi na tą wrażliwość młodzież staje się szczególnie odatna na działanie szeregu czynników ryzyka [2]. Wsółcześnie, do tych czynników ryzyka zalicza się również kontakt z substancjami sychoaktywnymi. Substancje sychoaktywne, to środki chemiczne ochodzenia naturalnego lub syntetycznego, które mają zdolność oddziaływania na ośrodkowy układ nerwowy (OUN) i wywoływania czasowych zmian ostrzegania, nastroju, świadomości i zachowania []. Zgodnie z obowiązującą w Polsce od 1992 r. Międzynarodową Statystyczną Klasyfikacją Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 substancje te dzieli się na: alkohol, oiaty, kannabinole, leki usokajające i nasenne, kokainę i inne substancje stymulujące (w tym kofeina), substancje halucynogenne, tytoń, lotne rozuszczalniki [4]. Doniesienia medialne oraz badania kliniczne wskazują, że niekontrolowane sięganie o używki stanowi istotny roblem sołeczny i medyczny wsółczesnego świata. W swych konsekwencjach zaburza właściwy rozwój fizyczny i sychiczny oraz rzyczynia się do wielu atologii w życiu sołecznym, z czego młodzi ludzie rzadko zdają sobie srawę. Dowodem tego jest zjawisko coraz częstszego hositalizowania w oddziałach toksykologicznych nastolatków z objawami zatrucia środkami odurzającymi []. W Polsce, odobnie jak w krajach Euroy Zachodniej, obserwuje się wzrost zażywania substancji sychoaktywnych na rzestrzeni lat. Jak okazują badania CBOS (Centrum Badania Oinii Sołecznej) w latach 1992-201 odsetek uczniów, którzy używali narkotyków w ciągu ostatniego roku wzrósł z do aż 18% [6]. Fundamentalny wływ na stosunek dzieci i młodzieży do środków odurzających mają wzorce nabyte w domu rodzinnym, które w znacznym stoniu są owielane w óźniejszych okresach życia. W okresie dorastania wzorce te ulegają znacznej konfrontacji z wływem gru rówieśniczych oraz innymi czynnikami zewnętrznymi. Ukonstytuowana ostawa ma istotne znaczenie w odejmowaniu zachowań ryzykownych w okolicznościach do nich zachęcających, n. narastających trudności życiowych, braku wiary w siebie i swoje możliwości, roblemów w nauce, konfliktów z rówieśnikami [7]. Zahamowanie tema wzrostu odsetka dzieci i młodzieży używających substancji sychoaktywnych i ograniczenie związanych z tym negatywnych skutków zostało rzyjęte jako cel oeracyjny w Narodowym Programie Zdrowia (NPZ) na lata 2007 201 [8]. Skuteczne lanowanie i wdrażanie działań rofilaktycznych wymaga stałego monitorowania i aktualizacji wiedzy o skali i charakterze zjawiska, co dowodzi zasadności odejmowania badań w tym obszarze. Cel Przedstawienie skali zjawiska używania substancji sychoaktywnych oraz oznanie wiedzy na temat zagrożeń wynikających z ich stosowania w wybranej gruie młodzieży licealnej. Materiały i metody Analizowany materiał badawczy oiera się na danych ankietowych uzyskanych w ramach sondażu diagnostycznego rzerowadzonego w marcu 2014 r. wśród 1 uczniów I i II klas Publicznego Liceum Ogólnokształcącego na terenie miasta Zamościa. W badaniu dokonano celowego doboru róby. Kryterium włączenia do gruy rzyjęto na odstawie doniesień sygnalizujących rozowszechnienie stosowania substancji sychoaktywnych wśród młodzieży w wieku licealnym, a także z uwagi na otrzebę neutralizacji deficytów badań rowadzonych na terenie województwa lubelskiego z zakresu tej roblematyki. Jako narzędzie badawcze osłużył autorski kwestionariusz ankiety wyełniany samodzielnie rzez uczniów. Kwestionariusz zawierał ytania o dane socjodemograficzne (łeć, miejsce zamieszkania, wykształcenie rodziców) oraz ytania dotyczące sożywania alkoholu, alenia tytoniu, stosowania nielegalnych substancji sychoaktywnych oraz wiedzy na temat zagrożeń wynikających z ich używania. Większość uczniów uczęszczających do szkoły objętej badaniem była łci żeńskiej, dlatego też badaniem objęto 127 dziewcząt (7%) oraz 47 chłoców (27%). Prawie 2/ badanych zamieszkiwało wieś (62%). Matki uczniów najczęściej osiadały wykształcenie średnie (41%), rzadziej wyższe (28%), zawodowe (28%) i odstawowe ; ojcowie najczęściej wykształcenie średnie (41%) oraz zawodowe (9%), znacznie rzadziej wyższe (17%) i odstawowe. Zebrany materiał badawczy oddano analizie statystycznej niearametrycznym testem χ 2 Pearsona. Wnioskowanie statystyczne rowadzono rzy rzyjętym oziomie istotności =0,0. Do konstrukcji bazy danych oraz analizy statystycznej osłużył rogram komuterowy IBM SPSS Statistics 21.
Kozłowska E i ws. Zjawisko stosowania substancji sychoaktywnych w wybranej gruie młodzieży licealnej 10 Wyniki Wśród młodzieży zbadano deklarowaną częstość sożycia naojów alkoholowych. 12% resondentów rzyznało, że ije iwo kilka razy w tygodniu znacznie częściej chłocy (20%) niż dziewczęta (9%). Tylko 2% badanych z tą częstotliwością ije inne naoje alkoholowe (tj. wódka, wino), rzy czym odsetek ten również dotyczy rzede wszystkim chłoców (4%). Ankietowani sięgają o iwo najczęściej kilka razy w miesiącu (8%), natomiast o inne naoje alkoholowe raz na kilka miesięcy (7%). Tylko 4% resondentów zadeklarowało, że nie sożywa iwa w ogóle, a w odniesieniu do innych naojów alkoholowych odsetek takich osób oscylował wokół 41% i w obu rzyadkach dotyczył głównie uczennic (odnośnie iwa 7%, innych alkoholi 4%). Aż 20% chłoców kilka razy w tygodniu ije iwo, a blisko ołowa (47%) raz na kilka miesięcy sięga o inne naoje alkoholowe. Obserwowane różnice ze względu na łeć nie są znaczne, co nie daje odstawy do uznania za istotne statystycznie (=0,228; =0,190). Przerowadzona analiza wykazała, że stosunek do wyrobów tytoniowych zależy od łci licealisty (=0,06). Ponad ołowa resondentów (6%) zadeklarowała, że nie ali aierosów w ogóle, rzy czym odsetek ten w znacznie większej części dotyczył chłoców (72%) niż dziewczynek (0%), a w zbliżonej mierze mieszkańców wsi i miast (4 vs. 7%). Odsetek osób, które nie alą obecnie, ale mają za sobą róby alenia w rzeszłości jest onad 2-krotnie wyższy w rzyadku dziewcząt niż chłoców (22 vs. 9%). Ponadto dziewczęta znacznie częściej deklarują alenie okazjonalne (17 vs. 7%). Chłocy nieznacznie częściej deklarują alenie codzienne (1 vs. 11%). Analiza statystyczna nie wykazała istotnych statystycznie różnic w odowiedziach w zależności od miejsca zamieszkania (=0,12). Wśród resondentów zbadano również skalę zażywania innych substancji sychoaktywnych, otocznie zwanych narkotykami. Znaczna większość resondentów (81%) deklaruje, że nie zażywa i nigdy nie zażywała tego rodzaju substancji sychoaktywnych częściej dziewczęta niż chłocy (8 vs. 76%) oraz mieszkańcy wsi niż miast (8 vs. 78%). Należy jednak zwrócić uwagę na fakt, że 19% uczniów (2 osoby) rzyznało się do stosowania nielegalnych narkotyków, co owinno wzbudzać nieokój, szczególnie w odniesieniu do chłoców, w obrębie których odsetek ten oscyluje wokół 24%. Analiza nie wykazała istotnych statystycznie różnic w zależności od łci i miejsca zamieszkania (=0,290; =0,412). Wśród licealistów zbadano zamiary względem stosowania środków odurzających. Znaczna część ankietowanych (%) definitywnie wyklucza sięganie o nie w óźniejszych okresach życia w większym odsetku dziewczęta niż chłocy (76 vs. 68%) i w jednakowym mieszkańcy miast oraz wsi (%). Dziewczęta częściej od chłoców rzyznawały, że nie wykluczają możliwości stosowania ich w rzyszłości (10 vs. 4%). Chłocy natomiast 2-krotnie częściej nie otrafili stwierdzić tego w sosób jednoznaczny (28 vs. 14%). Analiza statystyczna materiału badawczego nie wykazała istotnego statystycznie związku między badaną zmienną zależną a łcią (=0,07) i miejscem zamieszkania (=0,68). Zamiary względem stosowania środków odurzających w rzyszłości są ściśle owiązane z dotychczasowym doświadczeniem z używkami (tab. I). Osoby, które mają za sobą kontakt z substancjami sychoaktywnymi rzadziej wykluczają możliwość zarzestania stosowania ich w rzyszłości. Istotnie częściej takie związki wykazano w zakresie icia iwa, alenia aierosów czy ekserymentowania z nielegalnymi środkami odurzającymi (=0,004; =0,019; =0,000); nie otwierdzono istotnego związku ze stosowaniem do innych alkoholi (=0,126). Resondentów zaytano również o zagrożenia wynikające ze stosowania środków odurzających (tab. II). W odowiedziach na ytanie wielokrotnego wyboru licealiści najczęściej wskazywali na możliwość uzależnienia sychicznego (87%) oraz wystąienia roblemów zdrowotnych (78%). W dalszej kolejności wymieniane były kłooty z rawem (69%) oraz roblemy w nauce (62%). Nieliczni wskazywali na inne szkodliwe skutki m.in. roblemy rodzinne oraz wływ znajomych (2%), zbliżony odsetek badanych uważa, że z używaniem środków odurzających nie wiążą się żadne zagrożenia (1%). Odowiedzi resondentów nie różniły się istotnie w zależności od łci oraz dotychczasowych doświadczeń z substancjami sychoaktywnymi, jak i częstością ich stosowania. Analiza wykazała istotne statystycznie różnice tylko w odniesieniu do wiedzy na temat niektórych zagrożeń w zależności od alenia aierosów oraz ekserymentowania z narkotykami. Osoby niealące częściej wskazują na roblemy zdrowotne jako zagrożenia wynikające z zażywania środków odurzających (=0,011), a osoby które nie miały dotychczas kontaktu z narkotykami są częściej świadome możliwego uzależnienia sychicznego (=0,02). Dyskusja Zdrowotne i sołeczne konsekwencje wynikające ze stosowania substancji sychoaktywnych stanowią jeden z największych roblemów wsółczesnego świata. Przez wzgląd na owszechność nadużywania alkoholu stwierdza się, że jest on obecnie najbardziej niebeziecznym sośród wszystkich środków sychoaktywnych. W wyniku toksycznego działania zasadniczego metabolitu alkoholu aldehydu octowego,
104 Hygeia Public Health 2016, 1(1): 101-107 Tabela I. Dotychczasowe doświadczenie z używkami a zamiary względem stosowania ich w rzyszłości Table I. Previous exerience with stimulants and intentions of future use Picie iwa /drinking beer Sięganie o inne naoje alkoholowe (wódka, wino, drinki) /Use of other alcoholic beverages (vodka, wine, drinks) Palenie wyrobów tytoniowych /Tobacco smoking Używanie narkotyków /Use of drugs Stosowanie substancji sychoaktywnych /Psychoactive substance use raz dziennie /once a day nie iję wcale /I do not drink at all nie iję wcale /I do not drink at all nie alę /I do not smoke nie alę, ale róbowałem(am) /I do not smoke, but have tried alę okazjonalnie/i smoke from time to time alę codziennie/i smoke every day tak /yes nie /no Wykluczenie stosowania środków odurzających w rzyszłości /Exclusion of future use Tak /Yes 40 97 62 8 84 70 4 47 81 Nie /No 20 11 7 9 14 4 7 21 1 2 Nie wiem /I do not know 40 14 19 Ogółem /Total 9 17 2 17 24 11 11 2 2 0 28 14 =22.66 =0,004 =9.98 =0,126 =1.1 =0,019 =18.691 =0,000 Tabela II. Stosowanie substancji sychoaktywnych a wiedza na temat zagrożeń wynikających z ich zażywania Table II. Psychoactive substance use and knowledge on hazards of their use Zagrożenia wynikające ze stosowania substancji sychoaktywnych /Hazards of sychoactive substance use Picie iwa /Drinking beer Sięganie o inne naoje alkoholowe (wódka, wino, drinki) /Drinking other alcoholic beverages (vodka, wine, drinks) Palenie wyrobów tytoniowych /Tobacco smoking Używanie narkotyków /Use of drugs raz dziennie /once a day nie iję wcale /I do not drink at all nie iję wcale /I do not drink at all nie alę /I do not smoke nie alę, ale róbowałem(am) /I do not smoke, but have tried alę okazjonalnie /I smoke from time to time alę codziennie/i smoke every day Tak /Yes Nie /No Żadne /None 1,79 0,02 8,272 0,219 8,411 0,210 4,89 0,101 Uzależnienie sychiczne /Psychic addiction 8 8 9 88 1,7 0,78 82 89 87 1,4 0,721 87 87 8 90 0,427 0,9 90,171 0,02 Problemy w nauce /Learning roblems 40 6 66 6,84 0,160 0 6 9 68 2,186 0, 66 61 7,0 0,071 9 6 0,114 0,76 Problemy zdrowotne /Health roblems 70 76 86,777 0,47 71 71 86 6,70 0,087 86 77 11,170 0,011 72 79 0,794 0,7 Kłooty z rawem /Legal roblems 6 82 60,47 0,242 6 1,4 0,690 69 8 8 70 4,09 0,2 81 66 2,9 0,097 Inne /Other 4 4 26,008 0, 2 11,082 0,891 1 1 24,49 0,141 2 10,0 0,10 rzewlekłe jego sożywanie wływa destrukcyjnie i destabilizująco na niemal wszystkie tkanki, organy i układy człowieka. Poza tym alkohol wykazuje działanie teratogenne i może rowadzić do bezłodności [9]. Niekontrolowane sożywanie alkoholu, rócz szkód zdrowotnych, generuje szereg roblemów sołecznych, związanych z ogorszeniem relacji sołecznych lub skłonnością do odejmowania czynów rzestęczych [10]. W świetle rzerowadzonych badań własnych, jak również badań innych autorów [11-14] najbardziej rozowszechnioną substancją sychoaktywną wśród nastolatków jest alkohol. Według badań rzerowadzonych w 2011 r. wśród olskiej młodzieży szkolnej w ramach międzynarodowego rojektu ESPAD (Euroean School Survey Project on Alcohol and Drugs) 9,2% uczniów II klas szkół onadgimnazjalnych miało za sobą inicjację alkoholową [11]. Niesorek
Kozłowska E i ws. Zjawisko stosowania substancji sychoaktywnych w wybranej gruie młodzieży licealnej 10 w badaniach realizowanych w katowickich szkołach onadgimnazjalnych w latach 2011-2012 [14] wskazała na dominujący udział iwa sośród wszystkich sożywanych naojów alkoholowych (91,2-97,%), co odowiada rawidłowościom obserwowanym w badaniach własnych (6% dziewczęta, 76% chłocy). Należy zwrócić uwagę na wyraźnie niższe odsetki wśród badanych w ramach niniejszej racy, co ozwala domniemywać, że uczniowie liceów ogólnokształcących iją rzadziej w orównaniu do rówieśników z innych szkół. Istotna zależność między tyem szkoły, a iciem alkoholu została stwierdzona również w badaniach Buczkowskiego (77,% uczniów liceów i 86,7% uczniów techników) [1] oraz w badaniach CBOS z 201 r. (69% uczniów liceów i 90% uczniów szkół zawodowych) [6]. Analogicznie do innych badań [11, 1] zaobserwowano, że sięganie o iwo oraz inne naoje alkoholowe jest bardziej rozowszechnione wśród uczniów łci męskiej niż żeńskiej (76 vs. 6% oraz 64 vs. 7%). Wysokie odsetki ijących nastolatek mogą wskazywać na wciąż istniejący efekt okolenia T obserwowany od oczątku XXI w., olegający na zacieraniu się dystansu między dziewczętami i chłocami w zakresie zażywania różnych środków odurzających [16]. Potwierdza to dalsza analiza badań własnych, rzy czym dane dotyczące alenia aierosów wskazują wręcz na odwrócenie tyowej roorcji w strukturze łci alących nastolatków. Palenie tytoniu należy do trendów charakteryzujących dorastającą część sołeczeństwa większości rozwiniętych krajów Euroy. Według badań ESPAD średnio 4% uczniów z 6 euroejskich krajów ma już za sobą ierwsze róby alenia aierosów [17]. Dane te budzą szczególny nieokój, zważywszy na konsekwencje zdrowotne alenia, wynikające z kontaktu z rawie 4 tys. szkodliwymi związkami chemicznymi. Najbardziej czynnym składnikiem dymu tytoniowego jest nikotyna, która oddziałuje na organizm w różnoraki sosób. W małych dawkach ma działanie głównie stymulujące, obudza wydzielanie adrenaliny z gruczołów nadnerczy, owodując rzysieszenie racy serca, zwiększenie ciśnienia tętniczego krwi, wzmożoną aktywność rzewodu okarmowego i zwiększenie funkcji OUN [18]. Nałogowe alenie wiąże się z ryzykiem rzedwczesnego zgonu w wyniku chorób odtytoniowych (nowotworów jamy ustnej, łuc, krtani, gardła, rzełyku, skóry, ęcherza moczowego, nerek, trzustki, choroby wieńcowej, chorób naczyń obwodowych i innych). Przerowadzona analiza wykazała, że alenie tytoniu jest zachowaniem mniej owszechnym niż icie alkoholu. Mniej niż ołowa badanych licealistów (44%) ma za sobą róby alenia aierosów. Średnio co czwarty resondent (26%) rzyznał, że sięga aktualnie o wyroby tytoniowe, rzy czym 12% ali codziennie. Jak wynika z badań zrealizowanych wśród uczniów warszawskich szkół średnich [19] blisko 2% badanych licealistów ali aierosy (,% codziennie). Zgodnie z badaniami Suligi [20] 20% dziewcząt i onad 0% chłoców sięga o wyroby tytoniowe, rzy czym do codziennego alenia rzyznaje się 1% dziewcząt i 27% chłoców. Uwagę zwraca fakt, że w rzeciwieństwie do innych badań rowadzonych w tym obszarze, w badaniach własnych, odnotowano większe natężenie alenia tytoniu wśród dziewcząt niż chłoców (28 vs. 20%). Należy jednak zauważyć, że udział dziewcząt dominuje rzede wszystkim w odniesieniu do alenia okazjonalnego (17 vs. 7%), natomiast jest mniejszy w rzyadku alenia regularnego (11 vs. 1%). Dane te niewątliwie otwierdzają wzrost inicjacji nikotynowej wśród nastolatek, na który wskazuje również Ostaszewski [21]. Z wysokimi wskaźnikami alenia tytoniu i icia alkoholu w młodym wieku wiąże się niebezieczeństwo odejmowania innych ryzykowanych zachowań. Z tego owodu uważa się, że zarówno wczesna inicjacja nikotynowa, jak i inicjacja alkoholowa, może torować drogę dla sięgnięcia o nielegalne substancje sychoaktywne [20, 22]. Rozrzestrzenianie się narkomanii nasiliło się w latach 0. XX w., obejmując swym zasięgiem rozwinięte sołeczeństwa, a nastęnie niemal wszystkie regiony świata. Badania naukowe dowodzą, że rozmiary stosowania substancji otocznie zwanych narkotykami, są znacznie mniejsze od sięgania o alkohol i aierosy. Odsetek uczniów w wieku 17 lat, którzy kiedykolwiek odjęli róbę stosowania narkotyków nie rzekracza % [2]. Należy jednak amiętać o znacznie groźniejszym, stosunkowo szybkim i długotrwałym charakterze nastęstw zażywania i uzależnienia się od narkotyków. Ze stosowaniem substancji sychoaktywnych wiąże się m.in. ryzyko rozrzestrzenienia chorób rzenoszonych drogą krwioochodną, uośledzenia czynności szeregu narządów i układów, zatruć, ogólnego wyniszczenia organizmu, rozwoju zaburzeń sychicznych, rzedawkowań oraz innych reakcji rowadzących nawet do śmierci [2]. Z badań realizowanych w ramach niniejszej racy wynika, że blisko co iąty licealista (19%) ma już za sobą ekserymenty z użyciem nielegalnych substancji sychoaktywnych. Zbliżony wynik uzyskano dla liceów ogólnokształcących w ramach badania CBOS z 201 r. (18%) [6]. Odsetki te są znacznie wyższe od zanotowanych w badaniu realizowanym w gruie uczniów uczęszczających do warszawskich szkół średnich (4%) [19] oraz niższe w orównaniu do badań HBSC z 2010 r. dotyczących używania marihuany i haszyszu rzez uczniów szkół onadgimnazjalnych (1%) [24]. Ankietowana młodzież licealna wyada gorzej w świetle badań ESPAD rzerowadzonych wśród 1-16-letniej euroejskiej młodzieży szkol-
106 Hygeia Public Health 2016, 1(1): 101-107 nej, zgodnie z którymi średnio 21% chłoców i 1% dziewcząt rzynajmniej raz w życiu róbowało nielegalnych środków odurzających [17]. Z większości dotychczas rzerowadzonych badań wynika, że chłocy dominują wśród narkotyzującej się młodzieży szkolnej. Trend ten otwierdza również analiza badań własnych wskaźniki dotyczące chłoców są wyższe w orównaniu do dziewcząt (24 vs. 17%), jednak oba są alarmujące. Większość badanych uczniów ma świadomość zagrożeń wynikających z zażywania środków odurzających. Znikomy odsetek ankietowanych jest zdania, że z używaniem środków odurzających nie wiążą się żadne zagrożenia. W rozwiązywaniu roblemu zażywania substancji sychoaktywnych nie wystarczy zatem samo informowanie o oziomie niebezieczeństwa wynikającym z ekserymentowania z narkotykami i innymi środkami sychoaktywnymi. Istotne są owody sięgania o środki odurzające rzez osoby nieuzależnione, a ierwotnymi są rzede wszystkim deficyty wsarcia. W modelowaniu dojrzałej ostawy młodych osób wobec substancji sychoaktywnych szkoła owinna odjąć bliższą wsółracę z rodzicami, mass mediami, służbą zdrowia, samorządami lokalnymi, oradniami sychologicznymi [26]. Przeciwdziałanie zagrożeniom wynikającym ze stosowania używek wymaga więc wielołaszczyznowych działań wsierająco-edukacyjnych już na szczeblu szkoły odstawowej z uwzględnieniem restrykcyjnego ograniczenia dostęności osób nieletnich do wszelkich substancji sychoaktywnych [27]. Wnioski 1. Zjawisko zażywania środków odurzających wśród badanej młodzieży licealnej rzyjmuje alarmujące rozmiary. 2. Najbardziej rozowszechnioną substancją sychoaktywną wśród resondentów są naoje alkoholowe.. Wiedza na temat zagrożeń wynikających z używania substancji sychoaktywnych wśród badanej młodzieży licealnej w niewielkim stoniu determinuje ograniczenie ich stosowania. W rozwiązywaniu roblemu rozowszechnienia substancji sychoaktywnych nie wystarczy zatem samo informowanie o oziomie niebezieczeństwa. 4. Istnieje konieczność wdrożenia systematycznych i wielołaszczyznowych działań wsierająco-edukacyjnych ukierunkowanych na modelowanie właściwej ostawy względem używek już na szczeblu szkoły odstawowej. Piśmiennictwo / References 1. Woynarowska B (red). Zdrowie i szkoła. PZWL, Warszawa 2000. 2. Cieślikowska J. Szkolne zadania z zakresu romocji zdrowia, a ogólno-edagogiczne kometencje nauczycieli do ich odejmowania. [w:] Środowisko, młodzież, zdrowie. Malinowski J, Zandecki A (red). Akait, Toruń 2007: 207 212.. Ostaszewski K. Skuteczność rofilaktyki używania substancji sychoaktywnych: odstawy oracowywania oraz ewaluacja rogramów dla dzieci i młodzieży. Scholar, Warszawa 200. 4. Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych (ICD-10).. Okoli CTC, Richardson CG, Ratner PA, Johnson JL. Adolescent self-defined tobacco use status, marijuana use, and tobacco deendence. Addict Behav 2008, (11): 1491 1499. 6. Raort z badania: Konsumcja substancji sychoaktywnych rzez młodzież szkolną Młodzież 201. CBOS, Krajowe Biuro ds. Przeciwdziałania Narkomanii, Warszawa 2014. 7. Jacennik B. Strategie dla zdrowia. Kształtowanie zachowań zdrowotnych orzez środowisko. Vizja Press & It, Warszawa 2008. 8. Narodowy Program Zdrowia na lata 2007-201. Załącznik do Uchwały Rady Ministrów z dnia 1 maja 2007 r. nr 90/2007. 9. Habrat B. Organizm w niebezieczeństwie. PARPA, Warszawa 1998. 10. Goldstein L, Rogers PD. Narkotyki i nastolatki. GWP, Gdańsk 2007. 11. Sierosławski J. Używanie alkoholu i narkotyków rzez młodzież szkolną. Euroejski rogram badań ankietowych w szkołach ESPAD. IPiN, Warszawa 2011. 12. Raort z badania CBOS: Konsumcja substancji sychoaktywnych rzez młodzież szkolną Młodzież 2008. CBOS, Warszawa 2008. 1. Muszyńska-Graca M, Dąbkowska B, Skiba M i ws. Rozowszechnienie stosowania substancji sychoaktywnych wśród młodzieży szkół onadodstawowych z wybranych miast województwa śląskiego. Med Środow 2012, 1(): 78-90. 14. Niesorek A. Szkolne systemy rofilaktyki i wsarcia sołecznego uczniów zagrożonych wykluczeniami w Katowicach. Diagnoza i rzykłady dobrych raktyk. [w:] Instytucje wsarcia a monitoring roblemów sołecznych w Katowicach. Księga Dobrych Praktyk. Bartoszek A, Czekaj K (red). Elamed, Katowice 2012: 202-21. 1. Buczkowski K, Czerwionka-Szaflarska M, Giziński W i ws. Rozowszechnianie icia naojów alkoholowych wśród uczniów szkół onadodstawowych. Probl Med Rodz 2002, 4(2): 21-27. 16. Gromadecka-Sutkiewicz M, Dziwak A, Kłos J. Młodzież licealna i alkohol. Probl Hig Eidemiol 2008, 89(2): 29 296. 17. Raort z badania: Używanie substancji rzez uczniów w 6 euroejskich krajach. ESPAD. Urząd Publikacji Unii Euroejskiej, Luksemburg 2012. htt://www.ara.l/ images/file/td01261plc.df (2.06.201).
Kozłowska E i ws. Zjawisko stosowania substancji sychoaktywnych w wybranej gruie młodzieży licealnej 107 18. Connors GJ, Galizio M, Maisto SA. Uzależnienia, zażywanie i nadużywanie. Katolicka Fundacja Pomocy Osobom Uzależnionymi Dzieciom Karan, Warszawa 2000. 19. Owoc A, Maliszewska D, Pawełczak-Barszczowska A i ws. Ryzykowne zachowania młodzieży warszawskich szkół średnich w kontekście chorób układu krążenia. MONZ 2011, 17(2): 80-84. 20. Suliga E. Stosowanie używek, icie alkoholu i alenie tytoniu wśród uczniów szkół średnich. Now Lek 2002, 71(2-): 10-106. 21. Ostaszewski K. Trendy w aleniu aierosów rzez 1-letnią młodzież. Badania mokotowskie 1984-2000. Med Wiek Rozwoj 200, 1(7): 10-120. 22. Raort z badania: Picie alkoholu i używanie narkotyków rzez młodzież szkolną na terenie Miasta Krakowa. PBS DGA, Soot-Warszawa 2007. 2. Świętochowska U. Patologie cywilizacji wsółczesnej. Mado, Toruń 1999. 24. Raort z badania: HBSC 2010. Mazur J, Małkowska- Szkutnik A (red). IMiD, Warszawa 2011. 2. Wanat W. Narkotyki i narkomania odlot donikąd. Iskry, Warszawa 2006. 26. Basak AM. Uzależnienie od alkoholu jako zagrożenie sołeczne młodzieży. [w:] Styl życia i zachowania rozdrowotne. Świderska M (red). AHE, Łódź 2011: 22 247. 27. Jędrzejko M, Biskuski R. Narkomania skala i charakter zjawiska. [w:] Patologie sołeczne. Jędrzejko M (red). WSH, Pułtusk 2006: 14-146.