POWIATOWY PROGRAM USUWANIA AZBESTU I WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST Sporządzili: inż. Roman Kujawski mgr Anna Tritt Konsultacja: prof. dr hab. Włodzimierz Urbaniak Ekspert Polskiej Izby Ekologii Wykonanie: Gnieźnieńska Agencja Rozwoju Gospodarczego Ul. Rynek 4/6
62-200 Gniezno Spis treści: Gniezno, kwiecień 2009 Wstęp 1. Materiały źródłowe i podstawa prawna opracowania 2. Azbest: charakterystyka, własności i zastosowanie 3. Charakterystyka powiatu śremskiego 4. Przepisy i procedury w zakresie postępowania z odpadami zawierającymi azbest 5. Kierunki działań powiatu: pomoc finansowa i edukacja ekologiczna 6. Harmonogram realizacji Programu 7. Podsumowanie Gnieźnieńska Agencja Rozwoju Gospodarczego Sp. z o.o. 2
Wstęp 14 maja 2002r. Rada Ministrów Rzeczypospolitej Polskiej przyjęła uchwałę Krajowy program usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski. Program ten został przyjęty w wyniku wcześniejszych prac, m.in.: przyjęcia przez Sejm Rzeczpospolitej Polskiej Rezolucji z dnia 19 czerwca 1997 r. w sprawie programu wycofywania azbestu z gospodarki (M.P. Nr 38, poz. 373), w której Rada Ministrów została wezwana m.in. do opracowania programu zmierzającego do wycofywania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski realizacji ustawy z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest (Dz. U. Nr 101, poz. 628, z 1998 r., Nr 156, poz. 1018, z 2000 r. Nr 88, poz. 986, oraz z 2001 r Nr 100, poz. 1085 i Nr 154, poz. 1793) oraz odpowiednich przepisów wykonawczych do tej ustawy. Cele główne Krajowego programu usuwania azbestu to: 1. spowodowanie oczyszczenia terytorium Polski z azbestu oraz usunięcie stosowanych od wielu lat wyrobów zawierających azbest 2. wyeliminowanie negatywnych skutków zdrowotnych u mieszkańców Polski spowodowanych azbestem oraz ustalenie koniecznych do tego uwarunkowań, Gnieźnieńska Agencja Rozwoju Gospodarczego Sp. z o.o. 3
3. spowodowanie sukcesywnej likwidacji oddziaływania azbestu na środowisko i doprowadzenie w określonym czasie do spełnienia wymogów ochrony środowiska. Gnieźnieńska Agencja Rozwoju Gospodarczego Sp. z o.o. 4
Nagromadzenie wyrobów zawierających azbest w układzie wojewódzkim. (Źródło: Krajowy plan usuwania wyrobów zawierających azbest... W związku z tym, że usuwanie i wymiana wyrobów zawierających azbest jest zadaniem długotrwałym zarówno ze względów finansowych jak i organizacyjnych założono, że azbest powinien zostać wyeliminowany na terytorium Polski do 2032 roku. Zadanie likwidacji zagrożenia wynikającego z obecności wyrobów zawierających azbest na terenie naszego kraju zostało powierzone nie tylko urzędom na szczeblu centralnym ale również terytorialnym. Aby to założenie się powiodło konieczne było w pierwszej kolejności dokonanie szczegółowej inwentaryzacji wyrobów zawierających azbest oraz sporządzenie programów usuwania azbestu dla gmin i powiatów. Inwentaryzacja jest pierwszym i podstawowym krokiem, który leży u podstaw wszystkich innych działań. Ponadto włodarze gmin zostali zobowiązani przedkładać wojewodzie (do dnia 31 marca za poprzedni rok kalendarzowy, począwszy od danych za 2003r.) informacje o rodzaju, ilości i miejscach występowania wyrobów zawierających azbest. Biorąc powyższe pod uwagę sporządzono dokument Powiatowy Program Usuwania Azbestu dla Powiatu Śremskiego (zwany dalej Programem). Ma on na celu zaprogramowanie działań związanych z eliminacją wyrobów z terenu powiatu śremskiego. Dokument stawia sobie następujące cele szczegółowe: Gnieźnieńska Agencja Rozwoju Gospodarczego Sp. z o.o. 5
przedstawienie zagrożeń spowodowanych użytkowaniem wyrobów azbestowych, omówienie przepisów i procedur związanych z bezpiecznym użytkowaniem i usuwaniem wyrobów zawierających azbest wskazanie kierunków działań, które należy podjąć aby wyeliminować wyroby azbestowe przedstawienie harmonogramu tych działań. 1. Materiały źródłowe i podstawa prawna opracowania Regulacje ustawowe Dz. U. 2004 nr 3 poz. 20 Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 18 grudnia 2003 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest Dz. U. 2005 nr 10 poz. 72 Ustawa z dnia 22 grudnia 2004 r. o zmianie ustawy o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest Dz. U. 2007 nr 39 poz. 251 Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 1 lutego 2007r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu Ustawy o odpadach Dz. U. 2006 nr 156 poz. 1118 Obwieszczenia Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu Ustawy Prawo budowlane Gnieźnieńska Agencja Rozwoju Gospodarczego Sp. z o.o. 6
Dz. U. 2006 nr 129 poz. 902 Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej w sprawie ogłoszenie jednolitego tekstu Ustawy Prawo ochrony środowiska Dz. U. 2001 nr 100 poz. 1085 Ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. o wprowadzeniu ustawy - Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw. Dz. U. 2001 nr 11 poz. 84 Ustawa z dnia 11 stycznia 2001 r. o substancjach i preparatach chemicznych Dz. U. 2002 nr 199 poz. 1671 Ustawa z dnia 28 października 2002 r. o przewozie drogowym towarów niebezpiecznych Akty wykonawcze Dz. U. 2003 nr 171 poz. 1666 Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 2 września 2003 r. w sprawie kryteriów i sposobu klasyfikacji substancji i preparatów chemicznych Dz. U. 2004 nr 280 poz. 2771 Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 1 grudnia 2004 r. w sprawie substancji, preparatów, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym w środowisku pracy Dz. U. 2005 nr 201 poz. 1674 Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 28 września 2005 r. w sprawie wykazu substancji niebezpiecznych wraz z ich klasyfikacją i oznakowaniem Gnieźnieńska Agencja Rozwoju Gospodarczego Sp. z o.o. 7
Dz. U. 2002 nr 217 poz. 1833 Rozporządzenie Ministra Pracy Polityki Społecznej z dnia 29 listopada 2002 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy Dz. U. 2002 nr 191 poz. 1595 Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 30 października 2002 r. w sprawie rodzajów odpadów, które mogą być składowane w sposób nieselektywny Dz. U. 2001 nr 112 poz. 1206 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 r. w sprawie katalogu odpadów Dz. U. 2006 nr 30 poz. 213 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 14 lutego 2006 r. w sprawie wzorów dokumentów stosowanych na potrzeby ewidencji odpadów Dz. U. 2007 nr 101 poz. 686 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 25 maja 2007 r. w sprawie zakresu informacji oraz wzorów formularzy służących do sporządzania i przekazywania zbiorczych zestawień danych Dz. U. 2005 nr 187 poz. 1571 Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 15 września 2005 r. w sprawie kursów dokształcających dla kierowców pojazdów przewożących towary niebezpieczne Dz. U. 2004 nr 71 poz. 649 Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 r. w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest Gnieźnieńska Agencja Rozwoju Gospodarczego Sp. z o.o. 8
Dz. U. 2002 nr 217 poz. 1833 Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 listopada 2002 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy Dz. U. 2003 nr 1 poz. 12 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 5 grudnia 2002 r. w sprawie wartości odniesienia dla niektórych substancji w powietrzu Dz. U. 2005 nr 216 poz. 1824 Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 14 października 2005r. w sprawie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy przy zabezpieczaniu i usuwaniu wyrobów zawierających azbest oraz programu szkolenia w zakresie bezpiecznego użytkowania takich wyrobów Dz. U. 2003 nr 192 poz. 1876 Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 23 października 2003r. w sprawie wymagań w zakresie wykorzystywania i przemieszczania azbestu oraz wykorzystywania i oczyszczania instalacji lub urządzeń, w których był lub jest wykorzystywany azbest Dz.U. 2005 nr 260 poz. 2181 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 20 grudnia 2005 r. w sprawie standardów emisyjnych z instalacji Materiały źródłowe Informator o przepisach i procedurach dotyczących bezpiecznego postępowania z wyrobami zawierającymi azbest, Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej, 2003 r. Gnieźnieńska Agencja Rozwoju Gospodarczego Sp. z o.o. 9
Poradnik stosowania przepisów i procedur dotyczących pozyskiwania z krajowych i zagranicznych funduszy pomocowych dodatkowych środków finansowych na usuwanie materiałów zawierających azbest, Ministerstwo Gospodarki, 2006r. Powiatowy plan gospodarki odpadami na lata 2004-2011 uchwalony Uchwałą nr XXII/130/04 Rady Powiatu Śremskiego z dnia 31.03.2004r. Program Usuwania Azbestu i Wyrobów Zawierających Azbest Stosowanych na Terytorium Polski, Rada Ministrów Rzeczypospolitej Polskiej, maj 2002 r.; Materiały źródłowe Starostwo Powiatowe w Śremie 2. Azbest: charakterystyka, własności i zastosowanie Azbest od dawna wykorzystywany był jako cenny surowiec do wyrobu wielu produktów. Najstarsze, dobrze udokumentowane zastosowanie azbestu pochodzi z przed 4500 lat, kiedy mieszkańcy z terenów współczesnej Finlandii dodawali azbest do gliny podczas wyrobu garnków. O azbeście pisali Kalimach i Plutarch ( V w. p.n.e.), Pliniusz i Pauzaniusz ( I i II w. p.n.e.). W czasach nowożytnych w 1671 roku w Journal de Letterati, wychodzącym w Wenecji pojawiają się wzmianki o minerale znajdowanym w dużych ilościach we Włoszech i stosowanym do wyrobu niepalnej skóry i papieru oraz knotów do świec i lamp oliwnych. Gnieźnieńska Agencja Rozwoju Gospodarczego Sp. z o.o. 10
W Europie azbest wydobywano, co najmniej od wczesnego średniowiecza na terenach współczesnej Francji, Włoch, Hiszpanii, Portugalii, Czech, Finlandii, Szwajcarii. Obecnie kopalnie te są nieczynne. W dalszym ciągu, na dużą skalę, azbest wydobywany jest w Kanadzie, na południu Afryki i w Chinach. W Polsce azbest nie występuje. Z uwagi na liczne cenne własności użytkowe azbestu i stosunkowo niską cenę, jego szerokie zastosowanie w stosunkowo dużych ilościach miało miejsce, niemal wszędzie przez okres ostatnich 100 lat. Także i na terenie Polski azbest stosowany był w produkcji wielu wyrobów przemysłowych, lecz przede wszystkim, (co najmniej około 80%) do produkcji materiałów budowlanych. Azbest towarzyszy nam od dawna i wyprodukowano znaczne ilości różnych wyrobów z jego udziałem, na przykład American Lang Association zwraca uwagę, że przeszło 3000 produktów wciąż będących w użytku w USA zawiera azbest. W Polsce jest podobnie, choć głównym ilościowo produktem zawierającym azbest są wyroby azbestowo-cementowe, a przede wszystkim płaskie i faliste płyty dachowe i elewacyjne. Szacuje się, że na dachach i elewacjach wciąż znajduje się przeszło miliard dwieście milionów m 2 tych płyt, co stanowi od około 1,4 miliona ton. Ogólna charakterystyka Azbesty, niezależnie od różnic w składzie chemicznym i różnic wynikających z budowy krystalicznej są minerałami naturalnie występującymi w przyrodzie. Ich występowanie jest dość powszechne, ale tylko w niewielu miejscach kuli ziemskiej azbest był ( i niekiedy jeszcze jest) eksploatowany na skalę przemysłową. Pod względem mineralogicznym rozróżnia się dwie grupy azbestów: grupę serpentynów (chryzotyli) i grupę azbestów amfibolowych. Gnieźnieńska Agencja Rozwoju Gospodarczego Sp. z o.o. 11
do grupy serpentynów należy tylko jedna odmiana azbestu, azbest chryzotylowy, wydobywany i stosowany w największych ilościach. w grupie azbestów amfibolowych praktyczne znaczenie mają dwie odmiany: azbest amozytowy i krokidolitowy. W niewielkich ilościach stosowany był antofilit do produkcji filtrów z uwagi na wyjątkowo duża odporność chemiczną. Wszystkie odmiany mineralne azbestu krystalizowały w szczelinach w ultra zasadowych skałach w wyniku oddziaływań hydrotermalnych. Co więcej krystalizowały w postaci bardzo cienkich, wydłużonych monokryształów, których długość dochodzi niekiedy do kilkudziesięciu centymetrów. Chemicznie azbesty są uwodnionymi krzemianami magnezu zawierającymi różne pierwiastki albo jako podstawienia magnezu albo jako roztwory stałe, co ilustruje poniższy wykaz wzorów chemicznych. Chryzotyl Mg 6 [(OH) 8 Si 4 0 10 ] Krokidolit (riebeckit) Na 2 Fe 3 Fe 2 [(OH)Si4O 11 ] 2 Amozyt (gruneryt) (Fe,Mg) 7 [(OH)Si 4 0 11 ] 2 Antofyllit (Mg, Fe) 7 [(OH)Si 4 O 11 ] 2 Tremolit Ca 2 Mg 5 [(OH)Si 4 0 11 ] 2 Kolejny wykaz dobrze ilustruje, jak sytuuje się grubość pojedynczych kryształów azbestu względem innych włókien. Grubość niektórych włókien organicznych i nieorganicznych włókno Średnica włókna [nm] włókno łykowe (len) 12 000 80 000 bawełna 10 000 25 000 Gnieźnieńska Agencja Rozwoju Gospodarczego Sp. z o.o. 12
wełna 2000 50 000 włos ludzki ok. 38 000 nylon 1 000 9 000 włókno szklane (cienkie) 1 000 7 000 włókno mineralne 3 000 9 000 azbest chryzotylowy 15 42 azbest amfibolowy 100 300 1mm = 1000µm 1 µm = 1000 nm Obserwowane makroskopowo włókna azbestu są w istocie wiązkami zbudowanymi z dużej liczby (zazwyczaj wielu tysięcy a często dziesiątek tysięcy) włókien elementarnych. W tych wiązkach pojedyncze kryształy azbestu są obrazowo mówiąc w różnym stopniu sklejone. Najczęściej substancją spajająca kryształy azbestu jest węglan wapniowy. Jego obecność sprawia, że rozwłóknianie (pocienianie wiązek) jest utrudnione i włókna stają się sztywne. Taki azbest w handlowej nomenklaturze nazywany jest twardym. Najczęściej w znaczącej większości azbest chryzotylowy stosowano do produkcji płyt azbestowo-cementowych. Do azbestu chryzotylowego dodawano kilka procent azbestu krokidolitowego nazywanego azbestem niebieskim. Tak postępowano podczas produkcji rur azbestowo-cementowych. Podkreślić należy, że obie te odmiany azbest krokidolitowy i amozytowy uważane są za groźniejsze dla zdrowia ludzi niż azbest chryzotylowy. Zastosowanie azbestu w Polsce. Gnieźnieńska Agencja Rozwoju Gospodarczego Sp. z o.o. 13
Jak już wspomniano szerokie zastosowanie azbestu w stosunkowo dużych ilościach nastąpiło w okresie XX wieku. Azbest stosowany był w produkcji wielu wyrobów przemysłowych, lecz przede wszystkim, (co najmniej około 80% zużycia azbestu) do produkcji wyrobów budowlanych, szczególnie płyt dachowych i elewacyjnych, a także, w mniejszych ilościach do produkcji rur, rozmaitych kształtek do kanałów wentylacyjnych, instalacyjnych i innych. Jeszcze mniej azbestu zużywano do produkcji tekstyliów, mas ogniotrwałych, mas uszczelniających i innych. Szacuje się, że po 1945 roku do Polski importowano dwa miliony ton azbestu. W Polsce azbest stosowano w produkcji następujących grup wyrobów: wyroby azbestowo-cementowe [AC] -pokrycia dachowe, rury ciśnieniowe, rury i prostokątne profile stosowane w kanałach wentylacyjnych, płyty i kształtki AC w wymiennikach cieplnych, płyty elewacyjne AC i w niewielkie ilościowo, lecz dawniej powszechnie stosowane kształtki elektrotechniczne ( silniki elektryczne, wyłączniki, instalacje przemysłowe ); masy torkretowe i tzw. miękkie izolacje ognioochronne. wyroby tekstylne z azbestu -sznury i maty. specjalne uszczelki przemysłowe, wyłożenia antywibracyjne materiały i wykładziny cierne -sprzęgła i hamulce (obecnie wstępujące w starszych dźwigach i windach, niekiedy w sprzęgłach napędów przemysłowych) masy ogniotrwałe, masy formierskie filtry przemysłowe izolacja cieplna Gnieźnieńska Agencja Rozwoju Gospodarczego Sp. z o.o. 14
Poniższy wykaz podaje dominujące ilościowo rodzaje wyrobów azbestowocementowych produkowanych w Polsce: płyty płaskie prasowane tzw. szablony lub płyty karo" (PN-66/B14040), płyty faliste i gąsiory nie prasowane (PN-68/B-14041), nisko i wysokofaliste, płyty płaskie prasowane okładzinowe (PN-70/B-14044), rury bezciśnieniowe (kanalizacyjne) (PN-67/B-14753), rury ciśnieniowe (PN-68/B-14750), kształtki kanalizacyjne (PN-68/B-14752), kształtki do przewodów wentylacyjnych (BN-73/8865-10), płytki PACE" oraz kształtki a-c prasowane nieimpregnowane dla elektrotechniki (BN-67/6758-01, BN-70/6754-01), zbiorniki na wodę, osłony do kanałów spalinowych kształtki do wentylacji zewnętrznych kształtki do osłon rurociągów ciepłowniczych Pośród płyt płaskich najczęściej na dachach stosowano, zwłaszcza w południowej Polsce płyty typu Karo nazywane też, nieprawidłowo szablonami. Były to płyty o wymiarach 400 400 mm i grubości 6 mm. Płyty te dzięki dodatkowemu zagęszczeniu w procesie prasowania cechują się mniejszą porowatością niż płyty faliste. Różnica ta jest dość duża, co uwidacznia nasiąkliwością wynoszącą dla płyt Karo 16% podczas gdy nasiąkliwość płyt falistych wynosi 27%. Mała porowatość płyt prasowanych pozwala przypuszczać, że ich odporność na korozję będzie lepsza Gnieźnieńska Agencja Rozwoju Gospodarczego Sp. z o.o. 15
niż płyt nie prasowanych. Tak jest w istocie i świadczą za tym liczne obserwacje dachów po wielu latach eksploatacji. Produkcja płyt azbestowo cementowych na ziemiach polskich rozpoczęła się w 1907 roku i trwała do roku 1998. Szacuje się, że, na dachach i elewacjach znajduje się przeszło 1 200 000 000m 2 płyt azbestowo-cementowych, co odpowiada 1 500 000 ton. Produkcja została zakazana Ustawą z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest. Zgodnie z tą ustawą w Polsce do 28 września 1998 roku została zakończona produkcja płyt azbestowocementowych. Natomiast po 28 marca 1999 obowiązuje zakaz obrotu azbestem i wyrobami zawierającymi azbest. Poniższa tabela podaje zawartość azbestu w różnych wyrobach. Asortyment produkcji Udział azbestu w % Płyty płaskie prasowane (szablony) 9,5 11,0 Płyty faliste o długości 1200 mm 11,0 12,5 Płyty faliste o długości 2400 mm 12,0 13,0 Rury a-c ciśnieniowe 17,0 18,0 Rury a-c bezciśnieniowe 14,0 16,0 Uszczelki 8,0 20,0 Sznury azbestowe 80,0 96,0 Azbest stosowano również w produkcji płyt izolacyjnych ognioodpornych. Produkcja takich płyt nie wyszła w Polsce poza skalę doświadczalną. Znaczne ilości Gnieźnieńska Agencja Rozwoju Gospodarczego Sp. z o.o. 16
takich płyt były importowane na potrzeby przemysłu stoczniowego. Nieznaczne ich ilości trafiły do budownictwa. Degradacja powierzchni płyt azbestowo-cementowych eksploatowanych w długich okresach czasu w różnych warunkach. Trwałość, rozumiana jako długowieczność płyt azbestowo-cementowych jest przedmiotem otwartej dyskusji a nawet kontrowersji. Nic dziwnego, trwałość płyt zależy przecież od intensywności działania różnych czynników. Można jednakże powiedzieć że okres bezpiecznej eksploatacji płyt azbestowo-cementowych [AC] wynosi ok. 60 lat, dodając, że nawet po 60-u latach, w przeciętnych warunkach płyty AC nie ulegają degradacji, choć ich powierzchnia jest już uszkodzona oddziaływaniem korozyjnym. Proces korozji powierzchni płyt AC można opisać identycznie jak korozję betonu; z jednym wyjątkiem obecność włókien azbestu, będącym mikrozbrojeniem zapobiega złuszczaniu skorodowanych warstw. Obserwowano w mikroskopie skaningowym powierzchnie płyt azbestowocementowych, eksploatowanych w różnych warunkach. Celem obserwacji była ocena ryzyka uwalniania się włókien azbestowych, odsłoniętych w wyniku korozji. Korozja dotyczy tu zaczynu cementowego spajającego włókna, stanowiącego przeciętnie około 90 objętościowych i wagowych płyt. Ów zaczyn cementowy bywa nazywany matrycą cementową. W istocie matryca ta jest zbudowana z produktów reakcji cementu z wodą a na powierzchni występują również produkty powstałe w trakcie korozji, zwłaszcza tzw. wtórny gips obserwowany w postaci igieł oraz węglan wapniowy. Gnieźnieńska Agencja Rozwoju Gospodarczego Sp. z o.o. 17
Korozja płyt azbestowo-cementowych Na wszystkich obserwowanych w mikroskopie próbkach płyt AC stwierdzono występowanie na ich powierzchni włókien azbestu. Jednakże ich powierzchnia często pokryta była, co najmniej resztkami produktów reakcji cementu z wodą. Stwierdzono jednak że największe ryzyko emisji azbestu stwarza łamanie płyt. Wówczas do otoczenia uwalniają się szkodliwe włókna. Warto tu dodać że łamanie płyt w stanie zawilgoconym ryzyko emisji zmniejsza. Zabezpieczony azbest nie stanowi niebezpieczeństwa dla zdrowia, jednak uszkodzony (m.in. w wyniku każdej obróbki mechanicznej) może stać się przyczyną śmiertelnych chorób: pylicy azbestowej, raka płuc, międzybłoniaka opłucnej i otrzewnej oraz innych zmian na płucach. Im więcej włókien azbest wdychanych jest do układu oddechowego, tym większe jest ryzyko choroby. Zachorować mogą nie tylko osoby, które miały długotrwały kontakt z azbestem w związku z wykonywaną pracą ale również te, które oddychały powietrzem z włóknami azbestowymi przez krótki czas. Gnieźnieńska Agencja Rozwoju Gospodarczego Sp. z o.o. 18
3. Charakterystyka powiatu śremskiego Położenie i podział administracyjny Powiat śremski powstał w 1999r. w wyniku reformy administracji publicznej, w centralnej części województwa wielkopolskiego. Zajmuje obszar 574,7 km², w tym miasta zajmują 20,36 km² a wsie 554,32 km². Powiatami sąsiadującymi są powiaty: poznański ziemski, średzki, jarociński, gostyński, kościański. Powiat rozciąga się w trzech krainach geograficznych. Środkową część zajmuje Pradolina Warszawsko Berlińska. Dnem tej pradoliny płynie rzeka Warta, która oddziela tereny Pojezierza Wielkopolskiego na północy od Pojezierza Leszczyńskiego na południu. Część północna powiatu to płaska równina z wysokimi wałami wydmowymi, natomiast część południowa charakteryzuje się wzniesieniami, do których należą Pagórki Dolskie z najwyższym wzniesieniem koło Ostrowieczna 149 m n.p.m.) Znaczna część obszaru powiatu śremskiego znajduje się w strefach ochrony: rezerwat florystyczny Miranowo i Goździka Sinego w Grzybnie, rezerwat krajobrazowy Krajkowo, Park Krajobrazowy im. Gen D. Chłapowskiego, Rogaliński Park Krajobrazowy oraz zespół przyrodniczo krajobrazowy Łęgi Mechlińskie. Teren posiada wiele zabytków przyrodniczych i architektonicznych. Krajobraz wiejski to m.in. parki podworskie w Górze, Jaszkowie, Łęgu, Manieczkach, Mechlinie, Międzychodzie, Mszczyczynie, Włościejewkach. W parkach znajdują się pomniki przyrody: dęby szypułkowe, lipy drobnolistne, kasztanowce Gnieźnieńska Agencja Rozwoju Gospodarczego Sp. z o.o. 19
zwyczajne i platany. Na tym terenie znajduje się również największe w Wielkopolsce skupisko głazów narzutowych uznanych za pomniki przyrody. W skład powiatu wchodzą cztery gminy: Śrem Brodnica Dolsk Książ Wielkopolski. Struktura ludności w powiecie śremskim: Ogółem Mężczyźni Kobiety Miasta Wieś Razem Mężczyźni Kobiety Razem Mężczyźni kobiety Powiat 58810 28839 29971 34130 16415 17715 24680 12424 12256 Wiek przedprodukcyjny 12845 6620 6225 6921 3561 3360 5924 3059 2865 Wiek Produkcyjny 38500 19888 18612 22773 11535 11238 15727 8353 7347 Wiek poprodukcyjny 7465 2331 5134 4436 1319 3117 3029 1012 2017 Źródło: Główny Urząd Statystyczny Gnieźnieńska Agencja Rozwoju Gospodarczego Sp. z o.o. 20
4. Przepisy i procedury w zakresie postępowania z odpadami zawierającymi azbest Sposób postępowania z wyrobami i odpadami zawierającymi azbest reguluje szereg przepisów prawa: ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska, ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach, ustawa z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest oraz wydane na ich podstawie rozporządzenia wykonawcze. Poniżej przedstawiono proponowane przez Ministerstwo Gospodarki procedury postępowania z wyrobami zawierającymi azbest (źródło: www.mg.gov.pl) GRUPA I. Procedury obowiązujące właścicieli i zarządzających obiektami, instalacjami lub urządzeniami zawierającymi azbest lub wyroby zawierające azbest. Procedura 1. Obowiązki i postępowanie właścicieli oraz zarządców, przy użytkowaniu obiektów i terenów z wyrobami zawierającymi azbest. Procedura 2. Obowiązki i postępowanie właścicieli i zarządców, przy usuwaniu wyrobów zawierających azbest z obiektów lub terenów. Gnieźnieńska Agencja Rozwoju Gospodarczego Sp. z o.o. 21
GRUPA II. Procedury obowiązujące wykonawców prac polegających na usuwaniu wyrobów zawierających azbest wytwórców odpadów niebezpiecznych. Procedura 3. Postępowanie przy pracach przygotowawczych do usuwania wyrobów zawierających azbest. Procedura 4. Prace polegające na usuwaniu wyrobów zawierających azbest, wytwarzaniu odpadów niebezpiecznych, wraz z oczyszczeniem obiektu, terenu, instalacji. GRUPA III. Procedura obowiązująca prowadzących działalność w zakresie transportu odpadów niebezpiecznych zawierających azbest. Procedura 5. Przygotowanie i transport odpadów niebezpiecznych zawierających azbest. GRUPA IV. Procedura obowiązująca zarządzających składowiskami odpadów niebezpiecznych zawierających azbest. Procedura 6. Składowanie odpadów na składowiskach lub wydzielonych kwaterach przeznaczonych do wyłącznego składowania odpadów zawierających azbest. Procedura 1. Obowiązki i postępowanie właścicieli oraz zarządców przy użytkowaniu obiektów i terenów z wyrobami zawierającymi azbest Cel procedury Celem procedury jest przedstawienie zakresu obowiązków i zasad postępowania właścicieli i zarządców budynków, budowli, instalacji lub urządzeń oraz terenów, gdzie znajduje się azbest lub wyroby zawierające azbest. Procedura dotyczy bezpiecznego ich użytkowania. Zakres procedury Gnieźnieńska Agencja Rozwoju Gospodarczego Sp. z o.o. 22
Zakres procedury obejmuje cały okres, w którym budynek, budowla, instalacja lub urządzenie przemysłowe oraz teren, niezależnie od ich wielkości lub stanu, charakteryzuje się tym, że znajdują się tam wyroby zawierające azbest. Opis szczegółowy Właściciel lub zarządca budynku, budowli, instalacji lub urządzenia technicznego oraz terenu, gdzie znajdują się wyroby zawierające azbest, ma obowiązek sporządzenia - w 2 egzemplarzach Oceny stanu i możliwości bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających azbest. Właściciele lub zarządcy, którzy spełnili ten obowiązek wcześniej sporządzają następne oceny w terminach wynikających z warunków poprzedniej oceny, tzn.: po 5-u latach, jeżeli wyroby zawierające azbest są w dobrym stanie technicznym i nieuszkodzone, po roku, jeżeli przy poprzedniej ocenie ujawnione zostały drobne (do 3% powierzchni wyrobów) uszkodzenia. Wyroby, które posiadały lub posiadają duże i widoczne uszkodzenia powinny zostać bezzwłocznie usunięte. Jeden egzemplarz oceny właściciel lub zarządca zobowiązany jest złożyć właściwemu terenowo powiatowemu inspektorowi nadzoru budowlanego w terminie do 30-u dni od dnia jej sporządzenia. Drugi egzemplarz zachowuje przy dokumentacji budynku, budowli, instalacji lub urządzenia przemysłowego oraz terenu do czasu sporządzenia następnej oceny. Właściciel lub zarządca obowiązany jest do przeprowadzenia inwentaryzacji (spisu z natury) wyrobów zawierających azbest. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 23 października 2003 r. w sprawie wymagań w zakresie wykorzystywania i przemieszczania azbestu oraz wykorzystywania i oczyszczania instalacji lub urządzeń, w których był lub jest wykorzystywany azbest - informacje o wyrobach zawierających azbest, właściciel, zarządca lub użytkownik sporządza w dwóch egzemplarzach: 1) jeden egzemplarz przedkłada w formie pisemnej wojewodzie; 2) drugi egzemplarz przechowuje przez okres jednego roku, do czasu sporządzenia następnej informacji. Osoby fizyczne nie będące przedsiębiorcami przedkładają informacje odpowiednio wójtowi, burmistrzowi lub prezydentowi miasta. Informacje przedkłada się corocznie, celem wykazania ewentualnych zmian w ilości posiadanych wyrobów zawierających azbest, co pozwoli na ocenę zagrożenia dla Gnieźnieńska Agencja Rozwoju Gospodarczego Sp. z o.o. 23
ludzi i środowiska w danym rejonie. Właściciel lub zarządca budynku, budowli, instalacji lub urządzenia oraz terenu, gdzie występują wyroby zawierające azbest, ma ponadto obowiązki: oznakowania pomieszczeń, gdzie znajdują się urządzenia lub instalacje z wyrobami zawierającymi azbest odpowiednim znakiem ostrzegawczym dla azbestu, opracowania i wywieszenia na widocznym miejscu instrukcji bezpiecznego postępowania i użytkowania pomieszczenia z wyrobami zawierającymi azbest, zaznaczenia na planie sytuacyjnym terenu miejsc z wyrobami zawierającymi azbest. Ponadto, jeżeli w budynku, budowli, instalacji lub urządzeniu oraz na terenie znajdują się wyroby zawierające azbest o gęstości objętościowej mniejszej niż 1000 kg/m 3 (tzw. miękkie ) lub, jeżeli wyroby zawierają azbest krokidolit, a także, jeżeli te wyroby znajdują się w zamkniętych pomieszczeniach, lub istnieje uzasadniona obawa dużej emisji azbestu do środowiska właściciel lub zarządca powinien opracować plan kontroli jakości powietrza (monitoringu), a jego wyniki uwzględnić przy dalszej eksploatacji lub usuwaniu wyrobów zawierających azbest. Procedura 1 schemat graficzny Sporządzenie Oceny stanu i możliwości bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających azbest Przeprowadzenie inwentaryzacji wyrobów zawierających azbest Gnieźnieńska Agencja Rozwoju Gospodarczego Sp. z o.o. 24
Opracowanie corocznego planu kontroli jakości powietrza dla pomieszczeń zawierających azbest Sporządzenie informacji dla wójta/burmistrza/prezydenta (corocznie) Opracowanie instrukcji bezpiecznego postępowania i użytkowania pomieszczenia z wyrobami zawierającymi azbest Oznakowanie pomieszczeń, gdzie znajdują się urządzenia lub instalacje z wyrobami zawierającymi azbest Zaznaczenie na planach sytuacyjnych terenu miejsc z wyrobami zawierającymi azbest Procedura 2. Obowiązki i postępowanie właścicieli i zarządców przy usuwaniu wyrobów zawierających azbest z obiektów lub terenów Cel procedury Celem procedury jest przedstawienie zakresu obowiązków i postępowania właścicieli, zarządców budynków, budowli, instalacji lub urządzeń oraz terenów Gnieźnieńska Agencja Rozwoju Gospodarczego Sp. z o.o. 25
z wyrobami zawierającymi azbest przed i w czasie wykonywania prac usuwania lub zabezpieczania takich wyrobów. Zakres procedury Zakres procedury obejmuje okres od podjęcia decyzji o zabezpieczeniu lub usuwaniu wyrobów zawierających azbest, do zakończenia tych robót i uzyskania stosownego oświadczenia wykonawcy prac. Opis szczegółowy Właściciel lub zarządca budynku, budowli, instalacji lub urządzenia oraz terenu, gdzie znajduje się azbest lub wyroby zawierające azbest, powinien dokonać identyfikacji rodzaju i ilości azbestu w wyrobach, przez uprawnione do takich prac laboratorium. Identyfikacja azbestu powinna nastąpić w okresie użytkowania wyrobów, jeszcze przed rozpoczęciem wykonywania prac zabezpieczenia lub usuwania takich wyrobów, o ile informacja ta, nie jest podana w innych dokumentach budowy przedmiotowego obiektu. Identyfikacja azbestu jest obowiązkiem właściciela lub zarządcy, wynikającym z tytułu własności oraz odpowiedzialności prawnej, dotyczącej ochrony osób trzecich od szkód mogących wynikać nieodpowiedniej eksploatacji przedmiotu stanowiącego własność. Wyniki identyfikacji azbestu powinny być uwzględniane przy: sporządzaniu Oceny..., sporządzaniu informacji dla wójta, burmistrza, prezydenta miasta, zawieraniu umowy na wykonanie prac zabezpieczania lub usuwania wyrobów zawierających azbest z wykonawcą tych prac wytwarzającym odpady niebezpieczne. Właściciel lub zarządca może zlecić innym odpowiednio przygotowanym osobom lub podmiotom prawnym przeprowadzenie czynności wykonania identyfikacji azbestu w wyrobach. W każdym przypadku powinno to mieć miejsce przed rozpoczęciem prac zabezpieczenia lub usuwania wyrobów zawierających azbest. Właściciel lub zarządca budynku, budowli, instalacji lub urządzenia oraz terenu z wyrobami zawierającymi azbest, ma obowiązek dopełnienia wymogów wynikających z przepisów ustawy Prawo budowlane tj. uzyskania pozwolenia na budowę lub złożenia z odpowiednim wyprzedzeniem wniosku zgłoszenia robót budowlanych. Wniosek powinien być sporządzony z uwzględnieniem przepisów wynikających z art. 30 ust. 7 ustawy Prawo budowlane. Zatajenie informacji o występowaniu azbestu w wyrobach, które będą przedmiotem prac remontowo budowlanych skutkuje na podstawie ustawy - Prawo ochrony środowiska odpowiedzialnością prawną. Gnieźnieńska Agencja Rozwoju Gospodarczego Sp. z o.o. 26
Po dopełnieniu obowiązków formalnoprawnych, właściciel lub zarządca dokonuje wyboru wykonawcy prac - wytwórcy odpadów niebezpiecznych. Zawiera umowę na wykonanie prac zabezpieczenia lub usuwania wyrobów zawierających azbest oraz oczyszczenia budynku, budowli, instalacji lub urządzenia oraz terenu z azbestu. W umowie powinny być jasno sprecyzowane obowiązki stron, również w zakresie zabezpieczenia przed emisją azbestu w czasie wykonywania prac. Niezależnie od obowiązków wykonawcy prac, właściciel lub zarządca powinien poinformować mieszkańców lub użytkowników budynku, budowli, instalacji lub urządzenia oraz terenu, o usuwaniu niebezpiecznych materiałów zawierających substancje stwarzające szczególne zagrożenie dla ludzi oraz o sposobach zabezpieczenia przed tą szkodliwością. Na końcu właściciel lub zarządca powinien uzyskać od wykonawcy prac, pisemne oświadczenie o prawidłowości wykonania robót i oczyszczenia z azbestu, a następnie przechowywać je przez okres, co najmniej 5 lat, wraz z inną dokumentacja budynku, budowli, instalacji lub urządzenia oraz terenu. Gnieźnieńska Agencja Rozwoju Gospodarczego Sp. z o.o. 27
Procedura 2 schemat graficzny Podjęcie decyzji o usuwaniu wyrobów zawierających azbest Identyfikacja azbestu w wyrobach przeznaczonych do usunięcia przez uprawnione laboratorium Zgłoszenie właściwemu organowi architektonicznobudowlanemu lub powiatowemu inspektorowi nadzoru budowlanego - na 30 dni przez rozpoczęciem prac zamiaru usuwania wyrobów zawierających azbest celem uzyskania pozwolenia na budowę wraz z określonymi warunkami Dokonanie wyboru wykonawcy prac i zawarcie umowy. Określenie obowiązków stron, również w zakresie zabezpieczenia przed emisją azbestu Poinformowanie mieszkańców użytkowników obiektu o usuwaniu niebezpiecznych materiałów i sposobach zabezpieczania Uzyskanie od wykonawcy prac świadectwa czystości powietrza po wykonaniu robót oraz jego przechowywanie przez co najmniej 5 lat Procedura 3. Postępowanie przy pracach przygotowawczych do usuwania wyrobów zawierających azbest Gnieźnieńska Agencja Rozwoju Gospodarczego Sp. z o.o. 28
Cel procedury Celem procedury jest przedstawienie zasad postępowania podczas prac przygotowawczych do zabezpieczania lub usuwania wyrobów zawierających azbest. Zakres procedury Zakres procedury obejmuje całokształt prac oraz postępowania dotyczącego przygotowania do zabezpieczenia lub usuwania wyrobów zawierających azbest. Opis szczegółowy W rozumieniu przepisów ustawy o odpadach (art. 3 ust. 3 pkt. 22) wytwórcą odpadów powstających w wyniku świadczenia usług w zakresie budowy, rozbiórki, remontu obiektów, czyszczenia zbiorników lub urządzeń oraz sprzątania, konserwacji i napraw jest podmiot, który świadczy usługę, chyba, że umowa o świadczeniu usługi stanowi inaczej, a więc wykonawca prac polegających na zabezpieczeniu lub usuwaniu wyrobów zawierających azbest. Wytwórcę odpadów obowiązuje postępowanie określone przepisami ustawy o odpadach. Podstawową czynnością dla przedsiębiorcy, który zamierza podjąć działalność w zakresie wytwarzania odpadów niebezpiecznych zawierających azbest, w ilości powyżej 0,1 Mg rocznie, jest opracowanie programu gospodarki odpadami niebezpiecznymi i zawierającymi azbest zatwierdzonego przez właściwego, ze względu na miejsce wytwarzania odpadów, starostę. W niektórych, określonych ustawą przypadkach, program zatwierdza wojewoda. Program gospodarki odpadami niebezpiecznymi dołączony do wniosku o wydanie decyzji zatwierdzającej program, powinien zawierać: wyszczególnienie rodzajów odpadów niebezpiecznych, przewidzianych do wytwarzania, a w przypadku, gdy określenie rodzaju nie jest wystarczające do ustalenia zagrożeń, jakie mogą powodować odpady niebezpieczne, właściwy organ może wezwać wnioskodawcę do podania składu chemicznego i właściwości odpadów, określenie ilości odpadów niebezpiecznych poszczególnych rodzajów przewidzianych do wytworzenia w ciągu roku, informacje wskazujące na sposoby zapobiegania powstawaniu odpadów niebezpiecznych lub ograniczenia ilości odpadów i ich negatywnego oddziaływania na środowisko, Gnieźnieńska Agencja Rozwoju Gospodarczego Sp. z o.o. 29
opis dalszego sposobu gospodarowania odpadami niebezpiecznymi, z uwzględnieniem zbierania, transportu, odzysku i unieszkodliwiania odpadów niebezpiecznych, wskazanie miejsca i sposobu oraz rodzaju magazynowanych odpadów niebezpiecznych. Wytwórca odpadów (wytwarzający rocznie do 0,1 Mg odpadów niebezpiecznych) na 30 dni przed rozpoczęciem działalności powodującej powstawanie odpadów lub zmianą tej działalności wpływającą na ilość lub rodzaj wytwarzanych odpadów lub sposobów gospodarowania nimi, opracowuje i składa właściwemu wojewodzie lub staroście (w 4 egzemplarzach) informację o wytwarzanych odpadach oraz sposobach gospodarowania nimi. Informacja powinna zawierać: wyszczególnienie rodzajów odpadów przewidzianych do wytwarzania, w przypadku, gdy określenie rodzaju nie jest wystarczające, do ustalenia zagrożeń, jakie te odpady mogą powodować, właściwy organ może wezwać wnioskodawcę do podania podstawowego składu chemicznego i właściwości odpadów, określenie ilości odpadów poszczególnych rodzajów przewidzianych do wytwarzania w ciągu roku, informacje wskazujące na sposoby zapobiegania powstawaniu odpadów lub ograniczania ilości odpadów i ich negatywnego oddziaływania na środowisko, opis dalszego sposobu gospodarowania odpadami, z uwzględnieniem zbierania, transportu, odzysku i unieszkodliwiania odpadów, wskazanie miejsca i sposobu oraz rodzaju magazynowanych odpadów. Do rozpoczęcia działalności powodującej powstawanie odpadów można przystąpić, jeżeli organ właściwy do przyjęcia informacji, w terminie 30 dni od dnia złożenia informacji nie wniesie sprzeciwu, w drodze decyzji. Wytwórca odpadów może zlecić wykonanie obowiązku gospodarowania odpadami innemu posiadaczowi odpadów. Posiadacz odpadów może je przekazywać wyłącznie podmiotom, które uzyskały zezwolenie właściwego organu na prowadzenie działalności w zakresie gospodarki odpadami. Po dopełnieniu obowiązków wynikających z ogólnych zasad postępowania wykonawca prac uprawniony jest do przyjęcia zlecenia i zawarcia umowy na wykonanie prac zabezpieczenia lub usuwania wyrobów zawierających azbest, wraz Gnieźnieńska Agencja Rozwoju Gospodarczego Sp. z o.o. 30
z oczyszczaniem miejsca prac z azbestem. Dla prawidłowego zawarcia umowy koniecznym jest określenie stanu środowiska przed przystąpieniem do prac, w tym strefy przyszłych prac. Pozwoli to na określenie stopnia narażenia na azbest w miejscu pracy oraz prawidłowe przygotowanie planu prac. Plan pracy powinien być sporządzony zgodnie ze stosownymi przepisami i zawierać m.in.: określenie miejsca wykonywania prac oraz charakteru prac i przewidywanego czasu ich trwania, określenie rodzaju azbestu w wyrobach przeznaczonych do usunięcia, aktualną Ocenę stanu..., przewidywaną ilość wytwarzanych odpadów do usunięcia, ustalenie odpowiednich sposobów usuwania wyrobów zawierających azbest, określenie rodzajów i metod pracy, z uwzględnieniem technicznych środków, określenie sposobów eliminowania lub ograniczenia uwalniania się pyłu azbestu do powietrza, zapewnienie pracownikom niezbędnej ochrony zdrowia i bezpieczeństwa pracy, charakterystykę środków ochronnych użytych do ochrony pracowników i innych osób znajdujących się w miejscu pracy. Następnie powinien zostać opracowany plan bezpieczeństwa i ochrony zdrowia, "plan bioz, obejmujący m.in.: informacje dotyczące przewidywanych zagrożeń, występujących podczas realizacji robót budowlanych, określające skalę i rodzaje zagrożeń oraz miejsce i czas ich wystąpienia, informacje o wydzieleniu i oznakowaniu miejsc prowadzenia robót budowlanych, stosownie do rodzaju zagrożenia, informacje o sposobie prowadzenia instruktażu pracowników przed przystąpieniem do realizacji robót szczególnie niebezpiecznych, w tym: określenie zasad postępowania w przypadku wystąpienia zagrożenia, konieczność stosowania przez pracowników środków ochrony indywidualnej, zasady bezpośredniego nadzoru nad pracami szczególnie niebezpiecznymi, przez wyznaczone w tym celu osoby, określenie sposobu przechowywania i przemieszczania materiałów, wyrobów, substancji oraz preparatów niebezpiecznych na terenie budowy, Gnieźnieńska Agencja Rozwoju Gospodarczego Sp. z o.o. 31
wskazanie środków technicznych i organizacyjnych, zapobiegających niebezpieczeństwom wynikającym z wykonywania robót budowlanych w strefach szczególnego zagrożenia zdrowia lub w ich sąsiedztwie. Pracodawca jest obowiązany zapoznać pracowników lub ich przedstawicieli z planem prac, szczególnie w zakresie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia. Wykonawca prac jest obowiązany przeszkolić wszystkie osoby pozostające w kontakcie z azbestem, pracowników bezpośrednio zatrudnionych, kierujących i nadzorujących prace w zakresie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy przy postępowaniu z wyrobami zawierającymi azbest i ich odpadami. Szkolenie powinno być przeprowadzone zgodnie z przepisami rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej, oraz przez upoważnione instytucje i potwierdzone odpowiednim świadectwem lub zaświadczeniem. Pracodawca jest obowiązany do: zapewnienia pracownikom odpowiednich ubrań roboczych zabezpieczających pracowników w czasie trwania robót i oczyszczania terenu. przygotowania, prowadzenia i przechowywania rejestru pracowników narażonych na działanie azbestu. Ważną sprawą jest przygotowanie miejsca i sposobu tymczasowego magazynowania odpadów niebezpiecznych na placu budowy, po ich demontażu, a jeszcze przed transportem na składowisko. Miejsce takie powinno być wydzielone i zabezpieczone przed dostępem osób niepowołanych oraz oznakowane znakami ostrzegawczymi o treści: Uwaga! Zagrożenie azbestem!, Osobom nieupoważnionym wstęp wzbroniony. Na potrzeby ewidencji odpadów niebezpiecznych, wytwórca odpadów przygotowuje dokumenty, którymi są: karta ewidencji odpadu, karta przekazania odpadu. Celem zapewnienia składowania odpadów niebezpiecznych powstałych po usuwaniu wyrobów zawierających azbest, wytwórca odpadów powinien przed przeprowadzeniem robót, zawrzeć porozumienie z zarządzającym składowiskiem odpadów niebezpiecznych zawierających azbest. Ważne znaczenie dla prawidłowego przygotowania robót ma skompletowanie wyposażenia technicznego, w tym narzędzi ręcznych i wolnoobrotowych, narzędzi mechanicznych, urządzeń wentylacyjnych oraz podstawowego sprzętu przeciwpożarowego. Na tym etapie Gnieźnieńska Agencja Rozwoju Gospodarczego Sp. z o.o. 32
należy też zabezpieczyć techniczne środki zapobiegające emisji azbestu w miejscu pracy oraz środowisku, w zależności od określenia stanu środowiska, przed przystąpieniem do wykonywania prac. Jeżeli usuwane są wyroby o gęstości objętościowej mniejszej niż 1000kg/m 3, lub inne, mocno uszkodzone, a także zawierające krokidolit oraz wyroby znajdujące się w pomieszczeniach zamkniętych, to niezbędne jest zawarcie umowy z laboratorium upoważnionym do prowadzenia monitoringu powietrza. W planie prac w zależności od wielkości lub specyfiki budynku, budowli, instalacji lub urządzenia, a również terenu, gdzie prowadzone będą prace zabezpieczenia lub usuwania wyrobów zawierających azbest, także występującego stopnia narażenia na azbest mogą zostać określone również inne niezbędne wymagania. Gnieźnieńska Agencja Rozwoju Gospodarczego Sp. z o.o. 33
Procedura 3 schemat graficzny Opracowanie programu gospodarki odpadami niebezpiecznymi zawierającymi azbest, (powyżej 0,1 Mg/rok) i uzyskanie jego zatwierdzenia przez właściwego wojewodę lub starostę Opracowanie i przedłożenie właściwemu wojewodzie lub staroście na 30 dni przed rozpoczęciem działalności powodującej powstawanie odpadów (poniżej 0,1 Mg/rok) informacji o wytwarzanych odpadach oraz sposobach gospodarowania Przyjęcie zlecenia zawarcie umowy na wykonanie prac usuwania wyrobów zawierających azbest wraz z oczyszczeniem miejsca prac z azbestem Opracowanie planu prac Przygotowanie miejsca i wskazanie tymczasowego sposobu magazynowania odpadów Zawarcie porozumienia z zarządzającym składowiskiem odpowiednim dla odpadów zawierających azbest Określenie stanu środowiska przed przystąpieniem do prac, w tym sfery przyszłych prac Przygotowanie dokumentów ewidencji odpadów Opracowanie planu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia (bioz) Przeszkolenie pracowników Skompletowanie środków ochrony pracowników Przygotowanie rejestru pracowników narażonych na działanie azbestu Skompletowanie wyposażenia technicznego Organizacja zaplecza, w tym socjalnego i BHP Zawarcie umowy z laboratorium o prowadzenie monitoringu powietrza Gnieźnieńska Agencja Rozwoju Gospodarczego Sp. z o.o. 34
Procedura 4. Prace polegające na usuwaniu wyrobów zawierających azbest, wytwarzaniu odpadów niebezpiecznych, wraz z oczyszczeniem obiektu, terenu, instalacji. Cel procedury Celem procedury jest przedstawienie zakresu obowiązków i zasad postępowania wykonawców (wytwórców odpadów) prac polegających na zabezpieczeniu lub usuwaniu wyrobów zawierających azbest. Zakres procedury Zakres procedury obejmuje działania od rozpoczęcia do zakończenia prac polegających na zabezpieczeniu lub usuwaniu wyrobów zawierających azbest, wytwarzaniu odpadów niebezpiecznych, wraz z oczyszczaniem budynku, budowli, instalacji lub urządzenia i terenu z pozostałości azbestu. Opis szczegółowy Na wstępie należy wykonać odpowiednie zabezpieczenia obiektu, będącego przedmiotem prac i miejsc ich wykonywania, a także terenu wokół przed emisją pyłu azbestu, która może mieć miejsce w wyniku prowadzenia prac. Teren należy ogrodzić, zachowując bezpieczne odległości od traktów komunikacyjnych dla pieszych, nie mniej niż 2 m przy zastosowaniu osłon. Teren prac należy ogrodzić poprzez oznakowanie taśmami ostrzegawczymi w kolorze biało-czerwonym i umieszczenie tablic ostrzegawczych z napisami Uwaga! Zagrożenie Azbestem!, Osobom nieupoważnionym wstęp wzbroniony lub Zagrożenie Azbestem krokidolitem. Przy pracach elewacyjnych powinny być stosowane odpowiednie kurtyny zasłaniające fasadę obiektu, aż do gruntu, a teren wokół objęty kurtyną, powinien być wyłożony grubą folią, dla łatwego oczyszczania po każdej zmianie roboczej. Ogólne zasady postępowania przy usuwaniu wyrobów zawierających azbest określają następujące wymagania: nawilżanie wodą wyrobów zawierających azbest przed ich usuwaniem i utrzymywanie w stanie wilgotnym przez cały czas pracy, Gnieźnieńska Agencja Rozwoju Gospodarczego Sp. z o.o. 35
demontaż całych wyrobów (płyt, rur, kształtek itp.) bez jakiegokolwiek uszkodzenia, tam gdzie jest to technicznie możliwe, odspajanie wyrobów trwale związanych z podłożem przy stosowaniu wyłącznie narzędzi ręcznych lub wolnoobrotowych narzędzi mechanicznych, wyposażonych w miejscowe instalacje odciągające powietrze, prowadzenie kontrolnego monitoringu powietrza, w przypadku występowania stężeń pyłu azbestu, przekraczających dopuszczalne wartości dla miejsca pracy, po każdej zmianie roboczej, usunięte odpady zawierające azbest, powinny zostać szczelnie opakowane i składowane na miejscu ich tymczasowego magazynowania, codzienne, staranne oczyszczanie strefy prac i terenu wokół, dróg wewnętrznych oraz maszyn i urządzeń, z wykorzystaniem podciśnieniowego sprzętu odkurzającego, zaopatrzonego w filtry o dużej skuteczności ciągu (99,99% lub na mokro). Niedopuszczalne jest ręczne zamiatanie na sucho, jak również czyszczenie pomieszczeń i narzędzi pracy przy użyciu sprężonego powietrza. W przypadku prowadzenia prac z wyrobami azbestowo-cementowymi, których gęstość objętościowa wynosi mniej niż 1000kg/m 3, (tzw. miękkie), a także z innymi wyrobami, których powierzchnia jest w widoczny sposób uszkodzona lub zniszczona lub, jeżeli prace prowadzone są na obiektach, z wyrobami zawierającymi azbest krokidolit, lub też w pomieszczeniach zamkniętych, powinny być zastosowane szczególne zabezpieczenia strefy prac i ochrony pracowników oraz środowiska, niezależnie od ogólnych zasad postępowania. Są to m.in.: komory dekontaminacyjne (śluzy) dla całych pomieszczeń lub stanowiące łącznik izolacyjny między miejscem stanowiącym strefę prac, a miejscem na zewnątrz obiektu, zaostrzone rygory przestrzegania stosowania środków ochrony osobistej, inne metody, określone na etapie prac przygotowawczych. W obiekcie przylegającym do strefy prac, należy zastosować odpowiednie zabezpieczenia, w tym uszczelnienie otworów okiennych i drzwiowych, a także inne, właściwe dla stopnia narażenia środki zabezpieczające. Wszystkie zdemontowane wyroby zawierające azbest powinny być szczelnie opakowane w folie z polietylenu, lub polipropylenu o grubości nie mniejszej niż 0,2 mm i zamykane w sposób uniemożliwiający przypadkowe otwarcie (zgrzewem ciągłym lub taśmą klejącą). Niedopuszczalne jest stosowanie worków papierowych. Odpady powstałe z wyrobów o gęstości objętościowej większej niż 1000kg/m 3, a więc Gnieźnieńska Agencja Rozwoju Gospodarczego Sp. z o.o. 36
płyty i rury azbestowo-cementowe, lub ich części powinny być szczelnie opakowane w folię. Pył azbestowy oraz odpady powstałe z wyrobów o gęstości objętościowej mniejszej niż 1000kg/m 3 powinny być zestalone przy użyciu cementu lub żywic syntetycznych i po związaniu spoiwa szczelnie zapakowane w folię. Pakowanie usuniętych wyrobów zawierających azbest powinno odbywać się wyłącznie do opakowań przeznaczonych do ostatecznego składowania i wyraźnie oznakowane, w sposób określony dla azbestu. Etykiety i zamieszczone na nich napisy powinny być trwałe, nieulegające zniszczeniu, pod wpływem warunków atmosferycznych i czynników mechanicznych. Dla usuniętych odpadów niebezpiecznych zawierających azbest oraz ich transportu na składowisko odpadów niebezpiecznych, wypełnia się: kartę ewidencji odpadu, kartę przekazania odpadów. Po zakończeniu prac polegających na usuwaniu wyrobów zawierających azbest wytwarzaniu odpadów niebezpiecznych wykonawca prac ma obowiązek dokonania prawidłowego oczyszczenia strefy prac i otoczenia z pozostałości azbestu. Oczyszczenie powinno nastąpić przez zastosowanie urządzeń filtracyjno wentylacyjnych z wysokoskutecznym filtrem (99,99%) lub na mokro. Wykonawca prac ma obowiązek przedstawienia właścicielowi lub zarządcy obiektu, będącego przedmiotem prac, oświadczenia stwierdzającego prawidłowość wykonania prac i oczyszczenia z azbestu. W przypadku, kiedy przedmiotem prac były wyroby o gęstości objętościowej mniejszej niż 1000kg/m 3 lub wyroby mocno uszkodzone i zniszczone lub prace obejmowały wyroby zawierające azbest krokydolit lub prowadzone były w pomieszczeniach zamkniętych, wykonawca prac ma obowiązek przedstawienia wyników badania powietrza, przeprowadzonego przez uprawnione do tego laboratorium lub instytucje. Gnieźnieńska Agencja Rozwoju Gospodarczego Sp. z o.o. 37