Rozdział 5. Elementy środowiska poziom podstawowy Polecenie 1. Rysunek przedstawia schemat obiegu wody w przyrodzie. Nazwy poszczególnych elementów obiegu wody wpisz w odpowiednim miejscu na rysunku. Jak inaczej nazywa się ten obieg?... 1. Parowanie: ewaporacja, transpiracja, parowanie z gruntu, 2. Skraplanie i przemieszczanie się pary wodnej. 3. Opad. 4. Spływ (odpływ) powierzchniowy. 5. Infiltracja (...) 6. Odpływ podziemny. Wyjaśnij termin retencja:... Polecenie 2. Wyjaśnij termin bilans hydrologiczny. Zaznacz na mapie obok obszary o dodatnim i ujemnym bilansie. Bilans hydrologiczny... Dodatni:... Ujemny:... Polecenie 3. Rozpoznaj terminy zamieszczone na przekroju: skała nieprzepuszczalna, strefa aeracji, strefa saturacji, zwierciadło wód gruntowych, skała przepuszczalna, lej depresyjny. Polecenie 4. Wyjaśnij, kiedy powstaje lej depresyjny. Podaj przykład obszarów, na których takie zjawisko występuje. Polecenie 5. Na podstawie opisu i rysunku podaj nazwy wód podziemnych.... wody podziemne, które poruszają się w skorupie ziemskiej pod wpływem siły ciężkości i gromadzą nad warstwami nieprzepuszczalnymi (w warstwach wodonośnych).... wody podziemne występujące głęboko pod powierzchnią Ziemi, izolowane od niej wieloma kompleksami skał nieprzepuszczalnych, nie są one zasilane ani odnawiane, zwykle są silnie zmineralizowane.... wody gruntowe występujące b. płytko pod powierzchnią ziemi lub prawie do niej dochodzące (na bagnach, torfowiskach, mokradłach);... wody podziemne znajdujące się w warstwach wodonośnych przykrytych warstwami nieprzepuszczalnymi. Polecenie 6. Które z wymienionych typów wód są najlepsze do celów spożywczych a które kategorycznie nie powinny być przeznaczone do picia. Odpowiedź uzasadnij. 1
Polecenie 7. Jakie zastosowanie gospodarcze mają wody termalne? Polecenie 8. Na podstawie poniższego rysunku wyjaśnij dlaczego ze studni artezyjskie woda samoczynnie wypływa na powierzchnię? Polecenie 9. Uzupełnij definicje:... rzeka, która uchodzi do morza lub jeziora, nie jest dopływem innej rzeki,... obszar, z którego wody powierzchniowe spływają do rzeki,... oddziela dwa dorzecza, jest to linia rozdzielająca kierunki odpływu wód do różnych rzek,... obszar, z którego wody powierzchniowe spływają do jednego morza, oceanu, Polecenie 10. Na powyższej mapie zaznacz następujące rzeki, a następnie określ do jakiego zlewiska należą? 1. Amazonka 11. Rz. Św. Wawrzyńca 21. Lena 2. Nil 12. Eufrat 22. Jenisej 3. Kongo 13. Tygrys 23. Ob 4. Niger 14. Indus 24. Łaba 5. Zambezi 15. Ganges 25. Ren 6. Orinoko 16. Brahmaputra 26. Dunaj 7. Parana 17. Mekong 27. Dniepr 8. Missisipi 18. Jangcy 28. Wołga 9. Mackenzie 19. Huanghe 29. Amudaria, Syr daria 10. Jukon 20. Murray 30. Loara 2
Polecenie 11. a) Podziel rzeki ze względu na rodzaj zasilania: mieszane (złożone): b) Ze względu na ciągłość zasilania rzeki dzieli się na:... prowadzące wodę przez cały rok, związane z obszarami, na których opady przewyższają parowanie;... prowadzące wodę okresowo, ale regularnie, związane z obszarami, gdzie występują pory sucha i deszczowa;...prowadzące wodę sporadycznie i nieregularnie, występujące na obszarach suchych, gdzie opady są niewielkie, a woda w korycie płynie rzadko i bardzo krótko. Polecenie 12. Wykresy przedstawiają przepływy w czterech rzekach. Dopasuj rzekę oraz typ ustroju rzecznego do poniższych wykresów. Rzeki: Amazonka, Ren, Jenisej, Wołga. Typy ustroju rzecznego (reżim rzeki) śnieżny; deszczowośnieżny; deszczowyrównikowy; lodowcowy. A B C D Polecenie 13. Kiedy mamy do czynienia z wezbraniem rzeki i jakie są najczęstsze przyczyny wezbrań?: a) latem: b) wiosną: c) wiosną lub zimą: d) w ujściach rzek: e) inne: Polecenie 14. a) wymień cztery funkcje jezior: b) Podane poniżej nazwy jezior przyporządkuj do odpowiadającego im typu genetycznego. c) Na podstawie planu batygraficznego podaj minimum po dwie cechy przedstawionych jezior. d) Podpisz każde jezioro odpowiednią nazwą oraz typem genetycznym. Śniardwy, Bajkał, Gopło, Ładoga, Kaspijskie, Czarny Staw n. Morskim Okiem, Kraterowe Polodowcowe rynnowe Polodowcowe morenowe Wulkaniczne Cyrkowe Tektoniczne Tektoniczno polodowcowe Reliktowe 3
Polecenie 15. Na profilach glebowych przedstawiono pięć typów gleb występujących w Polsce. Rozpoznaj te gleby a następnie oceń ich rolniczą przydatność. Polecenie 16. Przyporządkuj główne typy gleb Polski do obszarów ich występowania. Do niektórych gleb należy przyporządkować dwa obszary. Które gleby należą do astrefowych? Podkreśl je. Gleby 1) czarnoziemy; 2) gleby górskie; 3) mady rzeczne; 4) rędziny; 5) czarne ziemie; 6) bielicowe Obszary występowania a) Niecka Nidziańska; b) Pojezierze Kujawskie; c) Wyżyna Krakowsko Częstochowska; d) Jarosław i Przemyśl; e) Bory Tucholskie; f) Żuławy Wiślane; g) Proszowice i Miechów; h) Puszcza Kampinowska; i) Nizina Szczecińska; j) Tatry i Sudety Polecenie 17. Uzupełnij brakujące elementy tabeli ilustrującej współzależność (strefowość) elementów środowiska. Typ gleby Klimat Roślinność Skała macierzysta Arktyczne polarny grunty poligonalne Tundrowe tundra wieloletnia zmarzlina Bielicowe umiarkowany chłodny i przejściowy piaski Brunatne umiarkowany chłodny wilgotny gliny, piaski gliniaste Czarnoziemy umiarkowany kontynentalny ciepły Podzwrotnikowy śródziemnomorski wapienie, łupki Gleby pustynne zwrotnikowy uboga, słonolubna, różna, głównie piasek równikowy las równikowy gnejsy, granity, bazalty 4
Polecenie 18. Rysunek przedstawia piętra roślinne w Tatrach. Opisz rysunek, wpisując odpowiednie piętra a następnie dokonaj ich charakterystyki. Polecenie 19. Uzupełnij poniższą tabelę, charakteryzującą poszczególne formacje (biomy ) roślinne Formacja roślinna Charakterystyka, skład gatunkowy Występowanie. Wilgotne lasy równikowe Lasy strefy umiarkowanej Bory Grądy Łęgi Olsy Dąbrowy Tajga Tundra Makia Sawanna Step Preria Pampa Polecenie 20. a) zaznacz prądy ciepłe (na czerwono) i prądy zimne (na niebiesko); b) wpisz nazwy prądów morskich we właściwe miejsce: peruwiański, brazylijski, benguelski, zachodnioaustralijski, północnoatlantycki, dryf wiatrów zachodnich. d) wyjaśnij, jaki wpływ mają prądy ciepłe i zimne na klimat wybrzeży, które opływają; 5
e) wymień dwa prądy morskie, które przyczyniają się do powstawania pustyń na wybrzeżach. Wymień nazwy pustyń oraz wyjaśnij ich genezę. Polecenie 21. Mapa przedstawia z rozkład zasolenia Wszechoceanu. a) Sformułuj wniosek dotyczący wielkości tego zjawiska: b) co wpływa na wielkość zasolenia mórz i oceanów? Polecenie 22. Średnie zasolenie wód Bałtyku wynosi 7 promili a Morza Czerwonego aż 40 prom. Podaj trzy czynniki wpływające na zróżnicowanie zasolenia w tych morzach Polecenie 23. Na podstawie rysunku wyjaśnij: a) wyjaśnij mechanizm powstawania przypływów i odpływów morskich; b) podaj różnicę między pływem syzygijnym a kwadraturowym; c ) jaki wpływ na życie i gospodarkę człowieka mają pływy morskie? Polecenie 24. Wymień kilka źródeł zanieczyszczenia Bałtyku i odpowiednio sposoby na ich ograniczenie. 6